بُنِيَ الإسلامُ على خَمْسٍ : عَلى الصَّلاةِ

نماز، عمل عبادی مسلمانان است که در قرآن ۹۸ بار[۱] از آن یاد شده است.

نمازها به واجب و مستحب تقسیم می‌شوند: نمازهای واجب عبارت‌اند از: نمازهای یومیه، نماز آیات، نماز طواف، نماز میت، نماز قضای والدین و نمازی که به سبب نذر، عهد و قسم واجب شده است. نافله‌های یومیه و نماز شب هم از نمازهای مستحب‌اند.

نماز واجب - نمازهای یومیه - نماز مستحبی - نماز جمعه - نماز عید - نماز جماعت - نماز آیات - نماز میت - ارکان نماز - واجبات نماز - احکام طهارت - وضو - غسل - تیمم - نجاسات - مطهرات

توجه ویژه خداوند به نماز

نماز در بین عبادات از امتیاز خاصّی برخوردار است، خدای سبحان در آغاز دریافت وحی حضرت موسی (علیه‌السلام) ضمن اشاره به معارف کلی دین، نماز را انتخاب کرده و می‌فرماید: «...اقم الصلاة لذکری؛[۹] ... نماز را برای یاد من بپا دار.» از این آیه دو نکته روشن می‌شود: ۱) نماز اختصاص به شریعت خاتم الانبیاء (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) ندارد. إقامه نماز باید برای یاد خدا باشد.[۱۰]

امام خمینی نماز را برترین عمل[۲۵] و بالاترین ذکر خداوند[۲۶] و بزرگ‌ترین سبب رحمت حق تعالی می‌داند و معتقد است اهمال و سستی در نماز سبب خروج از ولایت و محروم ماندن از شفاعت است.[۲۷]

سهل‌انگاری در نماز «فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون؛[۳۳] پس وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل نگاری می‌کنند.» یعنی آنهایی که از نمازشان غافلند، اهتمامی به امر نماز ندارند و از فوت شدنش باکی ندارند؛ چه اینکه به کلّی فوت شود و چه اینکه بعضی وقتها، و یا اینکه وقت فضیلتش از دست برود و چه اینکه ارکان و شرائطش و احکام و مسائلش را ندانسته، نمازی باطل بخوانند.[۳۴] از امام صادق (علیه‌السلام) روایت شده: «إن شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة؛[۳۵] همانا شفاعت ما به سبک شمارندۀ نماز نمی‌رسد».

افعال نماز (بر دو قسم) واجب و مستحب است. افعال واجب آن، یازده چیز است: نیّت، تکبیرة الاحرام، قیام، رکوع، سجده، قرائت، (خواندن حمد و سوره)، ذکر، تشهّد، سلام، ترتیب و موالات. بعضی از این‌ها رکن است که زیاد و کم کردن آن‌ها، عمداً و سهواً، نماز را باطل می‌کند. البته بنابراین که نیّت عبارت از داعی بر انجام فعل باشد، زیاد کردن آن تصوّر نمی‌شود، و بنابراین که نیّت عبارت از گذراندن عمل به قلب باشد، زیادی آن مضرّ نمی‌باشد. و واجباتی که رکن نیستند، زیاد و کم کردن آن‌ها سهواً - نه عمداً - نماز را باطل نمی‌کند.[۵۷]

نماز پيش از اسلام - نماز در قرآن - نماز در روایات - فضیلت و اهمیت نماز - اسباب پذيرش نماز - موانع پذيرش نماز - عواقب ترک نماز

بُنِيَ الإسلامُ على خَمْسٍ : و الزَّكاةِ

آیه زکات(توبه: ۶۰) موارد مصرف زکات را بیان می‌کند که عبارتند از: فقرا، مساکین، کارگزاران و مأموران جمع‌آوری زکات، مؤلفة قلوبهم، بردگان، بدهکاران، در راه خدا و در راه ماندگان. فقیهان با استناد به این آیه، مصرف زکات را منحصر در موارد مذکور دانسته‌اند. ﴿إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ- صدقات تنها به تهیدستان و بینوایان و متصدیان [گردآوری و پخش] آن و کسانی که دلشان به دست آورده می‌شود و در [راه آزادی] بردگان و وامداران و در راه خدا و به در راه مانده اختصاص دارد [این] به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا دانای حکیم است .

زکات از واجبات مالی در دین اسلام است که بر اساس آن، مسلمانان باید مقدار معینی از ۹ قلم کالا برای مصرف در زندگی فقرا و سایر امور عمومی اجتماعی بپردازند. این ۹ کالا عبارتند از نقدین (طلا و نقره)، انعام ثلاثه ( گاو، گوسفند و شتر) و غلات اربعه (گندم، جو، کشمش و خرما). مقدار پرداختی هر یک از این کالاها متفاوت بوده و در فقه تعیین شده است.

زکات از جمله مهم‌ترین واجبات است و تأکید بسیاری بر آن شده است. زکات از فروع دین شمرده شده و در منابع دینی در کنار نماز و جهاد قرار گرفته و یکی‏ از پنج ستون دین است. در ۵۹ آیه قرآن و حدود ۲۰۰۰ روایت به زکات اشاره شده است. در قرآن در بسیاری از موارد از واژه صدقه برای اشاره به زکات استفاده شده است و در فقه، زکات را صدقه واجب می‌خوانند.

زکات دو نوع دارد: زکات بدن که همان زکات فطره است و در عید فطر پرداخت می‌شود و زکات مال که به غلات چهارگانه، دام‎‌ها و سکه‌ها با شرایط خاصی تعلق می‌گیرد.

زکات از مهمترین برنامه‌های اقتصادی اسلام است. این واژه به همراه مشتقاتش در قرآن ۵۹ مرتبه در ۲۹ سوره و ۵۶ آیه به کار رفته، که ۲۷ مورد در کنار نماز آمده است: وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ ﴿٤﴾[مؤمنون–۴] الَّذِينَ إِن مَّكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ...﴿٤١﴾[حج–۴۱] ...وَالْمُقِيمِينَ الصَّلَاةَ ۚ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللَّـهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ أُولَـٰئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا ﴿١٦٢﴾[نساء–۱۶۲] رِجَالٌ لَّا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَن ذِكْرِ اللَّـهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ۙ...﴿٣٧﴾[نور–۳۷]

در کتاب وسایل الشیعه و مستدرک آن، ۱۹۸۰ حدیث در این باب آمده است که اهمیت بالای آن را می‌رساند.

زکات از ضروریات دین اسلام و مورد اتفاق همه مسلمانان است و انکار وجوب آن موجب ارتداد خواهد شد.[۳۷] زکات از عبادات به‌شمار می‌رود، از این رو، نیت (قصد قربت) در آن شرط است.[۳۸]

از آیات مختلف قرآن از جمله آیه ۱۵۶ سوره اعراف، ۳ سوره نمل، ۴ سوره لقمان، و آیه ۷ سوره فصلت که همه از سوره‌های مکّی هستند، چنین استفاده می‌شود که: حکم وجوب زکات در مکه نازل شده است، و مسلمانان موظف به انجام این وظیفه اسلامی بودند؛ ولی هنگامی که پیامبر(ص) به مدینه مهاجرت کرد و پایه حکومت اسلامی را گذارد از طرف خداوند مأموریت یافت که زکات را شخصاً از مردم بگیرد - نه این‌که خودشان به میل و نظر خود، در مصارف آن صرف کنند -. آیه شریفه «خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً...»[۳۹] در این هنگام نازل شد. مشهور این است که نزول این آیه در سال دوم هجرت بود و سپس مصارف زکات به طور دقیق در آیه ۶۰ سوره توبه بیان گردیده است.[۴۰]

زکات بر نه(۹) چیز واجب است: «گندم» و «جو» و «خرما» و «کشمش» و «طلا» و «نقره» و «گوسفند» و «گاو» و «شتر».[۱]

اقسام زکات - حکم زکات - شرایط وجوب زکات - موضوعات متعلّق زکات - شرایط تعلّق زکات در انعام ثلاث - نصابهاى شتر - نصاب گاو - نصاب گوسفند - شرایط تعلّق زکات در نقدین - شرایط تعلّق زکات در غلات - زمان وجوب زکات - زمان پرداخت زکات غلّات - مقدار زکات غلّات - مستثنیات - چگونگى تعلّق زکات به اشیاى نه گانه - آنچه زکات در آنها مستحب است - شرایط استحباب زکات در مال التجاره

خُمس، پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است. خُمس از فروع دین است و آیه ۴۱ سوره انفال و بیش از ۱۱۰ حدیث در کتابهای روایی از آن سخن گفته‌اند.

خمس از موضوعات مهم فقه اسلامی و به طور خاص فقه امامیه است. محاسبه و پرداخت خمس از تکالیفی است که شیعیان در طول زندگی به آن عنایتی ویژه دارند.

نیمی از خمس به سادات فقیر اختصاص دارد و نیم دیگر به عنوان سهم امام در دوران غیبت امام زمان توسط مراجع تقلید در اموری که با توجه به تاریخ زندگی اهل بیت(ع) مورد مصرف خمس تشخیص می‌دهند، هزینه می‌گردد.

وجوهات حاصل از پرداخت خمس یکی از منابع اصلی مالی حوزه‌های علمیه و ترویج دین در جامعه اسلامی است. فقیهان در مورد کسی که قصد فرار از خمس دارد نظرات متفاوتی دارند؛ برخی چون سید محمدرضا گلپایگانی و محمدتقی بهجت معتقدند گرچه فرد از دادن هدیه، قصد فرار از پرداخت خمس را داشته است، اما اگر هدیه مناسب شأن گیرنده آن باشد، پرداخت خمس لازم نیست.

آیه ۴۱ سورۀ انفال به موضوع خمس پرداخته و آن را از نشانه‌های ایمان شمرده است: وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِی الْقُرْبَی وَالْیتَامَی وَالْمَسَاکِینِ وَابْنِ السَّبِیل إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلی عَبْدِنا یوْمَ الْفُرْقانِ (ترجمه:و بدانید که هر غنیمتی به دست شما رسید یک پنجم آن برای خدا و پیامبر و برای خویشاوندان [او] و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه در روز فرقان بر رسولش نازل کرد ایمان دارید [انفال–۴۱] در این آیه تأکیدهای ادبی متعددی وجود دارد: واعلموا، انّما، مِن شیءٍ، فَأَنّ، لِلّه، إن کنتُم آمَنتُم که اهمیت بالای خمس را می‌رساند. در دو کتاب وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل حدود ۱۱۰ حدیث درباره موارد وجوب خمس و مصرف آن نقل شده است.

بُنِيَ الإسلامُ على خَمْسٍ : و الصَّومِ

روزه یکی از فروع دین اسلام است که در آن شخص روزه‌دار، از اذان صبح تا اذان مغرب، از خوردن و آشامیدن و سایر کارهایی که روزه را باطل مى کند خوددارى می نماید. روزه در برخی از روایات به عنوان یکی از ارکان پنج‌گانه اسلام دانسته شده، چنانکه در امتهای گذشته نیز بوده، و این نشان دهنده اهمیت فراوان روزه است. این عبادت عملی در ماه رمضان بر هر مسلمان مکلف که توانایی بر انجام آن را داشته باشد واجب است. خودداری از انجام برخی کارها از جمله خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب

معنای روزه - اهمیت روزه - حکمت وجوب روزه - روزه در قرآن - روزه در روایات - روزه در امت‌هاى پیشین - روزه خواری - مبطلات و مکروهات روزه - حکمت روزه - اخلاص و خودسازی - تعدیل قوای جسمانی - تمرین تقوا - کم شدن فاصله فقیر و غَنی - یادآوری آخرت - مراتب روزه‌داری - آداب روزه‌داری - پرهیز از گناهان - انجام واجبات - پرستش و نیایش - تلاوت قرآن - آداب دیگر - آثار روزه‌داری –

بُنِيَ الإسلامُ على خَمْسٍ : والحَجِّ

حَجّ، از مهم‌ترین احکام عبادی و از فروع دین و نیز یکی از ارکان اسلام، که در ماه ذیحجه هر سال با مراسمی مخصوص و باشکوه در مکه برگزار می‌شود. حَج عبادتی واجب و از فروع دین اسلام است. حج مجموعه‌‌ای از اعمال است که در ماه ذی‌الحجه، در شهر مکه و اطراف آن انجام می‌شود. مراسم حج بزرگترین گردهمایی مسلمانان است که گروه‌هایی از تمام فرقه‌های اسلامی در آن شرکت می‌کنند.

حج اقسامی دارد که رایج‌ترین آن، حج تمتع و برای مسلمانانی است که در غیر مکه و اطراف آن زندگی می‌کنند. سفر حج، با وجود شرایط، تنها یک بار بر هر مسلمان واجب می‌شود. حج با اِحرام‌بستن آغاز می‌گردد و با این عمل، انجام‌ مناسک حج بر حاجی واجب و برخی کارها بر وی حرام می‌گردد.

حج عبادت مخصوصى است که به منظور اطاعت و تقرّب به خدا،[۱] در شهر مکه و در ماه ذی‌الحجه انجام می‌شود.[۲] بر هر مسلمانی واجب است - در صورت وجود شرایط - به حج رود.[۳]
حج در اسلام دارای جایگاه والایی بوده و جزو فروع دین است.[۴] قرآن سوره‌ای با نام سوره حج دارد و در آیات بسیاری به مسائل حج پرداخته است.[۵] قرآن حج را از شعائر الهی معرفی نموده[۶] و ماه‌های برگزاری حج را معین کرده است.[۷] بر اساس آیه ۲۷ سوره حج، حضرت ابراهیم(ع) مأمور شد حکم حج را به مردم ابلاغ کند.

روایات بسیاری از امامان شیعه به حج پرداخته‌اند. دو کتاب وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل بیش از ۹۱۵۰ حدیث درباره جایگاه و احکام حج نقل کرده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت آن در دین اسلام و فراوانی احکام آن است. [۸] امام صادق(ع) در روایتی، حج را برتر از روزه و جهاد، بلکه هر عبادتی به جز نماز برشمرده است.[۹]

رفتن به سفر حج -با فراهم شدن شرایط و استطاعت آن- یک بار بر هر مسلمان، واجب است.[۱۴]

سَبک شمردن حج و اهمیت ندادن به آن (ترک عمدی آن یا به تأخير انداختن آن به‌جهت اشتغال به کارهای دنیا یا تنبلی کردن) از گناهان کبیره‌ دانسته شده است.[۱۵]

حج را به سه قِسم تقسیم کرده‌اند: حج تَمتُّع، حج قِران و حج اِفراد.[۱۶] حج تمتّع بر خلاف حج قِران و حج اِفراد وظیفه کسانی است که در فاصله شانزده فرسخی)حدود ۸۸ کیلومتری)مکه یا دورتر سکونت دارند.[۱۷]

مناسک یا همان اعمال حج تمتع دو بخش دارد: عُمره‌ تمتع که دارای پنج عمل و حج تمتع (در معنی خاص آن) که دارای سیزده عمل است.[۱۸]

تعریف و اقسام - اعمال حج تمتع - مناسک حج تمتع - اعمال عمرهٔ تمتع - اخلال در مناسک حج - مناسک حج قران و افراد - فلسفهٔ مناسک حج - تعریف مناسک حج
شعائر حج - حج اکبر - روز حج اکبر - اسامی روزهای خاص - حج در قرآن - حج در احادیث - جای‌گاه - حکمت‌های تشریع - مناسک - حج در کلام عرفا - آداب - شرائط قبولی - منبع احکام حج - آثار فقهی