واقفی که حرم و مشهد را متحول کرد

آشنایی با وزیر نظام، یکی از واقفان دوره قاجار و مدفون در حرم مطهر که درآمد بازارش را وقف تعزیه ماه صفر کرد

میرزا فضل‌ا... خان نوری (ملقب به وزیر نظام) فرزند میرزا اسدا...‌خان نوری، لشکرنویس‌باشی و برادر بزرگ میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین‌شاه است که در سال ۱۲۰۹ قمری به دنیا آمد. وزیر نظام در سال ۱۲۷۰ قمری به‌ عنوان متولی آستان قدس و وزیر فریدون‌میرزای فرمانفرما والی خراسان، از تهران مامور در خراسان شد. وزیر نظام به مدت دو سال متولی آستان قدس رضوی بود. او در دوره کوتاه تولیت خود بر آستان قدس به طور همزمان تعمیرات و اصلاحات در حرم رضوی و شهر مشهد را شروع کرد. هر چند که عزل وی از این سمت باعث شد بسیاری از اقداماتش ناتمام رها شود، اما یادگارهای بسیاری از خود به جا گذاشت.
​​​​​​​
خادم امام(ع) و مردم
وزیر نظام در مدت تولیت خود در آستان قدس رضوی خدمات شایانی در حرم مطهر رضوی انجام داد، از جمله مرمت و تزیین ایوان طلای نادری و سقاخانه، تعمیر مسجد جامع گوهرشاد، نصب چهار جفت درِ نقره در حرم مطهر، تذهیب و مرمت درِ طلای مرصّع جواهرنشان ضریح مطهر، احداث حوضی بزرگ در صحن آزادی، تزیین و تعمیر دارالحفّاظ، دارالسیاده، توحید‌خانه و غرفه‌های صحن، مفروش‌کردن هر دو صحن مقدس با سنگ مرمر، ساخت عمارت بالای حوض انبار صحن مقدس انقلاب موسوم به دارالتولیه، نصب چراغدان‌های بلور و قندیل‌هایی در حجره‌های دو صحن و مناره‌های حرم و مسجد جامع گوهرشاد، تذهیب و مرمت کتب فرسوده کتابخانه آستانه، تشویق طلاب و اهل علم و انتظام مَدرس طلاب و عبور دادن آب قنات سناباد از مطبخ حرم و... . به گزارش خبرگزاری رضوی، او اقدامات عمرانی بسیاری هم در شهر مشهد داشت، شامل برچیدن دکان‌های مزاحم پایین خیابان، ساخت حمام و بازار حضرت از وجوه حق‌التولیه، احداث کاروان‌سرا و بازاری بزرگ در ضلع غربی صحن انقلاب و جنوب بست بالا که بعدا به بازار وزیر نظام شهرت یافت، احداث کاروان‌سرایی در جنوب صحن نو برای صنف جواهریان و فیروزه‌تراشان، تعمیر بازارهای آغچه و عباسقلی‌خان و اختصاص آن‌ها به صنف سنگ‌تراشان، سرّاجان و سایر کسبه، مفروش کردن خیابان‌های علیا و سفلی با خشت پخته و سنگ خام، دیوارکشی کناره‌های نهر خیابان، تشویق اهل صنعت و تامین رفاه کسبه و رعیت و مرمت مسجد محراب‌خان نوغان. وی با اقداماتی مانند عفو بعضی از مالیات‌ها و بیرون کردن مجرمان از شهر، توانست شرایط عمومی زندگی در مشهد را بهبود بخشد.
موقوفات وزیر نظام در مشهد
وزیر نظام بخشی از بودجه لازم برای اقدامات اصلاحی در حرم مطهر رضوی را از درآمدهای آستان قدس و بخشی دیگر را از اموال شخصی‌اش تامین می‌کرد و در این راه برخی از دارایی‌های خود در مشهد را هم وقف کرد. وقف رقبات معروف به تیمچه حکاکان، بازار کفشدوزان و بازار وزیر نظام، برای روشنایی صحن‌ها و کمک به زوار در سال ۱۲۷۱ قمری از جمله وقف‌های اوست. این واقف نیک‌اندیش فروشگاه‌های بازار کفشدوزان متصل به صحن انقلاب کنونی را همراه با زمین خرید و وقف کرد تا هرسال آن‌چه از منافع این وقف به دست می‌آید، بعد از مصارف تعیین‌شده در وقف‌نامه، یک‌دهم آن را متولی شرعی در دهه آخر صفر و در ایوان طلای صحن مقدس عتیق صرف عزاداری در دهه آخر صفر و شهادت امام رضا(ع) کند. سرا و بازار وزیر نظام یکی از بازارهای تاریخی مشهد در بست بالا خیابان میدان حضرت بود که در سال ۱۳۵۴ با احداث صحن جمهوری اسلامی از بین رفت. وزیر نظام به دلیل اختلاف با فریدون‌میرزا در اداره امور، پس از دو سال تولیت و وزیری خراسان، به دربار احضار و از کار برکنار شد. این واقف نیکوکار سرانجام در سال ۱۲۸۹ قمری در سن ۸۰ سالگی در تهران درگذشت و پیکرش به مشهد منتقل و در رواق دارالفیض، پشت سر حضرت(ع) و در قسمت شرقی مسجد زنانه، به خاک سپرده شد.

معرفی مشهد

مهمترین عاملی که در طول تاریخ در شکل گرفتن محل سکونت کنونی مشهد مؤثر بوده‌است، موقعیت طبیعی حوضه کشف رود و رودخانه اترک می‌باشد. با در نظر گرفتن این عامل به عنوان امری نسبتاً ثابت برای جذب جمعیت، می‌توان تأثیر عوامل تاریخی و سیاسی و اجتماعی و مذهبی را در دوره‌های مختلف بررسی نمود. حوضه رودخانه کشف رود در تمام دوره اسلامی و حتی در دوره پیش از اسلام از مراکز عمده سکونت در خراسان شمالی بوده‌است. در دوره اسلامی مهمترین و پرجمعیتی ترین سکونتگاه، حوضه کشف رود ولایت توس بوده که مرکز آن شهر تابران بوده‌است. به مرور زمان از اهمیت شهرهای تابران و نیشابور کاسته و آبادیهای جدیدی به اسامی نوغان و سناباد رشد نمودند. سناباد در ۲ کیلو متری نوقان قرار داشته و کاخ حمید بن قحطبه طلائی والی خراسان که اکنون عمارت آستانه شهر مقدس مشهد است در میان باغ بزرگی در این دهکده قرار داشته‌است در بهار سال ۱۹۳ه-ق هنگامی که هارون جهت سرکوب شورشی در سمرقند به نوقان رسید مریض و سپس فوت نمود وی وصیت نموده بود پس از مرگ او را در باغ مجاور محل اقامتش دفن نمایند ..

مآمون جانشین هارون پس از گذشت چند سالی از خلافتش در اثر طغیانی که علیه وی در عراق پدید آمد به قصد آنکه تمایل شیعیان را به خود جلب کند «حضرت رضا(ع)» را به ولایت عهدی نامزد کرد . حضرت رضا (ع) پس از یکسال اقامت در مرو عازم بغداد شدند ، وقتی به قریه نوقان رسیدند به منزلامیر سناباد وارد و آن حضرت در آنجا مسموم و در سال ۲۰۲یا ۲۰۳ ه-ق پس از سه روز وفات یافته و پیکر مطهرشان در باغ حمید بن قحطبه در ۱/۵کیلومتری قریه سناباد مدفون شد ،ازهمان زمان نقطه مذکور به نام مشهد الرضا و بعد به اختصار مشهد نام گرفت.

شهر مشهد دارای مکانهای دیدنی متنوعی است. وجود مکان های تاریخی، موزه ها، تفرجگاه ها و اماکن تفریحی در مشهد و اطراف آن جذابیتی مضاعف به این شهر بخشیده است. مرقد مطهر امام رضا(ع) هر ساله میلیونها زائر را به این شهر می کشاند.

سوغات مشهد

انگشتر و زینت‌آلات فیروزه و عقیق: فیروزه تراشی و عقیق تراشی در استان خراسان رضوی از اهمیت و جایگاه والایی برخوردار بوده و زینت‌آلات ساخته شده با نگین این سنگ‌ها امروزه در زمره سوغاتی است که زایرین و مسافران شهر مشهد به تیمن و تبرک به شهرهای خود می‌برند.

جام چهل کلید: امروزه در فروشگاه‌ها و اماکنی که انواع سوغات مشهد عرضه می‌شود. جام‌هایی طلایی رنگ به چشم می‌خورد که بر روی هم چیده شده و در بازار بنا به شکل ظاهری آن به جام چهل کلید معروف است.

پرچم‌های مذهبی: تولید پرچم‌های مذهبی از جمله هنرهایی است که به دلیل وجود مضجع پاک و مطهر حضرت رضا(ع) در مشهد دارای اهمیت فراوانی است. با این وصف این‌گونه پرچم‌ها به عنوان سوغاتی متبرک توسط زائرین، هیات‌های مذهبی استان‌ها و شهرهای دیگر و کشورهای مسلمان نظیر عربستان، کویت، هندوستان و پاکستان خریداری می‌شود تا در ایام سوگواری و دیگر مراسم مذهبی از آن استفاده شود.

ادویه هفت قلم: از جمله مواردی که زائرین به عنوان سوغات از بازارهای مشهد مقدس به شهرهای خود، نوعی از ادویه موسوم به «هفت قلم» می‌باشد که بیشتر در آبگوشت، خورشت و دیگر غذاهای ایرانی استفاده می‌شود.

عبای روحانی و نمازی: دوخت عبای روحانی و نمازی به دلیل جایگاه مذهبی شهر مشهد سبب گردیده زائرین برای تهیه این تولیدات به عنوان سوغات به مراکز عرضه آن در بازار رضا مراجعه نمایند

خلعت آخرت(کفن): این‌گونه سوغات بیشتر در اماکن مذهبی، عتبات عالیات و جایگاه‌های خاص عرضه می‌شود، شهر مشهد نیز با وجود حرم مطهر حضرت رضا(ع) از این امر مستثنا نبوده و فروشگاه‌های سوغات این پوشش را با دو طرح مردانه و زنانه به زائرین، مسافران و مجاوران ارایه می‌نمایند.

زعفران و زرشک: زعفران از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که امروزه کشت آن عمدتاً در مناطق مرکزی و جنوبی خراسان متمرکز شده است.

انواع خشکبار: خشکبارها از جمله تنقلاتی می‌باشد که از دیر زمان در فرهنگ و ذائقه ایرانی وجود داشته و از ارزش غذایی فراوانی نیز برخوردار است.

سجاده، جانماز، مهر و تسبیح: فروشگاه‌هایی که عرضه‌کننده این نوع تولیدات می‌باشند انواع مختلفی از سجاده‌ها و جانمازهای گران قیمت و ارزان قیمت را با نقش‌های مختلف در معرض دید زائرین قرار داده‌اند که بیشتر جنس آن‌ها ترمه و مخمل کاشان گلدوزی شده است.

نقل، نبات، سوهان: نبات محصولی است که از بلورهای شیره قند با روش‌های خاصی به دست می‌آید و در دو نوع شاخه و کاسه‌‌ای به بازار عرضه می‌شود.

عطریات: استفاده از رایحه در دین اسلام توصیه شده و از پیامبر اکرم(ص) در این‌باره روایات و احادیثی باقی‌مانده است. زائرین پیش از مشرف شدن به حرم مطهر حضرت رضا(ع) از این‌گونه عطریات استفاده می‌کنند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

موقعیت جغرافیایی شهر مشهد

مشهد مقدس مرکز شهرستانی به همین نام در استان پهناور خراسان رضوی به لحاظ موقعیت در 59 دقیقه و 3 درجه تا 60 درجه و35 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 42 دقیقه تا 36 درجه و 59 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته و از شمال به شهرستان کلات ، از شمال غربی به درگز، از غرب به چناران و نیشابور و از شرق به سرخس و تربت جام محدود می گردد. این شهر در انتهای جنوبی دشت توس واقع شده و رشته کوه هزار مسجد در شمال شرقی و رشته کوه بینالود در غرب و جنوب غربی آن قرار دارد. مهمترین رشته کوهی که با جهت شمال غربی-جنوب شرقی این ناحیه را در برمیگیرد اژدرکوه با ارتفاع تقریبی 3000 متر است. شهر مشهد از آب و هوای معتدل و متمایل به سرد و خشک با مقدار حرارت سالیانه 7/13 درجه برخوردار بوده واز سطح دریاها ی آزاد 2/999 متر بلندتر می باشد.

شهرستان مشهد دارای4 بخش مرکزی، احمد آباد ، رضویه، و طرقبه5 شهر به نامهای مشهد ، ملک آباد ، رضویه، طرقبه، شاندیزو13 دهستان است.

از سناباد تا مشهد الرضا(ع): در اواخر قرن دوم ه.ق در محل مشهد کنونی دهکده ای به نام سناباد وجود داشت که توابع نوغان بزرگترین شهر ولایت توس به شمار می آمد. این آبادی نیز مانند دیگر قراء دارای قنات، قلعه یا محلی برای سکونت اهالی در مظهر قنات به نام سناباد بوده است. سر آب یعنی محل ظهور قنات سناباد مکانی بود که مردم مشهد از آنجا آب بر می داشته اند.در نزدیکی آن باغ وسیع و کاخ با شکوهی مشتمل بر تالارهای وسیع و گنبدی متعلق به حمید بن قحطبه واقع بوده که قنات از آن عبور می نمود تا ابن که پس از شهادت حضرت رضا (ع)، پیکر مطهر آن امام همام را در آب قنات سناباد غسل دادند و آن آب متبرک گردید.

بدین ترتیب سناباد که تا آن زمان دهکده ای بیش نبود به دلیل وجود مضجع شریف حضرت رضا(ع) مورد توجه قرار گرفت و رو به آبادانی گذاشت و گسترش یافت. در حدود نیمه قرن سوم هجری علاقه مندان آل علی و مجاوران حرم مطهر به تدریج خانه هایی در اطراف حرم ساختند. بنا به نوشته مقدسی در قرن چهارم هجری پیرامون بقعه رضویه خانهای مسکونی وجود داشت که دژ مستحکمی نیز از آن محافظت می نمود. سپس (عضدالدین فرامرزعلی) دیوار محافظی به سال 515 ق برای ساکنان شهر بنیان کرد.

به سال 618 ق تولی خان به شهر حمله برد و اساس و قنادیل روضه منوره را غارت کرد. در عهد حکومت سربداران مشهد معمور گردید و بسیاری از عمارت تابعه حرم تجدید بنا و به آن افزوده شد. پس از حمله میرانشاه به طوس باقی مانده مردم به مشهد الرضا پناه آورده و در آنجا متوطن گردیدندکه این امر به رونق و آبادانی شهر افزود. بعدها به امر شاهرخ دومین حصار بر پیرامون شهر کشیده شد و نزدیکی هرات به عنوان پایتخت به مشهد سبب عمران آبادانی آن گردید که در زمره این اقدامات باید به احداث بازار این شهر و بنیان مسجد جامع گوهر شاد اشاره نمود. شهر مشهد بین سال های 997 تا1006 ق در تصرف ازبکان بود. در دوران زمامداری شاه عباس اول رونق شهر مشهد رو به فزونی نهاد. در اواخر دوره صفویه مشهد مورد تاخت و تاز افغان ها قرار گرفت. اما نادر شاه افشار آنها را سرکوب کرد. مشهد در فاصله قتل نادر و ظهور قاجاریه (اوایل قرن سیزدهم هجری) دچار انحطاط بود واز جمعیت ان کاسته شد.

موقعیت جغرافیایی و طبیعی: شهرستان مشهد با وسعت 10450 کیلومتر مربع و از سطح دریا 980 متر ارتفاع دارد و مرکز استان خراسان رضوی است. مشهد که در شمال شرق ایران واقع است از تهران 934 کیلومتر فاصله دارد. شهر مشهد از شمال به کلات از شرق به شهرستان های سرخس و تربت جام، از جنوب به تربت حیدریه و از غرب به شهرستان های نیشابور و از شمال غربی به شهرستان درگز مربوط است.

رشته کوه های مشهد: مهم ترین رشته کوه مشهد هزار مسجد است که در شمال شرق و شرق این شهر قرار دارد و مهم ترین قله ان به نام اژدرکوه در 30 کیلومتری مشهد واقع است. رشته کوه بینالود که در غرب و جنوب غربی این شهر سر برآورده است.

آب و هوای مشهد: آب و هوای مشهد معتدل و متغیر است و وزش باد ها بیشتر در جهت جنوب شرقی به شمال غربی است. بیشترین درجه حرارت در تابستان 35 درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان 15 درجه زیر صفر می باشد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

تاریخچه شهر مشهد

مهمترین عاملی که در طول تاریخ در شکل گرفتن محل سکونت کنونی مشهد مؤثر بوده است، موقعیت طبیعی حوضه کشف رود و رودخانه اترک می باشد. با در نظر گرفتن این عامل به عنوان امری نسبتاً ثابت برای جذب جمعیت، می توان تأثیر عوامل تاریخی و سیاسی و اجتماعی و مذهبی را در دوره‌های مختلف بررسی نمود.

حوضه رودخانه کشف رود در تمام دوره اسلامی و حتی در دوره پیش از اسلام از مراکز عمده سکونت در خراسان شمالی بوده است. در دوره اسلامی مهمترین و پرجمعیت ترین سکونتگاه، حوضه کشف رود ولایت توس بوده که مرکز آن شهر تابران بوده است. به مرور زمان از اهمیت شهرهای تابران و نیشابور کاسته و آبادیهای جدیدی به اسامی نوغان و سناباد رشد نمودند. سناباد در 2 کیلو متری نوغان قرار داشته و کاخ حمید بن قحطبه طلائی والی خراسان که اکنون عمارت آستانه شهر مقدس مشهد است در میان باغ بزرگی در این دهکده قرار داشته است.

در بهار سال 193ه - ق هنگامی که هارون جهت سرکوب شورشی در سمرقند به نوغان رسید مریض و سپس فوت نمود وی وصیت نموده بود پس از مرگ او را در باغ مجاور محل اقامتش دفن نمایند . مآمون جانشین هارون پس از گذشت چند سالی از خلافتش در اثر طغیانی که علیه وی در عراق پدید آمد به قصد آنکه تمایل شیعیان را به خود جلب کند «حضرت رضا(ع)» را به ولایت عهدی نامزد کرد. حضرت رضا (ع) پس از یکسال اقامت در مرو عازم بغدادشدند، وقتی به قریه نوغان رسیدند به منزل امیر سناباد وارد و در آنجا مسموم و در سال 202یا 203 ه-ق پس از سه روز وفات یافته و پیکر مطهرشان در باغ حمید بن قحطبه در 1/5کیلومتری قریه سناباد مدفون شد ،‌ازهمان زمان نقطه مذکور به نام مشهد الرضا و بعد به اختصار مشهد نام گرفت.

تحولات مشهد در دوره رضاخان (1300-1320ه-ش): عده ای از متخصصین مسایل شهری، مقطع زمانی 1300تا پایان حکومت قاجاریه و آغاز حکومت رضاخان را شروع تحولات اساسی در روند «شهر نشینی » و «شهرگرایی» در ایران دانسته و بافت فیزیکی ماقبل1300 را بافت تاریخی و گسترش های بعدی را که در فراسوی حصار و دیوارهای قدیمی شهرها اتفاق افتاده «بافت جدید »می دانند که روند شکل گیری آن در طول زمان تغییر کرده است.

دخالت در بافت کالبدی آن نیز با کشیده شدن خیابانهای جدید بر بافت تاریخی مثل خیابانهای طبرسی ،‌امام رضا ،‌بهار و غیره آغازگردید.

علاوه بردخالتهای فیزیکی فعالیت های دیگری نیز در زمان رضاخان در شهر مشهد انجام گرفت و زمینه رشد فیزیکی شهر را فراهم نمود که مهمترین آنها عبارتند از :‌تأسیس بیمارستان امام رضا(ع) در سال 1313تاسیس کارخانه قند آبکوه در سال 1314، تاسیس دانشکده پزشکی در سال 1318و غیره.

خریداری اولین کارخانه برق در سال 1315و نصب آن در خیابان طبرسی ورود ماشین به شبکه حمل و نقل درون شهری با 2دستگاه اتوبوس در سال 1318،‌جایگزینی تدریجی آن به جای درشکه از اقداماتی است که در طی سالهای (1300-1320) در شهر مشهد انجام گرفت و نقش مهمی در رشد فیزیکی شهر داشت. مشهد در اولین سرشماری عمومی کشور که درسال 1318از چند شهربه عمل آمددارای 76471نفر جمعیت بوده است .

تحولات شهر مشهد دردوره محمدرضاپهلوی (1320-1357ه-ش): مشهد از شهریور 1320 که مصادف با اشغال ایران توسط نیروهای متفقین به دلیل وجود ناامنی در مناطق روستایی و امنیت مناسب در مشهد به علت وجود پادگانها و مراکز نظامی و نیز خشک سالی های جنوب خراسان بویژه در سال زراعی 1326-27و تاسیس دانشگاه مشهد درسال 1326 ه-ش پذیرای جمعیت زیادی بود که در رشد جمعیت نقش داشته اند .

به دنبال دگرگونیهای سیاسی، اقلیمی و آموزشی فوق، تحولات تکنیکی به ویژه مجهز شدن شبکه حمل و نقل درون شهری به وسایل نقلیه جدید ( افزایش اتوبوسها از 2 دستگاه به 77 دستگاه ، ورود تعداد 10 دستگاه تاکسی در سال 1328 که تا سال 1324 به 200 دستگاه افزایش یافت ) و از همه مهمتر برقراری ارتباط بین مشهد و تهران از طریق شبکه راه آهن در سال 1336 ه-ش و نیز پرداخت وام به دارندگان زمینهای وقفی توسط بانک رهنی در سال 1336 ه-ش از عواملی بودند که دست به دست یکدیگر داده و جمعیت شهر مشهد در سال 1335 ه-ش به 241989 نفر رسانده است بطوریکه رشد سالانه جمعیت در طول 16 سال (1319-1335 ه-ش) به طور متوسط 2% بوده است .

از حدود سال 1335 ه-ش به دلیل تغییرات اساسی در ساخت اقتصادی کشور به ویژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحکم شدن سیاست‌های تجاری - اقتصادی و فرهنگی ، گسستگی نظام ارباب رعیتی به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سا ل 1342 ه-ش ، رشد جمعیت نیز دچار تغییر و تحولاتی اساسی گردید به طوری که جمعیت شهر از 241998 نفر در سال 1335 ه-ش به 409616 نفر در سال 1345 رسید مه نرخ رشد سالانه ای در حدود 5/4 درصد داشته است .

همچنین وسعت شهر نیز از 16 به 33 کیلومتر مربع یعنی بیش از 2 برابر افزایش یافت .توسعه شبکه حمل و نقل هوایی، تاسیس کارخانجات و توسعه فعالیتهای بهداشتی نیز از جمله مواردی بودند که در توسعه فیزیکی شهر مشهد موثر واقع شدند.

مشکلات ناشی از رشد جمعیت ، بی توجهی به نحوه استفاده از اراضی ، توسعه نامنظم شهر و سایر مشکلات عمومی باعث گردید که تهیه طرح جامع شهر در سال 1346 به مهندسین مشاور ابلاغ گردد. این طرح برای یک دوره 25 ساله (1345-70) در پنج مرحله 5 ساله تنظیم و در سال 1350 به شورای عالی شهر سازی تسلیم و پس از تصویب مراحل اجرایی آن، در سال 1352 به شهرداری ابلاغ گردید.

در طرح جامع سمت توسعه آینده شهر به صورت پیوسته در غرب شهر با توجه به پیش بینی افزایش جمعیت 409616 نفر در سال 1345 به 1465000 در سال 1370 پیش بینی گردید. در این طرح وسعت شهر از 33/4 به 170 کیلومتر مربع افزایش می‌یافت .

همگام با مراحل تهیه طرح جامع و تفضیلی, شهر از نظر فیزیکی و جمعیتی به رشد ادامه می داد بطوریکه جمعیت مشهد در سال 1355 به 667770 نفر ( با نرخ رشد سالانه بین 1345-55 حدود ) افزایش یافت .درطرح جامع ، الگوی مداخله در یافت قدیم شهر و به ویژه اطراف حرم مطهر نیز تهیه و نقشه پیشنهادی ارائه گردید ولی به مرحله اجرا در نیامد.در سال 1354 طرح توسعه حرم اجرا شد که تعداد زیادی از بازارچه‌ها ، مساجد، مدارس قدیمی، واحدهای تجاری و مسکونی تخریب و بازار رضا(ع) نیز به منظور واگذاری به صاحبان مغازه‌های تخریبی در مشرق میدان آب ساخته شد.

تحولات شهر مشهد بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (1357): کشور ایران در دهه 1350 آبستن تحولات سیاسی عظیمی بود که در سال 1375 به پیروزی انقلاب اسلامی و دگرگونی ساختار سیاسی - حکومتی کشور منجر گردید. اثرات انقلاب در ابعاد شهری شامل: تصویب قانونی اراضی موات شهری(1357) تصویب قانون زمین شهری (1358) تصویب قانونن زمین شهری (1361) طرح مجدد الگوی نوشهرها (1364) و... بود که بر کیفیت شهرنشینی تاثیر بسزایی داشت. سال 1375 به دلیل وقوع کودتای مارکسیستی در افغانستان حدود 000/557 نفر از مهاجرین افغانی در خراسان ساکن شدند که از این تعداد حدود 296500 نفر (53/2 %) در شهر مشهد به ویژه در حاشیه قلعه ساختمان و گلشهر سکنی گزیدند. همچنین در نتیجه وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران عده ای از مهاجرین جنگ تحمیلی وارد خراسان و به ویژه شهر مشهد شدند. عوامل فوق به همراه مهاجرتهای روستا - شهری دست به دست هم داده و باعث رشد سریع جمعیت شهر در این دوره گردید به طوری که جمعیت از 667/770 نفر درسال 1355 به 1/462/50 نفر در سال 1365 با نرخ رشدی معادل 8 % در سال افزایش یافت که بالاترین نرخ رشد جمعیت شهری در ایران بوده است.

مساحت شهر نیز در این دوره (65-1355) از 78 به 220 کیلومتری با نرخ رشد معادل 11 % در سال، افزایش یافت.

مشهد از شهریور 1320 که مصادف با اشغال ایران توسط نیروهای متفقین به دلیل وجود ناامنی در مناطق روستایی و امنیت مناسب در مشهد به علت وجود پادگانها و مراکز نظامی و نیز خشک سالی های جنوب خراسان بویژه در سال زراعی 1326-27و تاسیس دانشگاه مشهد درسال 1326 ه-ش پذیرای جمعیت زیادی بود که در رشد جمعیت نقش داشته اند.

به دنبال دگرگونیهای سیاسی، اقلیمی و آموزشی فوق، تحولات تکنیکی به ویژه مجهز شدن شبکه حمل و نقل درون شهری به وسایل نقلیه جدید (افزایش اتوبوسها از 2 دستگاه به 77 دستگاه، ورود تعداد 10 دستگاه تاکسی در سال 1328 که تا سال 1324 به 200 دستگاه افزایش یافت) و از همه مهمتر برقراری ارتباط بین مشهد و تهران از طریق شبکه راه آهن در سال 1336 ه-ش و نیز پرداخت وام به دارندگان زمینهای وقفی توسط بانک رهنی در سال 1336 ه-ش از عواملی بودند که دست به دست یکدیگر داده و جمعیت شهر مشهد در سال 1335 ه-ش به 241989 نفر رسانده است بطوریکه رشد سالانه جمعیت در طول 16 سال (1319-1335 ه-ش) به طور متوسط 2% بوده است.

از حدود سال 1335 ه-ش به دلیل تغییرات اساسی در ساخت اقتصادی کشور به ویژه درآمد حاصل از فروش نفت، مستحکم شدن سیاست‌های تجاری-اقتصادی و فرهنگی، گسستگی نظام ارباب رعیتی به دنبال اجرای اصلاحات ارضی در سا ل 1342 ه-ش، رشد جمعیت نیز دچار تغییر و تحولاتی اساسی گردید به طوری که جمعیت شهر از 241998 نفر در سال 1335 ه-ش به 409616 نفر در سال 1345 رسیدکه نرخ رشد سالانه ای در حدود 5/4 درصد داشته است.

همچنین وسعت شهر نیز از 16 به 33 کیلومتر مربع یعنی بیش از 2 برابر افزایش یافت. توسعه شبکه حمل و نقل هوایی، تاسیس کارخانجات و توسعه فعالیتهای بهداشتی نیز از جمله مواردی بودند که در توسعه فیزیکی شهر مشهد موثر واقع شدند. مشکلات ناشی از رشد جمعیت، بی توجهی به نحوه استفاده از اراضی، توسعه نامنظم شهر و سایر مشکلات عمومی باعث گردید که تهیه طرح جامع شهر در سال 1346 به مهندسین مشاور ابلاغ گردد. این طرح برای یک دوره 25 ساله (1345-70) در پنج مرحله 5 ساله تنظیم و در سال 1350 به شورای عالی شهر سازی تسلیم و پس از تصویب مراحل اجرایی آن، در سال 1352 به شهرداری ابلاغ گردید.

در طرح جامع سمت توسعه آینده شهر به صورت پیوسته در غرب شهر با توجه به پیش بینی افزایش جمعیت 409616 نفر در سال 1345 به 1465000 در سال 1370 پیش بینی گردید. در این طرح وسعت شهر از 33/4 به 170 کیلومتر مربع افزایش می‌یافت. همگام با مراحل تهیه طرح جامع، وتفضیلی شهر از نظر فیزیکی و جمعیتی به رشد ادامه می داد بطوریکه جمعیت مشهد در سال 1355 به 667770 نفر ( با نرخ رشد سالانه بین 1345-55 حدود ) افزایش یافت.درطرح جامع، الگوی مداخله در یافت قدیم شهر و به ویژه اطراف حرم مطهر نیز تهیه و نقشه پیشنهادی ارائه گردید ولی به مرحله اجرا در نیامد.در سال 1354 طرح توسعه حرم اجرا شد که تعداد زیادی از بازارچه‌ها، مساجد، مدارس قدیمی، واحدهای تجاری و مسکونی تخریب و بازار رضا(ع) نیز به منظور واگذاری به صاحبان مغازه‌های تخریبی در مشرق میدان آب ساخته شد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

حرم مطهرامام على‌ بن موسی الرضا علیه السلام

امام على‌ بن موسی الرضا(علیه السلام) هشتمین‌ امام‌ شیعیان‌ در ۲۹ صفر سال‌ ۲۰۳ هجرى‌ توسط مأمون عباسی به شهادت رسید و پیکر مطهر آن حضرت در منطقه سناباد خراسان که اکنون مشهد نامیده می شود مدفون گردید. حرم مطهر امام‌ رضا (علیه السلام) در مشهد، از مهمترین زیارتگاههای جهان تشیع به شمار می رود.

تاریخچه حرم مطهر رضوی: مجموعه‌ى‌ حرم مطهر امام‌ رضا علیه السلام، شکلى‌ دایره‌‌وار دارد و از آن‌ خیابان‌هاى‌ متعددى‌ منشعب ‌مى‌شود که‌ به‌ نقاط‌ گوناگون‌ مشهد منتهى‌ مى‌گردد. از شمال‌ به‌ نوغان‌، از جنوب‌ به‌ خیابان‌هاى‌ امام‌ رضا علیه السلام و بیت‌ المقدس‌، از جنوب‌ غربى‌ به‌ خیابان‌ نواب ‌صفوى‌ و از شمال‌ شرقى‌ به‌ خیابان‌ آیت‌ الله شیرازى‌ منتهى‌ مى‌گردد.

مکانى‌ که‌ ضریح‌ پاک‌ امام‌ رضا علیه السلام در آن‌ قرار دارد، سرایى‌ از آن‌ حمید بن‌ قحطبه‌ طائى‌ یکى‌ از فرماندهان‌ ابومسلم‌ خراسانى‌ بوده‌ است‌. پس‌ از وفات‌ هارون‌‌الرشید در سال‌ ۱۹۳ هجرى‌، جسدش در این‌ مکان‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد، و فرزند وى‌ مأمون‌ بر فراز آن‌ گنبدى‌ افراشت‌ که‌ بعدها «گنبد هارونیه‌» نام‌ گرفت‌. وقتى‌ امام‌ رضا علیه السلام به‌ شهادت‌ رسیدند، پیکر مطهر ایشان‌ را به‌ این‌ مکان‌ آوردند و در نزدیکى‌ قبر هارون‌‌الرشید به‌ خاک‌ سپردند. اما این‌ گنبد در سال‌ ۳۸۰ هجرى ‌بر دست‌ امیر «سبکتگین‌» به‌ طور کامل‌ ویران‌ شد و مرقد امام‌ رضا علیه السلام تنها مزار خراسان‌ گردید که ‌از تقدیس‌ و تجلیل‌ برخوردار بود. سلطان‌ مسعود بن‌ سبکتگین‌ ضریحى‌ طلایى‌ بر قبر شریف‌ امام ‌قرار داد، تا باعث‌ تمایز آن‌ شود و به‌ پناهگاهى‌ براى‌ بلادیدگان‌ و حاجت‌‌مندان‌ مبدل‌ گردد و از آن‌ پس‌، آن‌ شهر که‌ به‌ توس‌ یا سناباد معروف‌ بود جز به‌ نام‌ مشهدالرضا شناخته‌ نشد.

توسعه‌ و بازسازى‌ حرم: پس‌ از آن‌ که‌ امیر سبکتگین‌ قبر امام‌ علیه السلام را ویران‌ نمود این‌ مکان‌ همچنان به‌ عنوان ویرانه‌اى‌ که‌ شیعیان‌ از ترس‌ دشمنان‌ خود جرأت‌ تعمیر و بازسازى‌ آن‌ را نداشتند باقى ماند. تا آن‌ که‌ سلاطین‌ دیالمه‌ آن‌ را بازسازى‌ و تعمیر نمودند. در سال‌ ۵۱۲ هجرى‌ ابوطاهر شرف‌ الدین‌ قمى‌ وزیر شیعه‌ مذهب‌ سلطان‌ سنجر سلجوقى‌ گنبد آن‌ بارگاه‌ مطهر را تجدید بنا کرد؛ و این‌ گنبد هم‌چنان‌ برقرار ماند تا آن‌ که‌ تاتارها آن‌ را ویران‌ کردند. بعدها سلطان‌ محمد خدابنده‌ نوه‌ى‌ هولاکو مرقد شریف‌ امام‌ رضا علیه السلام را تجدیدبنا کرد. در دوران‌ میرزا شاهرخ‌ گورگانى‌ و در سال‌ ۸۰۹ هجرى‌ مجموعه‌ى‌ حرم بازسازى‌ شد؛ و گوهرشاد همسر شاهرخ‌ در‌ این‌ امر اهتمام‌ کرد؛ از جمله‌ مسجدى‌ را در نزدیکى‌ مرقد ساخت‌، که ‌به‌ نام‌ وى‌(مسجد گوهرشاد(مشهور است‌. در سال‌ ۹۳۲ هجرى‌ شاه‌ طهماسب‌ صفوى‌ دستور به‌ طلاکارى‌ گنبد حرم داد. هم‌چنان‌ که‌ یک‌ گلدسته‌ى‌ طلا نیز براى‌ آن‌ بنا نمود. و روى‌ قبر نیز یک‌ ضریح‌ طلایى‌ نصب‌ کرد. در سال‌ ۱۰۱۰ هجرى‌ شاه‌ عباس‌ کبیر به‌ بازسازى‌ حرم‌ و توسعه‌ى‌ صحن‌ و طلاکارى‌ گنبد مرقد نمود. هم‌چنان‌ که‌ در سال‌ ۱۰۲۰ ایوان‌‌هاى‌ شمالى‌، شرقى‌ و غربى‌ را بنا نمود. در سال‌ ۱۰۸۶ شاه‌ سلیمان‌ صفوى‌ به‌ تعمیر گنبد حرم‌ و طلاکارى‌ آن‌، که‌ در سال‌ ۱۰۸۴ بر اثر زلزله ‌فروریخته‌ بود، پرداخت‌. در سال‌ ۱۱۵۳ نادرشاه‌ تعدیلات‌ و باز‌سازى‌‌هایى‌ در حرم‌ انجام‌ داد و یک‌ چلچراغ‌ طلایى‌ مرصع‌ و نیز یک‌ قفل‌ طلایى‌ مرصع‌ به‌ حرم‌ اهدا نمود. در دوران‌ فتحعلى‌ شاه‌ قاجار و در سال‌ ۱۲۲۳ هجرى‌ بناى‌ صحن‌ جدید حرم‌ آغاز شد. در سال‌ ۱۲۶۰ و در دوران‌ محمدشاه‌ حرم‌ کاشى‌‌کارى‌ گردید؛ و ناصرالدین‌ شاه‌ طلاکارى‌ ایوان ‌صحن‌ را که‌ فتحعلى‌ شاه‌ ساخته‌ بود به‌ پایان‌ رساند. در سال‌ ۱۴۰۱ هجرى‌ و پس‌ از پیروزى‌ انقلاب‌ اسلامى‌ عملیات‌ بازسازى‌ و توسعه‌ى‌ حرم‌ شریف‌ آغاز شد که‌ طى‌ آن‌ ساختمان‌‌ها و اجزاى‌ جدید به‌ حرم‌ الحاق‌ شد. محراب‌‌ها و زوایا تعمیر گردید. صحن‌ها و رواق‌‌هاى‌ جدیدى‌ در حرم‌ ساخته‌ شد و کتابخانه‌ و دیگر مراکز فرهنگى‌ به‌ آن ‌اضافه‌ گردید. هم‌چنان‌ که‌ به‌ بهسازى‌ سرویس‌هاى‌ بهداشتى‌ و خدماتى‌ زائران‌ پرداخته‌ شد.

شکل‌ بنا: روضۀ منوره که پیکر مقدس امام‌رضا علیه السلام در آن مدفون است، زیر گنبدی زرین و باشکوه قرار دارد و هستۀ مرکزی بناهای آستان قدس رضوی است. این بنا تقریباً به‌شکل مربع است و پس از توسعه، به حدود ۱۳۹ متر مربع افزایش یافته است. قطر دیوارهای اطراف روضه که سنگینی گنبد بر آن قرار دارد، حدود ۳ متر است. کف حرم با بهترین نوع سنگ مرمر پوشیده شده است و دیواره و سقف روضۀ منوره با کاشی‌های ممتاز و نفیس سنجری و نیز کتیبه‌ها و آینه‌کاری بسیار زیبا به‌صورت معرق و مقرنس تزیین شده است. بر فراز ایوان‌ طلا گلدسته‌ى‌ طلایى‌ براقى‌ وجود دارد و در نقطه‌ى‌ مقابل‌ آن‌ نیز بر فراز ایوان‌ شاه‌ عباسى‌ گلدسته‌ى‌ دیگرى‌ قرار دارد. حرم‌ هم‌ چنین‌ داراى‌ دو گلدسته‌ى‌ طلاکارى‌ شده‌ى‌ دیگر است‌ که‌ در صحن‌ قدیمى‌ واقع‌اند. قاعده‌ى‌ یکى‌ از این‌ دو در ضلع‌ جنوبى‌ و قاعده‌ى ‌گلدسته‌ى‌ دیگر در ضلع‌ شمالى‌ صحن‌ قرار دارد. حرم‌ صحن‌هاى‌ متعددى‌ دارد که‌ در سال‌‌هاى‌ اخیر توسعه‌ داده‌ شده‌اند. در حرم‌ هم‌‌چنین‌ چهار برج‌ بزرگ‌ احداث‌ شده‌ است‌؛ که‌ روى‌ برج‌ غربى‌ ساعتى‌ بزرگ‌ قرار گرفته‌ است‌. از مناره‌ى‌ برج‌ شرقى‌ نیز به‌ عنوان‌ «نقاره‌‌خانه‌» استفاده‌ مى‌شود. در بخش‌ جنوبى‌ حرم‌سراى‌ موسوم‌ به‌ «دارالسیاده‌» احداث‌ شده‌ که‌ آن‌ را گوهرشاد خاتون‌ بنا نهاده‌ است‌. بر یکى‌ از دیوارهاى‌ این‌ سرا ظرفى‌ آویزان‌ است‌ که‌ گفته‌ مى‌شود با آن‌ انگور مسموم‌ را براى‌ امام‌ رضا علیه السلام آورده‌اند. در مقابل‌ دروازه‌ى‌ جنوبى‌ صحن‌ که‌ نادرشاه‌ آن‌ را بنا نهاده‌ است‌ یک‌ چاه‌ هشت‌ گوش‌ حفر شده‌ است‌ که‌ بالاى‌ آن‌ را پوشانده‌اند و این‌ بنا «سقاخانه‌ى‌ نادرى‌» نام‌ دارد. در وسط‌ صحن‌ و از سمت‌ غرب‌ نیز حوض‌ آب‌ قرار دارد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

صندوق‌های مرقد مطهر

اولین صندوق مزار: بنا به استناد متون تاریخی موجود، در اواخر قرن پنجم هجری، صندوقی از چوب اعلا با روکش و بست‌های نقره روی مرقد امام نصب شده بود. بانی صندوق، انوشیروان زرتشتی، از اهالی اصفهان بوده که به بیماری برص (پیسی) مبتلا بود و در مأموریتش به خراسان، پس از آگاهی از کرامات حضرت، برای شفای بیماری صعب‌العلاج خود، به امام رضا علیه السلام متوسل و پس از گرفتن حاجت، مسلمان می‌شود و این صندوق را در تاریخ ۵۰۰ قمری به مرقد منور رضوی اهدا می‌کند.

دومین صندوق مزار: این صندوق از چوب فوفل با روکش و میخ‌های طلا و معروف به صندوق عباسی بوده است که در سال ۱۰۲۲ قمری روی مرقد مطهر نصب شد. صندوق عباسی تزیینات هنری و گران‌بهایی داشته که پس از قرن‌ها ماندن در سرداب، به‌مرور پوسیده و ارکان و پایه‌های آن متلاشی شده بود و در سال ۱۳۱۱ شمسی، از روی مضجع شریف برداشته شد. کتیبه‌های طلای این صندوق هم‌اکنون در موزه نگهداری می‌شود.

سومین صندوق مزار: صندوق سوم از سنگ مرمر معدن شاندیز با رنگ سبز لیمویی بوده که حاج‌حسین حجارباشی زنجانی در سال ۱۳۱۱ شمسی آن را تهیه و روی مرقد نصب کرد. این صندوق که عنوان سنگ قبر را نیز داشت، تا سال ۱۳۷۹ شمسی، درون ضریح چهارم بود و با تعویض ضریح برداشته شد و سنگ قبر جدید جایگزین آن شد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

ضریح‌های حرم مطهر

ضریح اول: بنا بر شواهد تاریخی، نصب ضریح بر مرقد شریف امام رضا علیه السلام از دورۀ صفویه صورت گرفته است و سابقۀ وجود ضریح تا پیش از این دوره مشخص نیست. از آن زمان تاکنون، پنج ضریح بر مرقد مطهر حضرت نصب ‌شده که اولینِ آن، چوبی و دارای تزییناتی از طلا و نقره بوده و در اواسط قرن دهم هجری، در عهد شاه‌ طهماسب صفوی ساخته و نصب شده است. این ضریح در طی زمان از بین رفته است.

ضریح دوم: دومین ضریحی که بر مرقد مطهر نصب شد، معروف به «ضریح نگین‌نشان» است. این ضریح در سال ۱۱۶۰ قمری ساخته شد. شاهرخ‌میرزا، نوۀ نادرشاه افشار، آن را وقف مضجع منور امام رضا علیه السلام کرد. این ضریح از زمان نصب تا سال ۱۳۷۹ شمسی، در طبقۀ فوقانی و داخل ضریح چهارم جای داشت. بعد از برداشتن ضریح چهارم و قبل از نصب ضریح جدید، این ضریح به‌دلیل وقفی‌بودنش، به سرداب مقدس امام رضا علیه السلام و روی مرقد منور حضرت انتقال یافت.

ضریح سوم: ضریح سوم به «ضریح فولادی» شهرت دارد و در عصر قاجار، در سال ۱۲۳۸ قمری ساخته و روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح آراسته به ورقه‌های طلاکوب و طوق طلای جواهرنشان است و در حاشیۀ بالای آن، سوره های «هل اتی» و «یس» با خط ثلث نوشته شده است. ابعاد آن ۳ در ۴ متر و ارتفاعش ۲ متر است. این ضریح در سال ۱۳۳۸ شمسی، هم‌زمان با ساخت و نصب ضریح چهارم، از روی مضجع شریف برداشته و به موزه منتقل شد.

ضریح چهارم: ضریح چهارم از جنس طلا و نقره و معروف به «شیر و شکر» است که در سال ۱۳۳۸ شمسی، پس از برداشتن ضریح سوم و انتقال آن به موزه، روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح به اهتمام و نظارت مرحوم سیدابوالحسن حافظیان و با هنرمندی استاد حاج‌محمدتقی ذوفن اصفهانی و جمعی دیگر از هنرمندان ساخته شد. ضریح چهارم هفت تُن وزن دارد و از چهارده دهانه، به نماد چهارده معصوم علیهم السلام تشکیل ‌شده است که در بالای هر دهانه، گلبرگی از طلا با نام یکی از معصومین علیهم السلام نوشته شده است. ابعاد این ضریح شامل ۴ متر طول، ۳/۶۰ متر عرض و ۳/۹۰ متر ارتفاع است. قسمت بالای ضریح آراسته به سورۀ مبارکۀ «یس» و «هل اتی» بر کتیبه‌ای طلایی به‌خط استاد احمد زنجانی است. این ضریح هم‌زمان با نصب ضریح پنجم در سال ۱۳۷۹ شمسی، به موزۀ آستان قدس رضوی انتقال یافت.

ضریح پنجم: گذشت حدود ۴۰ سال از عمر ضریح چهارم، استحکام سازه‌ای آن را کم کرده بود؛ درعین‌حال ایجاد انفجار توسط منافقان، در ضلع بالاسر مبارک حضرت در عاشورای حسینی سال ۱۳۷۳ شمسی، باعث آسیب‌دیدگی ضریح شد و اندیشۀ طراحی و ساخت ضریح جدید را که مدتی قبل آغاز شده بود، تقویت کرد. استاد محمود فرشچیان طراحی ضریح پنجم را در سال ۱۳۷۲ شمسی با مشورت‌گرفتن از صاحب‌نظران و هنرمندان آغاز کرد. کار قلم‌زنی ضریح را استاد خدادادزاده اصفهانی و خطاطی و خوش‌نویسی آن را استاد موحد و کار خاتم‌کاری آن را استاد کشتی‌آرای شیرازی برعهده داشته‌اند. کار ساخت این ضریح با کیفیت عالی و در نهایت استحکام به وزن ۱۲ تن به ابعاد ۳/۷۳ در ۴/۷۸ و ارتفاع ۳/۹۶ متر با روکش طلا و نقره پس از هفت سال پایان یافت.

گنبد طلا: در اوایل قرن ششم، شرف‌الدین ابوطاهر قمی، وزیر سلطان سنجر سلجوقی، به مباشرت ابوالقاسم احمد‌بن‌علی‌بن‌احمد العلوی الحسینی که از نقیبان ناحیۀ توس بود، ضمن تعمیر روضۀ منوره، اقدام به احداث گنبد بر فراز قُبۀ اولیه کرد. این همان گنبدی است که بالغ بر ۹۰۰ سال از بنای آن می‌گذرد. گنبد از نظر ساختمان و ارتفاع، در نهایت زیبایی و هنرمندی طراحی شده است و دو پوشش دارد: پوشش اول گنبد، سقف حرم به‌حساب می‌آید که از زیر مشاهده می‌شود و دارای مقرنس آینه است و به آن «قبه» گفته می‌شود؛ پوشش دوم که بر فراز آن استوار گشته، گنبد طلاست و حد فاصل این دو پوشش ۱۳ متر فضای خالی وجود دارد. ارتفاع گنبد طلا از کف روضۀ منوره، ۳۱ متر و محیط دور گنبد ۴۲/۱۰ متر بوده و ارتفاع آن از اول طلاکاری تا تیزۀ گنبد ۱۶/۴۰ متر است. پس از طلاکاری گنبد در زمان شاه‌طهماسب، چند رخداد متوجه آن شد؛ ازجمله در فتنۀ ازبک‌ها در سال ۹۹۷ قمری، عبدالمؤمن‌خان ازبک، ضمن تاراج نفایس آستان قدس رضوی، دستبردی به طلاهای گنبد زد تا اینکه شاه‌عباس در طی سفری که با پای پیاده از اصفهان به مشهد آمد، اقدام به مرمت و تزیین مجدد گنبد (۱۰۱۰ تا ۱۰۱۶ق) با خشت‌های طلا کرد. جریان این رخداد را علیرضا عباسی، خطاط معروف عصر صفوی، در کتیبۀ دور گنبد با خط بسیار زیبای ثلث نوشته که متن آن در کتاب «مفاتیح ‌الجنان» شیخ ‌عباس قمی نیز ذکر شده است. علاوه بر هنرنمایی علیرضا عباسی، کمال‌الدین یزدی نیز کار معماری و کاشی‌کاری گنبد را برعهده داشته است. در سال ۱۰۸۴ قمری، زلزلۀ عظیمی در مشهد رخ داد و خساراتی به گنبد و طلاکاری آن وارد شد که شاه‌سلیمان صفوی آن را ترمیم کرد و پس از دو سال از این حادثه، کار طلاکاری آن به پایان رسید. در قسمت زیرین کتیبۀ کمربندی گنبد، کتیبۀ دیگری بر چهار ترنج به‌خط زیبای محمدرضا امامی اصفهانی جلوه می‌کند که بیانگر این حادثه است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مساجد حرم مطهر

مسجد بالاسر: مسجد تاریخی بالاسر مبارک، اولین بنایی است که پس از روضۀ منوره ساخته شده است و بیش از هزار سال سابقۀ تاریخی دارد. این بنا بین روضۀ منوره و رواق دارالسیاده قرار دارد. در ضلع جنوبی مسجد بالاسر، محرابی از کاشی معرق با سبکی زیبا ایجاد شده است و در کنار آن تاریخ ۱۳۶۲ قمری و در طرف دیگر، نام محمدخان رضوان، کاشی‌ساز و نقاش محراب، به چشم می‌خورد. این مسجد در عهد غزنویان (۴۲۵ق) در غرب روضۀ منوره بنا شده و بانی آن ابوالحسن عراقی معروف به دبیر - یکی از رجال آن دوره - است. مسجد تاریخی بالاسر، دارای ۴/۵ متر عرض، ۸ متر طول و ۱۰ متر ارتفاع است. ازارۀ مسجد سنگ مرمر و بالای سنگ مرمر، مزین به کاشی‌های الوان شش‌ضلعی و هشت‌ضلعی منقوش است که حاوی آیاتی از قرآن و احادیث است. بالای قسمت کاشی‌شدۀ دیوار، دو کتیبۀ بسیار زیبا وجود دارد که یکی از آن‌ها کتیبۀ کاشی سنجری چینی‌مانند، به عرض ۵۰ سانتی‌متر به خط ثلث برجسته و به رنگ آبی و مزین به آیاتی از قرآن کریم است. در بالای طاق متصل به حرم مطهر، دو بیت از دعبل خزاعی، شاعر اهل‌ بیت علیهم السلام، به چشم می‌خورد.

مسجد جامع گوهرشاد: یکی از بناهای باشکوه عهد تیموری (اوایل قرن نهم هجری)مسجد گوهرشاد است که در جنوب حرم مطهر قرار دارد و با وسعتی معادل ۲۸۵۵ متر مربع و ۶۰۴۸ متر مربع زیربنا، ۴ ایوان و ۷ شبستان دارد. این مسجد را بانو گوهرشاد، همسر میرزا‌ شاهرخ تیموری، در سال ۸۲۱ قمری بنا نهاد. گنبد رفیع فیروزه‌ای مسجد گوهرشاد بر فراز ایوان مقصوره، بر عظمت این بنا افزوده است، ارتفاع این گنبد با دو پوسته ۴۱ متر و فضای خالی بین دو پوشش آن ۱۰ متر است. گفتنی است این بنای عظیم تاریخی، نمونه‌ای کامل و برجسته از هنر ایرانی به‌شمار می‌رود که تمام خصوصیات و ویژگی‌های معماری سنتی ایرانی و اسلامی در آن به کار رفته است. این مسجد زیبا را معمار معروف ایرانی، قوام‌الدین شیرازی، ساخته است. ایوان مقصورۀ مسجد گوهرشاد، ۵۰۰ متر مربع مساحت و ۳۷ متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع دارد. در دو طرف ایوان، دو مناره به ارتفاع ۴۳ متر از کف مسجد ساخته شده است. در تزیین مسجد، دستان پرتوان فرزند هنرمند بانو گوهرشاد، بایسنقر میرزا، شاهکارهایی استثنایی برجای گذاشته است. کتیبۀ اطراف ایوان مقصوره به‌ خط ثلث نوشته شده است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

صحن‌های حرم مطهر

صحن انقلاب اسلامی: صحن انقلاب اسلامی (صحن کهنه یا عتیق) اولین و قدیمی‌ترین صحنی است که در قسمت شمال حرم مطهر بنا شده است. ضلع جنوبی صحن عتیق، در اواخر دورۀ تیموریان و اساس ایوان طلا در عهد سلطان حسین بایقرا ساخته ‌شده و در عهد شاه‌عباس صفوی، اضلاع شمالی و شرقی و غربی احداث و تکمیل شده است. در صحن کهنه، چهار ایوان، دوازده صفه و چهل حجره و ایوان کوچک در طبقۀ اول و چهل غرفه و حجره در طبقۀ دوم قرار دارد. مساحت این صحن ۶۷۴۰ متر مربع است. در صحن انقلاب این بخشها وجود دارد:

الف. سقاخانۀ صحن انقلاب اسلامی: در میانۀ صحن انقلاب اسلامی، بنای زیبای سقاخانه وجود دارد. سنگاب(منبع آب) این سقاخانه از سنگ مرمر یکپارچه‌ای با گنجایش سه کر آب، معادل ۱۱۳۰ لیتر است که به‌دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد منتقل شده است. در گذشته‌های دور که امکانات آب لوله‌کشی مثل امروزه نبود، آب را با مراسم خاصی از قنات‌های اطراف مشهد به حرم می‌آوردند و برای استفادۀ زائران، داخل این سنگاب می‌ریختند. در دورۀ فتحعلی‌شاه قاجار، به‌دستور شخصی به‌نام اسماعیل، بنایی هشت‌ضلعی بر فراز این سنگاب ساختند و به‌دنبال آن، سقف بنا با خشت‌های طلا تزیین شد. این بنا به سقاخانۀ نادری یا اسماعیل طلایی شهرت دارد. در سال ۱۳۴۵ شمسی، بنای این سقاخانه که بر اثر گذر زمان کهنه و فرسوده شده بود، تخریب و از نو به‌صورت زیبا و مجلل بازسازی شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز مجدداً مرمت شد و در هنگام احداث رواق دارالحجه، در طبقۀ زیرین صحن انقلاب اسلامی، بنای سقاخانه نیز محکم‌سازی شد. مساحت سقاخانه ۵۷/۵ متر مربع، ارتفاع آن ۶/۴۴ و شعاع گنبد ۲/۳ متر است و دارای پایه‌هایی مزین به سنگ مرمر کنده‌کاری‌شده و کاشی و نیز سقف گنبدی آراسته به خشت‌های مطلاست.

ب. ایوان جنوبی صحن انقلاب اسلامی (ایوان طلا): اولین ایوان ساخته‌شده در صحن انقلاب اسلامی (عتیق)، ایوان جنوبی است. احداث بخش‌هایی از ضلع جنوبی صحن انقلاب اسلامی در زمان سلطان حسین بایقرای تیموری، توسط وزیر دانشمندش، امیرعلی‌شیر نوایی، در سال ۸۷۵ قمری آغاز شد و به‌دنبال آن، ایوان ضلع جنوبی (متصل به حرم مطهر) همراه با غرفه‌هایی در مجاورت ایوان بنا شد و به ایوان «امیرعلی‌شیر نوایی» معروف شد. درعین‌حال چون در محل صحن عتیق، قبل از احداث، مدارس دینی قرار داشت و امیرعلی نمی‌خواست اجباراً اقدام به تخریب آن‌ها کند، اتمام بنای صحن در زمان شاه‌عباس صفوی صورت گرفت و در واقع برای تکمیل صحن، از هنر معماری دوران صفوی، در ادامۀ همان معماری تیموری، استفاده شد. نام سلطان حسین بایقرا بر کتیبۀ سر در ایوان طلای صحن عتیق نقش بسته است و ازآنجاکه طلاکاری آن در عهد نادرشاه صورت گرفت، به «ایوان نادری» نیز معروف شده است. عرض ایوان جنوبی ۷/۸۰ و طول آن ۱۴/۷۰ و ارتفاع آن ۲۱/۴۴ متر است.

ج. ایوان شمالی صحن انقلاب اسلامی (ایوان عباسی(: این ایوان در سال ۱۰۲۱ قمری، با ۲۲ متر ارتفاع بنا شده است. عرض این ایوان ۸/۲۰ و طول آن ۱۴/۸۰ و ارتفاع آن ۲۲/۵۰ متر است. ازآنجاکه قسمت اعظم این ایوان در عهد شاه‌عباس دوم تزیین یافت، به «ایوان عباسی» معروف شد. بر فراز ایوان عباسی، مناره‌ای طلایی وجود دارد که اصل بنا و طلاکاری آن مربوط به دورۀ نادرشاه افشار است. آرامگاه عارف نامدار، مرحوم شیخ حسنعلی اصفهانی، معروف به «نخودکی» متوفای ۱۳۲۱ شمسی، نیز در جنب این ایوان واقع است.

د. ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی (ایوان ساعت): ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی، به «ایوان ساعت» معروف است؛ زیرا ساعت بزرگ آستان قدس رضوی از قدیم در بالای این ایوان نصب بود. عرض این ایوان ۶/۹۰ و ارتفاع آن ۲۴/۱۰ متر است و در زمان شاه‌عباس صفوی ساخته شده است. در قدیم جنس برجِ ساعت حلبی بود؛ اما در سال ۱۳۳۵ شمسی برچیده شد و جای آن را برج کنونی گرفت.

ه. ایوان شرقی صحن انقلاب اسلامی (ایوان نقاره): ایوان شرقی صحن انقلاب، به نام ایوان نقاره در عصر شاه‌عباس صفوی با ارتفاع ۲۶ متر و عرض ۷/۸ و طول ۱۸/۲۰ متر ساخته شد و پس از آن، ساختمان نقاره‌خانه بر بالای آن بنا شد. ساختمان نقاره که ابتدا از چوب و حلب بود، در سال ۱۳۴۰ شمسی برچیده شد و بنایی جدید، زیبا و مستحکم جایگزین آن شد. برج نقاره‌خانه در دو طبقه، به طول ۷/۸ و ارتفاع ۹/۹۷ متر، نمایی زیبا و چشمگیر دارد که به کاشی‌های معرق و مقرنس‌های نفیس کاشی‌شده آرایش یافته است. طبقۀ پایین این بنا برای نگهداری طبل و کرنا [ابزار نقاره‌نوازی] و طبقۀ فوقانی برای استقرار نقاره‌چیان و انجام‌دادن مراسم نقاره‌نوازی استفاده می‌شود.

صحن آزادی: این صحن در شرق حرم مطهر و در پایین پای مبارک حضرت، با ۴۳۳۵ متر مربع مساحت ساخته شد. در یک نگاه کلی، می‌توان صحن آزادی را بنای برجای‌مانده از دورۀ قاجاریه دانست؛ چراکه ساخت آن به‌دستور فتحعلی‌شاه و به مباشرت فرزندش علی‌نقی‌میرزا و با معماری حاج‌آقاجان، صاحب بازارچۀ معروف حاج‌آقاجان در مشهد، آغاز شد و در روزگار ناصرالدین‌شاه قاجار بنای آن به پایان رسید. در وسط صحن آزادی، همچون صحن انقلاب اسلامی، سقاخانه‌ای ساخته شد. در اواخر حکومت قاجار (سال ۱۲۷۱ شمسی) این سقاخانه چون به هنگام عرض سلام و ادای احترام از درب شرقی، بین زائران و ایوان طلا حائل می‌شد، تخریب شد و حوض آب بزرگ با باغچه‌هایی در اطراف آن ایجاد شد. در صحن آزادی این بخشها وجود دارد:

الف. ایوان جنوبی صحن آزادی (ایوان ساعت): بر فراز ایوان جنوبی صحن آزادی، ساعتی بزرگ قرار دارد. این ساعت تا پیش از سال ۱۳۳۶ شمسی، روی ایوان غربی صحن انقلاب اسلامی نصب بود. آن‌طور که نقل شده، این ساعت در عهد ناصرالدین‌شاه قاجار در سال ۱۲۷۸ قمری، از منچستر انگلستان تهیه شده است. این ایوان با عرض ۳۰/۷ و طول ۳۰/۱۸ و ارتفاع ۲۰ متر از بناهای مجلل قدیمی آستان قدس رضوی است.

ب. ایوان غربی صحن آزادی (ایوان طلا): یکی از چهار ایوان صحن آزادی، ایوان طلاست. این ایوان بیش از ۲۰ متر ارتفاع دارد و مسیر تشرف بانوان به درون حرم است. ازآنجاکه در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار این ایوان مرمت و خشت‌های زرین آن نصب شده، به «ایوان ناصری» نیز مشهور شده است. در این ایوان، چهار غرفه بنا شده که بدنۀ آن‌ها خشت‌های مُطلاست. کتیبه‌های زیبایی، حاوی آیاتی از قرآن و اشعاری به فارسی، این ایوان را مزین کرده است. در چهار ضلع صحن آزادی، مجموعاً ۵۶ حجره و غرفۀ فوقانی و تحتانی قرار دارد که از حجره‌ای در جنوب غربی صحن، دری به رواق شیخ بهایی رحمت الله علیه و مقبرۀ وی گشوده می‌شود.

صحن جمهوری اسلامی: این صحن پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۸ شمسی، با ۷۲۹۲ متر مربع مساحت، در ضلع غربی حرم مطهر احداث شد. صحن جمهوری اسلامی به بست‌های شیخ طوسی و شیخ بهایی و نیز به رواق‌های دارالولایه، دارالهدایه، دارالرحمه و دارالقرآن مرتبط است. بنای صحن جمهوری اسلامی به پیروی از بناهای کهن حوزۀ حرم مطهر، به‌سبک معماری سنتی اسلامی ساخته شده است. بر فراز ایوان‌های شمالی و جنوبی دو منارۀ بسیار زیبا، آراسته به طلا و کاشی به ارتفاع ۳۰ متر افراشته شده است. ایوان شرقی این صحن که به طلا آراسته شده است، «باب الولایه» نام دارد و به رواق بزرگ دارالولایه متصل است. در کنار این ایوان پنجره‌ای از برنز نصب شده است که بسیاری از زائران، از پشت این پنجره به ساحت مقدس حضرت رضا علیه السلام عرض سلام و ادب می‌کنند.

صحن قدس: این صحن در سال ۱۳۷۳ شمسی در قسمت جنوب حرم مطهر و مسجدجامع گوهرشاد، بین بست شیخ بهایی و قسمتی از جنوب غربی رواق امام‌خمینی رحمت الله علیه ساخته شد. صحن قدس با مساحتی بالغ بر ۲۵۳۰ متر مربع، ۶ ورودی و ۲۸ حجره در اطراف دارد. ایوان جنوبی صحن با ارتفاع ۱۶ متر مشابه ایوان مقصوره است و سقف ایوان به‌صورت طاسه‌سازی با کاشی و آجر تزیین‌ شده است و دیوارۀ ایوان تماماً با کاشی معرق آراسته شده است. در وسط ایوان، محرابی زیبا وجود دارد که دور بالای آن، با کتیبه‌ای از کاشی و مزین به سورۀ مبارکۀ «نور» جلوه‌گری می‌کند. سقاخانه‌ای زیبا با نمای قبةالصخره از مجموعه‌ بناهای بیت‌المقدس در وسط صحن، یاد و خاطرۀ فلسطین را در اذهان زنده می‌کند. این سقاخانه معادل یک‌هشتم بنای قبة‌الصخره مساحت دارد و قسمت گنبدی‌شکل آن، با طلا و دیگر قسمت‌های خارجی با کاشی معرق تزیین یافته است.

صحن جامع رضوی: با توجه به افزایش جمعیت مشهد و رشد فزایندۀ زائران، به‌ویژه در ایام تابستان و مناسبت‌های خاص، برنامۀ ساخت این صحن با زیربنای ۱۱۷هزار و ۵۸۴ متر مربع در سال ۱۳۶۶ شمسی شروع و در سال ۱۳۸۱ شمسی به پایان رسید. این صحن با کاربری عبادی‌مذهبی، ۶ منارۀ رفیع و ۳ ایوان دارد. ایوان جنوبی به نام «ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف» با دو مناره به ارتفاع ۷۰ متر و ایوان‌های غربی به نام «باب‌الهادی علیه السلام» و شرقی به نام «باب‌الکاظم علیه السلام»، هریک با دو مناره به ارتفاع ۵۷ متر، شکوه و عظمت خاصی به صحن بخشیده است. این صحن مجموعاً ۵۵ غرفه دارد و گنجایش ۷۰هزار نمازگزار را دارد و بزرگ‌ترین صحن ساخته‌شده در طرح توسعۀ حریم حرم مطهر است. صحن جامع رضوی در جنوب اماکن متبرکه واقع شده است و از طریق دو بست به خیابان‌های امام رضا علیه السلام و خسروی نو (شهید اندرزگو) ارتباط دارد.

صحن غدیر: صحن غدیر با ۱۴هزار و ۴۵۳ متر مربع زیربنا در ضلع شمال غربی صحن جامع رضوی و جنوب غربی اماکن متبرکه قرار گرفته است. این صحن از ضلع شرقی به صحن جمهوری اسلامی، از شمال غربی به خیابان شیرازی و از غرب به مجتمع تجاری غدیر و مجموعۀ خدماتی (سرویس بهداشتی) منتهی می‌شود. صحن غدیر با کاربری عبادی‌مذهبی ساخته شده است و تمام کاشی‌های آن مزین به نام حضرت علی علیه السلام است؛ همچنین خطبۀ غدیر در کتیبه‌های موجود در این صحن نقش بسته است. صحن غدیر از طریق صحن جامع رضوی، صحن جمهوری اسلامی، باغچۀ مرتفع غربی و خیابان شیرازی در ‌دسترس است.

صحن کوثر: این صحن با ۱۵ هزار و ۶۴۸ متر مربع مساحت، در زاویۀ شمال شرقی صحن جامع رضوی جای گرفته و از ضلع غربی به موزۀ حرم مطهر و صحن آزادی مرتبط است. تمام کاشی‌های آن مزین به نام مبارک حضرت فاطمه سلام الله علیها است و در کتیبه‌های موجود در نمای آن، خطبۀ فدکیه نقش بسته است. صحن کوثر از طریق خیابان شهید نواب صفوی(پایین‌خیابان)، باغچۀ شرقی و صحن جامع رضوی در ‌دسترس است.

صحن امام‌حسن‌ مجتبی علیه السلام: این صحن با زیربنای ۱۷هزار و ۹۸۰ متر مربع در ضلع شمال شرقی اماکن متبرکه قرار دارد و از ضلع شمال شرقی به ساختمان شمارۀ دو دانشگاه علوم اسلامی رضوی، از شرق به مجتمع اقامتی و بازارچۀ پیر پالان‌دوز، از جنوب شرقی به مقبرۀ پیر پالان‌دوز، از جنوب و جنوب غربی به ساختمان شمارۀ یک دانشگاه علوم اسلامی رضوی و ساختمان مهمان‌سرای حضرت و از شمال و شمال غربی به بنیاد پژوهش‌های اسلامی و ورودی طبرسی محدود است. صحن امام‌حسن‌ مجتبی علیه السلام از طریق خیابان‌های طبرسی، شهید نواب صفوی و نیز ساختمان اداری دانشگاه علوم اسلامی رضوی در ‌دسترس است. درعین‌حال دو دستگاه پله‌برقی، ارتباط این صحن را با پارکینگ شمارۀ سه برقرار می‌کند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

رواق‌های حرم مطهر

رواق دارالحفاظ: این رواق به‌دستور بانو گوهرشاد، در اوایل قرن نهم هجری بنا شده است. رواق «دارالحفاظ» در قدیم، محل تجمع حافظان قرآن و مراسم خاص تلاوت کلام‌الله و خطبۀ مخصوص حفاظ آستان قدس رضوی بوده است؛ ازاین‌رو، به دارالحفاظ شهرت یافته است. این رواق ۷ صفه دارد و مشاهیر بزرگواری چون عبدالجواد ادیب نیشابوری و ملاهاشم خراسانی در این رواق مدفون‌اند.

رواق دارالسیاده: این رواق در زمان بانو گوهرشاد، در جنوب غربی حرم مطهر بنا شد. نام‌گذاری آن به «دارالسیاده» از آن جهت است که از قدیم محل تجمع و تدریس علما، سادات و منسوبین به خاندان پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بوده است. آینه‌کاری دیوار رواق و صفه‌ها و سقف، مربوط به سال ۱۳۰۰ قمری است و قبل از آن، بنا کاشی‌کاری بوده است. قبور مشاهیری چون محمدمهدی خالصی، میرزا احمد مدرس یزدی و آیت‌الله محمد کوهستانی در راهرو منتهی به این رواق واقع شده است.

رواق دارالسلام: رواق «دارالسلام» ازجمله بناهایی است که اساس آن در زمان بانو گوهرشاد و به‌دستور او پی‌ریزی شده و در سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۸ شمسی، پس از تعمیر و تزیین، به‌صورت کنونی درآمده است. قبور علمایی چون شیخ‌غلام‌حسین تبریزی(ترک)، سیدحسین خادمی اصفهانی، میرزا حبیب‌الله گلپایگانی و سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد در این رواق قرار دارد.

رواق حاتم‌خانی: در سال ۱۰۱۰ قمری، حاتم بیگ اردوبادی، از وزرای عصر صفویه، رواق «حاتم‌خانی» را در شرق حرم مطهر و پایین پای مبارک بنا کرد.

رواق گنبد الله‌وردی‌خان: این رواق را در سال ۱۰۲۱ قمری، در شمال شرقی حرم مطهر، الله‌وردی‌خان، از رجال عهد صفویه، بنا کرد. در وسط صفۀ جنوبی رواق، سنگ لوح مرقدِ الله‌‌وردی‌خان دیده می‌شود.

رواق دارالضیافه: بنای این رواق مربوط به سال ۱۰۳۱ قمری است که مرحوم میرزا شفیع قزوینی، با هزینۀ یک تاجر قزوینی آن را احداث کرد. در این رواق، دو صفه ایجاد شده که در آن آیاتی از قرآن مجید روی کاشی‌های رنگارنگ نقش بسته است. قبور مشاهیری چون میرزا مهدی غروی اصفهانی و حاج‌ ملاهاشم قزوینی در این رواق واقع است.

رواق توحیدخانه: معروف است که این رواق را مفسر نامدار شیعه، ملامحسن فیض کاشانی رحمت الله علیه، در سال ۱۰۷۲ قمری بنا کرده و در آن آیات توحیدی قرآن کریم را تدریس و تفسیر می‌کرده است. در ضلع شمالی توحیدخانه، پنجرۀ فولادِ معروف نصب شده و ضریح مطهر از پشت این پنجره نمایان است. مدفن میرزا مهدی اصفهانی، سید جواد خامنه‌ای)پدر رهبر معظم انقلاب(و سید عبدالله شیرازی در این رواق قرار دارد.

رواق دارالفیض: رواق «دارالفیض» در پشت سر مبارک حضرت واقع شده و به روضۀ منوره متصل است. این بنا قبلاً به «مسجد ریاض» معروف بود و به «مسجد زنانه» هم شناخته می‌شد. اصل بنا مربوط به دورۀ صفویه است و به‌علت اتصال آن به رواق توحیدخانه، برخی مورخان بر این عقیده‌اند که ممکن است این بنا را مرحوم فیض کاشانی هم‌زمان با رواق توحیدخانه ساخته باشد.

رواق دارالسعاده: رواق «دارالسعاده» از بناهای عصر قاجاریه است که در سال ۱۲۵۱ قمری ساخته شده و بانی آن الله‌ یارخان آصف‌الدوله بوده است. محل دفن مشاهیری چون سید یونس اردبیلی، میرزا علی‌اکبر نوقانی و شیخ علی‌اکبر نهاوندی در این رواق است.

رواق شیخ بهایی رحمت الله علیه: این رواق محل دفن شیخ محمدبهاءالدین عاملی، معروف به شیخ بهایی (متوفای ۱۰۳۱ق) است. به‌روایت تاریخ، این مکان، منزل و مَدرس شیخ بهایی بوده است که در سال ۱۳۶۴ قمری با مساحت حدود ۱۰۲ متر مربع به‌طرز باشکوهی تجدید بنا شد.

رواق دارالسرور: از این رواق در قدیم، به‌صورت چند اتاق به‌عنوان آبدارخانه، آسایشگاه خدام و... استفاده می‌شد که در سال ۱۳۳۴ شمسی با مساحت ۱۰۰۰ متر مربع به‌صورت رواق درآمد. بزرگانی چون آیات عظام محمدتقی فلسفی، حسنعلی مروارید، فهری زنجانی و نیز سید ابوالحسن حافظیان در این رواق مدفون‌اند.

رواق دارالشکر: این رواق از مجموع دو بنا، یکی رواق «پس پشت» مربوط به دورۀ صفویه و دیگری بنای «قرآن‌خانۀ» سابق که مربوط به عهد تیموریان بوده، تشکیل شده است. این دو مکان به مساحت ۷۳ متر مربع، در سال‌ ۱۳۴۴ شمسی به‌صورت یک رواق درآمد و «دارالشکر» نامیده شد.

رواق دارالشرف: این بنا درگذشته به «راهرو سقاخانه» معروف بوده است که به ایوان طلای صحن انقلاب متصل بود؛ اما در سال ۱۳۴۳ شمسی پس از تغییرات و تزییناتی، به‌صورت رواقی مستقل درآمد.

رواق دارالعزه: این رواق در اختلاف سطحی به ارتفاع ۹۵ سانتی‌متر از کف دارالسلام قرار دارد و قبلاً کشیک‌خانۀ خدام بوده است که با تغییرات و تزییناتی، در سال ۱۳۴۳ شمسی به‌صورت رواق درآمد.

رواق دارالذکر: رواق «دارالذکر» قبلاً مدرسۀ علمیۀ علی‌نقی‌میرزا بوده است که در سال ۱۳۴۳ شمسی بازسازی شد و تغییر کاربری یافت و با پوشش جدید سقف، به‌صورت رواقی جدید درآمد. حجره‌های فوقانی و تحتانی مدرسه در اطراف آن، فعلاً محل استقرار دفاتر مختلف است.

رواق دارالزهد: رواق مجلل «دارالزهد» در جنوب شرقی روضۀ منوره واقع شده و به رواق باشکوه امام‌خمینی رحمت الله علیه متصل است. این رواق در سال ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۲ شمسی ساخته شده است. قبور مشاهیری چون علامه محمدتقی جعفری، سیدابوالحسن شیرازی و میرزا مهدی نوقانی در این رواق قرار دارد.

رواق دارالعباده: تاریخ بنای این رواق به سال ۱۳۵۳ شمسی برمی‌گردد. این بنا همچون رواق شیخ بهایی و دارالزهد دوطبقه دارد و طبقۀ فوقانی آن تالار، اماکن متبرکۀ آستان قدس رضوی است.

رواق دارالولایه: در سال ۱۳۶۸ شمسی، در غرب روضۀ منوره بنا شده است.

رواق دارالهدایه: رواق «دارالهدایه» پس از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۷۱ شمسی ساخته شده است.

رواق دارالرحمه: رواق «دارالرحمه» با تقلید از معماری شبستان‌های مسجد جامع گوهرشاد احداث و در سال ۱۳۷۱ شمسی افتتاح شد. این رواق در حال حاضر برای زائران غیرایرانی بوده و محل ارائۀ خدمات فرهنگی به این دسته از زائران است.

رواق دارالاخلاص: این بنا در گذشته، مسجد کوچک و زیبایی به نام مسجد زنانۀ بالاسر بود که محراب آن هنوز باقی است. در توسعۀ سال ۱۳۷۳ شمسی، این مسجد به‌صورت رواقی به نام «دارالاخلاص» درآمد. این رواق با مساحت ۳۶ متر مربع کوچک‌ترین رواق در حرم مطهر است.

رواق حضرت معصومه سلام الله علیها: در سال ۱۳۷۹ شمسی افتتاح شد و طبقۀ زیرین رواق دارالولایه به‌شمـار می‌رود. رواق حضرت معصومه سلام الله علیها، بعد از روضۀ منوره و ضریح مطهر، نزدیک‌ترین مکان به مرقد شریف حضرت است.

رواق دارالحکمه: این رواق در ضلع شمال غربی صحن آزادی واقع شده است و در سال ۱۳۸۱ در دو طبقه افتتاح شد.

رواق دارالکرامه: رواق «دارالکرامه» ۴۸۸ متر مربع مساحت و ۱۸۳۰ متر مربع زیربنا در سه‌ونیم‌ طبقه دارد که زیرزمین، نیم‌طبقۀ اول و طبقۀ دوم به‌عنوان آسایشگاه خدام و طبقۀ همکف به‌عنوان رواق در نظر گرفته شده است. این رواق در آذرماه سال ۱۳۸۵ شمسی افتتاح شد.

رواق دارالحجه: این رواق زیبا و باشکوه در زیر صحن انقلاب اسلامی واقع شده است. ساخت این رواق در اواخر سال ۱۳۷۸ شمسی آغاز و در ۱۳۸۷ (نیمۀ شعبان ۱۴۲۹ قمری)افتتاح شد.

رواق امام‌خمینی: این رواق، صحن سابق امام‌خمینی رحمت الله علیه، صحن موزه، است و در مجاورت مسجد گوهرشاد قرار دارد و در پی افزایش روزافزون زائران و نیاز مبرم به ایجاد فضاهای سرپوشیده، به‌صورت رواق درآمده است.

رواق شیخ طوسی: رواق"شیخ طوسی'در ضلع غربی حرم مطهر واقع شده است. ورودی این رواق در وسط بست شیخ طوسی قرار گرفته است.

رواق شیخ ‌حر عاملی: این رواق در ضلع شرقی حرم مطهر واقع شده است. ورودی این رواق در وسط بست شیخ‌ حر عاملی قرار گرفته است.

رواق حضرت فاطمه سلام الله علیها: این رواق در ضلع شرقی حرم مطهر و در کنار رواق شیخ حر عاملی قرار دارد. راه‌های دسترسی به این رواق، یکی در بست شیخ‌ حر عاملی و دیگری در حاشیۀ صحن آزادی قرار دارد. این رواق به بانوان گرامی اختصاص دارد.

رواق دارالمرحمه: رواق «دارالمرحمه» در قسمت زیرین رواق امام‌خمینی رحمت الله علیه قرار دارد و در دی‌ماه سال ۱۳۹۲ افتتاح شد.

رواق کوثر: این رواق در مجاورت صحن جامع رضوی و ضلع جنوبی صحن کوثر واقع شده است.

رواق غدیر: رواق «غدیر» در قسمت شمال غربی صحن غدیر و ضلع جنوب غربی ورودی شیخ طوسی واقع شده است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مشاهیر مدفون در حرم رضوی

شیخ طبرسی: امین‌الاسلام طبرسی در ۵۴۸ قمری در سبزوار وفات کرد و پس از انتقال بدن مطهرش به مشهد، او را در گورستانی دفن کردند که بعدها به قتلگاه معروف شد. آرامگاه شیخ طبرسی، در حال حاضر، در ضلع شمال شرقی حرم مطهر و ابتدای خیابان طبرسی واقع است.

شیخ ‌محمد عارف عباسی؛ معروف به پیر پالان‌دوز: شیخ ‌محمد عارف عباسی، مشهور به پیر پالان‌دوز (زنده در قرن ۱۰ ق)، از عرفا و پیران سلسلۀ ذهبیه است. برخی، ساختمان آرامگاه پیر پالان‌دوز را کهن‌تر از زمانِ درگذشت او می‌دانند. آن‌ها معتقدند اصل این بنا در ۷۱۶ قمری در زمان سلطان‌محمد خدابنده پی‌ریزی شده است و آن محل، ابتدا مقبرۀ شیخ‌ ابونصر سراج بوده و بعدها پیر پالان‌دوز در آن دفن شده است. مؤید این نظر، این است که قبر پیر پالان‌دوز در وسط بقعه قرار ندارد. در حال‌ حاضر، آرامگاه پیر پالان‌دوز در ضلع شرقی حرم مطهر و در ابتدای خیابان نواب صفوی قرار گرفته است.

شیخ بهایی (۹۵۳ تا ۱۰۳۰ق): شیخ بهایی در آخرین سال‌های حیات خود، از منصب شیخ‌الاسلامی کناره گرفت و به سیروسلوک پرداخت؛ تا آنکه روز سه‌شنبه دوازدهم شوال ۱۰۳۰، در اصفهان دعوت حق را لبیک گفت و علامه مجلسی بر او نماز گذارد. بنا بر وصیتش، جنازه‌اش را به مشهد بردند و در جوار مرقد مطهر امام رضا علیه السلام در خانه‌ای دفن کردند که محل تدریس ایشان بود.

شیخ حر عاملی (۱۰۳۳ تا ۱۱۰۴ق): شیخ حر عاملی در ۴۰ سالگی، به مشهد مقدس هجرت کرد و سرانجام، در شب بیست‌ویکم ماه رمضان ۱۱۰۴، در مشهد وفات کرد و پیکر مطهرش را در جوار امام رضا علیه السلام در یکی از رواق‌های شمال شرقی صحن عتیق (انقلاب اسلامی) دفن کردند.

شیخ هاشم قزوینی (۱۲۷۰ تا ۱۳۳۹ش): آیت‌الله حاج‌ شیخ ‌هاشم قزوینی در ۲۰ ربیع‌الثانی ۱۳۸۱، مصادف با ۲۲ مهر ۱۳۳۹، درگذشت و پیکر پاکش را در حرم مطهر، در راهروی رواق دارالضیافه، جنب کفشداری ۷ فعلی، دفن کردند.

آیت‌الله میلانی (۱۳۱۳ تا ۱۳۹۵ق) (۱۳۵۴ش): سید محمدهادی میلانی، در آخر رجب ۱۳۹۵، هم‌زمان با ۱۷ مرداد۱۳۵۴ ، در مشهد مقدس درگذشت. او را در رواق توحیدخانه، واقع در پشت سرِ مبارک، به خاک سپردند.

شیخ ‌مجتبی قزوینی؛ (۱۳۱۸ تا ۱۳۸۶ق) (۱۳۴۶ش): مرحوم شیخ‌ مجتبی قزوینی، در روز ۲۲ ذی‌حجۀ ۱۳۸۶، مطابق با ۱۴ فروردین۱۳۴۶، چشم از جهان فروبست و در ضلع غربیِ صحن عتیق (انقلاب اسلامی) به خاکش سپردند.

علامه جعفری (۱۳۰۴ تا ۱۳۷۷ش): علامه محمدتقی جعفری در ۲۵ آبان ۱۳۷۷ درگذشت و پیکر مطهرش را پس از انتقال به مشهد، در رواق دارالزهدِ حرم مطهر به خاک سپردند.

علامه سیدجلال‌الدین آشتیانی(۱۳۰۴ تا ۱۳۸۴ش): دفتر زندگیِ استاد علامه آشتیانی، روز سوم فروردین ۱۳۸۴ بسته شد و پیکر مطهرش را در ضلع جنوبیِ صحن آزادی، در حرم مطهر دفن کردند.

حسنعلی نخودکی اصفهانی (۱۲۷۹ تا ۱۳۶۱ق): حاج‌ شیخ حسنعلی مقدادی اصفهانی مشهور به نخودکی، در روز ۱۷ شعبان سال ۱۳۶۱ قمری، در ۸۲ سالگی چشم از عالم ماده بست و جنازه‌اش در صحن انقلاب حرم مطهر امام‌رضا علیه السلام، کنار ایوان عباسی دفن شد. در حال حاضر، سنگ قبر ایشان در رواق دارالحجه قرار دارد.

سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد (۱۳۱۱ تا ۱۳۶۰ش): سید عبدالکریم هاشمی‌نژاد در ۷ مهر ۱۳۶۰، به دست منافقان به شهادت رسید و یک روز بعد، در رواق دارالسلام حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد.

آیت‌الله میرزاحسین فقیه سبزواری (۱۲۶۵ تا ۱۳۷۱ق): حاج میرزا حسین فقیه سبزواری، مشهور به فقیه سبزواری در باغ رضوان مدفون است.

آیت‌الله سیدجواد خامنه‌ای (۱۳۱۳ تا ۱۴۰۶ق): آیت‌الله سید جواد خامنه‌ای (پدر مقام معظم رهبری) در ۱۵ تیر ۱۳۶۵ در مشهد مقدس دار فانی را وداع کرد. محل دفن ایشان رواق توحیدخانه (رواق پشت سر) است.

آیت‌الله میرزا علی فلسفی (۱۲۹۹ تا ۱۳۸۴ش): ایشان در ۱۹ بهمن۱۳۸۴ به ملکوت اعلا پیوست. محل دفن ایشان، رواق دارالسرور است.

شهید حجت‌الاسلام سید رضا کامیاب (۱۳۲۹ تا ۱۳۶۰ش): شهید بزرگوار روز ۸ مرداد سال ۱۳۶۰ در ساعت ۱۱ ظهر، در خیابان خواجه‌ربیع مشهد ترور شد و به شهادت رسید. محل دفن این شهید بزرگوار، در رواق دارالزهد حرم مطهر رضوی است.

آیت‌الله سید محمدتقی مقدم (۱۳۰۲ تا ۱۳۹۲ش): این عالم مجاهد، جلوی اتاق ۱۶۲ صحن آزادی مدفون است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

کتابخانه‌های حرم

کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی: کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی در ضلع شمالی بست شیخ طوسی واقع است. این کتابخانه یکی از بزرگترین کتابخانه‌های ایران و خاورمیانه می باشد که حاوی ۵۷ باب کتابخانه، سالن همایش، سالن مطالعه و ... است.

کتابخانه تخصصی اهل بیت علیهم السلام (گوهرشاد): در بست شیخ بهایی و مقابل مسجد گوهرشاد، کتابخانه ای با نام کتابخانه تخصصی اهل بیت علیهم السلام (گوهرشاد سابق) دیده می شود. معماری این کتابخانه برگرفته از حمام گنجعلی خان کرمان است که سرسرای آن کمک زیادی به نورگیری طبیعی تالار مطالعه می کند. در سال ۱۳۳۲ شمسی، سید سعید طباطبایی نایینی که از نیکوکاران و شیفتگان کتاب بود، این کتابخانه را تاسیس کرد و در همان سال با وقف پنج هزار جلد کتاب چاپی و خطی و وقف کردن یک سری املاک برای صرف درآمد آن ها در امور کتابخانه، تداوم حیات این کتابخانه را ضمانت کرد. در حال حاضر کتابخانه تخصصی اهل بیت علیهم السلام دارای ۳ هزار و ۹۲۵ نسخه خطی، ۴ هزار نسخه چاپ‌سنگی، سربی و چاپی نفیس، افزون بر ۱۰۰ هزار جلد کتاب چاپی و تعداد ۳۵ عنوان نشریه، ۶۴۷ نسخه پایان‌نامه و ۱۵۴۴ لوح فشرده منابع دیداری شنیداری و بیش از ۵۰۰ هزار منبع الکترونیکی می باشد که به صورت شبانه روزی فقط مخصوص آقایان دایر می باشد.

مهمانسرا و زائرسرای حرم: مهمان‌ سرای حضرت که در گذشته از آن به نام کارخانه‌‌ زواری یاد می‌شده در کتب و وقف‌ نامه‌های قدیمی نیز به نام‌های مهمان‌ خانه‌ زواری، آشپزخانه‌ حضرتی، کارخانه‌ زواری و کارخانه‌ خادمی آمده است. کارخانه‌‌ خادمی و کارخانه‌ زواری جدا از هم بود و غذای خدام و زوار در دو محل طبخ می‌شد. سابقه‌ تاریخی نشان می‌دهد که مهمان‌داری در آستان قدس رضوی از قرن نهم هجری معمول بوده ولی مدارک به‌دست‌آمده سابقه‌ آن‌را از دوره‌ صفویه می‌داند. مهمان‌سرای آستان قدس در دوران صفویه به شربت‌خانه موسوم بوده و موقوفاتی هم داشته است. ساختمان مهمان‌سرای حضرت در ضلع شمالی بست شیخ حرعاملی واقع است. مهمان‌سرا دارای چهار طبقه شامل آشپزخانه، سالن پذیرایی، سالن پذیرایی خاص و اداره‌ مهمان‌سرا است که به همه‌ امکانات مورد نیاز برای طبخ غذا و پذیرایی از مهمانان امام رضا علیه السلام مجهز است. همچنین از دیرباز موقوفات بسیاری جهت اسکان زوار امام رضا علیه السلام وجود دارد. این امر باعث شد که آستان قدس رضوی اقدام به تاسیس ۲ زائرسرا در شهر مشهد کند؛ زائرسرای رضوی واقع در خیابان چمن مشهد و زائرسرای رضوی واقع در شهرک طرقبه.

بهشت ثامن: سه قبرستان ثامن الائمه علیه السلام، با نام بهشت ثامن در حرم امام رضا علیه السلام موجود است: بهشت ثامن ۱: درب ورودی آن روبروی ایوان طلای صحن آزادی می باشد. قبور خدام، بخشی از شهدای دفاع مقدس و تعدادی از علما در این سرزمین مقدس مدفونند. بهشت ثامن ۲: در صحن قدس واقع شده است. بهشت ثامن ۳: در سمت غربی صحن جمهوری اسلامی درب های بهشت ثامن ۳ تعبیه شده است. شماری از شهدای عاشورای حرم و شهدای منا از مدفونین این مکان نورانی هستند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

بناهای تاریخی حرم مطهر امام رضا(ع)

منظورازحرم حضرت رضا (ع) فقط محوطه ی 139 متری است که ضریح امام رضا (ع) درآن قراردارد باقی ابنیه ملحقات حرم محسوب می گردد.

ضریح شریف حضرت رضا(ع): طبق اطلاعات موجوداین پنجمین ضریحی است که تاکنون برمرقد مطهر امام نصب گردیده است. نخستین ضریح ازجنس چوب باتسمه ای فلزی و پوششی ازطلا ونقره در سال 957 توسط شاه طهماسب صفوی بر مزار امام نصب شد. ضریح دوم ازجنس فولاد و آراسته به نگین های یاقوت و زمرد بودکه درسال 1160 ق به وسیله شاهرخ نواده نادرشاه وقف گردید. ضریح سوم درزمان فتحعلی شاه قاجار ازجنس فولاد ساخته ونصب شد. ضریح چهارم که ازآهن ومفرغ باپوششی ازطلا ونقره بود؛در سال 1338 شمسی بر قبر امام رضا قرار گرفت. پنجمین ضریح فعلی با طراحی استاد محمود فرشچیان واجرای استاد خداداد زاده اصفهانی در مدت هفت سال به وزن 12 تن ساخته شد و در سال 1379 ش.نصب گردید؛ این ضریح برای 400 سال آینده پیش بینی شده است.

سرداب امام: مدفن واقعی امام رضا در سردابی است که زیر ضریح قرار دارد.این سرداب مکعب شکل به ابعاد 30/2 متر هیچ روزنه ای به بیرون ندارد و تنها ورودی آن دریچه ای است که داخل ضریح پایین پای امام قرار دارد.

گنبد طلا: این گنبد با 31 متر ارتفاع در سال 1009 ق. توسط شاه عباس وقتی ازاصفهان پیاده به مشهد آمد برروی گنبد زیرین آرامگاه حضرت رضا (ع) بناشده و نماد شهر مقدس مشهد محسوب می گردد. درساخت این گنبد 777 خشت طلا به کاررفته وداستان آن برکتیبه ی گنبد به خط علی رضا عباسی درج گردیده است.

مسجدگوهرشاد: درسال 821 ق به دستور گوهرشاد همسر شاهرخ بن امیر تیمور گورکانی با معماری استادقوام الدین شیرازی با مساحتی حدود 9500 متر درجوار حرم بنا گشت. درسال 1341 شمسی گنبدبزرگ آن به کلی برداشته وازنوساخته شد.درمیان صحن مسجد شاخص ستاره ی جدی روی یک ستون نصب گردیده است. درایوان مقصوره منبری موسوم به منبر صاحب الزمان (عج) قراردارد که در ساخت آن ازهیچ فلزیامیخی استفاده نشده است.مسجدگوهرشادیکی از برجسته ترین بناهای تاریخی ایران وجهان بوده وبزرگ ترین مسجد چهارایوانی کشوربه شمار می رود.

مسجدپیرزن: نام این مسجدبرگرفته از پیرزنی است که حاضرنشدخانه اش رابه گوهرشاد بفروشد وآن رابه عنوان یک مسجدوقف کرد. این مکان درمیان صحن گوهرشاد واقع شده که پیش ازاین به عنوان یک نمازخانه روباز معروف به مسجدپیرزن مورداستفاده بود. درسال 1326 شمسی ایجادیک حوض درمحل آن با اعتراض کسانی روبروشد که معتقدبودند درمسجدخدا نباید حوض ساخت. درسال 1368 شمسی این حوض برداشته شد و محل آن دراختیارنمازگزاران قرارگرفت. اماباز عده ای خواهان اعاده ی حوض شدند درحال حاضر پیروزی با طرفداران حوض است.

مسجدبالاسر: مسجدکوچکی در قسمت غربی ضریح امام رضا(ع) که حدود هزارسال قدمت دارد. این مسجد توسط ابوالحسن عراقی ازرجال دوره ی غزنوی ساخته شدوخودش نیزدرآن مدفون است.

مناره ی طلای نادرشاه: این مناره به دستور نادرشاه ساخته و طلاکاری شد.

مناره ی طلای شاه طهماسب: این مناره درسال 932 ق به دستور شاه طهماسب طلاکاری شد.

صحن عتیق(کهنه): توسط امیرعلیشیرنوایی وزیرسلطان حسین بایقرا دردوره تیموری ساخته شد شامل: ایوان طلا که توسط امیرعلیشیرنوایی ساخته وبه دستور نادرشاه طلاکاری شد.

ایوان عباسی: این ایوان به دستور شاه عباس بنا شد به همین دلیل به ایوان عباسی شهرت یافته است.

ایوان ساعت: درزمان مظفرالدین شاه ساخته شد وساعت فعلی آن نذر وهدیه ی شخصی بوده که ازامام رضا (ع) شفاگرفته است. ساعت هدیه ی مظفرالدین شاه را نیز در ایوان صحن نو نصب کردند.

ایوان نقاره خانه: نقاره خانه ی این ایوان در دو طبقه دردوره ی پهلوی برروی آن ساخته شد.طبقه پایین محل نگهداری طبل و شیپور و طبقه دوم محل نقاره زنی است. نقاره زنی توسط 7 نفرانجام میشود. سه نفر طبال و چهارنفر نقاره زن که موقع طلوع و غروب خورشید و نیز وقتی بیماری درحرم شفا می یابد نقاره می زنند.

سنگاب مرمر: سنگاب سقاخانه ی اسماعیل طلا به دستورنادرشاه از هرات به ایران آورده شد.او آوردن این سنگاب رابه مسابقه گذاشت و12 روز مهلت تعیین کرد که برنده مسابقه ظرف 9 روز این کاررا انجام داد.

سقاخانه ی اسماعیل طلا: به دستورنادرشاه فردی به نام اسمال طلا آن راساخت که به نام سازنده آن معروف گشت.

صحن نو: این صحن به دستور فتحعلی شاه ساخته شد و ایوان آن به دستور ناصرالدین شاه طلاکاری گشت و به همین دلیل به ایوان ناصری مشهور شد.

ساعت ایوان جنوبی صحن نو: این ساعت هدیه ی مظفرالدین شاه قاجاربه حرم مطهررضوی بوده است.

دارالسیاده ودارالسلام: هردوی آن ها توسط گوهرشادآغاساخته شد.

دارالسعاده: درعهد محمدشاه قاجار ساخته ودردوره ی ناصرالدین شاه کامل شد.

دارالحفاظه: توسط گوهرشادآغا ساخته شد. چون درساعات معینی ازشب وروز درآن قرآن می خوانند دارالحفاظه خوانده شد.

رواق شیخ بهایی: شیخ بهایی رامی توان جامع ترین دانشمندان دانست. اوپای پیاده به همراه شاه عباس از اصفهان به مشهد آمد دراین محل خانه ای خریدکه پس ازمرگش بنابه وصیت خودش درآن مدفون گشت و اکنون رواق شیخ بهایی نامیده می شود.

رواق حاتم خان: درسال 1010 ق توسط حاتم خان وزیرشاه عباس جهت آرامگاه خویش ساخته ودرآن مدفون شد.

رواق الله وردی خان: توسط الله وردی خان از امرای بزرگ شاه عباس ساخته شد. الله وردی خان سازنده ی سی وسه پل اصفهان بوده است و فرزندش امام قلی خان سرداری بودکه با رشادت جزیره هرمزرا ازپرتقالی ها پس گرفت.

توحیدخانه: بانی این بنا ملامحسن فیض کاشانی بوده است در دوره صفوی.

سایرابنیه صحن ها و رواق های حرم که دردهه های اخیر ساخته شده است تاریخی محسوب نمی شود.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

شخصیت های مدفون درمجموعه ی حرم مطهر امام رضا (ع)

1.شیخ بهایی: مدفون دررواق امام خمینی وزیردانشمند شاه عباس

2.شیخ طبرسی: خروجی حرم به سمت خیابان طبرسی سمت چپ

3.شیخ حرعاملی: صحن عتیق متصل به مدرسه ی میرزاجعفر

4.شیخ ذبیح الله قوچانی: صحن نو نزدیک ایوان طلا ازعلمای قوچان

5.شیخ مجتبی قزوینی: راهروی رواق دارالضیافه ازعلمای قرن 14 ق

6.شیخ محمدرضاکلباسی: صحن عتیق صاحب اثرمنهاج واشارات

7.شیخ حسن علی نخودکی (اصفهانی): صحن عتیق کنار مناره خروجی طبرسی

8.آیت الله آشتیانی: متوفی 1365 ق

9.آیت الله سیدمحمدعلم الهدی: دارالزهد رواق شیخ بهایی

10.آیت الله العظمی عبدالله شیرازی: توحیدخانه متوفی 1363 ش

11.آیت الله محمدحسین حسینی تهرانی: جنوب شرق صحن عتیق

12.دکترمرتضی شیخ: پزشک معروف وخوش آوازه مشهد1355 ش

13.حاتم خان: صحن عتیق زیرگنبدحاتم خانی وزیرشاه عباس

14.گنجعلی خان: حاکم کرمان وقندهار1034 ق

15.الله وردی خان: صحن عتیق زیرگنبدالله وردی خان ازامرای شاه عباس

16.سیدعبدالکریم هاشمی نژاد: نزدیک ضریح مطهرانقلابی معاصر

17.سیدعلی اکبرابوترابی: صحن نو غرفه 24 آزاده وانقلابی معاصر

18.حسین آستانه پرست: شاعر، آموزگار و انقلابی معاصر1360

19.محمدباقرخرازی: انقلابی معاصر

20.یوسف شاه: ازخطاطان قرن 10 ق

21.یوسف خواجه: داخل مدرسه ی دودر بنیان گذار مدرسه

22.محمدتقی شریعتی: مفسرقرآن پدردکترعلی شریعتی

23.محمدتقی ادیب نیشابوری: ادیب دوم و استاد ادبیات حوزه مشهد

24.بابرشاه : جنب روضه ی رضوی پسربایسنقربن شاهرخ شاه

25.آقابزرگ : ازعلماومدرسان مدرسه ی علمیه ی نواب.1087 ق

26.قاسم رسا: ملک الشعرای آستان قدس 1356 ش

27.عباس میرزا: دارالحفاظه فرزندونایب السلطنه ی فتحعلی شاه

28.مشیرالدوله: دارالسیاده صدراعظم ناصرالدین شاه

29.ابوالقاسم بابر: داخل مدرسه ی بالاسراولین کسی که مشهدراپایتخت کرد.

30.شهیدسیدرضاکامیاب: ضلع شمال غربی رواق دارالزهد 1360 ش

31.امین السلطان: دارالسعاده وزیر دربارناصرالدین شاه

32.ابراهیم رضوی: ایوان طلای صحن عتیق

33.حسام السلطنه: دارالحفاظه والی خراسان

34.ابوالحسن عراقی: مدرسه بالاسر بانی این مدرسه ازرجال غزنوی

35. حاج حسین ملک: ازواقفان مشهور پسرملک التجارتبریزی

36.امیرعلیشیرنوایی: ایوان شمالی صحن عتیق بنیان گذار صحن عتیق

37. شاه طهماسب صفوی: صفه ی بالاسر حضرت رضا(ع)

38.ملاآخوندراشدتربتی: ضلع شمال غربی صحن آزادی

39.علامه محمدتقی جعفری: دارالزهد درنزدیکی مقبره ی شیخ بهایی

40.هارون الرشید: زیرپای حضرت رضا(ع)وپشت حضرت داخل سرداب

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

موزه های مجموعه حرم مطهر حضرت رضا (ع)

الف) موزه ی مرکزی:

1- مجموعه ی تاریخ مشهد: شامل آثارمتنوع وارزشمندی مانند: قدیمی ترین سنگ مزارامام رضا (ع) سنگاب بزرگی مربوط به قرن 6 ق. ضریحی که از دوران فتحعلی شاه باقی مانده است. وسایل روشنایی قفل وکلیدهای قدیمی حرم.

2- مجموعه ی هنرهای تجسمی: شامل آثارنقاشی هنرمندان معاصر

3- مجموعه ی نقاشی: شامل آثارنقاشان بزرگی مانندکمال الملک محمودفرشچیان علی اشرف والی وتعدادی ازهنرمندان اروپایی.

4- مجموعه ی ظروف: نمایش دهنده ی ظروف چینی وبلور ازسده ی 8 تاسیزده قمری.

5- مجموعه ی سلاح: شامل مجموعه ای ازانواع ابزارهای جنگی مانند: شمشیر تبرزن تیرکمان خنجر تپانچه وتفنگ.

6- مجموعه ی صدف وحلزون: شامل صدف هاوحلزون هایی که درسال1364 ش. توسط محمدسعیدفواد ازکشورسوریه تقدیم شده است.

7- مجموعه ی نجوم وساعت: شامل ابزارها ی مختلف نجومی مانند: اسطرلاب کره ی نجومی تلسکوپ ونیزساعت های قدیمی.

8- مجموعه ی سکه ومدال: دربردارنده ی سکه هایی ازدوران های مختلف تاریخی هم چنین مدال های قدیمی قهرمانان ورزشی مانند: مدال های جهان پهلوان غلامرضا تختی

9-مجموعه ی تمبرواسکناس: دربردارنده 50 هزارقطعه تمبرایرانی وخارجی ازجمله نخستین تمبر جهان و اولین تمبرایرانی به اضافه ی اسکناس های دوره ی قاجاروپهلوی.

ب)موزه ی فرش:

دراین موزه فرش های بسیارنفیسی از400 سال پیش تاکنون به نمایش درآمده است.ازجمله قالیچه ی چهارفصل مربوط به قرن 11 ق.که به طورکامل ازابریشم بافته شده است.

ج) موزه ی قرآن ونفایس:

دراین موزه قرآن های بسیارنفیسی به نمایش درآمده اندازجمله : قرآن های منسوب به امام علی (ع) امام حسن (ع) امام حسین (ع) امام سجاد(ع) وامام رضا(ع)

د) موزه ی هدایای رهبری:

این موزه دربردارنده ی هدایایی است که مقامات داخلی وخارجی به رهبرجمهوری اسلامی اهداکرده اند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

جاذبه های مذهبی وآرامگاه ها

درجای جای این سرزمین مکان های متعددی باجاذبه های مذهبی وجوددارد که باعناوینی مانند زیارتگاه قدمگاه امامزاده شاهزاده بقعه پیر مزار خواجه به چشم میخورد.صحت وسقم این موضوع که واقعا مدفن امامزاده یاانسان وارسته ای درآن جابوده یاخیرموضوعی جداگانه است.اماهمه ی این مکان ها دریک چیز اشتراک دارندوآن نیاز انسان به عبادت رازونیاز وتوسل است.ذکر این گونه مکان ها به زعم نگارنده دلیلی بر صحت آن نیست بلکه ازاین جهت معرفی شده است که موردتوجه عامه ی مردم بوده وجذبه ی زیارتی وگردشگری آن را نمیتوان نادیده گرفت.

امامزاده اسماعیل:30 کیلومتری جنوب حاشیه ی راست جاده ی قدیم نیشابور روستای امان آباد

امامزاده یحیی: 28 کیلومتری شمال مشهد جاده کلات جاده ی کارده روستای معین آباد بنابه گفته اهالی این امامزاده برادرامام رضا(ع) است.

امامزاده یحیی: 35 کیلومتری شرق مشهد جاده ی سرخس شهررضویه روستای میامی. این امامزاده ازنوادگان حضرت زین العابدین (ع) است. میامی بعدازحرم مطهرحضرت رضا(ع)مشهورترین زیارتگاه مشهدبوده ودارای حرم بسیار بزرگ وزائرسراهای متعدداست.

امامزاده سیدعبدالعزیز: 55 کیلومتری جنوب مشهد جاده ی نیشابور شهرملک آباد جاده ی بروشک روستای ده سرخ{تختگاه نماز حضرت رضاعلیه السلام هم کنارچشمه است}.گفته میشود این امامزاده برادرزاده ی امام رضا (ع) است. این زیارتگاه دارای هفت اتاق جهت اسکان زائران است.

امامزاده سیدجلال: 85 کیلومتری جنوب مشهد کیلومتر 79 جاده ی تربت حیدریه بعد از تونل اول سمت راست 6 کیلومتر روستای گونجوک سفلی.

امامزاده ابوالقاسم : 35 کیلومتری شمال غرب مشهد میلومتر 25 جاده ی چناران کیلومتر 10 جاده ی چشمه گیلاس این مکان دارای 5 اتاق جهت اسکان زائران است.

امامزاده سید نورالله: 87 کیلومتری جنوب مشهد کیلومتر 75 جاده ی تربت حیدریه روستای رباط سفید کیلومتر 12 روستای زیارت درمیان قبرستان دوره ی صفوی

امامزاده سیدابوالقاسم صالح: 70 کیلومتری جنوب غرب مشهد جاده ی نیشابور بعداز رباط فخرداود سمت راست جاده ی دیزبادعلیا نرسیده به روستای ابوالقاسم حاشیه ی سمت چپ جاده بنای نوساز سنگی.

امامزاده سیدعبادالله الصالحین: 37 کیلومتری شمال شرق مشهد ال تیمور جاده ی امرغان دوکیلومتر بعد از روستای هندل آباد مقبره ی وی روی بلندی قرارگرفته است. بنابه گفته ی اهالی دراین زیارتگاه مقبره ی دوتن ازپیامبران الهی، دو امامزاده و مادرامامزاده ها وجوددارد. این زیارتگاه به خواجه زکریا وخزر نیز معروف است. چهاراتاق مخصوص اسکان زائران درجوار زیارتگاه ساخته شده است. درمقابل یک درخت نظرکرده و درضلع دیگر بنا یک درخت ارس کهن سال وجوددارد.

امامزادگان یاسروناصر: 5 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی طرقبه جاده روستای گلستان، زائرین وی بیشتر از کشورهای عربی حاشیه ی خلیج فارس می باشد و از معدود زیارتگاه هایی است که درآن دو ضریح کنار یکدیگر قراردارد.

امامزادگان هاشم ومحتشم: 74 کیلومتری جنوب غرب مشهد کیلومتر 65 جاده ی نیشابور سمت راست 9 کیلومتری فرعی دهستان پیوه ژن ورودی روستا کنار رودخانه دارای بنا نوساز قرن 10 ق.

امامزاد گان میرسبحان ولی و بی بی صنوبر: 43 کیلومتری شمال شرق مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده بعد از پاسگاه انتظامی جاده ی فرعی سمت راست چهارکیلومتری روستای خواجه حسین آباد. هردو دریک مکان مدفون هستند.

امامزادگان عمادالدین فتح الله وبی بی ربابه: 33 کیلومتری شمال شرق مشهد جاده ی کلات جاده کارده دوراهی معین آباد روستای اندروخ هرسه ی آن ها دریک محل مدفون هستند.

مزارشیخ علی: 5 کیلومتری شمال شرق فارمد فرزند شیخ نخودکی.

زیارتگاه نغندر: 17 کیلومتری غرب مشهد طرقبه جاده ی نغندر قبل ازروستا حاشیه سمت راست جاده کناررودخانه دارای بنای نوساز

زیارتگاه پیرکد: 13 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی شاندیز مدرس 25 بعدازروستای پیانی مقابل درخت سروکهن سال. گورستان گبرها نیز دراین روستااست

زیارتگاه سیدهادی: 20 کیلومتری جنوب شرق مشهد جاده ی فریمان بعداز تپه سلام فرعی سمت چپ روستای جیم آباد.

زیارتگاه نجمه خاتون: 36 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده روستای معین آباد درجوار امامزاده یحیی.

زیارتگاه سلطان مشرق: 15 کیلومتری جنوب شرق مشهد جاده ی سرخس بعداز شهر رضویه سمت چپ جاده داخل حریم رادار نیروی هوایی.

زیارتگاه سیدمحمد حاتم: 28 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده معین آباد سمت چپ روستای رضوان.

زیارتگاه جغری : 35 کیلومتری شمال شرق مشهد انتهای جاده سیمان عبورازداخل کارخانه ی سیمان شرق کیلومتر 20 روستای جغری قبل ازورود به روستا حاشیه ی سمت راست جاده بنایی بادوگنبدکوچک وچشمه ی آب.

زیارتگاه خواجه ارکان: 77 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده جاده ی مارشک جاده ی بلغور نرسیده به بلغور سمت چپ روستای خرکت.

زیارتگاه خواجه اباصلت هروی: 5 کیلومتری جنوب شرق مشهد جاده ی فریمان قبل ازآرامستان بهشت رضا (ع) مقبره محدث خادم ومحرم حضرت رضا (ع)چون اجدادش اهل هرات بودند به هروی مشهور شد است.

زیارتگاه خواجه مراد: 7 کیلومتری جنوب شرق مشهد جاده ی فریمان بعداز آرامستان بهشت رضا (ع) جاده ی فرعی سمت راست مقبره ی هرثمه بن عین ازاصحاب خاص حضرت رضا(ع) دارای زائرسرا و بنای نوساز وچشمه ی آب دردامنه ی کوه.

زیارتگاه پیرچهل گزی: 25 کیلومتری شرق مشهد جاده ی سرخس شهر رضویه حاشیه ی جاده ی میامی تقاطع روستای چلاغد بنا به گفته ی اهالی وی به این دلیل که دارای قامتی بلندبوده به چهل گزی مشهورشده است.

زیارتگاه ابراهیم (سیدسوخته /سیدگمنام): 6 کیلومتری جنوب شرق مشهد ابتدای جاده ی فریمان قبل از خروجی خواجه مراد درفاصله دویست متری سمت راست جاده بقعه ی کوچک سفیدرنگ درمیان قبرستان گفته میشود وی زیارتنامه خوان بوده است.

زیارتگاه پیرکلون: 30 کیلومتری جنوب مشهد جاده ی قدیم نیشابور روستای امان آباد 500 متری حاشیه ی جاده روی تپه بنابه گفته ای مقبره ی پسر شیخ احمدجامی است.

زیارتگاه پیربالندر: 30 کیلومتری جنوب مشهد ابتدای جاده ی قدیم نیشابور سمت راست جاده ی ده غیبی دوکیلومتر قبل از روستای عارفی جاده ی سمت راست پنج کیلومتر روستای بالندر دوکیلومتر روی قله ی کوه پانصدمتر کوه پیمایی دارد. اتاق سنگی بدون سقف ساخته شده ازسنگ لاشه دارای حجاری های منحصربه فرد و علامات خاص روی سنگ گرانیت است. مقبره ی سنگ چین دیگری نیز درکنار آن وجوددارد این مکان به زیارتگاه های ایران باستان که برفرازقله ها می ساختند شباهت دارد و دارای بهترین چشم انداز مشرف به دریاچه وسدطرق است.

مزار گرو: 36 کیلومتری جنوب شرق مشهد جاده ی باغچه قبل ازروستای باغچه سمت چپ 300 متری جاده کنارتنها چشمه ی جاری کال گراپ.

مزار خواجه: 22 کیلومتری شمال غرب مشهد شاندیز جاده ی دولت آباد روستای گراخک مقابل نانوایی 500 متر داخل قبرستان متروکه ی گراخک.

مزارعلی اکبر: 20 کیلومتری شمال غرب مشهد بعد از شاندیز دوراهی سمت راست جاده ی بالاسر درمیان قبرستان روستای ابرده علیا.

مزارسیدابراهیم: 13 کیلومتری جنوب غرب مشهد جاده ی ازغد جاده ی فرعی سمت چپ روستای مایان سلفی.

مزار شاهزاده میثم : 13 کیلومتری جنوب غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد روستای مایان سفلی.

مزاربی بی نور: 35 کیلومتری شرق مشهد جاده ی سرخس شهررضویه جاده ی میامی قبل از میامی جاده ی فرعی سمت چپ بعداز روستای چنارک دردل کوه وکنارمزار بی بی هور در یک جا قرارگرفته وفاقدبنا است.

مزاربی بی هور: 35 کیلومتری شرق مشهد جاده ی سرخس شهررضویه جاده ی میامی قبل از میامی جاده ی فرعی سمت چپ بعد از روستای چنارک دردل کوه قرارگرفته وفاقدبنااست.

مزاربی بی خردو: 13 کیلومتری جنوب غرب مشهد جاده ی طرقبه جاده ی ازغد روستای مایان سفلی.

مزاربی بی ذاکری: 25 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهر توس پشت آرامگاه فردوسی سه راه وجود دارد راه وسط 10 کیلومتر تاروستای ماریون حاشیه ی سمت راست جاده مقبره ای داخل یک اتاق کوچک درمیان قبرستان.

مزار میر(فخرالدین): حاشیه ی حرم مطهر امام رضا(ع) اول خیابا طبرسی بازارآستانه پرست به قبرسبزنیزمعروف است.درحال حاضر فاقدبنا است و درنزدیکی آرامگاه شیخ طبرسی قراردارد.

مزارمیرزاعرب: 30 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد قبل از ورود به روستای ازغد جاده ی خاکی سمت چپ به طرف مایان علیا دره ی تجندان درمیان باغات .فقط دارای یک سنگ قبر رودخانه ای و یک درخت نظرکرده است.گفته می شودمردم مایان ازنسل این سیدند.

آرامگاه نورعلی شاه (محمدعلی درویش): 7 کیلومتری جنوب شرق مشهد جاده ی فریمان بعد از آرامستان بهشت رضا(ع) سمت راست خروجی خواجه مراد جنب مقبره ی خواجه مراد دردامنه ی کوه.

آرامگاه نادرشاه افشار: نبش چهارراه شهدا بدون شک نادرشاه دردوران نابسامانی ازهرسوموردتاخت و تاز بیگانگان و اختلافات داخلی بود ایران رانجات داده است. به این دلیل که نادرشاه درچادرعشایری متولد شد وزندگی کرد ودر آن نیزکشته شد. بنای آرامگاه اوبا الگوی چادرعشایری باطرح ونقشه ی مهندس سیحون درسال 1340 شمسی ساخته شد. مجسمه ی مفرغی آن اثراستادابوالحسن صدیقی (معروف به میکل آنژشرق) بوده که با نظارت وی دررم ریخته گری شد و 15 تن وزن دارد. توپ برنجی موجود درآرامگاه باتوجه به تاریخ درج شده 1591 میلادی بیش از420 سال قدمت دارد و دراسپانیا ساخته شده و یکی از50 توپی بوده که درزمان شاه عباس به فرماندهی امام قلی خان درجریان پس گرفتن جزیره ی هرمزغنیمت گرفته شد. موزه ی نادری نیزدراین مکان قراردارد.

آرامگاه کلنل محمدتقی خان پسیان: نبش چهارراه شهدا ضلع شمالی مقبره ی نادرشاه. مجمدتقی خان پسیان اولین خلبان ایرانی و فرمانده ی ژاندارمری خراسان دردوره ی قاجار بود.او92 سال پیش با کودتا حاکم خراسان شد و قوام السلطنه حاکم قبلی را دستگیرکرد و به تهران فرستاد. اما احمدشاه ریاست الوزرایی رابه قوام السلطنه داد. و قوام پسیان را ازکاربرکنارکرد و به تهران احضارکرد.کلنل چاره را در قطع ارتباط بامرکزدید و شش ماه خراسان رابه طورمستقل اداره کرد.تا این که قوای اعزامی از پایتخت توسط مزدوران محلی وی را درجعفرآباد قوچان به نیرنگ کشتند.

آرامگاه سیدهادی تبادکان: 40 کیلومتری شمال شرق مشهد ال تیمور جاده ی امرغان روستای تبادکان در سال های اخیر پنج سنگ مزار درقبرستان این روستا شناسایی شده است.

آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس بنای فعلی آرامگاه این شاعربزرگ درسال 1347 شمسی به شیوه ی معماری هخامنشی و با الهام از مقبره ی کوروش درملک شخصی وی ساخته شده است.

آرامگاه اخوان ثالث: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس داخل محوطه ی آرامگاه فردوسی جنب موزه ی توس مهدی اخوان ثالث از بزرگان ادبیات معاصر وشعرنوی پارسی محسوب می شود. اودرسال1307 شمسی درمشهدمتولدشد و به شغل معلمی اشتغال داشت. اخوان درسال 1369 شمسی درگذشت.

آرامگاه خدیوجم: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10 جاده ی سنتوسمت راست به طرف شهرتوس درجواربقعه ی هارونیه شاعرمعاصر.

آرامگاه آویژن: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10 جاده ی سنتوسمت راست به طرف شهرتوس درجوار آرامگاه فردوسی درمقبرة الشعرای توس شاعرمعاصر.

آرامگاه عمادخراسانی: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10جاده ی سنتوسمت راست به طرف شهرتوس درجوار آرامگاه فردوسی در مقبرة الشعرای توس شاعرمعاصر.

آرامگاه احمدکمال پور: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس درجوار آرامگاه فردوسی درمقبرة الشعرای توس شاعرمعاصر.

آرامگاه عشرت قهرمانی: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس درجوار آرامگاه فردوسی درمقبرة الشعرای توس شاعرمعاصر.

آرامگاه ذبیح الله صاحبکار: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس درجوار آرامگاه فردوسی درمقبرة الشعرای توس شاعرمعاصر.

آرامگاه احمدگلچین معانی: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس درجوار آرامگاه فردوسی درمقبرة الشعرای توس شاعرمعاصر.

آرامگاه ایرج: انتهای خیابان کوهسنگی تفرجگاه کوهسنگی شاعرمعاصر.

آرامگاه سیدمحمدعلوی: 55 کیلومتر جنوب مشهد جاده ی تربت حیدریه روستای اسلام قلعه حاشیه چپ جاده دارای بنای نوساز.

آرامگاه غلام رضا طبسی: بست پایین داخل بقعه ی پیرپالان دوز.

آرامگاه سیدعلی نقی طبسی حائری: خیابان امام رضا (ع) 18 انتهای کوچه درب مقابل صاحب کتاب کشکول طبسی دوره ی معاصر.

آرامگاه سیدعبدالله الاسحاقی: 10 کیلومتری شرق مشهد ال تیمور جاده ی امرغان روستای برزش آباد. وی از عرفا بوده و مقبره اش دارای یک بنای کوچک درمیان قبرستان است.دوره ی صفوی

آرامگاه شیخ محمودتبریزی: انتهای سی متری طلاب در بوستان گلشور با صدمترفاصله ازمقبره ی آیت الله اشکوری دوری معاصر.

آرامگاه شیخ عبدالله: 29 کیلومتری غرب مشهد طرقبه جاده ی نغندر بعدازروستای کنگ دوکیلومتر خلاف جهت آب درفاصله 50 کیلومتری رودخانه بنای مقبره ی مربوط به دوره قاجاراست. اواز عرفای قرن 8 ق بوده است.

آرامگاه شیخ حافظ بها الدین عمرابردهی: 18 کیلومتری شمال غرب مشهد بعدازشاندیزقبل ازابرده حاشیه ی سمت چپ جاده درمیان قبرستان بقعه ی عارف وشاعرابردهی اوازشاگردان اخی علی قتلغ شاه ویرانچی بوده است.قرن 8 ق.

آرامگاه شیخ رضی الدین علی مایانی: 13 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد روستای مایان علیا آرامگاه وی برفراز تپه ای بلند مشرف به رودخانه ی ازغد قرارگرفته و دارای سنگ مزار رودخانه ای است. بنابه گفنه ی اهالی ازکراماتش این بوده که بامرده سخن می گفته است.اوازعرفای قرن 8 ق بوده است.

آرامگاه سیدی: خیابان سیدی نبش خیابان خلج 5 داخل حصارباغ درب ورودی آن ازخیابان پشت است. سیدمحمود سیدی حلاج ازواقفان مشهد وبنیان گذار شهرک سیدی مشهد بوده است وهنوز این منطقه به نام وی شهرت دارد. اودرسال 1341 ش درس 37 سالگی فوت کرد و به همراه سایر افراد خانواده اش در این بقعه درملک خودش آرمیده است.

آرامگاه ربیع بن خثیم(خواجه ربیع): انتهای خیابان خواجه ربیع او از اصحاب پیامبرویاران حضرت علی (ع) و یکی از هشت زاهد نامدار تاریخ اسلام بوده است. بنای حاضربه درخواست شیخ بهایی دردوره ی صفوی و به دستور شاه عباس ساخته شده است.

آرامگاه شیخ احمدکافی: انتهای خیابان خواجه ربیع مدخل ورودی مقبره ی خواجه ربیع وی از واعظان معروف مشهددردوره ی پهلوی دوم بوده است.

آرامگاه پروفسور بولون: انتهای خیابان خواجه ربیع قبرستان خواجه ربیع وی تبعه ی سوئد ورئیس اسبق بیمارستان امام رضا (ع) بود که به دین اسلام گروید دوره معاصر.

آرامگاه فتحعلی خان (جدقاجارها): انتهای خیابان خواجه ربیع داخل محوطه ی آرامگاه و زیرگنبد خواجه ربیع قراردارد.وی درسال 1139 ق توسط نادرشاه درهمین مکان کشته شد.

آرامگاه امیرغیاث الدین ملک شاه(مسجدشاه/مسجد72 تن): حاشیه ی حرم مطهر نزدیک حمام شاه و بازار بزرگ قرن 9 ق.

آرامگاه امیرسلطان غیاث الدین محمد(گنبدخشتی): ابتدای خیابان طبرسی طبرسی 5 کوچه ی گنبدخشتی نسب ایشان با 17 واسطه به امام موسی بن جعفر (ع) میرسد. به واسطه ی نداشتن تزیینات سطح بیرونی گنبد و نمایان بودن خشت های آن به گنبدخشتی مشهورشده است دوره ایلخانی.

آرامگاه میلی مشهدی: بلوارکامیاب شمال ساختمان ایستگاه راه آهن مشهد صدمتری ریل ها مقبره ی وی دارای دوسنگ قدیمی بوده که به واسطه ی انجام تغییرات درمسیر ریل ها جابه جاشده است. میرزا قلی میلی مسافرت های زیادی کرده و شاعر هم عصرشاه طهماسب صفوی بوده است.

آرامگاه محمدعارف عباسی(پیرپالان دوز): بست پایین حاشیه ی حرم مطهر امام رضا (ع) وی ازعرفای روستای کارده بوده است. چون به شغل پارینه دوزی (کفش دوزی) اشتغال داشته به پیربالان دوز مشهورشده است قرن 10 ق

آرامگاه محمدعارف استرآبادی (گنبدسبز): خیابان آخوندخراسانی فلکه ی گنبدسبز بنای آرامگاه به دستور شاه عباس ساخته شد.به واسطه ی به کاربردن کاشی های فیروزه ای مایل به سبز دربنای آن به گنبدسبز مشهور شده است. این مکان درگذشته درمیان باغ بزرگی قرارداشته ومحل تجمع تعدادکثیری ازدراویش بوده است.

آرامگاه میرزای ناظر(سیدعبدالله رضوی): 12 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی شاندیز بلافاصله بعدازپل سرآسیاب (چهل بازه/بهارستان)سمت راست خیابان امام رضا(ع)3 (سوران)500 متر سمت راست. نسب وی با34 واسطه به امام رضا(ع) می رسد. اوازملاکان وواقفان بزرگ شاندیزبوده است و مقبره ی منحصربه فردی دارد. آرامگاه وی وسط استخر آب بسیاربزرگ وزیبایی قرارگرفته است. اوپس از پایان تحصیلات ازآلمان به مشهد آمد و اموال زیبایی قرارگرفته است. اوپس ازپایان تحصیلات از آلمان به مشهد آمد و اموال بسیاری را وقف نمود. وی در سال 1366 شمسی درسن 91 سالگی دارفانی راوداع گفت . دورنمای مقبره ی وی بعد از روستای ویرانی سرپیچ سرآسیاب سمت راست برفراز بندخاکی رویت می گردد.

آرامگاه اخی علی ویرانچی: 12 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی شاندیز بعد از روستای ویرانی سمت راست جاده ی ورزشگاه ثامن الائمه مقبره ی عارفی بوده که درمحل به زیارتگاه ویرانی معروف است. این بنا در گذشته خانقاه بوده است. در فاصله 300 متری مقبره اش دودرخت کهن سال توت و چنار وجوددارد.

آرامگاه میرزا ابراهیم رضوی: انتهای خیابان دکتربهشتی دردامنه ی کوهسنگی بقعه ای مربوط به ذریه امام رضا(ع) وی از بزرگترین واقفان سادات رضوی بوده که درسال 1024 ق وفات ودرملک شخصی خود در این مکان مدفون گشت دوره ی صفوی.

آرامگاه آیت ا.. محمدتقی اشکوری: انتهای سی متری طلاب دربوستان گلشور برفرازآن یک آلاچیق فلزی به شیوه ی معماری شمال کشور نصب شده است دوره ی معاصر.

آرامگاه سرهنگ امان ا.. میرزاجهانبانی: انتهای خیابان کوه سنگی داخل تفرجگاه کوه سنگی حد فاصل دوکوه سنگی در پایین ترین نقطه آرامگاه وی فاقد بنا وفقط دارای یک سنگ قبرساده است. وی فرمانده ی لشگرشرق کشور و عضو انجمن آثارملی بوده است.دوره ی پهلوی اول ودوم.

مقبره ی میرعلی آمویه: شرق محله قدیمی نوغان درون محوطه ای که به صورت انباردراختیارآموزش وپرورش بوده است.دوره صفوی. یکی از دروازه های مشهد و محله های مشهد بنام وی بوده است

مقبره ی میرالدوله: 50کیلومتری مشهد جاده ی نیشابور انتهای آزاد راه باغچه شهرملک آباد جاده ی بزوشک روستای شریف آباد بالای بلندترین تپه درمجاورت سنگ فرش شریف آباد. دراین مکان بقایای بنایی ازسنگ و آجر وجوددارد که مربوط به حاکم وقت خراسان است. اوباصرف هزینه های فراوان راه سنگ فرش راهموارکرده بود.

مقبره ی شیخ محمدمومن: 55 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات قبل ازقله ی دکل سمت چپ جاده ی خور روستای خورعلیا مرکز روستا نزدیک حسینیه. بنابه گفته ی اهالی وی نوه ی محمدعارف استرآبادی که در گنبد سبز مشهد مدفون است می باشد.

مقبره ی شیخ ولی: 30 کیلومتری شمال غرب مشهد شاندیز روستای زشک.

مقبره ی پهلوان: 27 کیلومتری جنوب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان سمت راست روستای مجد بازه زنوی آغل. اوازپهلوان های قدیمی منطقه بوده است.

مقبره ی خان ها: 63 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده انتهای روستای مارشک به طرف کریم آباد داخل قبرستان بنایی تاریخی وجود داردکه بنابه گفته ی اهالی خان های منطقه درآن مدفون هستند.

مقبره ی ابوعلی فارمدی: 10 کیلومتری شمال مشهد جاده ی سیمان غرب روستای فارمد(پرمه) درمیان قبرستان روستا. وی ازعرفای هم عصرفردوسی وابوسعیدابوالخیربوده وبه لسان الوقت معروف است.

مقبره ی خواجه الدین علب باری: 20 کیلومتری غرب مشهدطرقبه به طرف عنبران سمت چپ جاده ی طرقدر روستای ده بار درمحلی به نام قتلگاه وی در سال 856 ق.درمراسم شبیه خوانی سر از تنش جداشده است.

بقعه ی هارونیه: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10 جاده ی سنتو سمت راست شهرتوس نرسیده به آرامگاه فردوسی سمت چپ بلوار . داخل بقعه چاهی وجود دارد. مردم منطقه به این بناکاخ هارونیه می گویند.قرن 8 ق.

بقعه ی خواجه شیخ محمدزمان: 27 کیلومتری شرق مشهد بلوار حر جاده ی کنویست روستای شرشر سر راه ماه نسا به هندل آباد. بنای مقبره درجای بلندی قرارگرفته و از مقابل آن آب گوارای قناتی جریان دارد.

دخمه ی قنبرتیغ: 14 کیلومتری غرب مشهد طرقبه یک کیلومتری شرق جاغرق سرراه ده بار.

مدفن چهارشیخ عارف: 30 کیلومتری شمال غرب مشهد شاندیز روستای زشک درچهارگوشه ی روستای زشک دردامنه ی کوه چهار شیخ عالم و عارف مدفون گردیده اند. از نام و هویت این شیوخ سندی دردست نیست بنابه گفته ی اهالی وجود این قبرها باعث خیروبرکت و امنیت منطقه می شود و آن ها هرسال مراسم عزاداری را در این مکان برگزار می کنند.

سنگ پنجه علی: 16 کیلومتری شمال غرب مشهد نرسیده به شاندیز سمت چپ جاده ی روستای خادر اثرپنج انگشت دست روی سنگ وجودداردکه به اعتقادبرخی اثرپنجه ی دست حضرت علی (ع) است.

سنگ پنجه امام رضا: چهارراه شهدا کوچه مخابرات کوچه پنجه جای پنجه ی حضرت رضا(ع) روی سنگ سیاهی حدود نیم مترمربع که برکنج دیوارخانه مسکونی درحاشیه ی کوچه قراردارد. البته نقش دست درآن دیده نمی شود. مردم مقابل آن شمع روشن می کنند.

سنگ زانوی حضرت رضا(ع): 20 کیلومتری غرب مشهد طرقبه به طرف عنبران سمت چپ جاده ی طرقدر روستای ده بار به طرف بالای رودخانه درمحلی به نام رخ گدار کنار درختان چنار درمحل مرتفعی موسوم به استپی یار. این سنگ نزد اهالی مورد احترام است.

سنگ خواهروبرادر: 8 کیلومتری غرب مشهد طرقبه جاده ی کنار مسجد پاچنار به طرف پینه ور بعد از رودخانه ی ده بار جاده یروی خط الراس کوه مشرف به کال خرز. دوسنگ سیاه درکنارهم وجودداردکه بنابه گفته ی اهالی محل مدفن خواهر و برادری بوده که درزمان ترکمن تازی کشته شده اند.

سنگ کمربریده: 22کیلومتری شمال غرب مشهد ابرده ی 22 سمت چپ وصل به جاده ی زشک تخته سنگ بزرگی که به طورطبیعی ازوسط نصف شده و از شیار کف آن آب جریان دارد. مردم محل به قداست این سنگ اعتقاد دارند.

سنگ کمربسته: 5 کیلومتری غرب مشهد طرقبه جاده ی کنارمسجدپاچنار به طرف پیله ور بنابه گفته ی اهالی امام رضا (ع)درآن مکان استراحت کرده و افساراسبش را به دور این سنگ بسته است. سنگ مذکور حاشیه ی چپ راه ماشین رو داخل بنایی محقر قراردارد روی این سنگ اثرسم اسب و یک زنجیر است که دورتادورآن بسته شده است.

سنگ یادبودامام محمدغزالی: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10 جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس مقابل بنای هارونیه.

سنگ نظرخورده: 80 کیلومتری شمال غرب مشهد درکوه های هزارمسجد کیلومتر10 جاده ی سنتوسمت راست به طرف شهرتوس پل کشف رود سمت چپ جاده ی روستای آبقد بعد از روستای امرودک به طرف دوآبی گیویه/میرشکار کنار راه مالرو تخته سنگ مکعبی شکلی بزرگ تر ازیک اتاق وجودداردکه به گواهی هشت نفر از اهالی روستا وقتی جمعی ازروستاییان برای جمع کردن پیازکوهی ازکنارآن سنگ رد می شده اند فردی که به چشم شوری معروف بوده بادیدن آن سنگ خوش تراش با تعجب گفته است((عجب سنگ قشنگی جون میده بالایش یک اتاق درست کنی!))عصرکه برمیگشتنددیدندکه سنگ ازوسط شکاف برداشته است.این سنگ با شکاف بزرگی درمیانش درحاشیه ی سمت راست راه به چشم می خوردوبین اهالی معروف است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مدرسه ها ی تاریخی

جویندگان زیادی به واسطه بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) جهت تحصیل علم به مشهد می آمدند. به همین دلیل مدارس قدیمی به خصوص دردوره ی صفویه دراطراف حرم ساخته شد. برخی ازاین مدارس به مرور با توسعه ی حریم حرم جزو مجموعه ی حرم قرارگرفت. امادردهه های اخیر به دلیل گسترش طرح های عمرانی حرم وخیابان های اطراف این مدارس تخریب شدند مانند : مدرسه های بالاسر بهزادخان (حاج حسن خان) باقریه نواب میرزاعلی نقی سعدالدین خیرات خان و نیزبخش عمده ای ازمدرسه ی میرزاجعفر .

مدرسه های باقی مانده ای که تا کنون ازحمله بولدوزرها جان سالم به در بردند عبارتند از:

مدرسه ی عباسقلی خان: بست پایین ابتدای خیابان نواب سمت راست درجریان توسعه ی حریم حرم طی یک اقدام بی سابقه بنای عظیم ایوان سردر آن چندین متربه عقب انتقال داده شد.قرن 11 ق.

مدرسه ی پریزاد: مجاور حرم امام رضا (ع)توسط خانم پریزاد ازنوادگان خواجه ربیع و ندیمه ی گوهرشاد درسا 823 ق.ساخته شد.

مدرسه ی دودر: درمجاورت حرم امام رضا (ع) مقابل مدرسه ی پریزاد درسال 843 ق. دردوران شاهرخ تیموری به همت غیاث الدین خواجه بهادر ساخته شد. زیرگنبد مدرسه مقبره ی یوسف خواجه بانی مدرسه قراردارد.

مدرسه ی علمیه ی ازغد: 25 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد کیلومتر 20 روستای ازغد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مدارس قدیم مشهد

مدرسه بالاسر؛ این مدرسه به‌علت قرار داشتن در ناحیه بالاسر ضریح امام رضا(ع) به «مدرسه بالاسر» شهرت داشت که اکنون اثری از آن برجای نمانده است.

مدرسه پریزاد؛ این بنا اکنون در حرم واقع شده است و روبروی مدرسه دو در و جنب رواق دار الولایه قرار دارد.

مدرسه دو در؛ در جنوب غربی حرم روبروی مدرسه پریزاد و شرق صحن جمهوری اسلامی قرار دارد.

مدرسه مستشاریه؛ در شمال‌غربی صحن انقلاب و متصل به مدرسه میرزاجعفر، پشت ایوان عباسی قرار داشت که در سال ۱۳۵۴ش به‌دستور نائب‌التولیه وقت، جهت توسعه و بازسازی اطراف حرم رضوی تخریب شد.

مدرسه خیرات‌خان؛ این بنا اکنون در مجموعه اماکن آستان قدس رضوی در ضلع شرقی حرم امام رضا(ع) قرار دارد و اکنون بخشی از دانشگاه علوم اسلامی رضوی را تشکیل می‌دهد.

مدرسه میرزاجعفر؛ در حرم امام رضا(ع) واقع است و از ادغام دو مدرسه میرزا جعفر و خیرات‌خان همراه با افزایش ساختمان‌های جدید، دانشگاه علوم اسلامی رضوی تأسیس شد.

مدرسه فاضل‌خان یا فاضلیه؛ واقع در خیابان شیرازی (بالا خیابان) که پس از احداث اولین فلکه در اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۱۰ش، بخش بزرگی از این مدرسه تخریب و قسمتی از آن نیز ابتدا به مهمان‌خانه توس و سپس به درمانگاه آستان قدس تبدیل شد. امروزه هیچ اثری از آن موجود نیست.

مدرسه عباسقلی‌خان؛ این مدرسه در سمت شرقی حرم امام رضا(ع) در حاشیه خیابان شهید نواب صفوی(پایین خیابان) قرار دارد. در بین تمام مدارس علوم دینی مشهد، تنها مدرسه عباسقلی‌خان با همان شکل و طرح نخستین خود برجای مانده است.

مدرسه باقریه یا سمیعیه؛ در شمال‌غربی حرم، واقع در حاشیه خیابان آیت‌اللّه شیرازی و پیش از دو مدرسه تاریخی حاج حسن و نواب قرار داشته و در سال ۱۳۵۴ش، این مدرسه در مسیر طرح توسعه اطراف حرم کاملاً تخریب شد.

مدرسه حاج حسن یا بهزادیه؛ در حاشیه شمالی خیابان شیرازی حد فاصل دو مدرسه نواب و باقریه قرار داشت و در جریان توسعه اطراف فلکه حرم امام رضا(ع) در سال ۱۳۵۴ش تخریب و جزو فضای سبز اطراف حرم شد.

مدرسه نواب یا صالحیه؛ واقع در خیابان آیت‌اللّه شیرازی (بالا خیابان) که اکنون این بنا با تغییرات در ضلع شمالی حرم قرار دارد.

مدرسه پایین‌پا یا سعدیه؛ واقع در جنوب صحن جدید حرم امام رضا(ع) و شرق مسجد گوهرشاد، متصل به مقبره شیخ بهایی که در جریان احداث فلکه اطراف حرم در سال ۱۳۰۷ش تخریب شد. هم‌اکنون در آن محل، کتابخانه، موزه، صحن امام خمینی و مقبره شیخ بهایی به مساحت ۱۳۹۸ متر مربع احداث شده است.

مدرسه رضوان یا خواجه‌رضوان؛ در جنوب شرقی حرم واقع در محله عیدگاه، یکی از محله‌های قدیمی مشهد قرار داشته که بر اثر مرور زمان و عدم تعمیرات اساسی، در سال ۱۳۵۸ش بر اثر ویرانی قابل استفاده نبود تا سرانجام در سال ۱۳۶۰ش بنای آن کاملاً فرو ریخت.

مدرسه سلیمانیه یا سلیمان‌خان؛ در جنوب شرقی حرم مقابل مسجد تاریخی و معروف ۷۲ تن (مسجد شاه) که به‌علت قرار گرفتن در طرح جامع حرم رضوی، تخریب شد و در سال‌ها بعد در مکان دیگری مدرسه‌ای بزرگ با امکانات لازم آموزشی و رفاهی به‌جای آن بنا گردید.

مدرسه ابدال‌خان؛ واقع در خیابان نواب صفوی (پایین خیابان) جنب مقبره پیر پالان‌دوز که در سال ۱۳۵۴ش به‌دنبال اجرای طرح توسعه اطراف حرم به‌کلی تخریب و زمین آن جزو فضای سبز پیرامون حرم رضوی شد.

مدرسه علی‌نقی میرزا؛ واقع در مرکز مجموعه حرم رضوی که در سال ۴-۱۳۴۲ش، پس از مسقّف شدن حیاط مدرسه، تبدیل به رواق دار الذکر گردید.

مدرسه حاج‌آقا جان؛ واقع در بازارچه حاج‌آقا جان در شمال حرم در کنار قبرستان قدیمی باغ رضوان که در سال ۱۳۰۷ش به‌علت احداث میدان پیرامون حرم رضوی تخریب شد.

مدرسه باغ رضوان؛ در قسمت شمال حرم که به‌منظور توسعه اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۵۴ش، تمام بنا تخریب شد و هیچ اثری از آن بر جای نماند.[۳]

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مدارس جدید

مدرسه جعفریه؛ در بازار سرشور که توسط شیخ غلامحسین تبریزی با همکاری جمعی از افراد خیر و نیکوکار مشهد در سال ۱۳۳۹ش ساخته شد.

مدرسه آیت‌الله میلانی؛ در حاشیه جنوبی حرم امام رضا(ع)، داخل نخستین کوچه خیابان امام رضا(ع) قرار داشت و پس از ۱۴ سال فعالیت در جهت آموزش و تبلیغ علوم اسلامی در سال ۱۳۵۶ش به‌علت طرح توسعه اطراف حرم تخریب شد.

مدرسه امام صادق(ع)؛ واقع در غرب حرم امام رضا(ع) و پس از مسجد تاریخی معروف به ۷۲ تن (مسجد شاه) که در سال ۱۳۴۹ش به‌همت سید محمدهادی میلانی تأسیس شد.

مدرسه عالی حسینی؛ واقع در خیابان خسروی نو، کوچه شوکت‌الدوله که در سال ۱۳۴۹ش توسط آیت‌الله میلانی بنا گردید.

مدرسه موسوی‌نژاد؛ در بازار بزرگ کوچه میرعلم‌خان که در سال ۱۳۴۹ش تأسیس شد و به‌نام مؤسس آن سید محمد موسوی‌نژاد معروف است.

مدرسه موسی بن جعفر(ع)؛ واقع در خیابان خسروی جنب حسینیه کاشمری‌ها که در سال ۱۳۴۹ش توسط سید حسن موسویان‌مهر ساخته شد.

مدرسه بعثت؛ واقع در خیابان شهید اندرزگو (خسروی) که به‌اهتمام شیخ حسنعلی مروارید ساخته شد و به‌مناسبت افتتاح در سالروز بعثت رسول اکرم(ص) در ۱۳۴۹ش مدرسه علمیه بعثت نامگذاری شد.

مدرسه حجّت(عج)؛ واقع در خیابان طلاب که در سال ۱۳۵۱ش به‌همت چند تن از روحانیان و عالمان طبس یعنی شیخ غلامرضا نمایی و سید عبداللّه حجازی تأسیس شد.

مدرسه مهدیه یا آیت‌اللّه فاضل؛ واقع در مرکز شهر مشهد که در سال ۱۳۵۵ش توسط شیخ مهدی فاضل قائینی تأسیس شد.

مدرسه صاحب الزمان(عج)؛ واقع در خیابان طلاب، جنب مسجد فقیه سبزواری و در سال ۱۳۵۵ش به‌همت شیخ ابراهیم امامی زرندی تأسیس شد.

مدرسه آیت‌اللّه کجوری؛ وافع در چهارراه شهدا، محله چهار‌باغ که متولی آن شیخ عبدالنبی کجوری است.

مدرسه حجتیه؛ واقع در شمال شهر مشهد که در سال ۱۳۵۵ش توسط فرد نیکوکاری به نام علی‌اکبر عباسی بنا گردید.

مدرسه ولی عصر(عج)؛ واقع در منطقه گلشهر مشهد که توسط شیخ علیرضا شکوری معروف به «محقّق» در سال ۱۳۵۶ش احداث شد.

مدرسه الحجّة(عج)؛ واقع در خیابان آیت‌اللّه شیرازی که در سال ۱۳۵۶ش توسط سید محمدعلی طباطبایی ساخته شد.

مدرسه المهدی یا آیت‌اللّه سیدان؛ واقع در بازار بزرگ که در سال ۱۳۵۷ش به‌همت سید عباس سیدان تٱسیس شد.

مدرسه ولی عصر(عج)؛ واقع در یکی از مناطق مرکزی شهر مشهد در بازار سرشور که در سال ۱۳۵۷ش توسط فرد نیکوکاری به نام توسلی وقف طلاب شد و متولّی مدرسه، شیخ ابوالحسن شیرازی بود.

مدرسه امام محمد باقر(ع)؛ واقع در منطقه طلاب که در اوایل سال ۱۳۵۷ش به‌اهتمام عبدالمجید دیانی و با کمک افراد نیکوکار بنا گردید.

مدرسه حجتیه اصفهانی‌ها؛ واقع در خیابان امام رضا(ع) نزدیک به حرم که در راستای توسعه و نوسازی اطراف حرم رضوی در سال ۱۳۷۷ش کاملاً تخریب شد.

مدرسه حضرت مهدی(عج)؛ در بلوار طبرسی که به‌اهتمام محمدعلی امامی‌پور در سالروز ولادت حضرت علی(ع) در سال ۱۳۵۹ش افتتاح شد.

مدرسه حضرت حجة‌بن‌الحسن(عج)؛ واقع در منطقه گلشهر مشهد که بانی آن شیخ علیرضا شکوری در سال ۱۳۶۱ش است.

مدرسه آیت‌الله خویی؛ واقع در مرکز شهر مشهد و در چهارراه شهدا که در سال ۱۳۶۲ش به‌دستور سید ابوالقاسم خویی تأسیس شد.

مدرسه امام حسن عسکری(ع)؛ واقع در منطقه طلاب که سال تأسیس آن ۱۳۶۲ش و به‌همت فرد نیکوکاری به نام حاج ابراهیم قادری است.

مدرسه حضرت قائم(عج)؛ در منطقه طلاّب که ۱۳۵۷ش تأسیس شد.

مدرسه امام علی بن ابی‌طالب(ع)؛ واقع در مرکز شهر مشهد که در ۱۳ رجب سال ۱۳۶۲ش به‌دست حاج نصراللّه فیروزه‌چی تأسیس و وقف طلاب شد.

مدرسه خضرا؛ واقع در منطقه مرکزی شهر مشهد که در سال ۱۳۶۳ش توسط یکی از عالمان شهر مشهد به‌نام شیخ محمدمهدی نوغانی تأسیس شد.

دانشگاه علوم اسلامی رضوی؛ واقع در حرم امام رضا(ع) که در حد فاصل شمال شرقی مدرسه میرزا جعفر و خیرات‌خان واقع شده است.

مدرسه امام رضا(ع)؛ واقع در مرکز شهر مشهد و خیابان آزادی که در سال ۱۳۶۵ به‌دستور سید محمد شیرازی با مساعدت مالی فرد نیکوکاری به‌نام حاج حمزه سلمان کویتی تأسیس شد.

مدرسه بقیة اللّه(عج)؛ واقع در خیابان امام رضا(ع) داخل کوچه کامکار که در سال ۱۳۶۵ش توسط چند تن از استادان حوزه علمیه مشهد، نظیر شیخ حسین گرایلی، شیخ مهدی غفاری ساروی و شیخ عبدالحمید دیانی تأسیس شد.

مدرسه امام حسین(ع)؛ واقع در بازار بزرگ در انتهای کوچه فرعی میرعلم‌خان که بانی آن شیخ محمدحسین سیبویه است.

مدرسه حضرت ولی‌عصر(عج) یا مدرسه کرمانی‌ها؛ واقع در خیابان طلاب که در سال ۱۳۶۵ش تعدادی از افراد نیکوکار شهر کرمان با سرپرستی و اهتمام اکبر ایزدی بنا گردید.

مدرسه امام حسن مجتبی(ع)؛ واقع در محله چهارباغ که سید حسن شیرازی در سال ۱۳۶۷ش آن را تأسیس کرد.

مدرسه خاتم‌الانبیاء(ص)؛ واقع در محله چهارباغ که در سال ۱۳۶۷ش توسط میرزا محمدمهدی نوغانی تأسیس شد.

مدرسه المهدی(عج)؛ واقع در محله چهارباغ که توسط شورای برنامه‌ریزی و مدیریت حوزه علمیه خراسان در سال ۱۳۶۸ش بنا گردید.

مدرسه شاهد؛ واقع در چهارراه زرینه که زیر نظر ستاد اجرایی حوزوی شاهد، وابسته به بنیاد شهید انقلاب اسلامی و به ریاست سید حسن مرتضوی در سال ۱۳۶۸ش تأسیس شد.

مدرسه حضرت ابوالفضل(ع)؛ واقع در شرق شهر مشهد که در سال ۱۳۶۸ش فرد نیکوکاری به‌نام حسین کوهستانی احداث شد.

مدرسه سجادیه هراتی‌ها؛ واقع در خیابان شهید دیالمه که متعلق به طلاب افغانستانی مقیم ایران است و به‌همت افراد نیکوکار شهر هرات افغانستان در سال ۱۳۷۲ش تأسیس شد.

مدرسه جوادالائمه(ع)؛ واقع در بلوار طبرسی که توسط فرد نیکوکاری به نام محمد قربانی خریداری و در سال ۱۳۷۱ش تأسیس و آغاز به فعالیت کرد.

مدرسه و حسینیه امام حسن مجتبی(ع)؛ واقع در چهارراه شهدا پشت مدرسه آیت‌اللّه خویی که این مجموعه فرهنگی - آموزشی توسط فرد نیکوکاری به‌نام حاج محمدعلی نجفی خریداری شد و سپس به‌همت شیخ محمدصادق سعیدی در سال ۱۳۷۱ش افتتاح شد.

مدرسه سعادت؛ واقع در مرکز شهر مشهد و خیابان دانشگاه، ساخته چند تن از افراد نیکوکار است و در سال ۱۳۵۴ش تولیت آن به شیخ حسنعلی مروارید واگذار کردند و در سال ۱۳۷۲ش ساخته شد.

مدرسه اهل‌بیت(ع)؛ واقع در منطقه مرکزی شهر مشهد و خیابان آخوند خراسانی در سال ۱۳۶۰ش توسط فرد نیکوکاری، به‌نام لطفی نماینده آیت‌اللّه خویی و آیت‌اللّه سیستانی، خانه‌های قدیمی خریداری شد و در سال ۱۳۶۷ش بنا گردید.[۴]

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مدارس علمیه خواهران

پیشینه فعالیت حوزه علمیه بانوان در مشهد، به چند دهه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران برمی‌گردد[۵] و گفته شده مشهد اولین شهر در ایران بوده که تأسیس مدارس عوم دینی برای بانوان را تجربه کرده است.[۶]

فهرست اسامی مدارس علمیه خواهران به این شرح است:

مکتب نرجس؛ در مرکز شهر مشهد و انتهای خیابان آخوند خراسانی که این مؤسسه فرهنگی در سال ۱۳۴۵ با تلاش فاطمه سیدخاموشی، معروف به «طاهایی» تأسیس شد.

مکتب حضرت رقیه(س)؛ واقع در منطقه مرکزی شهر مشهد و چهارراه خواجه‌ربیع که خانم قانع این مؤسسه علمی - فرهنگی را در سال ۱۳۴۵ پایه‌گذاری کرد.

مؤسسه اسلام‌شناسی بانوان حضرت زهرا(س)؛ واقع در خیابان عدل خمینی که در سال ۱۳۴۶ش با اشراف ابوالحسن شیرازی و با مدیریت دخترش خانم صبوری رسما افتتاح شد.

حوزه علمیه مقداد؛ در منطقه شمال شهر مشهد و خیابان مطهری شمالی که در سال ۱۳۶۴ش فعالیت اولیه خواهران مکتب در مسجد مقداد آغاز و از سال ۱۳۶۸ش تدریس علوم حوزوی شروع شد.

مؤسسه علمیه جامعة الرضویه؛ در مرکز شهر مشهد، خیابان آیت‌اللّه شیرازی که در سال ۱۳۷۱ش به‌همت شیخ علی سائلی و همسرش تأسیس شد.

حوزه علمیه حضرت خدیجه(س)؛ در حاشیه خیابان دکتر چمران و همگام با تأسیس جهاد بانوان در سال ۱۳۵۸ش، این مؤسسه راه‌اندازی شد.

مکتب پیروان حضرت زهرا(س)؛ واقع در در خیابان امام رضا که در سال ۱۳۴۹ش توسط خانم زندی تأسیس شد.

مکتب ام الائمه(س)؛ واقع در خیابان طلاب که زیر نظر سازمان تبلیغات اسلامی مشهد فعالیت می‌کند و در سال ۱۳۶۶ش به سرپرستی خانم رضایی تأسیس شد.

مکتب حضرت زینب(س)؛ واقع در منطقه طلاب که کلیه فعالیت‌های آن توسط سازمان تبلیغات اسلامی خراسان برنامه‌ریزی می‌شود. این مکتب در سال ۱۳۶۰ش تأسیس شد.

مکتب الزهرا(س)؛ به‌همت محمدعلی خیرآبادی در سال ۱۳۷۶ش در خیابان دکتر بهشتی شهر مشهد آغاز به‌کار کرد.

مکتب عصمتیه؛ قدیمی‌ترین مکتب شهر مشهد که مؤسس آن شهربانو صفری است و در سال ۱۳۴۰ش تأسیس شد.[۷]

مدرسه علمیه مطهره؛ واقع در محله امام خمینی مشهد که از سال ۱۳۹۷ش با اخذ مجوز از مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان فعالیت خود را در موقوفه امام حسن مجتبی(ع) آغاز کرده است.[۸]

مدرسه علمیه فاطمة الزهراء توس؛ تأسیس در سال ۱۳۵۱ش واقع در خیابان مطهری شمالی.[۹]

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مدرسه ها ی تاریخی

جویندگان زیادی به واسطه بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) جهت تحصیل علم به مشهد می آمدند. به همین دلیل مدارس قدیمی به خصوص دردوره ی صفویه دراطراف حرم ساخته شد. برخی ازاین مدارس به مرور با توسعه ی حریم حرم جزو مجموعه ی حرم قرارگرفت. امادردهه های اخیر به دلیل گسترش طرح های عمرانی حرم وخیابان های اطراف این مدارس تخریب شدند مانند : مدرسه های بالاسر بهزادخان (حاج حسن خان) باقریه نواب میرزاعلی نقی سعدالدین خیرات خان و نیزبخش عمده ای ازمدرسه ی میرزاجعفر .

مدرسه های باقی مانده ای که تا کنون ازحمله بولدوزرها جان سالم به در بردند عبارتند از:

مدرسه ی عباسقلی خان: بست پایین ابتدای خیابان نواب سمت راست درجریان توسعه ی حریم حرم طی یک اقدام بی سابقه بنای عظیم ایوان سردر آن چندین متربه عقب انتقال داده شد.قرن 11 ق.

مدرسه ی پریزاد: مجاور حرم امام رضا (ع)توسط خانم پریزاد ازنوادگان خواجه ربیع و ندیمه ی گوهرشاد درسا 823 ق.ساخته شد.

مدرسه ی دودر: درمجاورت حرم امام رضا (ع) مقابل مدرسه ی پریزاد درسال 843 ق. دردوران شاهرخ تیموری به همت غیاث الدین خواجه بهادر ساخته شد. زیرگنبد مدرسه مقبره ی یوسف خواجه بانی مدرسه قراردارد.

مدرسه ی علمیه ی ازغد: 25 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد کیلومتر 20 روستای ازغد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

مشهد و دیدنی هایش

آب وهوای مشهد معتدل ومتغیر است.وزش بادها درآن بیشتر درجهت جنوب شرقی به شمال غربی است.حداکثردرجه حرارت در تابستان 35 درجه بالای صفروکمترین آن در زمستان 15 درجه زیر صفر است.

استان خراسان درسال 1383 به سه استان خراسان رضوی شمالی وجنوبی تقسیم شد.

خراسان رضوی با وسعت 116 هزارکیلومترمربع ازشمال وشمال شرق به طول 532 کیلومتر مرز مشترک با ترکمنستان واز شرق 302 کیلومترمرز مشترک با افغانستان ازشمال غرب با خراسان شمالی ازجنوب با خراسان جنوبی ازغرب وشمال غرب ب یزد وسمنان محدود می شود. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری درسال 1387 خراسان رضوی دارای 25 شهرستان 67 بخش 71 شهر و 160 دهستان می باشد. شهرستان مشهد در شمال شرق ایران وارتفاع متوسط 1000 متر ازسطح آب های آزاد واقع شده وازپایتخت کشور 895 کیلومتر فاصله دارد. مشهد ازشمال به کلات ودرگز ازشرق به سرخس و تربت جام ازجنوب به فریمان و تربت حیدریه ازغرب به چناران طرقبه و شاندیز محدود می شود.

آب وهوای مشهد معتدل ومتغیر است.وزش بادها درآن بیشتر درجهت جنوب شرقی به شمال غربی است.حداکثردرجه حرارت در تابستان 35 درجه بالای صفروکمترین آن در زمستان 15 درجه زیر صفر است. میانگین بارندگی سالانه نیز 260 میلی متربرآورده شده است.

طبق شواهدی این ناحیه ازهزاران سال پیش جزو سکونت گاه های انسان به شمار می رفته است .

سنگ نگاره های 45000 هزارساله ی ارتفاعات جنوبی مشهد ابزارهای سنگی هشتصد هزارساله ی نادری دلایلی بذاین مدعاست.

درگذشته به بخشی ازحوزه کشف رود که چهار شهر رادکان تروغبند تابران ونوغان را در برمی گرفت توس گفته می شد.

سناباد دهی ازتوابع نوغان بود. مامون درسال 193 ق پدرش هارون الرشید را در سناباد درعمارت حمیدبن قحطبه حاکم توس دفن کرد وپیکر مطهر امام رضا علیه السلام را نیزدرهمان عمارت به خاک سپرد. لذا این مکان به مشهدالرضا یعنی محل شهادت امام رضا(ع) تغییرنام یافت.

مشهد در زمان نادرشاه وفتحعلی شاه به اوج شکوفایی وآرامش خودرسید و اکنون یکی از بزرگ ترین شهرهای مذهبی جهان دومین شهر کشور و پایتخت معنوی ایران خوانده می شود. این شهربی تردید آبادانی و گسترش خویش رامدیون بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) است.

آثارمعماری مجموعه ی حرم امام رضا(ع) با32 رواق و 9 صحن مجموعه ای از انواع هنرهای معماری است که درآن کاشی کاری آیینه کاری سنگ کاری مقرنس کاری منبت کاری گچ کاری طلاکاری خاتم کاری رسمی بندی خطاطی و... به اوج خودرسیده ویکی از شش مجموعه ی معماری برترکشور به شمار می رود.

این شهرطی صدها سال به واسطه باررگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) هزاران تن ازنام آوران رابه سوی خودجلب کرده و تعداد بی شماری از آنان درحرم آن حضرت مدفون گشته اند. بدین سان مشهد به یکی از شهرهای هزارمزارجهان اسلام تبدیل شد وبه شهرآفتاب ملقب گردید.

پرداخت به مجموعه ی آستان قدس رضوی مقوله ای دیگرمی طلبد لذابه طورمختصر به آن می پردازیم.

آرامگاه فردوسی: آرامگاه فردوسی بنایی است که در سال ۱۳۱۳ هم‌زمان با جشن هزاره فردوسی در توس نزدیک مشهد به یاد ابوالقاسم فردوسی افتتاح شد. مجموعه فرهنگی باغ آرامگاه فردوسی در فاصله بیست کیلومتری شهر مشهد به طرف قوچان راه دو طرفه می‌شود و یکی از این راه‌ها در جهت شمال به وسیله بلواری به نام پردیس به طول ۷ کیلومتر به باغ آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی می‌رسد در مسیر و پیش از رسیدن به آرامگاه حکیم فردوسی از کنار شهر تاریخی «تابران» زادگاه امام محمد غزالی عبور می‌کنید و پس از آن از کنار بقعه تاریخی هارونیه گذر خواهید کرد. می‌توانید با گذر از ضلع شرقی باغ و آرامگاه حکیم و طی ۲۸ کیلومتر مسافت در جاده آسفالته‌ای که نهایتا به جاده فعلی مشهد - کلات نادری ختم می‌شود به روستای «پاژ» زادگاه حکیم فرزانه توس برسید این روستا در حال حاضر بسیار محقر و مخروبه‌است و از سوی تازیان «فاز» نامیده می‌شود. بنا بر شواهد باستان شناسی این منطقه توس تاریخی است که در دوره اساطیری به دست توس پهلوان ایرانی بنا گذاشته شد. سراینده حماسه‌های بزرگ ایران نیز در همین نقطه به خاک سپرده شد. در سال ۱۳۰۳ هم‌زمان با برپایی جشن هزاره فردوسی قرار شد تا آرامگاه فردوسی به همت انجمن آثار ملی ساخته شود.

همچنین امروز مهدی اخوان ثالث (م.امید) شاعر و مبارز میهن دوست خراسانی از سال ۱۳۶۹ به دست مردم و فرهیختگان خراسانی پس از طواف به دور آرامگاه دانشمند فرزانه پردیسی توسی در کنار ایشان آرمیده‌است.

آرامگاه نادر شاه افشار: آرامگاه نادرشاه بنایی است در مجموعه باغ موزه نادری در شهر مشهد که به یادبود نادرشاه افشار در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده‌است.

نادر شاه در هنگام حیات خود دستور ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داد. این آرامگاه کوچک در سال ۱۱۴۵ هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام ضا (ع) از خشت و گل ساخته شد. قوام‌السلطنه در اواخر عهد قاجار (۱۲۹۶ خورشیدی) در محل یکی از مقابر ویران شده نادری، آرامگاه جدیدی برای وی ساخت و استخوانهای او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند. بنای جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا این که انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره ساخته قوام‌السلطنه ساخته شود. این کار از سال ۱۳۳۶ شروع و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید. ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار در تاریخ ۱۲ فرودین ماه سال ۱۳۴۲ با حضور محمد رضا پهلوی به همت انجمن آثار ملی ایران در باغ نادری بازگشایی شد.

این موزه هم اکنون تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی اداره می‌شود. در اواخر سال ۱۳۸۶ باغ موزه نادری که بر اساس طرح نوین بهسازی مورد بازنگری و تعمیرات در فضاهای داخلی قرار گرفته بود پس از ۶ ماه تعطیلی دوباره بازگشایی شد.

مجموعه باغ موزه نادری: آرامگاه کنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) که پس از آرامگاه امام رضا، مهم‌ترین مکان گردشگری و تاریخی داخل شهر مشهد تلقی می‌شود. این بنا در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده‌است. آرامگاه شامل سکویی دوازده پله‌ای، محل گور، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار برای موزه‌است.

مجسمه نادر شاه سوار بر اسب به همراه تنی چند از سربازانش بر فراز یک حجم سنگی مرتفع توسط مجسمه ساز فقید ابوالحسن صدیقی ساخته شده است. مصالح مقبره غالباً از سنگهای خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است. بعضی از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعی کننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد. پوشش آرامگاه کاملاً به مانند چادر عشایری است، که نادر در آن زاده و هم کشته شده‌است. پوشش دیوارهای داخلی آرامگاه نیز از سنگهای مرمر اُخرایی رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را بهتر تداعی کند.

موزه نادری درقسمت اصلی بنای یادبود آرامگاه افشاردر۲ تالاربه معرفی آثار تاریخی این دوره قرار دارد:

تالار شماره ۱: که به‌نمایش اشیاء مختلفی به‌منظور معرفی آثار تاریخی دوره افشار پرداخته است. شامل انواع سلاح‌ها، البسه و پوشاک رزمی نظامیان دوره افشار، تابلوهای نقاشی از نادر و صحنه‌های جنگ مانند تابلویی از جنگ کرنال، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره افشار تا قاجار، چند نسخه خطی نفیس از جمله تاریخ جهانگشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادراختصاص دارد که روی یکی کلمه «السلطان نادر» حک شده و روی دیگری که در دشت مغان به سال ۱۱۴۸ هجری در روز تاجگذاری نادر از طرف ملت ایران به وی هدیه شده این بیت شعر طلاکوب شده‌است:

شاه شاهان نادر صاحب قران

هست سلطان بر سلاطین جهان

تالار شماره ۲: که در سال ۱۳۷۳ به مجموعه اضافه شد و در آن انواع سکه، ظروف و دیگر اشیای اهدای از دوره صفوی تا معاصر به نمایش در آمده‌است.

همچنین در گوشه شمالی آرامگاه نادر، آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار دارد.

هارونیه: تنها اثر بر جای مانده از توس قدیم بنای آجری است معروف به گنبد هارونیه که در دهه های اخیر به همت انجمن اثار ملی و میراث فرهنگی خراسان مرمت و باز سازی شده است مردم این بنا را زندان هارونیه می نامند و در متون وسفر نامه ها از آن مسجد توس آرامگاه و خانقاه غزالی نام برده شده است تحقیقات اخیر نشان داده که هارونیه صرفا آرامگاه یا خانقاهی است گه در سده های هفتم یا هشتم هجری هم پهلو با یک بنای مذهبی دیگر و بر روی خرابه های ابنیه کهن ساخته شده است این بنا مشتمل بر یک فضای وسیع مربع گنبد دار به ارتفاع حدود25 متر و وسعت 12*12 متر است در انتهای بنا سه حجره با اتاقک با تزئیناتی شامل گچبری قرار دارند تزدینات خارجی آن منحصر به قابهای عمودی وستون نماهای طرفین ورودی می باشد.

روستای تاریخی پاژ: روستای پاژ در پانزده کیلومتری شمال شهر مشهد در تقاطع جاده کارده به کلات نادری واقع شده است به استناد متون تاریخی و ادبی بر جای مانده این روستا زادگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی است بطوریکه نگاشته‌اند حکیم حماسه سرای ایران در سال 329 یا 330 هجری قمری در همین روستا چشم به جهان گشود و در سن 30 سالگی نظم شاهنامه را آغاز و پس از مصرف 35 سال اشعار حماسی خود را بنام شاهنامه به پایان رسانید و به روایت مشهور سال 416 ه. ق به دیار باقی شتافت روستای فعلی پاژ دااری 800 هکتار مساحت است که از مجموع آن حدوداً 4 هکتار به بخش مسکونی اختصاص یافته است بسخشی از فضای مسکونی روستا در میان آن و بقیه بر وری تپه‌ای موسوم به قلعه بلند مکانیکه بنظر می‌رسد در گذشته محل اصلی و هسته مرکزی دهکده پاژ بوده قار دارد زیرا پیرامون آن تا چندی قبل خندقی وجود داشت که جهت ممانعت از پیشروی مهاجمین آن را پر از آب می‌تموده‌اند بجز تپه موجود در فاصله تقریبی پانصد متر از پشته اولیه بلنددیگری نمایان است که در نزد اهالی به قلعه کهنه پاژ معروف است سفالهای رنگارنگ و لعابدار پارکنده بر روی این بلندی نشانه ای از تداوم مدنیت پاژ در سدهای اولیه بعد از اسلام تا قرن نهم و دهم هجری است.

گنبد خشتی: بنای تاریخی گنبد خشتی در چهار سوی محله ای قدیمی به نام نوعان در ابتدای خیابان طبرسی مشهد واقع شده است بنا به روایت نوغان با گسترش شهر مشهد به ویژه از قرن نهم هجری به بعد رونق پیشین خود را از دست داد و تدریج از وسعت و اهمیت آن کاسته شد و تنها محله ای از آن باقی ماند این آرامگاه منسوب به امامزاده سلطان محمد از نوادگان امام سجاد (ع) است که نسب ایشان با چند واسطه به آن حضرت می‌رسد.در برخی از منافع وفات وی را 832 ه. ق نگاشته‌اند بنای فعلی بر مزار امامزاده در عهد صفویه به امر شاه عباس اول بنیان گردیده است ام برخی از محققان این بقعه را به سلطان محمد خدابنده نسبت می‌دهند. معماری بنا مشتمل بر فضای ورودی، راق چهار ضلعی و فضای شاه نشین است بنا دارای سرمایه‌ای است که از طریق بدالان پیرامون بنا درو زده و به محل مقبره سلطان محمد منتهی می‌گردد. این بنا دارای دو کتیبه قرآنی است که مزین به آیاتی از سوره ملک و واقعه می‌باشند که یکی نمای چهار طاق و دیگری گنبد را از داخل دور می‌زند و گردش زیبایی از اسلمیی طلایی رنگ آنها را در بر گرفته است که در بخشهای تخریب شده باز سازی شده‌اند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

اماکن تفریحی مشهد

شاندیز : شاندیز شهری در استان خراسان رضوی در شمال شرق ایران است. جمعیت این شهر در سال ۱۳۸۵ برابر با ۶٬۵۷۰ نفر بوده‌است.

این شهر در ۳۷ کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. شاندیز طبق مصوبه دولت و هیات وزیران در سال ۱۳۸۴ به عنوان اولویت اول و تنها منطقه نمونه بین‌المللی گردشگری ایران شناخته شده‌است.

تاریخچه: با توجه به شواهد این منطقه قبل از ورود دین اسلام نیز مسکونی بوده و با توجه به این که راه قدیم مشهد به نیشابور از این منطقه می‌گذشته دارای رونق فراوانی بوده‌است.

به توپ بستن قلعه تاریخی شاهاندژ (شاندیز) توسط حسام‌السلطنه حاکم خراسان در عهد قاجاریه یکی از مهمترین حوادث تاریخی این شهرستان است که در کتاب روضه‌الصفای ناصری بدان اشاره شده‌است. به توپ بستن قلعه تاریخی این شهر به علت نافرمانی مردم شاندیز (شاهاندژ)از حکومت ظالم مرکزی صورت گرفته‌است.

مراکز تفریحی: از مهمترین مراکز تفریحی و دیدنی شهر شاندیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

شاندیر

پارک جنگلی شاندیز در غرب شهر شاندیز

مجموعه توریستی رفاهی تفریحی گلستان شاندیز

روستاهای سردسیر و خوش اب و هوا و سرسبز ابرده و زشک از توابع شهر شاندیز

مجموعه پذیرایی و توریستی پدیده شاندیز

مجموعه پذیرایی باغ سالار شاندیز

مجموعه اقامتی (هتل) و تفریحی دشت بهشت شاندیز

خیابان زیبای آبشار

پیست اسکی ابرده

پیست موتور سواری ویرانی

باغات و مناظر زیبای طبیعت

آثار تاریخی: آرامگاه شیخ حافظ ابردهی: بقعه و بنایی در غرب شهر شاندیز ابتدای روستای ابرده که متعلق به حافظ بهاء‌الدین عمر ابردهی از مهمترین شیوخ خطه توس بوده وی به سال ۵۸۹ بوده‌است.

اخی علی قتلقشاه: وی که پس از شیخ عبدالله غرجستانی به عنوان خلیفه و بزرگترین شیخ فرقه کبروی در ویرانی مستقر بوده به روایت مو لف مجمل فصیحی در سال هشتصد در گذشته‌است اگر چه منابع اولیه محل دفن علی اخی را ذکر نکرده‌اند لکن مرحوم عبد الحمید مولوی مقبره واقع در لنگر ویرانی شاندیز را مدفن همین شیخ معرفی کرده‌است.

رباط تاریخی ویرانی شاندیز: رباط بنایی تقریبا مستطیل شکل ساخته شده و از آجر و سنگ و ملاد است این بنا بیشتر در حاشیه مشهد – شاندیز قرار دارد و ۳۰۰ متر از جاده فاصله دارد و از آنجایی که ویرانی بر سر راه مشهد و توس به نیشابور از طریق شاندیز قرار داشته محل استراحت کاروانهای زیارتی بوده‌است.

درخت چنار کهن شاندیز: درخت چنار کهن و تاریخی شهر شاندیز که هنوز هم در مرکز شهر واقع است تاریخ دور و درازی را نشان می‌دهد. قدمت آن بیش از ۱۰۰۰ سال است.

سنگ نگاره‌های شتر سنگ درخت بید شاندیز؛ اطلاعاتی دقیقی از این سنگ نبشته‌ها در دسترس نیست، ولی به گفته آقای دیز آبادی سنگ نوشته‌هایی که دربین نغندر و شاندیز وجود دارند دارای قدمتی ۱۲۰۰۰ ساله هستند.

هفت حوض: هفت حوض، تنها در تهران نیست، مشهد هم دارد

شنیدن نام هفت حوض، شاید تهرانی ها را تنها به یاد میدانی در یکی از محله های شرقی پایتخت بیندازد.

به گزارش برنا، برای رسیدن به زیباترین پدیده و جاذبه طبیعی شهر مشهد، باید به دل کوه های خلج در اطراف مشهد سفر کنید. این منطقه، حدود 7 کیلومتر از مشهد فاصله دارد. بعد از وارد شدن به شهرک سیدی و جاده خلج، بعد از طی کردن حدود 3 کیلومتر از جاده، به دوراهی می رسید. باید جاده اتوبان و آسفالت سمت چپ را ادامه بدهید تا به میدان مانندی برسید.

اگر قصد سفر به این منطقه را دارید، باید بدانید بعد از رسیدن به این میدان باید اتومبیلتان را پارک کنید، حدود 2 کیلومتر از مسیر را پیاده طی کنید تا به " هفت حوض" برسید.

" هفت حوض " نام یکی از بکرترین، زیباترین و منحصربه فرد ترین پدیده های طبیعی ایران است. البته گوگل هم تقریبا مثل تهرانی ها فکر میکند، بعد از جست و جوی نام این منطقه، اطلاعات چندانی در مورد این منطقه که می تواند توریست های بسیاری را به خود جذب کند، پیدا نمی کنید.

تصور این که هزاران سال است آب در این حوضچه ها جریان دارد، هر بیننده ای را غذق خیال می کند، به دلیل جریان داشتن آب در طول سالیان دراز و ریزش آن از حوضچه ای به حوضچه دیگر و البته جنس سنگ های آن، به مرور زمان، حوضچه های طبیعی بسیار زیبایی در دل سنگ ها به وجود آمده است.

بعضی از 7 حوضچه ای که در این منطقه در امتداد هم قرار دارند، به اندازه یک استخر کوچک هستند، آب از حوضچه اول بهدی و بعدی می ریزد تا به حوضچه آخر برسد. این پدیده طبیعی، حوض ها یا " دولین های " متعدد، بر اثر فرسایش شیمیایی توسط باران های اسیدی در بستر یکی از سرشاخه های رودخانه طرق از در ارتفاعات رو به جنوب بینالود شکل گرفته است.

در بستر یکی از سرشاخه های رودخانه طرق، مواد آهکی نرم در میان سنگ ها دچار فرسایش شده و شکل های ژئومورفولوژی دولین را ایجاد کرده اند و در واقع از دیدگاه مردم عادی این منطقه، تنها هفت حوض زیبا با چشم اندازی زیباتر ایجاد شده در طی مسیر رودخانه است. بعد از عبور از 7 حوض اصلی که در امتداد هم قرار گرفته اند، به تک حوض های بزرگ می رسید، بکر و دست نخورده بودن این منطقه، پرتردد و پربازدید نبودن و سکوت عجیبی که در حکم فرمااست، آرامش عجیبی به شما هدیه می کند، تنها صدای جریان آب، گوش ها را نوازش می دهد.

سد فریمان: ساختمان ساده برج آبگیر می‌رساند که طول عمر سد بیش از دوره صفویه است. در دوره قاجاریه، عین الدوله پس از عزل از صدارت، چند ماه در فریمان متوقف بود که در این مدت برای افزایش استحکام بنای سد، توسط مجدالسلطان – پیشکار خود – در جلو دیوار سد، پایه هرمی شکل بسیار قوی ساخت تا فشار وارد از طرف آب مخزن به دیواره سد را مهار کند.

سد فریمان سدی تاریخی در شهرستان فریمان در استان خراسان رضوی ایران است. این سد بر روی رودخانه فریمان در یازده کیلومتری فریمان و هفتاد کیلومتری جنوب شرقی مشهد احداث شده و گویا از آثار دوره ایلخانی یا تیموری است. اما در دوره قاجار و نیز در دهه‌های اخیر، تعمیرات اساسی در آن صورت گرفته‌است.

با توجه به وضع موجود سد می‌توان آن را از انواع سدهای پایه‌ای یا پشت بنددار دانست. طول تاج سد حدود 100 متر، ارتفاع دیواره 20 متر و مصالح مورد استفاده، سنگ و ملات ساروج است. آبگیری از سد به وسیله دو برج آبگیر که هر کدام مستقلاً کار می‌کند، انجام می‌گیرد. بدین طریق، آب از مجراهای تعبیه شده در عمق‌های مختلف بند به داخل چاه‌ها وارد و از کف چاه در جانب دیگر سد خارج می‌شود. برای باز کردن مجراهای فوق، همانند سد اخلمد و بر خلاف آن‌چه در مورد سدهای دیگر دیده شده، الوارهایی در داخل چاه، در ارتفاعات مساوی و در جهات مختلف نصب کرده‌اند. این الوارها به جای پلکان مارپیچی و برای پایین رفتن و باز و بسته کردن مجراها و هم‌چنین از بین بردن و برای پایین بردن انرژی سقوط آزاد آب و ممانعت از تخریب بدنه چاه تعبیه شده‌است. ساختمان ساده برج آبگیر می‌رساند که طول عمر سد بیش از دوره صفویه است. در دوره قاجاریه، عین الدوله پس از عزل از صدارت، چند ماه در فریمان متوقف بود که در این مدت برای افزایش استحکام بنای سد، توسط مجدالسلطان – پیشکار خود – در جلو دیوار سد، پایه هرمی شکل بسیار قوی ساخت تا فشار وارد از طرف آب مخزن به دیواره سد را مهار کند. ضمن تعمیرات اوایل قرن حاضر، در ارتفاع 5/1 متری از روی تاج سد، دریچه‌ها بسته‌است؛ ولی در صورت طغیان‌های شدید، آن‌ها را باز می‌کنند تا آب از روی سد عبور نکند. در بخشی از آب‌های طغیانی رودخانه، از دو کناره سد و از روی سنگ‌های کوه جاری می‌شد که بدین ترتیب، بدنه سد از خرابی مصون می‌ماند. طول دریاچه پشت سد در حدود 2 کیلومتری و عرض متوسط آن حدود 500 متر است. قسمتی از حجم سد با گل و لای انباشته شده است. به طور تقریبی، ظرفیت مخزن سد در حدود یک میلیون مترمکعب است. از آب این سد مجموعاً سه دهکده تقی آباد، قلعه نو و لوشاب و کارخانه قند فریمان و شهر فریمان استفاده می‌کنند.

نکته گردشگری سد: از آن جا که این سد از بند های باستانی ایران می باشد که قدمتی 1000 ساله دارد . لذا در صورت معرفی صحیح آن می توان به عنوان مکان گردشگری از آن سود برد .

در ضمن چند سالی است که به نوسازی اطراف سد و ایجاد مکانی برای رفاه حال گردشگران توجه شده است و مکان امنی برای آنان فراهم شده است که مجهز به جایگاه هایی برای استراحت کردن ، رستوران سنتی ، توالت ، وسیله بازی برای کودکان مانند فان فار ، تاب برقی ، ماشین برقی و ... است که خانواده ها می توانند در میان درختان و رو به سد که منظره ی بسیار دیدنی است آخر هفته ی به یادماندنی را سپری کنند .

ضمن اینکه در ایام نوروز در 13 عید جایی برای سوزن انداختن نیست و مردم برای بازدید از سد به آنجا هجوم می آورند .

دروازه ارغونشاه: در تنگ‌ترین نقطه مدخل دره، در سی متر دورتر نبشته سنگی دیده می‌شود و پلی نیز با سه دهانه به پهنای5/2 و 5/3 و دازای 2 متر وجود دارد. روی پل آشیانه‌های برای پاسداران ساخته بودند و مردم به‌وسیله گذرنامه‌های حاکم و فرمانده سپاهیان از آنجا عبور می‌کردند.

دربند ارغونشاه: دربند ارغونشاه، تنگه‌ای است به نام دربند کلات که ورودی اولیه به شهرستان کلات از این مکان انجام می‌گرفته‌است همچنین به دروازه ارغونشاه نیز معروف می‌باشد. شهر کلات دارای دو در ورودی اصلی به نام دربند ارغونشاه و دیگری تونل ورودی اولیه شهر است که از سمت مشهد وارد کلات می‌شوند.

دربند ارغونشاه پلی آجری و همچنین برج‌های دیده بانی در اطراف آن مستقر است. این پل آجری دارای سه دهانه می‌باشد و در گذشته ورود و خروج افراد توسط برج دیده بانی قابل کنترل بوده‌است.

مجدالاسلام کرمانی در سفرنامه خود در باره این دروازه می‌نویسد: در تنگ‌ترین نقطه مدخل دره، در سی متر دورتر نبشته سنگی دیده می‌شود و پلی نیز با سه دهانه به پهنای5/2 و 5/3 و دازای 2 متر وجود دارد. روی پل آشیانه‌های برای پاسداران ساخته بودند و مردم به‌وسیله گذرنامه‌های حاکم و فرمانده سپاهیان از آنجا عبور می‌کردند.

در قسمت راست دروازه و در سینه کوه کتیبه حجاری شده به دستور نادرشاه افشار وبه تاریخ 1155 هجری قمری و با خط نستعلیق و در24 بیت و در ارتفای 15 متر بالاتر از سطح زمین قرار دارد.

مضمون شعر در مدح خدا و پیامبر اسلام و نادرشاه است.بیت اول فارسی و مابقی به زبان ترکی است.

غار کارده، روستاى کارده: روستاى کارده در ۴۸ کیلومترى شمال مشهد قرار گرفته، و غار کارده در سه کیلومترى آن است. دهانهٔ غار به صورت یک شکاف سنگى است. عرض تقریبى آن یک تا سه متر و طول آن حدود ۱۰۰ متر است. این غار کاملاً خشک است و پرتگاه‌هایى خطرناک دارد. کوهنوردان، اسکلت‌هایى از انسان مربوط به زمان‌هاى قدیم را در درون این غار مشاهده کرده‌اند.

پارک باغ ملی: پارک باغ ملی که هم اکنون درمرکز شهر مشهد و در خیابان امام خمینی (ره) واقع شده ، درواقع اولین پارک تفریحی مشهد است که در حاشیه خیابان قدیمی ارگ احداث شده و در گذشته با آب یکی از قنات های مشهور مشهد مشروب می شده است.

باغ ملی به دلیل هم جواری با ارگ حکومتی مشهد و واقع شدن درمرکز شهر ، در گذشته محل اجرای برنامه های اجتماعی و فرهنگی بوده است. و با توسعه و گسترش شهر و احداث پارک بزرگ و جدید ، اکنون باغ ملی به صورت پارک محلی درآمده است، اما در عین حال به دلیل قدمت از اهمیت خاصی برخوردار است. بخش های مختلف این پارک با انواع چنارهای قدیمی و درختان مختلف و گونه های گیاهی و گلکاری و چمن و فضای سبز مزین شده و محل تفرج و تفریح و استراحت شهروندان مشهد می باشد. این پارک هم اکنون تحت نظر شهروندان مشهد می باشد. این پارک هم اکنون تحت نظر شهرداری منطقه 8 مشهد است.

غار مغان: آدرس: 30 کیلومتری جنوب غربی مشهد

این غار در 30 کیلومتری جنوب غربی مشهد در جاده خلج ،‌در کوهپایه های کوه مغان و دره مغان قرار گرفته است

این غار دارای دهلیزها و راههای پر پیچ و خم گوناگونی است که در صورت عدم آشنایی با محیط احتمال گم شد زیاد است .

از سقف این غار ستونهای استالاکتیت و استالاکمیت که شاخه های آهکی هستند آویزان است و منظره بسیار جالبی را به وجود آورده . در درون غار چشمه آبی وجود دارد که علاوه برزلالی و گوارایی آن بسیار سرد است بطوری که در تابستان نیز نمی توان بیشتر از چند لحظه دست و پارا در آن نگه داشت .

درون این غار چاههای مختلفی نیز وجود دارد که درون بعضی از آنها پرندگانی نیز زندگانی می کنند . ده مغان در جنوب مشهد و مسیر آن از طریق شهرک سیدی و عبور از جاده خلج می باشد.

از دیگر نقاط تفریحی این ناحیه مایان ،‌ اردمه و خانرود را می توان نام برد

کنگ، ماسوله ای کوچک در انتهای یک جاده ییلاقی: کنگ در لغت دو معنادارد: پرنده‌ای قوی پنجه که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کند و در دگر معنا از آن به عنوان دژی مستحکم تعبیر شده است.

روستای کنگ یک از سکونتگاه‌هایی است که با الهام گرفتن از طبیعت و با تسلیم و ستیز با آن در طی قرن‌ها و برای نیاز مردمان این سکونتگاه رشد و هر گام بازی های زیبایی‌ را در تعامل با فضا و مقتضیات زیستی و جغرافیایی خود ارائه کرده است .

کنگ، ماسوله ای کوچک در انتهای یک جاده ییلاقی

کنگ در لغت دو معنا دارد، در لغت نامه به معنای پرنده‌ای قوی پنجه که در مناطق کوهستانی زندگی می‌کند و در دگر معنا به دژ مستحکم تعبیر شده است .

روستای کنگ در 28 کیلومتری غرب مشهد و در 19 درجه و 36درجه عرض و 13درجه و 59 درجه طول جغرافیایی واقع شده است.

این روستا که جز دهستان طرقبه از بخش طرقبه و از توابع شهرستان مشهد است،در یکی از دامنه‌های شمال شرقی ارتفاعات بینالود و در جوار رودخانه کنگ احداث شده و در محور دره رودخانه کنگ قرار دارد.

ارتباط این روستا از طریق یک جاده آسفالته در محور مشهد طرقبه نغندر است.

کنگ به دلیل وجود کوه‌های مرتفع درختان فراوان و نوزیدن بادهای خشک از آب و هوای معتدل برخوردار است.

میانگین هوای منطقه روزانه 3-4 درجه سانتی‌گراد خنک تر از هوای مشهد است.

نحوه استقرار خانه‌ها با توجه اقلیم و جهت باد و جهت تابش خورشید در راستای شمال شرقی جنوب غربی تعیین شده که بیشترین بهره‌گیری از انرژی و صرفه‌جویی در مصرف آن را در پی خواهد داشت .

این روستا در ارتفاع 1800 متری از سطح دریا قرار گرفته است.

شیب عمومی جنوب غربی و شمال شرقی و میانگین شیب آن حدود 7 درصد است.

کوه‌ها و ارتفاعات و چشم‌اندازهای زیبا کنگ یکی از جاذبه‌های طبیعی و دیدنی حومه مشهد به شمار رفته و برای فعالیت‌های تفریحی و ورزشی بسیار مناسب است .

جمعیت روستای کنگ در سرشماری سال 1380 حدود حدود 8000 نفر است که از این تعداد 1468 نفر که به 772 نفر آن مرد و 696 نفر زن هستند که در روستا سکونت دارند و سایرین به شهرهای اطراف مهاجرت کرده‌اند معمولا تعداد جمعیت ساکن درروستا در اواسط تابستان به اوج خود می‌رسد.

کار و پیشه مردم روستا، باغداری، دامداری، کارگری و فرشبافی است.

همچنین مشاغلی نظیر نجاری و تراشکاری نیز موجود می‌باشد. به دلیل نبود زمین سطح مناسب برای کشاورزی و وجود زمین‌های شیب‌دار اکثرا باغداری و مشاغل وابسته به آن جزو فعالیت‌های زراعی روستا محسوب می‌شوند.

این روستا 2 مدرسه راهنمایی، 1 دبستان، 1 انجمن ده، 2 حمام و 8 مسجد دارد.

از جمله مسائل اجتماعی فرهنگی روستای کنگ نحوه ارائه اجتماع روستایی آن است.

این روستا دارای 8 محله شامل، محله بالا، شفیعان، ابولون، میان ده(سادات)، زیرده(میران)، حشیمون، سرکمر و قلعه نو است.

در هر محله تعدادی ریش سفید و یک فرد به عنوان رئیس ریش سفیدان به نام کدخدا وجود دارد که به حل مسائل مختلف روستا می‌پردازند.

طوایف مردم روستای کنگ شامل 5 طایفه: هشیمون، شفیعون، آبیلون، سیرون و سید تشکیل شده است.

گفته می‌شود نخستین گروه مهاجران که به روستای کنگ آمده و هسته اولیه آن را تشکیل داده‌اند طایفه میرون ها که از میرده سیستان که امروزه زابل گفته می‌شود، هستند.

یکی از رسوم و عقاید ساکنان کنگ روشن کردن شمع در زیر درختی در کنار چشمه است که به روایات اهالی محل دفن امامزاده‌ای است که حاجت مردم را روا می‌دارد و مردم هم نذر و نیاز خو را در پای این درخت انجام می دهند.

از مکان های مهم مذهبی این روستا مزار شیخ عبدالله است که یکی از عرفای این دیار بوده و در سال 1266 ه.ق متولد و به تحصیل علم و دانش در مشهد، قم و عتبات عالیات پرداخت و در کنگ چشم از دنیا فروبست.

ازغد: درباره روستای تاریخی ازغد

روستای ازغد در استان خراسان رضوی در 17 کیلومتری شمال شرق طرقبه در جنوب شهر مشهد و در 18 کیلومتری انتهای بلوار وکیل آباد در دامنه رشته کوه های بینالود واقع شده است .

این روستا از حرم مطهر امام رضا (ع) حدود 40 کیلومتر فاصله دارد .

از ویژگی های این روستا میتوان به :

مقبره های قدیمی مندرج با خط عبری که دلالت بر قدمت چند هزار ساله این روستا دارد .

مسجد تاریخی ازغد که در زمان تیموریان بنا شده که قدمت حدود 1260 سال دارد .

مدرسه علیمه این روستا که قدمتی حدود 400 سال دارد.

مسجد 600 ساله روستای ازغد در حال تخریب است

مسجد روستای ازغد با بیش از 600 سال قدمت در آستانه تخریب قرار دارد.

این بنا که ساخت آن به سال 831 (ه.ق) باز می گردد، از جمله مساجد قدیمی روستایی شهرستان مشهد است که بر اثر مرور زمان بخشهایی از ایوان، سقف و نرده های آن تخریب و در معرض آسیب جدی قرار گرفته است.

از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی خواسته شده تا با توجه به جاذبه های گردشگری این روستا نسبت به تأمین اعتبار برای بازسازی مسجد ازغد اهتمام لازم را به انجام رساند.

پارک جنگلی وکیل آباد: واقع در استان خراسان رضوی و شهر مشهد

پارک جنگلی وکیل آباد نزدیکترین ییلاق عمومی مشهد است که در فاصله 8 کیلومتری شمالغرب مشهد قرار گرفته و بلوار عریض و بسیار زیبای وکیل آباد - میدان آزادی را به روستا و پارک جنگلی وکیل آباد متصل می نماید. مساحت وکیل آباد بیش از 70 هکتار و دارای رودخانه فصلی است.

آدرس :8 کیلومتری شمال غربی مشهد- انتهای بلوار وکیل آباد

سد چالیدره: استان خراسان بزرگ از نظر ظرفیت های فرهنگی و جهانگردی و نیز از نظر پدیده های طبیعی منحصر به فرد است که بیش از یک هزار و چهارصد اثر تاریخی، فرهنگی و مذهبی در این منطقه شناسایی شده که بسیاری از آنها مورد بازدید گردشگران و زایران قرار می گیرد و خراسان را از این جهت به یکی از غنی ترین نقاط کشور تبدیل کرده است.

موسسه توسعه گردشگری به منظور شناسایی هر چه بیشتر پتانسیل های گردشگری استان و برنامه ریزی برای استفاده بهینه از این قابلیت ها و در راستای توسعه صنعت گردشگری و جذب بیش از پیش گردشگران نسبت به مطالعه طرح های گردشگری از جمله طرح راهبردی «طرقبه و شاندیز»، طرح گردشگری «چالیدره»، طرح گردشگری «اخلمد»، طرح گردشگری «قره سو»، طرح گردشگری «آبشار دورود»، طرح گردشگری «گناباد»، طرح گردشگری «قاین» و طرح گردشگری «کوهسرخ» اقدام‌ کرده است.

طرح گردشگری چالیدره در کیلومتر دو جاده نقندر واقع است و به دلیل قرار گرفتن این طرح در یکی از خوش آب و هواترین نقاط ییلاقی اطراف مشهد می توان با سرمایه گذاری آن را به یکی از نقاط جذب گردشگر اعم از خارجی و داخلی تبدیل کرد.

ظرفیت طرح گردشگری چالیدره از نظر جذب گردشگر بیست و پنج درصد گردشگران طرقبه پیش بینی شده که معادل بیست و یک هزار و 625 نفر در هفته خواهد بود.

منطقه طرقبه و شاندیز از دیرباز به عنوان منطقه ییلاقی و گردشگری شناخته شده است .مطالعات طرح راهبردی طرقبه و شاندیز با هدف ایجاد پایداری در محیط طبیعی و توسعه گردشگری پایدار انجام پذیرفت.

از ویژگی های بارز این طرح، برنامه ریزی برای فعالیت های گردشگری در منطقه جغرافیایی مشخص و با دیدگاه راهبردی است.

طراحی پروژه ی انتقال آب از سد چالیدره و منبع آب شرب شهر طرقبه نیز در حال انجام است.

اخلمد: اخلمد در مسیر جاده مشهد قوچان و به فاصله 84 کیلومتری مشهد واقع شده فاصله جاده فرعی آن تا جاده آسیایی حدود 16 کیلومتر است . در انتهای رودخانه پر آب آن دو آبشار وجود دارد که ارتفاع یکی از آنها 23 متر است . از روستای اخلمد تا آبشار حدود 3 کیلومتر فاصله است که این مسیر را باید پیاده طی نمود.

آبشار اخلمد دیواره های عمودی و بلند کوههای آن ،‌هوای پاکیزه و ییلاقی ،‌و انواع میوه های گیلاس و سیب درختی آن مشهور است . در مدخل دره اخلمد بندی است که به همت و یا در زمان بایسنغر میرزای تیموری فرزند شاهرخ و حاکم توس در نیمه اول سده نهم ساخته شده است . باغات فراوان و میوه های آن مخصوصا سیب اخلمد معروف است

پارک ملت: تاریخچه پارک ملت مشهد

پارک ملت مشهد؛ قدیمی ترین پارک شهر مشهد در سال ۱۳۴۳ در زمان سلطنت محمدرضا شاه پهلوی در مکانی که آن زمان خارج شهر بود احداث گردید ولیکن با توجه به توسعه شهری این پارک اکنون در داخل شهر قرار گرفته‌است. این پارک در آن زمان توسط دو مهندس طراح انگلیسی به سبک پارک‌های انگلستان طراحی گردید ولی ساخت آن نهایتا چندین سال بعد توسط مهندسین ایرانی به اتمام رسید.

موقعیت پارک ملت مشهد

بوستان(پارک) ملت ؛در غرب شهر مشهد و در حاشیه بلوار وکیل آباد و در ضلع شمال غربی تقاطع آزادی قرار گرفته است[موقعیت جغرافیایی ۳۶ درجه و ۱۹ دقیقه شمالی و ۵۹ درجه و ۳۲ دقیقه شرقی]. میدان آزادی مشهد به دلیل همجواری با پارک ملت از قدیم به عنوان «میدان پارک» در میان مردم مصطلح بوده‌است.

ویژگی‌های پارک ملت مشهد: مساحت این پارک ۷۲۰ هزارمترمربع(۷۲ هکتار) بوده و شامل بیش از ۳۵ هزار اصله درخت به سن چند ده ساله‌است. این پارک از بزرگترین، قدیمی ترین و در عین حال دیدنی ترین پارکهای مشهد و همچنین کشور به شمار می‌رود. در ضلع غربی این پارک (همجوار تقاطع آزادی) دریاچهٔ پارک قرار گرفته‌است که در پشت این دریاچه مجتمع جانبازان پارک ملت راه اندازی شده‌است و به صورت ۲۴ساعته به ۱۵۰ نفر از جانبازان قطع نخاعی خدمات ارائه می‌دهد. در مرکز پارک ساختمان فرهنگی-هنری امام رضا(ع) قرار دارد که شامل کتابخانه، کلاس‌های فرهنگی هنری، مسجد و... می‌باشد. در داخل پارک ملت همچنین شهربازی قرار گرفته‌است که قدیمی ترین شهربازی مشهد محسوب می‌شود. در ضلع شرقی پارک(همجوار آزادشهر) زمین‌های ورزشی پارک قرار گرفته‌است. این زمین‌ها شامل بزرگترین استخر روباز مشهد به مساحت ۱۲۵۰ مترمربع(طول ۵۰ متر و عرض ۲۵ متر و با عمق ۱ تا ۳ متر) با گنجایش ۴۰۰ نفر، زمین چمن فوتبال، والیبال، بسکتبال، تنیس، پیست اسکی و... می‌باشد. به علاوه دورتا دور پارک زمین مخصوص دویدن و ورزش قرار دارد. «باغ رز» قسمتی سرپوشیده از پارک و ویژهٔ بانوان است که دارای امکانات و تجهیزات ورزشی می‌باشد

شهربازی پارک ملت مشهد: از قسمتهای مرکزی تا قسمتهای شرقی پارک شهربازی قرار گرفته‌است. این شهربازی در سال ۱۳۵۱ خورشیدی احداث شد و اولین شهربازی مشهد به حساب می‌آید. این شهربازی تا به امروز تغییرات بسیار زیادی کرده‌است. چرخ و فلک (فانفار) این شهر بازی با قطر ۸۰ متر بزرگترین چرخ و فلک خاورمیانه و سومین چرخ و فلک مرتفع در دنیا(پس از چرخ و فلک توکیو و لندن) می‌باشد. این چرخ و فلک ۲۵۰ تنی در سال ۱۳۸۴ به بهره برداری رسید و قادر است در هر دور خود ۴۵۰ نفر را تا ۸۰ متر بالا ببرد.

کوهستان پارک شادی: مجتمع فرهنگی تفریحی تحت پوشش شرکت سرمایه گذاری شاهد خراسان است و بنیاد شهید مشهد اداره می شود و دارای امکانات تفریحی و شهر بازی است که از سال 1370 درمساحتی حدود 18 هکتار دردامنه تپه های شمالی و غرب باغ وکیل آباد و در انتهای بلواروکیل آباد مورد بهره برداری قرار گرفته است . کوهستان پارک همه ساله از 27 اسفند لغایت 15 خرداد به صورت مقطعی و از 15 خرداد به صورت مقطعی و از 15 خرداد تا 31 شهریور به صورت مدام در بعد از ظهرها دایر است.

اطاق های اداری، نمازخانه، اورژانس، تعمیرات و پارکینگ و فوریت های پلیسی و بانک و ساختمان های اداری و نگهبانی در قسمت های مختلف این مجموعه ایجاد شده است . فضای سبز و غرفه های مختلف آجیل و شیرینی و محل های استراحت خانوادگی ،محیطی با صفا و شاد برای گذران ایام فراغت فراهم کرده است.

امکانات تفریحی کوهستان پارک شادی: دستگاه تندر ، سرسره آبی ، گردباد، آپولو، تاب خانواده ، رنجر، سینما 2000 ، سوپرمن، ترانبانت ، افلاک نما ، مجموعه موتور سواری ، آبشار ، اختاپوس ، موشک ، اسب دونده ، تاب کودک، قطار بچه ، سوسمار بچه ، دایناسور، گاو وحشی ، تفنگ آبپاش و دستگاه های طوفان ، نهنگ ، چلنجر، قطار بخار ، سفینه ، کالسکه ، مجموعه قایقرانی و چندین دستگاه دیگر.

امکانات کنونی مربوط به فاز اول پروژه می باشد و در فازهای بعدی طرح ایجاد بازی های زمستان استخر سرپوشیده و هتل دردست اجراست.

چشمه گراب: چشمه گراب در 50 کیلومتری جنوب مشهد و در مسیر جاده قدیم مشهد به نیشابور و به طور دقیق تر به فاصله یک کیلومتری از جنوب این جاده واقع شده است. در واقع امر چشمه گراب متشکل از چندین چشمه با فواصل تقریبی 500 متر از یکدیگر می باشد که اغلب دارای دهانه های مخروطی و مرتفع تر از سطح زمین می باشند .

مظهر اصلی چشمه گراب که بر روی تپه مخروطی شکلی به ارتفاع متوسط 30 متر واقع است و به نظر می رسد که سطح پیزومتری آن نیز حدود 10 متر بالاتر از سطح دشت و اراضی منتهی به کالشور می باشد.

این چشمه دارای آب معدنی با خواص درمانی فراوان می باشند. املاح کلر و سولفات در این آب فراوان است. آب چشمه مفید است و به دفع مواد زاید بدن کمک می کند. آب این چشمه از دسته آبهای کلروره سدیک آهن دار و هیپوترمال با باقی مانده خشک زیاد و اسیدیته زیاد می باشد .ازدیاد ترشحات بزاق , معده , صفرا و لوزالمعده از خواص درمانی این آب است . همچنین این آب در درمان بیماریهای مفصلی نیز سودمند است.

مردم محل از آب این چشمه به عنوان دارو و برای التیام زخم های سطحی استفاده می کنند. توپونیم گراب واژه ای فارسی است که مرکب از دو جزء "گر" و "آب" می باشد. در لغت نامه دهخدا برای معنای واژه گَر(gar) بیماری کچلی آمده است. در عربی بدان جرب و در ترکی هم به آن قوتور می گویند. واژه آب (ãb) نیز در غالب موارد به همین معنی متداول در فارسی امروزی است. در گستره سرزمینی ایران واژه گراب (معادل انگلیسی Mange Water) عموماً اشاره ای به چشمه ها یا چاه های آب معدنی گوگرد دار می باشد. از نظر زمین شناسی طبق بررسی های انجام شده به نظر می رسد که مجموعه چشمه های تراورتن ساز منطقه گراب در مجاورت گسل سنگ بست- شاندیز و در بخش جنوبی آن قرار می گیرد. این موضوع البته نشان دهنده این است که منطقه دنباله طبیعی رون بینالود نیز به شمار می رود.

بزنگان (اقوام بزنگان): این روستا از توابع شهرستان سرخس است و در ۱۲۸ کیلومتری شرق مشهد در یک منطقه دشتی واقع شده است کوه بزنگان در ۴ کیلومتری جنوب کوه قره داغ و در ۶ کیلومتری غرب و جنوب غربی روستا قرار گرفته است اب و هوای ان معتدل خشک است در این روستا قلعه تاریخی بزنگان واقع شده است که نشان از قدمت دیرینه روستا دارد همچنین دو مسجد به نامهای محله بالا و محله پایین و زیارتگاحی بنام گل بی بی از مکانهای مذهبی روستا محسوب می شوند در مورد تجمع اقوام در این روستا باید بگویم که در قدیم عده ای از مالکین بزرگ بویژه شاهزادگان قاجار برای ابادی املاک خود در خراسان رعا یای خویش را از سایر نقاط به خراسان شمالی کو چانده اند یا تشویق به امدن کرده اند بدین ترتیب گاه روستاههایی یا گروههای قومی و زبانی با لهجه های مختلف ایجاد شده است که در حال حاضر نیز این گروهها به اصالت خود وقوف کامل دارند مثلا در روستای بزنگان که در اواخر قرن گذشته توسط یکی از شاهزادگان قاجار بنا شده است به افرادی از مرو کرمان گناباد یزد تربت حیدریه و هزاره جات بر می خوریم بنا بر این مردم این روستا را باید امیزه ای از مروی تربتی علیمیرزایی کرمانی و... دانست.

منابع آبی هر منطقه ای از بهترین تفریح گاه های طبیعی برای اهالی بومی و گردشگرن داخلی و خارجی محسوب می شوند. به سبب شرایط جوی و جغرافیایی، استان خراسان رضوی از دریاچه های مشهور و قابل توجهی برخوردار نیست ولی دریاچه بزنگان مهم ترین دریاچه استان خراسان رضوی به شمار می آید که آب آن از بارندگی های سالانه و چشمه های کوچک تامین می شود. دریاچه بزنگان که در مسیر جاده مشهد – سرخس قرار گرفته، مرکز پرورش ماهی قزل آلا بوده و در صورت برنامریزی صحیح از ویژگی های لازم برای جلب گردشگران برخوردار است.

دریاچه بزنگان تنها ابگیر طبیعی می باشد که در استان خراسان وجود دارد . این دریاچه حدود هشتاد هکتار وسعت وعمق ان حد اکثر دوازده مترو حد اقل نه متر می باشد و در جنوب رشته کوههای هزار مسجد در فاصلة حدود یکصدوسی کیلومتری جاده مشهد به سمت سرخس قرار دارد.آب این دریاچه از بارندگی های سالانه و چشمه های کوچک حاشیه و کف دریاچه تامین می شود و تاکنون ۳۳ گونه فیتو پلانکتون جلبکی در دریاچه بزنگان شناسایی شده است.

دریاچه بزنگان دارای ویژگیهای خاص و از اهمیت علمی و تحقیقاتی بالایی برخوردار است که همه ساله در فصلهای پاییز و زمستان و اوایل بهار زیستگاه بسیار مناسبی جهت زمستان گذرانی پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی می باشد . سازمان حفاظت محیط زیست در جهت حفظ و بهره وری معقول از این پدیده طبیعی و با حفظ اصالت تعادل اکولوژیکی آن ،‌برنامه هایی در دست اقدام داشته و در آینده نزدیک یکی از مراکز مهم علمی پژوهشی و تفرجگاهی خواهد شد.

دهکده چوبین: دهکده‌ چوبین نام محلی است که در یکی از روستاهای نیشابور در استان خراسان رضوی واقع در شمال شرقی ایران ساخته شده است. این دهکدهٔ چوبی کم نمونه و بی‌ همتا در ایران به‌وسیله مهندس مجتهدی ساخته شده و یکی از دیدنی ‌ها و تفرجگاه‌ های نیشابور می‌باشد.

نام «دهکده‌ چوبین‌» برخاسته از ویژگی‌ منحصر به فرد سازه‌ های‌ آن‌ در استفاده‌ کامل‌ از چوب‌ و بکارگیری روشی‌ نوین‌ در ساخت‌ بناهای آن که برخاسته‌ از پیشینه‌ تاریخی‌ ـ فرهنگی‌ و متناسب‌ با امکانات‌ و قابلیت‌های اقلیمی‌ وجغرافیایی‌ منطقه‌ است‌، می باشد. دیدنی های این دهکده شامل مسجد چوبی، موزه‌ و کتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوئیتها، فضای سبز و اکوسیستم زیبای آن به همراه کشاورزی و دامپروری است.

این مسجد، اولین‌ مسجد چوبی مقاوم‌ در برابر زلزله‌ در جهان ‌می‌باشد. این‌ بنا ۲۰۰ متر مربع‌ وسعت‌ دارد و سقف‌ آن‌ به‌ صورت‌ شیروانی ‌می‌باشد.‌ دو مناره‌ آن ۱۳ متر از سطح‌ زمین‌ ارتفاع ‌و وزن‌ هر یک تقریباَ ۴ تن‌ می‌باشد. شکل‌ ظاهری‌ آن‌ به‌ صورت‌ کشتی‌ای‌ وارونه ‌بر زمین‌ است‌‌. در ساخت این مسجد ‌که حدود ۲ سال‌‌ طول‌ کشیده است، ۴۰ تن‌ چوب‌ استفاده شده است.

مسجد چوبی این دهکده نه تنها در ایران بلکه در جهان بی نظیر است. این مسجد می تواند تا ۸ ریشتر زمین‌ لرزه را تحمل کند و بنای آن به گونه ای است که تا صدها سال دیگر نیز آسیب نخواهد دید.

اسکلت ‌آن‌ به‌ شیوه Two by Four یا Double L ساخته‌ شده‌ است‌. مناره‌ ها به‌ سقف‌ به ‌گونه‌ای اتصال‌ دارند که‌ در داخل‌ مسجد ستونی وجود ندارد.

دیواره‌ های‌ آن‌ دوجداره‌ بوده که بین‌ این‌ دو لایه‌، اسکلت‌ بنا وجود دارد. اسکلت مناره‌ ها و سقف‌ و همچنین‌ سقف‌ و دیواره ‌ها به روش عنکبوتیی اتصال‌ دارند. این نام به دلیل شیوه ساخت آن که مانند تنیدن‌ تار عنکبوت‌ است می باشد بطوریکه‌ اتصال‌ مناره ‌ها طوری‌ است که‌ وزن‌ آن‌ ها به‌ صورت‌ مساوی‌، ابتدا روی‌ سقف ‌و سپس‌ به‌ دیواره‌ ها و از آنجا به‌ زمین‌ منتقل‌ می‌شود. قابل توجه است که‌ از طریق‌ نردبان‌ داخل‌ مناره‌ ها می توان به‌ بالای‌ مناره ‌دسترسی‌ پیدا کرد. جالبترآنکه در محل اتصال‌ مناره‌ به‌ سقف‌، دریچه‌ای‌ تعبیه شده که‌ مانند یک‌ کانال‌ تهویه‌ هوا عمل‌ می‌کند بطوریکه در تابستان‌ هوای‌ گرم‌ و آلوده‌ را از فضای‌ مسجد خارج‌ می‌کند و هوای‌ پاکیزه‌ از طریق ‌بادگیر مخصوصی‌ که‌ در سقف‌ بنا شده‌، داخل‌ مسجد می‌گردد؛ و به‌ این‌ ترتیب‌ یک‌ تهویه‌ طبیعی‌ انجام‌ می‌پذیرد. دیواره‌ ها کمی‌ حالت‌ زاویه ‌دار دارند که‌ انتقال‌ وزن‌ را از مناره‌ به‌ زمین‌ ساده‌ تر می‌سازد.

قابل‌ ذکر است‌ که‌ محلی‌ که‌ در آن‌ مسجد‌ ساخته شده‌، بسیار موریانه‌ خیز است‌، لذا راهکارهای ویژه‌ای در ساخت این مسجد و دیگر بناهای‌ این‌ مجموعه‌ برای جلوگیری از اثرات مخرب چوب خواران به کار گرفته شده است‌. بطوریکه به‌ عنوان ‌نمونه‌، خانه‌ سازنده مجموعه‌ با عمر بیش‌ از۲۰ سال‌، از آسیب‌ چوب‌ خواران‌ به دور مانده‌ است‌. برای ماندگاری‌ دراز مدت‌ دیواره‌ های‌ خارجی در برابر نزولات‌ آسمانی، چوبهای ویژه با فرآوری خاص استفاده شده است.

کابینت ‌ها، دیواره‌ ها و حتی سینی ‌های آبدارخانه‌ این‌ مسجد،‌ چوبی‌ است‌‌. مسجد دارای یک‌ ایوان‌ بیرونی‌ که کف آن از خشت‌ است‌ می باشد. برروی‌ دیواره‌ های داخلی و بیرونی مسجد‌ به ترتیب تعداد ۷ و ۶ کتیبه‌ زیبا از آیات قرانی به‌ همراه‌ قابهایش‌ از چوب‌ درختان‌ گردو وتوت ‌نصب‌ است.

در ساختمان‌ و تزیینات‌ داخلی چوبهای‌ مختلفی‌ از درختان‌ مثمر و غیر مثمر مانند انواع‌ کاجها، اشن‌، سپیدار، گیلاس‌، گلابی‌، زبان‌ گنجشک‌، گردو و توت استفاده شده است‌. نور پردازی‌ ویژه مجموعه‌، هارمونی‌ ویژه‌ای‌ از رنگهای‌ شاد، در شبها جلوه‌ خاصی‌ دارد.

هدف‌ سازنده این مجموعه‌، رونق بخشیدن به‌ صنعت‌ گردشگری‌ و نیز احیای‌ نام‌ و یاد بزرگ‌ مردی‌ است‌ که‌ روزگاری‌ در این‌ مکان‌ به‌ خدمت‌ می‌زیسته ‌است‌.

طرقبه: ییلاق طرقبه با وسعت 1600 کیلومتر مربع در منطقه ای کوهستانی در امتداد بینالود واقع شده و در 15 کیلومتری مشهد در غرب انتهای بلوار وکیل آباد قرار دارد. طرقبه دارای سابقه ای طولانی در تاریخ این شهر است و به عنوان یکی از مناطق دشت توس به نام تروغبذ در قرون اسلامی مطرح بوده است. همین طور در طول سده های اسلامی به صورت گذرگاه و تفرج گاه نیز به شمار می رفت.

این مکان در امتداد دره بسیار باصفایی واقع شده و از نظر زمین شناسی از بخش های دشت، پای کوه و کوهستانی شکل گرفته است. طرقبه دارای آب و هوای سرد و خشک با تابستانهایی خنک و مطبوع می باشد که به دلیل بالا بودن ارتفاع آن میزان بارندگی این منطقه نسبت به شهر مشهد بیشتر است.

موج های آبی: مجموعه "سرزمین موجهای آبی" مشهد در زمینی به مساحت ۸۴۶۰ متر مربع و با زیربنای ۲۳۰۰۰ متر مربعبزرگترین پارک آبی سرپوشیده خاورمیانه و نخستین مجموعه از این نوع در ایران می باشد. این مجموعه که در سال ۸۶ افتتاح شد، از حیث زیربنا و تجهیزات و تنوع و تعدد امکانات و بازی های آبی در رده بهترین پارکهای آبی دنیا است. گفتنی است تا قبل از تبدیل مجموعه آبی المپیک ۲۰۰۸ پکن (مکعب آبی) به پارک آبی در سال ۲۰۱۰، مجموعه سرزمین موجهای آبی مشهد بزرگترین پارک آبی قاره آسیا بوده است. سرسره "تاپسی توروی" این مجموعه، برنده بهترین سرسره آبی سال 2010 از طرف انجمن پارک های آبی جهان است. از امکانات و تفریحات این مجموعه میتوان موارد زیر را نام برد:

سرسره های آهسته، سرسره های سرعتی، سرسره پیچشی، سرسره موج، سرسره تاپسی توروی، سرسره تویستر، چاله فضایی، استخر موج، رودخانه آرام و خروشان، منطقه بازی کودکان، استخر برکه، سونای خشک و بخار، جکوزی سرد و گرم، رستوران، کافی شاپ، فروشگاه لوازم ورزشی، حمام ترکی و ...

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

هنرهای سنتی و صنایع دستی

پوستین‌دوزی: در زمره صنایع دستی مشهد پوستین‌دوزی و نقش‌اندازی روی آن از اهمیت و جایگاه برخوردار است. بنابر شواهد فن پرورش و نمک زدن، تراش و خورش دادن و آماده کردن پوست برای جلیقه، پوستین و زیرانداز، دارای سابقه هزار ساله و یا بیشتر می‌باشد. پیش از این بسیاری از پوستین‌دوزها در محله نوغان گردهم می‌آمدند که اصلیت آنها کابلی و در مشهد متوطن گردیده بودند، شیوه کار آنان بدین ترتیب آغاز می‌شد، ابندا پوست تازه گوسفندان پر پشم را به دباغخانه می‌برند، پشت پوستها را با نمک و آرد جو آش می‌دادند، کارد می‌کشیدند، رنگ می‌زدند و در آفتاب می‌گستراندند تا به صورت چرم نرم و زرد رنگی درآیند، آنگاه آن را اصلاح کرده و مانند خیاط‌ها برای تهیه انواع پوستین آن را برش می‌دادند و با سوزن به هم می‌دوختند، برای تزیین پوستین نیز از هنر سوزن‌دوزی و با رنگ‌آمیزی استفاده می‌کردند و امروزه پوستین‌دوزی از هنرهای مردم شاندیز محسوب می‌شود که در کنار کار کشاورزی و دامپروری به این حرفه نیز روی آورده‌اند و به تولید انواع سجاده، پادری، دایره‌های کفشی، دستکش و غیره اشتغال دارند.

سماورسازی: سماور یک واژه روسی به معنی خودجوش است. در دوره صفویه قهوه وارد ایران شد و در آغاز احتمالاً از سماور برای تهیه قهوه استفاده می‌گردید اما بعدها وسیله‌ای برای تهیه چای بود. بنابر شواهد در قرن هجدهم میلادی از ایران و خاورمیانه به روسیه وارد شد و مردم آن را به یک کالای هنری تبدیل کردند. برای اولین بار سماور در دوره سلطنت شاهرخ نوه نادرشاه افشار از روسیه وارد ایران شد و تا دوره قاجار نیز وارداتی بود. بعدها صنعت سماورسازی در شهرها و روستا و در میان عشایر رونق گرفت و دواتگران از آن پس انواع سماور و وسایل مربوط به آن از جمله جام، لگنچه و پارچ می‌ساختند. از جمله مصنوعات دستی در مشهد مقدس سماورسازی است که تولیدات آن بسیار معروف می‌باشد. این سماورها با نقش و نگار آراسته گردیده و گاهاً با ورشو آبکاری می‌شود.

آینه‌کاری: آب و آینه همواره نزد ایرانیان به صورت دو نماد پاکی، روشنایی، بخت، راستگویی و صفا شمره شده است و شاید به کار گرفتن آینه به عنوان یکی از آرایه‌های بنا با این امر بی‌ارتباط نباشد. بنابر مدارک موجود گویا آینه برای نخستین بار در تزیین بنای دیوانخانه شاه طهماسب صفوی در قزوین به کار گرفته شده و یکی از آرایه‌های معماری دوره اسلامی به شمار می‌رود. به عنوان هنری برای ایجاد اشکال منظم در طرح‌ها و نقش‌های متنوع با قطعات کوچک و بزرگ آینه به منظور تزیین سطوح داخلی بنا تعریف شده است. حاصل کار آینه‌کاری ایجاد فضایی درخشان و پرتلألو است که از بازتاب پی‌درپی نور در قطعات بی‌شمار آینه پدید می‌آید. رایج‌ترین طرح‌ها در هنر آینه‌کاری طرح‌های مشهور گره، شمسه، ترنج، لچک، قطارسازی، اسلیمی، تمونی و نیم گره کور می‌باشد. آینه‌کاری از جمله هنرهایی است که به دلیل مذهبی بودن شهر مشهد، وجود اماکن متبرکه و زیارتگاه‌ها در این منطقه رواج دارد.

ارغوان بافی: از به هم تنیده شدن تار و پود ترکه‌های نازک حاصل از درختچه‌های ارغوان هنری سنتی و بومی ایجاد می‌شود که به «ارغوان بافی» معروف است. این هنر دستی با ترکه‌های ارغوان، گیاهی طبیعی و خودرو از دره‌های منطقه مایان طرقبه انجام می‌شود. برداشت ترکه‌های ارغوان معمولاً در اواسط بهار آغاز و تا اواخر پاییز ادامه دارد. پس از جمع‌آوری ترکه‌ها آن‌ها را در محیطی خیس و نم‌دار خوابانیده و آماده کار می‌نمایند و با بافتن ترکه‌های ارغوان به یکدیگر سبدها و اقلام تزیینی تولید و به بازار فروش عرضه می‌نمایند.

گلیم بافی: هنر گلیم‌بافی دستاوردی است که از قرون گذشته بر اثر کار مشقت بار در پای دارهای بافندگی ساده روستایی و ایلیاتی پدید آمده است. اگرچه پیشینه این هنر به دوران تاریخی و قبل اسلام می‌رسد اما در طول دوران اسلامی ذوق و سلیقه کویرنشینان، روستاییان و بومیان موجب بروز خلاقیت‌های هنری و شکوفایی آن با الهام از طبیعت پیرامون بوده است. امروزه زنان روستایی اوقاتی از زندگی روزمره خود را به بافت گلیم اختصاص می‌دهند. گلیم‌ها دارای نقوش متنوع حیوانی و طرح‌های هنری است که از انواع آن می‌‌توان به گلیم سوماک و گلیم سوزنی اشاره نمود.

«هرکاره» تراشی: دیگ‌ها و ظروف سنگی که در اصطلاح عامه مردم مشهد "هرکاره" نامیده می‌شود از قرون گذشته یکی از مهمترین سوغات مخصوص مشهد به شمار می‌آمد. از ویژگی‌های این سنگ که نوعی سرپانتین می‌باشد نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذت‌بخش می‌نماید. بنا بر روایات حضرت رضا(ع) در هجرت تاریخی خود از مدینه به مرو و ورود به نوقان به کوهی که سنگ از آن برداشت می‌کردند تکیه نموده و فرمودند، خداوند به این کوه برکت داده است. امروزه هرکاره تراشی جایگاه خود را به عنوان هنر سنتی و سوغات حفظ کرده است.

تولیدات نمدی: امروزه گردشگرانی که به سوی تفرج‌گاه‌های طبیعی مشهد از جمله شاندیز تردد می‌‌نمایند این‌گونه تولیدات را در فروشگاه‌های عرضه محصولات متنوع و سوغات مشاهده می‌کنند که در اندازه‌ها و رنگ‌های گوناگون وجود دارند. نمد از پشم گوسفند تنیده شده، به صورت کلاه، زیرانداز و... تولید می‌شود که مراحل ایجاد آن کارگاهی است.

قالی مشهد: از جمله دلایل رونق این هنر سنتی در مشهد وجود مضجع پاک و شریف حضرت رضا(ع) و مهاجرت هنرمندان قالی‌باف از مناطق مختلف و توطن آن‌ها در این شهر بوده است. امروزه موزه‌های دنیا آراسته به قالی مشهد به ویژه از عصر صفویه می‌باشد. شهرت فرش مشهد را باید در رنگ و نقش و نحوه‌ی بافت آن جستجو نمود.

کاشی کاری سنتی: کاشی به عنوان یکی از عناصر زیبایی بناها از قرون پیشین در عمارات و ابنیه به کار می‌رفته است. موطن اصلی کاشی، ایران بوده و صنعتگران دوره هخامنشی مبتکر و خالق این هنر بوده‌اند. این هنر در دوره تیموریان تکامل یافت و در عصر صفویه به اوج عظمت خود رسید. کاشی به لحاظ مواد تشکیل‌دهنده آن بر دو نوع کاشی گلی و جسمی شناخته می‌شود و از نظر تنوع شامل کاشی معرق، هفت رنگی، زیر رنگی، نره و غاز مغازی است. امروزه این هنر به دلیل وجود بناهای مذهبی در شهر مشهد رواج دارد.

فیروزه تراشی: فیروزه یکی از قدیمی ترین سنگ های شناخته شده در دنیاست. زیبایی اش در طول تاریخ آن را در زمره سنگ های پررمز و راز قرارداده و افسانه ها در مورد آن نسل به نسل و سینه به سینه ساخته شده است. فیروزه این سنگ زیبا آدمیان را در طول قرن ها شیفته خود کرده است.

مشهدمقدس به دلیل نزدیکی به نیشابور از گذشته محل تراش و عرضه فیروزه بوده و یادمان باشد که تراش فیروزه در ایران همچون فیروزه اش مرغوبترین نوع تراش در دنیا محسوب می شود و بسیاری فیروزه تراشی را نسل به نسل به یکدیگر آموختند و این پیشه را کسب خانوادگی خود می دانند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

موزه های شهرستان مشهد

1. موزه ی آب: بلوارسازمان آب مقابل ساختمان آب منطقه ای خراسان رضوی

2. موزه ی وقف: خیابان آبکوه جنب اداره ی اوقاف تالارنور

3. موزه ی علوم: بلواروکیل آباد کوی دانشگاه فردوسی دانشکده علوم

4. موزه ی شهدا: بلوارمدرس داخل اداره ی بنیادشهید

5. موزه ی توس: شهرتوس جنب آرامگاه فردوسی

6. موزه ی طبیعی: خیابان خواجه ربیع بلوارمجلسی 33 پشت ایستگاه راه آهن

7. موزه ی باغ نادری: چهارراه شهدا داخل آرامگاه نادرشاه افشار

8. موزه ی حیات وحش: بلواروکیل آباد اداره ی کل حفاظت محیط زیست

9. موزه ی علوم زمین: بلوارپیروزی میدان حر بلوارسرافرازان

10. موزه ی مردم شناسی: حاشیه ی حرم مطهر"طرف باب الهادی ع"(حمام شاه/حمام مهدی قلی بیک)

11. موزه ی دفاع مقدس: انتهای خیابان کوه سنگی پارک کوه سنگی

12. موزه ی زمین شناسی: میدان راهنمایی درون دانشگاه آزاد.

13. موزه ی ملک آباد(کاخ شاه): بلوارملک آباد درحال حاضرتعطیل است.

14. موزه ی حوض خانه ی هزاردستان: خیابان ارگ کوچه ی جنت (اولین موزه ی خصوصی)

15. موزه ی تاریخ طبیعی خراسان: حدفاصل میدان آزادی ومیدان تلویزیون.

16. موزه ی حِرَف ومشاغل سنتی: کیلومتر10 جاده ی شاندیز رباط ویرانی

17. مجتمع فرهنگی آیه ها: بزرگراه شهدکلانتری بعد از میدان تلویزیون

18. خانه ی علوم: انتهای خیابان کوهسنگی مجموعه فرهنگی تفریحی کوهسنگی

19. خانه ی ملک: خیابان ارگ سه راه جم مرکز آفرینش های هنری.

20. موزه ی طابران: نرسیده به شهرتوس قبل ازپل کشف رود سمت چپ روستای چهاربرج داخل سالن ورزشی باستانی- این موزه خصوصی است.

21. موزه ی بزرگ خراسان: انتهای خیابان کوهسنگی ضلع جنوبی پارک توسط سازمان میراث فرهنگی درحال احداث است.

22. سایت موزه ی باستان شناسی: شهرتوس مقابل بنا

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

گورستان های تاریخی

دربسیاری ازروستاهای تاریخی شهرستان کشهد وطرقبه وشاندیز که محل زندگی ایرانیان اصیل بوده است گورستان هایی وجود داشته که بعد از اسلام به آن گورستان گبرهاگفته می شود. قبرستان های بسیاردیگری نیز با قدمت بیش از 400 سال وجوددارد.کاربرد سنگ قبرهای رودخانه ای وصندوقی دراین قبرستان ها رایج بوده است. برخی ازاین گورستان ها نیزمربوط به سایرادیان ومذاهب است.

گورستان پیانی: 8 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی شاندیز قلعه ی پیانی.

گورستان گرزمی: 10 کیلومتری جنوب مشهد سرراه روستای متروکه ی گرزمی.

گورستان مجد: 27کیلومتری جنوب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان سمت راست روستای مجد.

گورستان ارامنه: خیابان عامل نبش سه راه کریمی جنب شهرداری منطقه هفت اطراف آن دیوارهای بلند احاطه شده وفقط یک در کوچک دارد.

گورستان حصار: 7 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه بعد از روستای گلستان . این گورستان دربافت قدیمی روستای حصارقرارگرفته است.

گورستان مغولی: 10 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 8 جاده ی شاندیز جاده ی فرعی سمت راست 2 کیلومتربه طرف جاده ی سنتو روستای چاه خاصه.

قبرستان تاریخی ده بار: 20 کیلومتری غر ب مشهد طرقبه به طرف عنبران جنب رستوران گنجعلی خان جاده ی طرقدر 14 کیلومتر روستای ده بار.

قبرستان تاریخی کنگ: 27 کیلومتری غرب مشهد طرقبه شمال روستای کنگ دوره ی صفوی.

قبرستان قدیمی لک لک: 10 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات روستای باغ فراگرد به طرف شهرتوس روستای لک لک.

قبرستان تاریخی میامی: 35 کیلومتری شرق مشهد جاده ی سرخس شهررضویه سمت چپ روستای میامی قرن 10 ق

قبرستان تاریخی نغندر: 17 کیلومتری غرب مشهد طرقبه جاده ی کنگ شرق روستای نغندر دارای سنگ قبرهای صیقلی رودخانه ای قرت 11 ق.

قبرستان تاریخی جاغرق: 12کیلومتری غرب مشهد بعدازجاده طرقبه حاشیه غربی روستای جاغرق با سنگ قبرهای قلوه ای قرن 10 ق.

قبرستان تاریخی ویرانی: 10 کیلومتری شمال غرب مشهد جا ده ی شاندیز روستای ویرانی دارای سنگ قبرهای صندوقی.

قبرستان تاریخی مختاری: 50 کیلومتری جنوب مشهدکیلومتر 48 جاده ی قدیم نیشابور دوکیلومتری شمال روستای دلبران.قرن 10 ق.

قبرستان تاریخی سربرج: 22 کیلومتری جنوب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان روستای سربرج این قبرستان 500 سال قدمت دارد.

قبرستان تاریخی ابرده سفلی: 20 کیلومتر ی غرب مشهد شاندیز روستای ابرده سفلی قرن 9 ق

قبرستان قدیمی حصارسرخ: 13 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی شاندیز روستای حصارسرخ 300 متری جاده درجوارروستای سوران.

قبرستان تاریخی مایان سفلی: 13 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد سمت چپ جاده ی مایان روستای مایان سفلی.

قبرستان تاریخی مایان وسطی: 15 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد سمت چپ روستای مایان وسطی.

قبرستان تاریخی گراخک: 22 کیلومتری شمال غرب مشهد شاندیز جاده ی دولت آباد روستای گراخک کوچه ی مقابل نانوایی 500 متر. دراین روستا دو قبرستان تاریخی وجوددارد.

قبرستان تاریخی عاشقان: 20 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر 10 جاده سنتو سمت راست به طرف شهرتوس 150 متری شمال غرب روستای عاشقان دوره ی تیموری.

قبرستان تاریخی مارشک: 63 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده انتهای روستای مارشک به طرف کریم آباد . دراین قبرستان یک بنای تاریخی معروف به مقبره ی خان ها وجوددارد.

قبرستان تاریخی قلعه چراخ: 24 کیلومتری جنوب مشهد جاده ی قدیم نیشابور جاده ی ده غیبی 4 کیلومتری جنوب روستای عارفی انتهای دره جنوب قلعه چراغ . این قبرستان فاقدسنگ قبرمی باشد.

قبرستان تاریخی تبادکان (سیدها): 40 کیلومتری شمال شرق مشهد ال تیمور جاده ی امرغان روستای تبادکان درسال های اخیر پنج سنگ مزار درقبرستان این روستا شناسایی شد.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

خانه های تاریخی

خانه های مسکونی وساختمان های عمومی تاریخی که درذیل معرفی شده به لحاظ قدمت واعتبار از اهمیت فراوانی برخوردار بوده وبیشتر آن ها توسط سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی وگردشگری به ثبت رسیده و غالبا مسکونی و غیرقابل بازدید هستند. این خانه ها مربوط به دوره های قاجاروپهلوی است و به طورمتوسط بین 60 تا 120 سال قدمت دارند. دراین میان خانه های ملک و مستوفی ازجمله مهم ترین آن هاست. درجریان طرح های عمرانی آستان قدس رضوی وشهرداری فقط در 6 سال گذشته بیش از 20 خانه ی تاریخی درمرکز شهر تخریب شده و از لیست حذف گردیده است.

خانه ی ملک: خیابان ارگ سه راه جم منزل حاج حسین ملک پسر ملک التجار واقف مشهورخراسان وی یکی ازثروتمندترین مردان ایران درصدسال گذشته محسوب می شود. اودرجوانی برای اداره ی املاک و مستغلات پدرش حاج کاظم ملک التجار به مشهد آمد.حاج حسین ملک سال ها اجاره دار املاک و مستغلات آستان قدس رضوی نیز بوده است. درحال حاضر خانه ی وی به عنوان مرکزآموزش هنرهای سنتی وگردشگری مورد استفاده است. دوره ی قاجار.

خانه ی تابستانی ملک: انتهای بلوار وکیل آباد تفرجگاه وکیل آباد . این خانه در میان املاک شخصی وی قرارگرفته و مجسمه ی برنزی او هنوز در کنار ورودی خانه مقا بل استخر خود نمایی می کند. درکنار آن به فاصله 50 مترخانه ی دیگری وجودداردکه متعلق به خدمه وکارگران وی بوده است.

خانه ی دخترملک: خ آخوند 20 کوچه ی فروغ پلاک 41 دوره ی پهلوی.

خانه ی طلایی: میدان طبرسی نبش کوچه نوغان 3 دوره پهلوی اول.

خانه ی داوری: خیابان خسروی کوچه پاساژ خیام پلاک 2 دوره ی پهلوی.

خانه ی ظریف: خیابان ارگ کوچه ی شاهین فر بن بست جهام د.ره ی پهلوی اول.

خانه ی نوریان: کوچه ی خامنه ای مقابل بوستان محلی دوره پهلوی اول .

خانه ی قدیمی: خیابان چمران چمران 2 پلاک 113

خانه ی قدیمی: خیابان چمران نبش چهارراه گلستان غربی.

خانه ی قدیمی: خیابان چمران نبش چمران 9 پلاک 163

خانه ی قدیمی: خیابان چمران داخل چمران 11 پلاک 26.

خانه ی قدیمی: خیابان چمران نبش چمران 10 پلاک 118.

خانه ی قدیمی: خیابان چمران بین چمران 9 و11 پلاک 59.

خانه ی قدیمی: خیابان چمران بین چمران 7و9 پلاک 155.

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه پلاک 6

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه پلاک8

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه پلاک32

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه پلاک11

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی شاهین فر پلاک121

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه پلاک 7

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه نبش سجادیه 3

خانه ی قدیمی: ابتدای خیابان ارگ کوچه ی سجادیه مقابل پلاک46

خانه ی قدیمی: خیابان ارگ بلوارمدرس مدرس 6 پلاک 90

خانه ی قدیمی: ابتدای ارگ خیابان گلستان نبش جنت 6 پلاک 15

خانه ی قدیمی: ابتدای ارگ خیابان گلستان نبش جنت6 نبش کوچه زرافشان.

خانه ی قدیمی: میدان ده دی امام خمینی 34 داخل کوچه پلاک 17

خانه ی قدیمی: ضلع جنوبی میدان ده دی انتهای کوچه ی حسینیه پلاک 20

خانه ی قدیمی: چهارراه لشکر خیابان بهار پلاک 309

خانه ی قدیمی: میدان سعدی حاشیه ی میدان اول سناباد

خانه ی قدیمی: میدان سعدی بین سناباد 1و3 پلاک 67

خانه ی قدیمی: خیابان سعدی سعدی 7 پلاک 92

خانه ی قدیمی: خیابان سعدی سعدی 3 منزل روبرو

خانه ی قدیمی: خیابان سعدی سعدی 5 در مقابل پلاک 132 شهیدی

خانه ی قدیمی: خیابان دانشگاه کوچه ی اسرار پلاک 17

خانه ی قدیمی: خیابان دانشگاه کوچه اسرار 5 پلاک 77

خانه ی قدیمی: خیابان دانشگاه دانشگاه 16 کوچه سلسبیل پلاک 22

خانه ی قدیمی: حاشیه ی خیابان دانشگاه مقابل برج آلتون پلاک 274

خانه ی قدیمی: نبش چهارراه دکترا پلاک 4 پشت کتابفروشی فلسطین

خانه ی قدیمی: خیابان خسروی نو کوچه ی سرشور27 پلاک 142

خانه ی قدیمی: خیابان خسروی نو کوچه ی سرشور27 پلاک 24

خانه ی قدیمی: خیابان خسروی نو کوچه ی سرشور27 پلاک 49

خانه ی قدیمی: خیابان خسروی نو کوچه ی سرشور27 پلاک 110

خانه ی قدیمی: خیابان خسروی نو کوچه ی سرشور24 پلاک 220

خانه ی قدیمی: خیابان خسروی نو کوچه ی سرشور20 پلاک254

خانه ی قدیمی: خیابان سنایی 11 کوچه ی صنوبر پلاک 4

خانه ی قدیمی: خیابان سنایی 11 کوچه ی صنوبر 1 پلاک 6

خانه ی قدیمی: خیابان سنایی 11 کوچه ی حکمت پور مقابل پلاک 89

خانه ی قدیمی: خیابان امام رضا (ع)5 (کوچه ی چهنو)پلاک 74

خانه ی قدیمی: خیابان امام رضا (ع)5 (کوچه ی چهنو)پلاک 147

خانه ی قدیمی: خیابان امام رضا (ع)5 (کوچه ی چهنو)پلاک 212

خانه ی قدیمی: سه راه ادبیات خیابان اسدزاده 6 پلاک 73

خانه ی قدیمی: سه راه ادبیات خیابان اسدزاده 6 آخرکوچه پلاک 63

خانه ی قدیمی: فلکه تختی خیابان صاحب الزمان 2 پلاک 117

خانه ی قدیمی: فلکه ی دروازه قوچان سنایی 2 سمت چپ پلاک 173

خانه ی قدیمی: خیابان آخوندخراسانی 19 پلاک 133

خانه ی قدیمی: خیابان توحید کوچه ی زردی جنب هنرستان چراغچی

خانه ی قدیمی: خیابان پاسداران 8 حاشیه خیابان پلاک 128

خانه ی قدیمی: خیابان پاسداران پاسداران 4 سمت راست پلاک 9

خانه ی قدیمی: خیابان پاسداران1/4 سمت راست پلاک 5

خانه ی موسوی: خیابان پاسداران1/4 سمت چپ پلاک 22

خانه ی موسوی: بلواروحدت 21 کوچه ی کشمیری ها پلاک 17 دوره ی پهلوی اول

خانه ی لگزایی: خیابان ارگ خیابان جنت پارکینگ شهرداری دوره ی پهلوی اول

خانه ی فولادی: میدان امام رضا(ع)پلاک 158 دوره ی پهلوی اول

خانه ی قریشی: خیابان دانشگاه ساختمان اموراداری دانشکده ی علوم پزکی

خانه ی مجیدنیا: خیابان آخوندخراسانی 20 پلاک 1 دوره پهلوی

خانه ی احمدیان: خیابان آزادی نوغان 4 پلاک 4 دوره اول پهلوی اول

خانه ی پیشه وران: خیابان خسروی کوچه ی سه شهید پلاک 42 دوره ی پهلوی اول

خانه ی بنی هاشمی: خ دانشگاه 15 پلاک های 28 و29 دوره پهلوی اول

خانه ی دکترسالاری: خیابان پاسداران نبش پاسداران 1/4 پلاک 58

خانه قدیمی داودی: خیابان توحید دوره ی قاجار

خانه قدیمی امیری: خیابان نواب صفوی 9 پلاک 351 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی اکبرزاده: خ آزادی کوچه ی ساسان پلاک 49 دوره قاجار

خانه ی قندی(حسینی): میدان شهدا خیابان توحید6 دوره ی پهلوی اول

خانه ی قدیمی زرین زاده: خیابان نواب صفوی11 پلاک 6 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی وهاب زاده: خیابان آخوندخراسانی 9 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی عمادتربتی: خیابان دانشگاه کوچه باغ سنگی پلاک 65

خانه ی زرعی: خیابان آیت ا... شیرازی کوچه ی ملاهاشم کوچه حمام برق پلاک 1/29دوره پهلوی

خانه ی امینی: پنجراه پایین خیابان بلواروحدت وحدت 13 پلاک 215 دوره ی پهلوی اول

خانه ی قدیمی: میدان بیمارستان امام رضا(ع)ابن سینای 1 جنب مجتمع پزشکان کیمیا پلاک 2+11

خانه ی موسوی: خیابان آزادی آزادی 3 کوچه ی شهیدرامین محمدزاده روبروی پلاک 72 دوره ی پهلوی

خانه ی محمدی: خیابان نواب صفوی کوچه ی عباسقلی خان کوچه ی محمدیه کوچه رکابی پلاک 99 دوره پهلوی

خانه ی سالاری: چهارراه شهدا آرامگاه نادرشاه نبش کوجه ی خوراکیان دوره ی پهلوی اول

خانه ی جواهری: خیابان اندرزگو کوچه ی سرشور 13 پلاک 211 دوره پهلوی اول

خانه ی خان منش: ابتدای خیابان ارگ روبروی سازمان آموزش وپرورش نبش کوچه ی سجادی دوره پهلوی اول

خانه ی حسن زاده: خیابان شاهین فر کوچه ی جهان بخت کوچه ی عرفانی پلاک 10 دوره پهلوی اول

خانه ی توکلی زاده:فلکه ی سراب بین خیابان سعدی 18و20 پلاک 49 دوره پهلوی اول

خانه ی صاحب علم: خیابان خسروی بازارسرشور 14اولین منزل سمت چپ پهلوی اول

خانه ی موسوی نژاد: میدان شهدا کوچه ی حاج آقاجان جنب هتل غدیر دوره پهلوی اول

خانه ی یزدان پرست: بلواروحدت وحدت 21 کوچه ی تکیه ی داروغه کوچه ی کشمیری ها پلاک 4 دوره ی پهلوی اول

خانه ی سبزواری زاده: چهارراه شهدا خیابان شیرازی 11 انتهای کوچه دوره ی پهلوی اول

خانه ی شیخ الاسلامی: میدان شهدا سمت خواجه ربیع کوچه ی هاشمی نژاد پلاک 29 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی موسوی: خیابان امام رضا (ع) نرسیده به فلکه آب کوچه ی کربلا دوره ی قاجار.

خانه ی قدیمی غفوری: خیابان نواب صفوی کوچه ی عباسقلی خان پلاک 85 دوره ی پهلوی

خانه ی قدیمی سیدان: بلوار وحدت وحدت 21 کوچه ی صفارشاهرودی کوچه ی غلام حیدر پاک سید بلوک دوم دوره قاجار

خانه ی قدیمی وطن چی: خیابان خسروی جنب سرای عروس طبقه ی دوم کاخ عروس ودفترثبت اسناد دوره ی قاجار.

خانه ی قدیمی کاظم زاده: اوایل خیابان خسروی بعدازدومین کوچه ی فرعی حاشیه ی خیابان دوره ی قاجار.

خانه ی مسکونی علیزاده: خیابان رجایی کوچه ی شوکت الدوله پلاک 4 دوره ی پهلوی

خانه ی دکترحشمت اعتمادی: خیابان آزادی نبش چهارراه خسروی کوچه ی شهیدمهاجر وپسران پلاک 719 دوره پهلوی اول.

خانه ی قدیمی مسکونی تفتی: فلکه ی سراب کوچه ی قائم مقامی پلاک 3 دوره ی قاجار.

خانه ی مسکونی سزاوارسیدی: چهارراه لشکر خیابان ملک الشعرای بهار 25 (فرخی) سمت راست نبش کوچه اول جنب هنرستان متقیان پلاک 37

خانه ی قدیمی مسکونی کرمانی: حاشیه ی نواب صفوی 11 پلاک 132 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی مسکونی بلخاست: خیابان نواب صفوی بلخاست:خیابان نواب صفوی 11 کوچه ی باغ حسن پلاک 11 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی عباسیان حسینی: خیابان اندرزگو بازار سرشور سرشور3 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی اردکانی (دولابیان): بلواروحدت وحدت 21 کوچه صفارشاهرودی پلاک 27 دوره ی قاجار

خانه ی مستوفی(فرهنگ سرای بهشت): دروازه طلایی جنب بنیادشهید منزل استاندارقدیم خراسان دوره پهلوی اول.

خانه ی قدیمی داروغه (حسینیه شورک): خیابان نواب صفوی راسته ی حوض مسگران کوچه ی داروغه پلاک 8 دوره ی قاجار

خانه ی قدیمی کوزه کنانی(حسینیه ی فروشانی): خیابان آیت الله شیرازی کوچه ی چهارباغ کوچه ی پنجه جنب حسینیه ی کویتی ها دوره ی قاجار.

خانه ی قدیمی اردمه: 23 کیلومتری جنوب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان داخل روستای اردمه کنار رودخانه دوره ی پهلوی.

خانه ی قدیمی متروکه اردمه: 23 کیلومتری جنوب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان قبل ازروستای اردمه سمت چپ زیرجاده دوره ی پهلوی.

خانه قدیمی شاندیز: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد قبل ازفلکه ی سوم شاندیز پلاک 240 این بنا دراختیار شبکه ی بهداشت است دوره ی پهلوی.

خانه ی قدیمی قریشی: 31 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده دوراهی معین آباد روستای اندروخ قریشی ازارباب های معروفی بوده که املاکش تا منطقه ی مارشک وکریم آباد ادامه داشته است دوره پهلوی.

خانه ی حکیم ابوالقاسم فردوسی: 15 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات نبش دوراهی کارده روستای پاژ(فاز)در بلندترین نقطه ی روستا خانه ی منسوب به فردوسی قرارگرفته است.

خانه ی قدیمی باغ چهاربرج توس: 15 کیلومتری شمال غرب مشهد کیلومتر ده جاده ی سنتو سمت راست به طرف شهرتوس قبل ازپل کشف رود سمت چپ روستای چهاربرج دوره ی قاجار.

نمای قدیمی خانه ی کمالی: خیابان ارگ تقاطع خسروی دوره ی قاجار.

نمای خانه ی احمدی: خیابان آخوندخراسانی نبش کوچه یارگ دوره ی پهلوی اول

نمای خانه ی قهرمان پور: خیابان آزادی کوچه ی مخابرات پلاک 92 دوره ی پهلوی اول

نما ی مطب اسکندری: خیابان ارگ نبش کوچه ی آسیا دوره ی پهلوی اول.

نما ی مطب دکتر شیبانی: خیابان ارگ نبش خیابان سعدی دوره پهلوی اول.

نمای مطب دکترضیایی: تقاطع خیابان ارگ وخسروی ضلع شمالی خیابان خسروی دوره ی پهلوی.

نمای انبارکمالی: خیابان ارگ نبش چهارراه سعدی طبقه ی بالای لوازم ورزشی تخت جمشید دوره ی پهلوی اول.

نمای گرمابه سعدی: گنبدسبز کوچه ی خامنه ای دوره ی پهلوی اول.

نمای سرای عروس: خیابان خسروی بین چهارطبقه وجهارراه خسروی دوره ی پهلوی اول.

نمای قدیمی سردراداره ی گمرک: چهارراه مقدم طبرسی داخل اداره ی کل گمرکات خراسان رضوی

نمای قدیمی بدنه ی خیابان نواب صفوی: خیابان نواب صفوی حدفاصل حرم تا میدان عدالت بین نواب 2 و4 دوره ی قاجار.

نمای قدیمی سرای فولادکار: نبش نواب صفوی 10 دوره ی قاجار.

نمای قدیمی بدنه ی کوچه ی سینماآسیا: خیابان آخوندخراسانی 9 طبقه ی دوم سرتاسرکوچه سمت چپ مربوط به دوره ی قاجاراست.

سرای حاج جواد: خیابان نواب صفوی 13 دوره ی صفوی.

سرای عزیزاله اف: بست پایین حاشیه ی حرم امام رضا (ع)کوچه ی عباسقلی خان ساختمان قدیمی سه طبقه ی چوبی این بنا درسال 1347 ق توسط حاج غلام حسین سالم مشهدی به عنوان تجارت خانه ساخته شدکه در بین مردم مشهد به بوتیک افغان معروف است ودرآن لباس های خارجی مستعمل به فروش می رسددوره ی پهلوی اول.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

ساختمان های عمومی قدیمی

هتل پارس : خیابان ارگ مقابل باغ ملی دوره ی پهلوی

دارایی مشهد: خیابان ارگ سه راه جم دوره ی پهلوی دوم.

شهرداری مشهد: ضلع جنوبی میدان شهدا دوره ی پهلوی دوم.

کنسولگری پاکستان: خیابان ارگ مقابل باغ ملی.

شبکه ی بهداشت شماره 3 مشهد: خیابان آخوندخراسانی20 سمت راست

بازاررضا: حرم مطهر رضوی فلکه ی آب. به دستورولیان استاندار قدیم خراسان ساخته شده توسط آلمان هاست دوره ی پهلوی دوم.

ساختمان مدیریت بیوتکنولوژی: چهارراه بی سیم جهاد4 دوره ی پهلوی.

ساختمان اداری آستان قدس رضوی: نبش چهارراه شهدا دوره ی پهلوی .

ساختمان مربوط به آستان قدس رضوی: چهارراه نخریسی جنب کارخانه یخ اطراف این بنا درختان کاج کهن سال بسیاری به چشم می خورد دوره ی پهلوی.

ساختمان قدیمی گمرک مشهد: چهارراه مقدم طبرسی اداره ی کل گمرکات خراسان رضوی دوره پهلوی اول.

ساختمان قدیمی پادگان ارتش: بلوارعدل خمینی خیابان ثامن الائمه داخل منطقه ی نظامی لشکر 77 پیروز خراسان دوره ی پهلوی.

ساختمان تاریخی مقابل سیلوی گندم: خیابان طبرسی چهارراه سیلو ابتدای بلوار رسالت مقابل رسالت 7 . این ساختمان درحال حاضر دراختیاربانک ملی شعبه غلات است. دوره ی پهلوی

ساختمان های تاریخی بیمارستان امام رضا (ع): خیابان ابن سینای شرقی میدان امام رضا (ع)دوره ی پهلوی اول.

بیمارستان آمریکایی ها: خیابان آزادی مقابل آزادی 9 درحال حاضر اداره ی کل بهزیستی استان خراسان رضوی است. دوره ی پهلوی

بیمارستان فوق تخصصی دکترشریعتی: 2 کیلومتری غرب مشهد انتهای بلوار وکیل آباد ابتدای جاده ی طرقبه امام رضا (ع)3 سمت راست 500 متر خیابان نیاوران شامل چهاربنای بسیاربزرگ ومستقل دوره ی پهلوی اول.

دبیرستان فیوزات: ابتدای خیابان ارگ ابتدای کوچه ی سجادیه سمت راست این بنا درسال 1328 شمسی توسط فردی ازاهالی آذربایجان ساخته شد.

هنرستان شهیدبهشتی: میدان تقی آباد. این هنرستان درسال 1315 شمسی تحت عنوان هنرستان صنعتی مشهد تاسیس شد. دوره ی پهلوی اول.

کارخانه ی یخ: خیابان فداییان اسلام چهارراه نخریسی جنب کارخانه ی نخریسی دوره ی پهلوی.

سیلوی گندم مشهد: خیابان طبرسی چهارراه سیلو ابتدای بلواررسالت. این ساختمان عظیم توسط روس ها دردوره ی پهلوی ساخته شده است.

ایستگاه راه آهن مشهد: بلوارراه آهن ایستگاه راه آهن این ساختمان توسط آلمانها دردوره ی پهلوی ساخته شده است.

سینمامولن روژ: میدان ده دی کوچه ی فرخی 2 دوره پهلوی.

سینمادیاموند(هویزه): خیابان دانشگاه چهارراه دیاموند دوره ی پهلوی.

سینماشهرزاد: بین سه راه جم ومیدان ده دی. این ساختمان توسط آلمان ها ساخته شده ودرحال حاضر اداره ی هلال احمر می باشد. دوره ی پهلوی دوم. لازم به ذکراست که ساختمان ایستگاه راه آهن مشهد وساختمان سیلوی گندم وهم چنین سینما دیامونددرزمان ساختشان هرکدام درنوع خودبزرگترین درخاورمیانه محسوب می شده اند.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

کاخ ها وباغ ها

کاخ شاه: بلوارملک آبادداخل باغ ملک آباد.درسال های اول انقلاب اسلامی به عنوان موزه شامل وسایل و تابلوهای خارجی داخل کاخ و اتاق کار پهلوی باشیشه های آبی برای بازدید عموم آزاد بود امادرحال حاضر دراختیار آستان قدس رضوی است.

کاخ بیلدر: 3 کیلومتری غرب مشهد جاده ی طرقبه سمت راست جاده ی بیلدر این کاخ دراختیارآستان قدس رضوی است.

کاخ اسدالله علم: ضلع غربی میدان ملک آباد. دراختیارنیروی انتظامی است.

کاخ نوچاه : 3 کیلومتری غرب مشهد انتهای بلوار وکیل آباد ابتدای جاده ی طرقبه امام رضا(ع)3 سمت راست500 متر خیابان نیاوران بعدازبیمارستان فوق تخصصی دکترشریعتی ابتدای ورودی روستای نوچاه سمت چپ بنایی وجودداردکه درمحل به نام کاخ نوچاه معروف است. بازدیدازآن مقدورنیست این خانه متعلق به مرحوم توکلی زاده بوده است دوره ی پهلوی.

باغ امام رضا(ع): ابتدای جاده ی قدیم قوچان بعدازپل روس ها حاشیه ی سمت چپ بلوار.

باغ سرهنگ فاتح: جاده ی قدیم قوچان مهدی آباد حاشیه ی جاده دراین باغ که روبه تخریب است عمارتی مربوط به دوره ی پهلوی وجوددارد.

باغ خونی(باغ روس ها/باغ چشمه): خیابان تهران کوچه ی عنصری.خونی به معنی چشمه است ونام این باغ از چشمه ی داخل آن گرفته شده است. این باغ مقرفرماندهی کلنل محمدتقی خان پسیان حاکم پیشین خراسان ویکی ازنقاطی بوده که روس ها صدسال پیش درسال 1291 ش حرم امام رضا (ع)راباتوپ های قلعه کوب شرپنل موردحمله قراردادند.هنوزدرنقاطی ازایوان نقاره خانه ی حرم روی محل اصابت باخط زرد نوشته شده جای گلوله این باغ هم اکنون دراختیارنیروی انتظامی است وبازدید ازآن به سادگی امکان پذیر نیست دوره ی قاجار.

باغ ملی: خیابان ارگ حدفاصل چهارطبقه وسه راه جم این باغ درمحل ارگ مشهدبوده وقنات رکن آباد ازآن عبور می کرده است.درگذشته قسمتی از باغ خانه ی حاج حسین ملک بوده که درسال 1345 شمسی به شهرداری واگذارگردید دوره ی پهلوی اول.

باغ ملک آباد: حدفاصل میدان پارک میدان تلویزیون. این مکان ازمشهورترین باغ های آستان قدس رضوی است که درسال 1315 ش بامحوروستای ملک آباد شکل گرفت.تا سال ها محل تولیت های آستان قدس رضوی بود.درزمان پهلوی دوم کاخی در آن جا ساخته شدکه بعدازانقلاب به موزه تبدیل گردید اماپس ازچندسال تعطیل شد.درحال حاضر محل تولیدمیوه وگل وگیاه است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619

آسیاب ها

آس وسیله ای برای آردکردن غلات بوده است .آسی که به کمک دست می چرخیده دست آس با نیروی باد به حرکت در می آمده آس باد و اگربه کمک آب به چرخش می آمده آسیاب نام داشته است. آسیاب ها درمسیر رودخانه ها و قنات ها قرارداشته است. برای پیداکردن آن مسیرهای آب رادنبال کنید. درگذشته برای کمک گرفتن ازنیروی آب درروستاهایی که دارای جریان آب دائمی بودند آسیاب های متعددی می ساختند. دربالای این آسیاب ها تنورهایی می ساختند ویا تعدادزیادی سنگ بزرگ رابه صورت گرد و توخالی می تراشیدند و آن ها رابه صورت یک استوانه ی شیب داربه گونه ای میچیدند که حفره ی داخل آن ها درامتدادهم قرارگرفته ودرآن یک کانال آب تشکیل شود. اختلاف فشار و جریان آب دربالا به اضافه ی وزن آب درکانال سنگی باعث میشد پروانه ی چوبی درپایین که محوران به سنگ آسیاب متصل بود به چرخش درآید. باگذشت زمان اکثراین آسیاب ها به شدت تخریب شده است. در این میان آسیاب زشک درمقایسه بادیگرآسیاب ها سالم ترمانده است.

آسیاب ده بار: 20 کیلومتری غرب مشهد طرقبه روستای ده بار.

آسیاب مغان: 28 کیلومتری جنوب مشهدانتهای سیدی روستای مغان.

آسیاب کنگ: 27 کیلومتری غرب مشهد طرقبه روستای کنگ.

آسیاب مجد: 28 کیلومتری جنوب غرب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان بعد ازتقاطع پرنواز روستای مجد.

آسیاب تجر: 27 کیلومتری جنوب غرب مشهد انتهای سیدی جاده ی مغان بعدازتقاطع پرنواز روستای تجر. دراین روستا دوآسیاب وجوددارد.

آسیاب مایان: 13 کیلومتری غرب مشهد جادهی طرقبه روستای گلستان جاده ی ازغد روستای مایان

آسیاب کنویست: 10 کیلومتری شرق مشهد بلوارحر جاده ی کنویست ضلع جنوبی روستای کنویست دوره ی پهلوی اول.

آسیاب رباط طرق: جنوب مشهداوایل جاده ی قدیم نیشابور سمت راست بعدازرباط طرق کنارنهرآب.

آسیاب جاغرق: 12 کیلومتری غرب مشهد طرقبه روستای جاغرق خلاف جهت آب 50 متر بعد از رستوران نسیم آبشار سمت چپ رودخانه سنگ رویی واتاق آبریز آن هنوز پابرجاست.

آسیاب مارشک: 63 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده جاده ی مارشک جاده ی بلغور یک کیلومتر ی مارشک 50 متری حاشیه ی راست جاده. بقایای این سنگ آسیاب که در اکثر سنگ های آن به تاراج رفته به چشم می خورد.

آسیاب زشک: 38 کیلومتری شمال غرب مشهد شاندیز روستای زشک 8 کیلومتر خلاف جهت رودخانه بعد ازدوآبی چشمه قل قلی سمت راست رودخانه ی بزرگ.حاشیه ی چپ رودخانه قرارگرفته است. چون مانند خانه های روستایی با سنگ خشکه چین ساخته شده ممکن است متوجه آن نشوید.

آسیاب سلطان آباد: 27 کیلومتری جنوب غرب مشهد کیلومتر 70 جاده ی نیشابور سمت چپ 5 کیلومتر جاده ی فرعی دو کیلومتری شرق روستای سلطان آبادنمک دوره ی قاجار.

آسیاب سرآسیاب: 13 کیلومتری شمال غرب مشهد جاده ی شاندیز روستای سرآسیاب .دراین روستا سه آسیاب وجودداشته است.به همین علت به سه آسیاب معروف بوده که به مروربه سرآسیاب معروف بوده که به مرور به سرآسیاب تغییرنام داده است.بقایای یکی ازآسیاب ها کنارقنات کال سرخ به چشم می خورد.

آسیاب های رضوان: 28 کیلومتری شمال مشهد جاده ی کلات جاده ی کارده روستای معین آباد جاده ی خوش هوا روستای رضوان کنار امامزاده بقایای این آسیاب به چشم می خورد. اهالی به آن آسیاب دهنه می گویند. آسیاب درگری نیز دراین روستا روی بلندی قرارداردکه به آن آسیاب کمرگفته می شود.

آسیاب شاندیز: کیلومتر 18 شمال غرب مشهد انتهای شاندیز ازکنار آبشارمصنوعی جاده ی سمت چپ به طرف پایین رودخانه پشت رستوران ارگ شاندیز 500 متربه سمت جریان آب 50 متربعدازاستخرآب سمت راست رودخانه . بقایای مخروبه ای ازاین آسیاب به چشم می خورد که اهالی آن رابه نام آسیاب رضاکرومی شناسند. دراین منطقه چندین آسیاب دیگرنیزوجوددارد که در سال های اخیر تخریب شده است.

https://www.hotelghasr.com/Contents.aspx?Module=introducingMashhad&PId=8619