اللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ لَاإِلٰهَ إِلّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَكْبَرُ اللّٰهُ أَكْبَرُ وَ لِلّٰهِ الْحَمْدُ، الْحَمْدُ لِلّٰهِ عَلَىٰ مَا هَدانا، وَلَهُ الشُّكْرُ عَلَىٰ مَا أَوْلانا.

خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگ‌تر از آن است که وصف شود و ستایش ویژه خداست و ستایش ویژه خداست بر آنچه ما را بدان هدایت کرد و او را سپاس بر آنچه به ما ارزانی داشت.

عیدفطر 1

عیدفطر 2

عید فِطر

عید فِطر، نخستین روز ماه شَوّال و از اعیاد مهم اسلامی و جشن پایان و قبولی روزه‌های ماه رمضان است.

تعریف عید - اجتماعی بودن شئون اسلامی - مسئله جهاد - روزه و حج - عید فطر در قرآن -آیه ۱۸۵ سوره بقره - بحث درباره «ولتکملوا" - منظور از تکبیر در روایات - نظرات در ولتکبر الله - تکبیرها در کلمات فقها - نظر شافعی در تکبیرها - نتیجه بحث در تکبیرها - آیات ۱۴و ۱۵ سوره اعلی - منظور از تزکیه - مراحل عملی مکلف - مراحل عملی مکلف در آیه - نظرات درباه تزکی - روایات در تفسیر آیه - آداب نماز عید فطر

عید فطر، روز اول ماه شوال و پایان روزه واجب ماه رمضان و یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان است. در این روز مسلمانان بعد از یک ماه روزه و عبادت، جشن گرفته و به نماز عید فطر و اعمال و آداب مستحبی می‌پردازند. روزه گرفتن در این روز حرام و پرداخت زکات فطره واجب است. آداب و اعمال مستحبی بسیاری در کتب ادعیه برای این روز ذکر شده است.

در دو سوره از قرآن کریم درباره عید فطر سخن به میان آمده که به توضیح و تفسیر آن آیات اشاره خواهد شد.

رؤیت هلال

رؤیت هلال به معنای دیدن هلال اول ماه، یکی از راه‌های شرعی اثبات آغاز ماه قمری است. عبادات و اعمال واجب و مستحب مانند حج، روزه، شب قدر و برخی مسائل حقوقی مانند افزایش دیه در ماه‌های حرام، به رؤیت هلال اول ماه وابسته‌اند. فقیهان شیعه برای تعیین اول ماه، مبانی مختلفی دارند. شرایط متعدد نجومی در دیده شدن ماه دخالت دارند.

اهمیت تعیین اول ماه

بخش قابل‌توجهی از اعمال دینی، مانند حج و روزه و بسیاری از عبادات مستحبی که اختصاص به زمان مشخصی دارند و نیز برخی مسائل حقوقی مانند تغلیظ دیه در ماه‌های حرام، به رؤیت هلال اول ماه گره خورده‌اند. به همین جهت، راه‌های اثبات اول ماه قمری در کتاب‌های فقهی مورد بحث قرار گرفته است. برای نمونه، اگر در غروب ۲۹ رمضان هلال ماه رؤیت شود، فردای آن عید فطر و روزه‌گرفتن حرام است و در غیر این صورت، فردای آن سی‌‎امین روز ماه رمضان و روزه آن واجب است.[۱]

در آیه ۱۸۹ سوره بقره به هلال ماه و جایگاه آن در احکام شرعی اشاره شده است: «یَسْأَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِیَ مَواقِیتُ لِلنَّاسِ وَالْحَجِّ؛ دربارهٔ هلال‌های ماه، از تو سؤال می‌کنند. بگو آن‌ها بیان اوقات (و تقویم طبیعی) برای (نظامِ زندگی) مردم و (تعیینِ وقتِ) حج است.» در کتاب وسایل‌الشیعه، بخش «أَبْوَابُ أَحْكَامِ شَهْرِ رَمَضَان»، بیش از صد حدیث در بیان جزئیات هلال اول ماه نقل شده است.[۲]

اعلام رؤیت هلال در کشورهای مختلف

در کشورهای مختلف، راه‌های متفاوتی برای اعلام آغاز ماه قمری در نظر گرفته شده است: در ایران، دیدن هلال حتی با چشم مسلح در غروب روز قبل از اول ماه، نشانهٔ آغاز ماه قمری است، در کشورهای هند، پاکستان، بنگلادش و مراکش، معیار دیدن ماه با چشم غیرمسلح است و در کشور عربستان سعودی، در ماه‌های حساس چون رمضان، شوال و ذوالحجه، شورای عالی قضای رؤیت هلال را اعلام می‌کند.[۱۶]

حاکم شرع و حکم به ثبوت هلال

برخی از فقیهان یکی از راه‌های ثبوت هلال ماه را حکم حاکم شرع می‌دانند؛ اما عده‌ای دیگر این نظر را نپذیرفته‌اند. این گروه به روایتی از امام صادق(ع) استناد می‌کنند که می‌گوید: «در خصوص رؤیت هلال، تنها، شهادت دو مرد عادل را اجازه می‌دهم.»[۱۸]

اعمال عید فطر

در این روز، پرداخت زکات فِطره واجب و روزه‌گرفتن حرام است. همچنین شب‌زنده‌داری، نماز، دعا، قرائت قرآن، غسل و تکبیر از آداب شب و روز عید فطر است. مسلمانان نماز عید را به جماعت می‌خوانند.

کشورهای اسلامی به مناسبت عید فطر معمولاً چند روز را تعطیل می‌کنند. شاعران فارسی‌زبان مانند سَعدی، جامی و قیصر امین‌پور نیز درباره این عید شعر سروده‌اند.

جایگاه و اهمیت

عید فطر اولین روز ماه شوال است و در روایات اسلامی، روزه جایزه‌های خدا،[۱] روز پاداش نیکوکاران[۲] و روز آمرزش گناهان[۳] معرفی شده است. بنابر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، عید فطر عید کسی است که خداوند روزه‌اش را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.[۴] همچنین در روایتی منقول از امام رضا(ع) آمده است روز فطر به عنوان عید تعیین شده تا مسلمانان در آن روز گرد هم آیند و خداوند را برای نعمت‌هایی که به آنان داده، ستایش کنند، و از همین رو تکبیر در نماز آن بیش از روزهای دیگر قرار داده شده است.[۵]

نامگذاری

کلمه «فِطر» از ریشه فَطر، به‌معنای شکافتن، ابتدا و اختراع، گرفته شده است.[۶] گفته شده که «عید فطر» نیز از همین ریشه است، زیرا روزه‌دار دهانش را در روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.[۷]

احکام

زکات فطره: بنابر قول مشهور فقها، زمان وجوب زکات فطره، آغاز شب عید فطر است، اما سید ابوالقاسم خویی، زمان آن را هنگام طلوع فجر روز عید دانسته است.[۹] همچنین به‌فتوای مراجع تقلید، وقت پرداخت زکات فطره در روز عید فطر تا ظهر است؛[۱۰] البته از این میان، سید موسی شبیری زنجانی کل روز را زمان پرداخت زکات فطریه دانسته است.[۱۱] با این حال گفته شده که اگر کسی نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند.[۱۲]

نماز عید: خواندن نماز عید در زمان غیبت امام مهدی(عج) مستحب، و در عصر حضور و حاکمیت امام(ع)واجب است.[۱۳]

روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است.[۱۴]

اعمال و آداب عیدفطر

شب عید

در کتاب‌های ادعیه، اعمال و آدابی برای شب عید فطر توصیه شده است؛ از جمله:

خواندن دعا، نماز و قرائت قرآن.[۱۵]

خواندن دعای استهلال به‌هنگام رؤیت هلال شوال.[۱۶]

زیارت امام حسین(ع).[۱۷]

غسل کردن: وقت غسل شب عید فطر، از اول مغرب تا اذان صبح است.[۱۸]

خواندن این دعا پس از نماز مغرب و نافله آن: «یَا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ ناصِرَهُ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ ای صاحب نعمت و کرم، ای دارای جود، ای برگزیننده محمّد و ای یاور او، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من بیامرز هر گناهی که شماره نمودی‌اش و آن پیش تو در کتابی آشکار است.» پس از آن باید سجده کند و صد بار در سجده بگوید: «أَتُوبُ إِلَی اللّٰهِ». سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد.[۱۹]

تکبیرهای مخصوص: مستحب است بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر این تکبیرها گفته شود: «الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.[۲۰][یادداشت ۱]

شب‌زنده ‌داری: در روایتی که امام کاظم(ع) از امام علی(ع) نقل کرده، آمده است: مرا شادمان می‌سازد هر کسی که در طول سالْ خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.[۲۱] همچنین از امام باقر(ع) نقل شده که علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب‌زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود:‌ «این شب کمتر از شب قدر نیست».[۲۲]

روز عید

غسل: از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز زمان غسل از طلوع فجر است، ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر( و یا غروب آفتاب، نظرات مختلفی وجود دارد.[۲۳]

افطار: مستحب است قبل از نماز عید، خوراکی‌ای به‌ویژه خرما خورده شود.[۲۴]

گفتن تکبیرات خاص،«الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.» پس از نماز صبح، نماز عید[۲۵] و همچنین پس از نماز ظهر و عصر[۲۶] روز عید مستحب است.

خواندن دعای ندبه.[۲۷]

خواندن نماز عید فطر

نماز عید یا نماز عیدین نمازی است که مسلمانان در عید فطر و عید قربان می‌خوانند. به فتوای فقیهان شیعه، این نماز در زمان حضور امام معصوم واجب است و باید به جماعت خوانده شود. اما در عصر غیبت، مستحب است البته درباره به جماعت یا فراداخواندن آن اختلاف‌نظر وجود دارد.

نماز عید دو رکعت است: رکعت اول پنج قنوت و رکعت دوم چهار قنوت دارد. پس از نماز، دو خطبه خوانده می‌شود. وقت آن از طلوع آفتاب تا ظهر است و بهتر است زیر سقف اقامه نشود.

نخستین نماز عید در شوال سال دوم هجری برگزار شد. از وقایع مشهور مرتبط با آن، پشیمانی مأمون عباسی از اقامه نماز عید فطر به امامت امام رضا(ع) است.

در ایران، نماز عید فطر ۱۳۵۷ش به امامت محمد مفتح و سخنرانی محمدجواد باهنر، به تظاهرات ضد حکومت پهلوی تبدیل شد. امامت نماز عید فطر در دوره جمهوری اسلامی در تهران، بیشتر بر عهده سید علی خامنه‌ای دومین رهبر جمهوری اسلامی بوده است.

اهمیت و جایگاه نمازعید

نماز عید نمازی است که مسلمانان در روز عید فطر و عید قربان اقامه می‌کنند. این نماز در منابع فقهی و روایی «صلاة العیدین» خوانده می‌شود.[۱] به‌گفته محمد بن جریر طبری، تاریخ‌نگار قرن سوم هجری، پیامبر اسلام برای نخستین بار در اول شوال سال دوم هجری نماز عید را اقامه کرد.[۲] مشارکت مسلمانان در نماز‌های عید به‌ویژه نماز عید فطر بسیار گسترده است و در تمامی اماکن مقدس مسلمانان و شیعیان این نماز برپا می‌شود.[۳] در مناطق مختلف ایران نماز عید با حضور انبوه نمازگزاران و به جماعت اقامه می‌گردد.[۴]

در مشهد همه ساله این نماز در حرم امام رضا برگزار می‌شود.[۵] بنابر گزارشی در دوران قاجار این نماز در مشهد در مصلی برگزار می‌شده است.[۶] نماز عید در نجف در حرم امام علی[۷] و در کوفه در مسجد جامع کوفه[۸] و در کربلا در بین الحرمین [۹] اقامه می‌شود.

مأمون و اقامه نماز عید توسط امام رضا(ع)

بر اساس روایتی که در کتاب کافی نقل شده، مأمون، خلیفه وقت عباسی پس از انتخاب امام رضا به ولایتعهدی از او خواست نماز عید را اقامه کند و پس از اصرار مأمون، امام رضا پذیرفت، به‌شرط اینکه نماز را طبق روش و سنت پیامبر(ص) اقامه کند.[۱۰] با این حال بر اساس روایت مذکور، فضل بن سهل، وزیر مأمون عباسی، وقتی با استقبال مردم مواجه شد، به مأمون گفت که اگر علی بن موسی به محل نماز عيد برسد، مردم فريفته او می‌شوند، و از همین رو مأمون با فرستادن پیک از امام رضا(ع) خواست برگردد.[۱۱] به‌گفته مرتضی مطهری، دلیل اصلی جلوگیری مأمون از اقامه نماز توسط امام رضا(ع)، خطری بود که از استقبال مردم از امام رضا و اظهار علاقه و محبت به او احساس کرد؛ چرا که امام رضا بر خلاف روش خلفای عباسی و به دور از تجملات راهی مصلی شد و با استقبال مردم مواجه گردید.[۱۲]

احکام و آداب نماز عید

بر اساس فقه شیعه، نماز عید در زمان حضور امام معصوم واجب است[۲۲] و باید به جماعت‏ خوانده شود.[۲۳] اما در زمان غیبت امام معصوم، مستحب است[۲۴] با این حال جماعت خواندن آن در دوره غیبت اختلافی است؛[۲۵] به فتوای امام خمینی، اگر ولی فقیه یا شخصی که از او اجازه دارد نماز عید را امامت کند یا به‌قصد رجاء خوانده شود اشکالی ندارد؛ در غیر این صورت احتیاط واجب است که به جماعت خوانده نشود.[۲۶]

نماز عید دو رکعت است؛ در هر رکعت پس از حمد سوره دیگری خوانده می‌شود. گفته شده بهتر آن است که در رکعت اول سوره شمس و در رکعت دوم سوره غاشیه، یا در رکعت اول سوره اعلی و در رکعت دوم سوره شمس خوانده شود. همچنین در رکعت اول، بعد از سوره، پنج تکبیر و پنج قنوت خوانده می‌شود (بعد از هر تکبیر یک قنوت) و در رکعت دوم، چهار تکبیر و چهار قنوت. در قنوت، هر ذکر و دعایی مانند سایر نمازها خوانده شود کافی است، ولی بهتر است دعای مخصوصی خوانده شود که با «اللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ...» شروع می‌شود.[۲۷]

دعای قنوت نماز عید:

اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجوُدِ وَالْجَبَروُتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْألُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمـُحَمَّد صلی الله علیه وآله ذُخراً وَشَرَفاً وَ کَرامَةً وَمَزیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد وَ أَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سوُءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُک عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ اَللّهُمَّ إنّی اَسْألُکَ خَیرَ ما سَألَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحوُنَ وَأَعوُذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الْمـُخْلَصوُنَ؛ خدایا،

ای اهل بزرگی و عظمت و ای اهل جود و قدرت مطلق و اهل گذشت و رحمت و اهل تقوا و مغفرت، از تو درخواست می‌کنم به‌حق این روز که برای مسلمانان عید قرار دادی و برای محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) ذخیره و فزونی در برتری و مزیت، این که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و مرا در هر خیری که محمّد و خاندان محمّد را وارد کردی وارد کنی و از هر شرّی که محمّد و خاندان محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) را بیرون آوردی مرا بیرون آوری، خدایا از تو درخواست می‌کنم، بهترین چیزی که بندگان شایسته‌ات درخواست کردند و به تو پناه می‌آورم از آنچه بندگان شایسته‌ات به تو پناه بردند. صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۶.

آداب نماز عید

گفتن ذکر «اَللهُ اَکبرُ اَلله اَکبرُ، لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَاللهُ اَکبرُ، اَلله اَکبرُ وَلِله الحَمدُ، اَلله اَکبَرُ عَلی ما هَدانا» پس از نماز عید مستحب است.[۳۵]

نماز عید، اذان و اقامه ندارد، اما مستحب است که مؤذن قبل از شروع نماز سه مرتبه بگوید: «الصلاة».[۳۶]

مکروه است که نماز عید زیر سقف خوانده شود.[۳۷] روایت شده که امام علی(ع) در روز عید از منزل تا محل برگزاری نماز در بیرون شهر)کوفه)، پیوسته تکبیر می‌گفت.[۳۸] همچنین از عبدالله بن عمر نقل شده که رسول خدا(ص) پیاده برای نماز عید بیرون می‌رفت و پیاده برمی‌گشت.[۳۹] از ابورافع نقل شده که پیامبر(ص) از راهی غیر از راه آمدن برمی‌گشت.[۴۰]

کسی که نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند؛[۴۱] زیرا براساس روایات، منظور از «تزکی» و «فَصَلَّیٰ» در آیات «‌قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ»[۴۲] و «وَذَکرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّیٰ»[۴۳] دادن زکات فطره و خواندن نماز عید فطر است.[۴۴]

مستحب است که نمازگزار پیش از نماز عید غسل کند، و دعاهایی که پیش از نماز و بعد از آن در کتاب‌های دعا ذکر شده را بخواند.[۴۵]

مستحب است که نمازگزار در نماز عید بر زمین سجده کند[۴۶] و در هنگام گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کند و اذکار نماز را بلند بخواند.[۴۷]

در روایتی از امام صادق(ع)، پوشیدن بهترین لباس و استفاده از بهترین عطر در نماز عید توصیه شده است.[۴۸]

نماز عید فطر در مصلای تهران به امامت آیت‌الله خامنه‌ای(سال ۱۴۳۷ق) - نماز عید در حرم عبدالعظیم حسنی در شهر ری ۱۳۵۱ش. - نماز عید فطر در مسجد جامع دهلی. هندوستان. - نماز عید فطر در رباط پایتخت مراکش. - نماز عید در بین الحرمین. کربلا. - نماز عید در بین الحرمین - نماز عید در مسجد جامع کوفه - نماز عید فطر در حرم امام علی -

آداب و رسوم

عید فطر از عیدهای مهم مسلمانان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و به همین مناسبت چند روز تعطیل اعلام می‌شود.[۲۸] مسلمانان در عید فطر نماز عید فطر می‌خوانند، شیرینی‌های محلی می‌پزند، جشن می‌گیرند و به دیدوبازدید خویشان می‌روند.[۲۹]

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه از دعاهای امام سجاد(ع) که پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. امام سجاد(ع) در این دعا به تمامی نعمت‌های خدا در حق بندگان اعتراف می‌کند و با عبارات مختلفی درصدد جلب رحمت خدا است.

دعای چهل و ششم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

دعای چهل و ششم، از دعاهای صحیفه سجادیه که امام سجاد(ع) پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. این روزها نظر به عنایت‌بخشی خدا به بندگان، برای مسلمانان اهمیت زیادی دارد، از این‌رو امام زین العابدین(ع) با تعبیرهای مختلفی درصدد جلب محبت خداوند است.[۱]

شرح فرازهای دعای چهل و ششم از سایت عرفان

متن و صوت دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

آموزه‌های این دعا به شرح ذیل است:

مهر و مهربانی خداوند به رانده شده از همه افراد و شهرها

اقرار به مهربانی و رحم خدا

ناامید نشدن بندگان از درگاه الهی

ناچیزی موجودات در برابر وجود بی‌نهایت خدا

پذیرش انسان‌های بی‌پناه

حقیر و کوچک شمرده نشدنِ نیازمندان به درگاه الهی از سوی خدا

پذیرش و قدرشناسی از کارهای ناچیز بندگان توسط خدا و دادن پاداش گران‌بها به آنان

شتاب نکردن خدا در کیفر بندگان

اکرام نیازمندان

اجابت بندگان و گنه‌کاران

دعوت بندگان گنه‌کار به سوی درگاه الهی

جهانْ گستره حاکمیت خدا

خدا پرورش‌دهنده نیکی‌ها و محوکننده بدی‌ها

اختیار انسان زمینه‌ساز آزمایش الهی و نظام پاداش‌دهی

ناامیدی، خسارت و تهی‌دستی ثمره رهاکردن خدا

باز بودن درهای رحمت الهی

امید و رجا به درگاه خدا

مهلت دادن و مداراکردن خدا با گنه‌کاران براساس کَرَم و احسانش

کوچکی و حقارت تمام مدعیان بزرگی و شرافت، در برابر خداوند

حجّت و پادشاهی استوار و همیشگی الهی

عدالت در مجازات الهی

ناتوانی انسان از وصف و شکر نعمت

دعا برای عاقبت به‌خیری

محرومیت و نومیدی نتیجه روی آوردن به غیرخدا

زیانکاری در خواست کنندگان از غیر خدا

باز بودن در رحمت الهی به روی مشتاقان

جاری بودن بخشندگی خداوند برای در خواست کنندگان

مصونیت استغفار کنندگان در پرتو استفغار از شقاوت و بدبختی

گستردگی رزق الهی برای گناهکاران

فراگیری حلم الهی حتی برای خدا ستیزان

مهلت دادن به گناهکاران و متجاوزان ستمگران سنت الهی است.

لزوم توبه در سریع‌ترین زمان[۲]

شب قدر 1 -- شب قدر 2

برتر از هزار ماه - حقیقت شب قدر - قدر قرآن - شب قدر در نگاه مفسران قرآن - شب قدر شب حلقه اتصال با قلب قدر - نزول فرشتگان در شب قدر - چرا این شب، شب قدر نامیده شده؟ - تحلیلی پیرامون شبهای قدر - آیا شب قدر با اختیار سازگاری دارد؟ - لیلة القدر در نگاه علامه طباطبایی (رحمه الله) - آیا سرنوشت ما در یک شب (شب قدر) تعیین می شود؟ - فضلیت شب قدر با توجه به افق های متفاوت، چگونه قابل درک است؟ - چرا باید شب قدر وجود داشته باشد و اصولا عظمت و قداست این شب به چیست؟ - رابطه اختیار انسان با تعیین مقدرات در شب قدر - سرنوشت، و تغییر قضا و قدر - چگونه دعا سرنوشت را دگرگون می سازد؟ - سخنی درباره شب قدر - زمان دقیق شب قدر

شب قدر

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ﴿١﴾ به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم. وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ ﴿٢﴾ تو چه می دانی شب قدر چیست؟ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ﴿٣﴾ شب قدر، بهتر از هزار ماه است. تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ ﴿٤﴾ فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان برای [تقدیر و تنظیم] هر کاری نازل می شوند. سَلَامٌ هِيَ حَتَّىٰ مَطْلَعِ الْفَجْرِ ﴿٥﴾ این شب تا برآمدن سپیده دم [سراسر] سلام و رحمت است.

محتوای سوره قدر

محتوای کلی سوره قدر درباره نزول قرآن در شب قدر، بیان عظمت شب قدر (که از هزار ماه بالاتر است)، نزول فرشتگان و رقم زدن سرنوشت انسان‌ها و اشاره به برکات این شب است.[۵]بنابر نظر مفسران برتری شب قدر از هزار ماه از نظر عبادت است زیرا غرض قرآن نزدیک ساختن بندگان به خداوند است بر این اساس زنده نگه‌داشتن شب قدر با عبادت از عبادت در هزار ماه بهتر است.[۶]

شأن نزول

درباره شأن نزول سوره قدر آمده‌است روزی پیامبر(ص) داستان مردی از بنی‌اسرائیل را برای اصحاب خود حکایت کرد که هزار ماه در راه خدا لباس رزم پوشیده بود. اصحاب از این داستان اظهار شگفتی کردند و پس از آن خدا سوره قدر را نازل کرد که احیای شب قدر از هزار ماه پوشیدن لباس رزم در راه خدا برتر است.[۸]

استدلال به سوره قدر بر وجود امام مهدی(عج)

بر پایه روایاتی که از پیامبر(ص) و امامان(ع) در الکافی نقل شده است، فرشتگان الهی در شب قدر بر جانشینان رسول خدا (امامان شیعه) نازل می‌شوند. بر اساس این روایات، نزول فرشتگان در شب قدر مختص به زمان پیامبر(ص) نیست و پس از رحلت او نیز فرشتگان بر امام معصوم نازل می‌شوند.[۹] شیعیان با استناد به سوره قدر، بر وجود و زنده بودن امام مهدی(عج) استدلال می‌کنند؛ زیرا نزول فرشتگان نیازمند وجود حجت الهی در هر زمان است. این آموزه نشان می‌دهد که زمین هیچ‌گاه از امام معصوم خالی نمی‌ماند و وجود ایشان تا روز قیامت ضروری است.[۱۰]

منظور از امر و روح چیست؟

علامه طباطبایی در تفسیر آیه «تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ»[۱۱] دو احتمال مطرح کرده است:

امر به معنای عالم امر: در این صورت، فرشتگان و روح به اذن پروردگار در شب قدر نازل می‌شوند و هر امر الهی را اجرا می‌کنند.

امر به معنای حوادث آینده: در این صورت، فرشتگان و روح برای تدبیر و تنظیم تمام امور و حوادثی که قرار است در آینده اتفاق بیفتد، نازل می‌شوند.[۱۲]

ابن‌عربی در تفسیر خود «مِنْ كُلِّ أَمْرٍ» را به معنای معرفت وجود و هستی، ذات و صفات، خواص، احکام، احوال، تدبیر و تسخیر تمام اشیاء دانسته است.[۱۳]

منظور از روح

درباره مراد از روح در آیه ۴ سوره قدر سه دیدگاه اصلی مطرح شده است: برخی معتقدند روح اشاره به جبرئیل، فرشته وحی، دارد؛ برخی دیگر با استناد به آیه «وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا»،[۱۴] روح را به معنای وحی الهی تفسیر می‌کنند؛ و دیدگاه سوم، بر اساس روایتی از امام صادق(ع) ، روح را موجودی بزرگ‌تر و برتر از فرشتگان می‌داند.[۱۵]

قدر» به معنای اندازه، سنجش و ارزش است.

در این سوره ، از شب ارزش آفرینی، اندازه گیری و مقدرات انسان سخن به میان آمده است؛ شبی که از هزارماه برتر است و در یکی از شب‌های ماه رمضان 19 21 یا ۲۳ قرار دارد و قرآن در آن نازل شده است؛ شب اتصال مطلق میان زمین و ملکوت اعلی و فرودآمدن ملائکه و روح از آسمان و شب سلامت است.

امام خمینی در بیان محتوا و حقیقت شب قدر، معتقد است، شب قدر، شب نزول فرشتگان، نزول وحی و وصال پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم(است[۱] و معتقد است برای هر شیء در این عالم، حقیقت و ملکوت غیبی است و از مراتب قوس نزول عالم به اعتبار پنهان شدن خورشید حقیقت (یعنی حق تعالی) در افق تعینات خلقی به «لیل» و از مراتب قوس صعود به اعتبار طلوع خورشید از آن به ‌ «یوم» تعبیر می‌کند.[۲] [۳] ایشان قوس نزول را «لیلة القدر محمدی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قوس صعود را ‌ «یوم القیامه احمدی (صلی‌ لله علیه‌ ‌آله وسلّم)می‌نامند، زیرا این دو قوس عالم، امتداد نور فیض منبسط و حقیقت محمدی است که نخستین تعین اسم اعظم الله می‌باشد و همه تعینات ظهور این حقیقت می‌باشند و از آن جا که در نظر وحدت، عالم بیش از یک شب و روز نیست؛ از این رو شب قدر محمدی و روز قیامت احمدی یکی بیش نیست و کسی که این حقیقت در او پیاده شود، همیشه شب قدر و روز قیامت برای او محقق است، [۴]

بر این اساس شب قدر، شبی است که خورشید حقیقت با همه اسما و صفات خود در بنیه و تعین انسان کامل غروب می‌کند، از این‌رو انسان کامل، منطبق بر شب قدر است و فجر لیلة القدر، وقتی است که شمس حقیقت در روز قیامت از پس پرده تعینات خارج شود.[۵]

امام خمینی در سوره قدر دو احتمال برای روح ذکر می‌کند: مراد از روح، روح الامین و جبرئیل است یا مراد روح اعظم است. این روح به اعتبار اینکه قلم تدوین در عالم وجود است، قلم اعلی و به اعتبار اینکه همه حقایق در آن جمع است، عقل اول می‌باشد. به اعتقاد امام خمینی طبق برخی روایات روح اعظم با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود و با ائمه (علیهم‌السّلام) نیز هست و این روح اعظم از فرشتگان می‌باشد.[۶] [۷]

لیلةالقدر، شب نزول قرآن و فرشتگان و تعیین مقدرات.

«شب قدر» شب نزول قرآن بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و شبی است که مطابق با سوره قدر از هزار ماه برتر است. بر اساس روایات در این شب، تقدیر یک ساله افراد مشخص می گردد. در تعالیم اسلام و در کلام معصومین علیهم السلام، یک شب خاص به عنوان شب قدر معرفی نشده، بلکه یکی از شب های نوزدهم، بیست و یکم و یا بیست و سوم ماه مبارک رمضان شب قدر دانسته شده است. در روایات به احیاء (شب زنده‌داری) شبهای قدر سفارش زیادی شده و اعمالی برای این شب‌ها تعیین گردیده است.

فضیلت و ویژگی‌ها

قرآن کریم شب قدر را برتر از هزار ماه می‌شمارد.[۴۵] در برخی روایات نیز عمل در شب قدر برتر از هزار ماه شمرده شده است.[۴۶] امام‌خمینی همانند دیگر مفسران،[۴۷] در تفسیر برتری شب قدر از هزار ماه، به برخی روایات در این زمینه مانند روایاتی که هزار ماه را با مدت سلطنت بنی‌امیه تطبیق کرده،[۴۸] اشاره می‌کند[۴۹] و از آنجاکه اهتمام ایشان در تفسیر، بیشتر متوجه معانی باطنی آیات است، تفسیر تأویلی برخی اهل معرفت[۵۰] را مبنی بر اینکه مراد از شب قدر، انسان کامل و مراد از هزار ماه، انواع موجودات است، بیان کرده و خود، تأویل دیگری از آیه ارائه می‌کند. ایشان شب قدر را مظهر اسم اعظم(تعیّن محمدیه) می‌داند و معتقد است مراد از هزار ماه، مظهر اسمای دیگر الهی است؛ زیرا اسم اعظم مشتمل بر همه اسمای الهی است؛ از این‌رو لیلة‌القدر نیز برتر از هزار ماه شمرده شده و این بدان سبب است که خداوند هزار و‌ یک اسم دارد که یکی از آنها اسم مستأثر در علم غیب شمرده می‌شود و شب قدر محمدی(ص) نیز همان اسم مستأثر و پنهان است؛ از این‌رو آگاهی بر اسم مستأثر، تنها برای خداوند و خاتم پیامبران(ص) امکان‌پذیر است.[۵۱] امام‌خمینی ماه رمضان را جلوه شب قدر می‌داند که تمام حقایق و معانی در آن جمع است[۵۲] و تمام سعادت عالم در آن شب نازل شده است.[۵۳]

ازجمله معارفی که از برخی روایات درباره سوره قدر به دست می‌آید، نسبتی است که میان این شب با اهل‌بیت(ع) برقرار است؛[۵۴] زیرا نزول فرشتگان به امر الهی و تقدیر امور در شب قدر ـ به اتفاق مسلمانان ـ در هر سال استمرار دارد و این نزول، بر شخصی است که شایستگی این را دارد که محل نزول فرشتگان قرار گیرد. این شخص نمی‌تواند کسی جز ولیّ امر معصوم(ع) در هر دوره‌ای باشد.[۵۵]

امام‌خمینی تفسیر آیه «سَلاَمٌ هِی حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ»[۵۶] را نیز سلامت اولیای کامل از تصرفات شیاطین در این شب می‌داند که آغاز آن، از ابتدای عالم طبیعت تا مطلع‌الفجر روز قیامت است و این مطلب، بیان و تقریر دیگری از عصمت امامان(ع) است.[۵۷] ایشان در بیان دیگری از این آیه، سلامت را سلامت انسان کامل از آغاز ورود در حجاب‌های خلقی می‌داند که برای ولی مطلق لیلةالقدر است تا زمان طلوع فجر مطلق، یعنی زمان کناررفتن این حجاب‌ها و رسیدن او به مقام قاب قوسین است.[۵۸]

اهمیت شب قدر

شب قدر آن شبى است که در طول سال، شبى به فضلیت آن یافت نمى‌شود و عمل در این شب از عمل در طول هزار ماه بهتر است و تقدیر امور سال در این شب صورت‌ مى‌گیرد و فرشتگان و روح که اعظم فرشتگان الهى است، در این شب به اذن پروردگار به زمین فرود مى‌آیند و به محضر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) مى‌رسند و آنچه را که براى هر فرد مقدّر شده بر آن حضرت عرضه مى‌دارند. در اهمیت شب قدر همین بس که خداوند در سوره قدر در وصف آن می فرماید: «خَیرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ»؛ از هزار ماه برتر است.

مسائلی بر قدر و منزلت این شب افزوده است، از جمله:

نزول قرآن

نزول جامع ترین، کامل ترین و ماندگارترین کتاب الهی بر عظمت و منزلت شب قدر افزوده است. قرآن کریم خود می گوید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ»؛[۱] ماه مبارک رمضان ماهی است که در آن قرآن نازل شده است.

اما در چه شبی از شبهای آن ماه، قرآن نازل شده است؟ آیه دیگر بیان می کند که «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةٍ مُّبَارَکةٍ»[۲]؛ به راستی، آن [قرآن] را در شبی پربرکت نازل کردیم.

و این شب مبارک را در سوره قدر مشخص فرموده که «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ»[۳]؛ به حقیقت ما آن [قرآن] را در شب قدر فرود آوردیم.

پس باید گفت: نزول قرآن در چنین شبی بر عظمت آن می افزاید. این نکته را هم اضافه کنیم که این نزول، نزول دفعی است بر قلب رسول گرامی اسلام، نه نزول تدریجی که آغاز آن با آغاز بعثت یعنی بیست و هفتم رجب همراه است.

نزول قرآن

برخی از ‌اندیشمندان، نزول قرآن بر پیامبر(ص) را به دو گونه دفعی و تدریجی می‌دانند.[۵۹] از ویژگی‌های شب قدر، نزول دفعی قرآن بر پیامبر اکرم(ص) در آن است؛ چنان‌که در مدت ۲۳ سال به صورت تدریجی بر پیامبر(ص) نازل شده است.[۶۰]

به اعتقاد امام‌خمینی چگونگی نزول قرآن و حقیقت آن، یکی از اسرار معارف الهی است که جز پیامبر اسلام(ص) و اولیایی که به کمک ایشان به این حقایق دست می‌یابند، کسی توانایی درک آن را ندارد و این از اموری نیست که با ریاضت و شهود بتوان به آن دست یافت.[۶۱] ایشان با استناد به برخی روایات[۶۲] نزول قرآن بر پیامبر(ص) را به صورت دفعی در بیت معمور و به صورت تدریجی در طول ۲۳ سال دعوت ایشان در مکه و مدینه می‌داند[۶۳] و معتقد است خداوند در شب قدر، درِ رحمت خویش را به روی موجودات گشود، و با نزول قرآن، تمام اسما و صفات را به صورت جمعی و یکباره از طریق انسان کامل در دسترس بشر گذاشته است.[۶۴]. ایشان با بیان شاهدی از کلام ملاصدرا[۶۵] بر این نکته تأکید دارد که حقیقت قرآن با هفتاد هزار حجاب از عالم غیب نازل شده و به صورت الفاظ درآمده تا قلوب انسانی تاب تحمل آن را داشته باشد.[۶۶]

امام‌خمینی همانند استاد خود شاه‌آبادی[۶۷] با تحلیلی عرفانی، مراتب نزول قرآن را هفت مرتبه می‌شمارد و آن را منطبق بر مراتب هفت‌گانه عالم می‌داند و معتقد است برای قرآن، حقیقتی است که از شئون و حقایق علمی در حضرت واحدیت شمرده می‌شود؛ این حقیقت غیبی در هر نشئه از نشئاتِ هفت‌گانه عالم، ظهور و بروزی دارد و رسول خدا(ص) در هر نشئه‌ای از این نشئات ـ به گونه‌ای مناسب آن نشئه ـ آن را ادراک می‌کند و ممکن است مفاد برخی روایات را که قرآن بر هفت حرف نازل شده است،[۶۸] بر همین معنا حمل کرد.[۶۹] ایشان در تعیین این منازل هفت‌گانه، بیانی متفاوت با استاد خود دارد. شاه‌آبادی این منازل را مرتبه هویت غیبی حق، مرتبه فنای حضرت، مرتبه بقای بعد از فنا، مرتبه عقل بسیط، مرتبه عقل تفصیلی و مرتبه وهم، مرتبه خیال آن حضرت و در نهایت مرتبه الفاظ و صوت می‌داند؛[۷۰] ولی امام‌خمینی این منازل را حضرت علمیه، حضرت اعیان ثابته، حضرت اقلام، حضرت الواح، حضرت مثال، حس مشترک و شهادت مطلقه معرفی می‌کند.[۷۱]

امام‌خمینی نزول قرآن را از امور مهمی می‌داند که غایت و هدف بعثت را تشکیل می‌دهد و انگیزه این نزول، در دسترس قرارگرفتن حقایق آن برای مردم است که هر کس به اندازه وسعت وجودی خویش از آن بهره می‌برد.[۷۲] به باور ایشان پیامبران الهی(ع)، وحی را پیش از نزول آن توسط جبرئیل(ع) ، شهود می‌کنند و در مراحل بعد، با تنزل به مراحل پایین‌تر، حقایق وحی را در عوالم پایین‌تر مشاهده می‌کنند. ایشان مشاهده و شهود پیامبران(ع) را از قسم سفر سوم و چهارم از اسفار اربعه در منازل سالکان می‌داند که سالک در سیر الی‌الله و فی‌الله به مقام فنا رسیده و با رجوع به خلق، وظیفه تکمیل بندگان و سعادت آنها را بر عهده می‌گیرد. در این مرحله است که به مقام نبوت می‌رسد. اگرچه به اعتقاد ایشان، شهود انبیا(ع) در شرایع گوناگون، متفاوت است و به مظهریت آنها از اسمای الهی و غلبه آن اسم بر آنها بر می‌گردد.[۷۳]

زمان شب قدر

زمان شب قدر در روایات به صورت صریح تعیین نشده است؛ برخی روایات، آن را شب نوزدهم، بیست ‌و یکم یا بیست ‌و سوم ماه رمضان دانسته‌اند و معین‌نکردن آن را برای تشویق بر انجام اعمال در هر سه شب بیان کرده‌اند.[۷۴] اندیشمندان اسلامی نیز در تعیین شب قدر اختلاف داشته و برخی نُه نظر در این زمینه ذکر کرده‌اند.[۷۵] ازجمله این نظرها عبارت‌اند از: ۱. شب قدر، تنها شب نزول قرآن بر پیامبر(ص) است که تکرار نشده است. ۲. شب قدر در سال‌های زندگی پیامبر(ص) بوده است. ۳. شب قدر هر سال تکرار می‌شود؛ ولی ممکن است در ماه‌های گوناگون واقع شود. ۴. شب قدر، تنها در ماه رمضان واقع می‌شود و یک شب است.[۷۶] امام‌خمینی با بیان برخی روایات در این زمینه، به روایتی از اقبال سیدبن‌طاووس اشاره می‌کند که شب قدر را خصوص شب بیست‌ و سوم ماه رمضان می‌شمارد و نشانه تمایل وی به پذیرش این قول است. ایشان در جمع میان اقوال و اخباری که در تعیین شب قدر وارد شده، به نکته‌ای عرفانی اشاره می‌کند که ممکن است اختلاف روایات در تعیین این شب به اختلاف این شب‌ها در مظهریت آنها از حقیقت شب قدر و کمال و نقص آنها برگردد؛ بدین معنا که همه این شب‌ها، شب قدر هستند؛ ولی برخی شریف‌تر و کامل‌تر هستند.[۷۷]

نزول فرشتگان و روح

برخی متکلمان نزول فرشتگان را نزولی جسمانی دانسته‌اند که سبب تنگی زمین می‌گردد.[۷۸] از دیدگاه حکما فرشتگان مجرد بوده و نزول آنها نزول جسمانی نیست و آنان فوق زمان و مکان می‌باشند.[۷۹] برخی معتقدند نزول فرشتگان به امر الهی به عالم خلق، در حقیقت تنزل حقایقی است که در عالم بالا وجود دارند و آنچه نازل می‌شود، رقیقه آن حقیقت بالا است.[۸۰] مراد از روح در سوره قدر از دیدگاه بسیاری از مفسران جبرئیل(ع) است[۸۱] و طبق بعضی روایات روح(ع) از فرشتگان بوده و برتر از جبرئیل(ع) است.[۸۲]

امام‌خمینی مانند بسیاری از اندیشمندان اسلامی[۸۳] معتقد به تجرد فرشتگان بوده و اینکه تجرد آنان از بسیاری از آیات و روایات اثبات می‌شود و گفته برخی محدثین[۸۴] در مجردنبودن آنان را بسیار ضعیف شمرده است.[۸۵] به این جهت ایشان چگونگی تنزّل فرشتگان را بر ولی امر به صورت نقل و انتقال مکانی و تجافی از محل خود نمی‌داند؛ زیرا آنان از لوازم جسم و ماده منزه هستند و تنزّل آنان در شب قدر یا غیر آن در مرتبه قلب یا صدر یا حس مشترک ولی به صورت تمثل ملکوتی است، چنان‌که تنزّل جبرئیل(ع) بر حضرت مریم(س) در آیه کریمه[۸۶] به تمثل تعبیر شده است و این تنزّل بر ولی ممکن نیست مگر با خروج از قیود طبیعت و تناسب آنها با عوالم بالا و مادامی که نفس مشغول تدبیر این عالم است، این تمثلات برای او رخ نمی‌دهد.[۸۷] به اعتقاد ایشان گاهی اولیای کامل الهی(ع) با انسلاخ از عوالم، فرشتگان و روح اعظم را مشاهده می‌کنند و گاهی به قدرت خود ولیّ کامل، تنزّل فرشتگان حاصل می‌شود.[۸۸]

فلاسفه، روح(ع) را نخستین طبقه و جبرئیل(ع) را آخرین طبقه فرشتگان کروبیین می‌دانند و جبرئیل(ع) را روح‌القدس می‌نامند.[۸۹] امام‌خمینی در سوره قدر دو احتمال برای روح ذکر می‌کند: مراد از روح، روح‌الامین و جبرئیل(ع) است و اینکه مراد روح اعظم است که طبق برخی روایات اعظم از فرشتگان و جبرئیل(ع) است.[۹۰] این روح را به اعتبار اینکه قلم تدوین در عالم وجود است، قلم اعلی و به اعتبار اینکه همه حقایق در آن جمع است، عقل اول می‌نامند. طبق برخی روایات روح اعظم با رسول خدا(ص) بود و با ائمه(ع) هست و از ملکوت است.[۹۱] روح در قرآن کاربرد دیگری نیز دارد و آن روح انسانی یا روح اولیا(ع) است که اعظم از فرشتگان است.[۹۲]

شب احیا

احیاء یا شب‌زنده‌داری (یعنی شب را به دعا و عبادت گذراندن)[۱] یکی از سنت‌های مهم در میان مسلمانان است. شب‌زنده‌داری به‌قصد نماز شب به‌گفتهٔ اکثر مفسرین، همان‌طور که از سورهٔ المزمل برمی‌آید، در ابتدای اسلام حدود یک سال )بنا به اختلاف در روایات)واجب بوده و مسلمانان در کنار پیامبر اسلام آن را به‌جای می‌آوردند. به‌نظر اغلب فقها و مفسرین، پس از حدود یک سال طبق آیهٔ ۲۱ همین سوره، خداوند در این حکم تخفیف قائل شد و جای آن را تهجد گرفت.[۲][۳][۴] مهمترین زمان برگزاری مراسم شب احیا برای مسلمانان، شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم ماه رمضان است.[۵][۶][۷]

اِحیاء به‌معنی خواص

اِحیاء به‌معنی خاص، شامل شب‌زنده‌داری و بیدار ماندن شب‌های خاصی از سال است که در رأس آن شب قدر (شب‌های نوزدهم، بیست‌ویکم و بیست‌وسوم ماه رمضان) قرار دارد.[۸] همچنین در روایتی از امام اول شیعیان علی بن ابی‌طالب، احیا در چهار شب از جمله شب اول ماه رجب، شب نیمهٔ شعبان، شب عید فطر و شب عید قربان توصیه شده‌است.[۹][۱۰][۱۱]

همچنین از حَضْرَتِ محمد (صَلیٰ الله عَلَیه و آلِهٖ) پیامبر خدا نقل شده که هر کس شبهای عیدین عید فطر و عید قربان را احیا کند در آن روزی که دل‌ها می‌میرند، دل او نمیرد. مشابه همین روایت برای احیای شب نیمه شعبان نیز نقل شده‌است.[۹][۱۲][۱۳]

خصوصیات

احیا آیینی مذهبی است که می‌تواند به صورت فردی یا جمعی برگزار شود. شخص می‌تواند خود احیا را در خانه انجام دهد یا به گروهی در مسجد ملحق شود. احیا را می‌توان در تمام شب‌های سال انجام داد، اما شب‌های خاصی توسط بزرگان دین بیشتر توصیه شده‌است.[۱۴] احیا را می‌توان به سادگی با بیدار ماندن در طول شب و ذکر گفتن یا خواندن نماز شب انجام داد. علاوه بر این می‌توان از دعاها و موارد تخصصی‌تری که در کتاب مفاتیح الجنان آمده برای برگزاری احیا استفاده کرد.[۱۵][۱۶][۱۷]

ثواب و فواید آن

در روایات فراوانی از محمد و چهارده معصوم نقل شده‌است که هر کس شب‌های قدر را احیا کند، گناهانش آمرزیده می‌شود.[۱۸] همچنین گفته شده روزی او زیاد می‌شود و در کارهایش گشایش می‌بیند.[۱۹][۲۰][۲۱] در احادیث مربوط به چهارده معصوم آمده‌است: بیدار ماندن قسمتی از شب و نماز خواندن و تلاوت قرآن ثواب بسیار دارد.[۲۲] خاصیت‌های دیگری نیز در متون اسلامی برای احیا آمده‌است، از جمله: با احیا، بیماری از جسم خارج می‌شود.[۲۳] چهره فرد را نورانی و زیبا می‌کند.[۲۴] خانه فرد یا محل برگزاری احیا نورانی می‌شود. باعث تلاش مستمر و مداوم در طول روز می‌شود. موجب تضمین روزی بدون رنج و زحمت است.[۲۵] فرصتی برای تمدد اعصاب و رفع خستگی، افسردگی و آزردگی و ترمیم روح و جسم فرد است. فرصتی است برای مناجات با خالق جهان هستی و اوج قرب الهی.[۲۶] بُعد معنوی فرد را می‌سازد و تقویت می‌کند و باعث می‌شود فرد از منبع علم و قدرت لایزال الهی، توش و توان بگیرد.[۲۷] موجب اصلاح روابط بین افراد شده و آن را بهبود می‌بخشد.[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]

تقدیر امور

قدر» به معنای تقدیر و اندازه گیری و تنظیم است. راغب اصفهانی می گوید: «لیلة القدر ای لیلة قیضها لامور مخصوصة[۴]؛ شب قدر یعنی شبی که [خداوند] برای [تنظیم و تعیین] امور مخصوصی آن را آماده [و مقرر] نموده است».

و قرآن کریم می فرماید: «فیها یفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکیمٍ»[۵]؛ در آن شب هر کاری بر طبق حکمت

]خداوند] جدا [و تعیین و تنظیم] می گردد.

طبق روایات فراوانی[۶] سرنوشت افراد برای سال بعد، مانند: رزق، مرگ، خوشی و ناخوشیها، حج رفتن و حوادث دیگر زندگی بر اساس استعدادها و لیاقتها رقم می خورد. امام رضا علیه السلام فرمود: «...یقدر فیها ما یکون فی السنة من خیر او شر او مضرة او منفعة او رزق او اجل ولذلک سمیت لیلة القدر[۷]؛ در آن شب قدر آنچه که در سال واقع می شود، تقدیر و اندازه گیری می شود. از نیکی و بدی و زیان و سود و روزی و مرگ. به همین جهت نیز شب قدر [شب اندازه گیری] نامیده شده است». و امام صادق علیه السلام فرمود: «التقدیر فی لیلة القدر تسعة عشر، و الابرام فی لیلة احدی و عشرین و الامضاء فی لیلة ثلاث و عشرین[۸]؛ تقدیر امور [و سرنوشتها] در شب قدر یعنی شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضا[ی آن] در شب بیست و سوم [صورت می گیرد[

سند امامت

شب قدر بزرگترین سند امامت و تداوم آن در طول زمان است. در روایات فراوانی، وجود شب قدر را در هر زمان دلیل لزوم امامت و بقای آن دانسته اند، لذا سوره قدر به منزله شناسنامه اهل بیت علیهم السلام شمرده شده است. در اینجا به برخی روایات اشاره می شود:

از امام صادق علیه السلام نقل شده است که فرمود: علی علیه السلام زیاد می فرمود: هیچگاه تیمی و عدوی [ابوبکر و عمر] خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله جمع نشدند مگر آن که آن حضرت [سوره] «انا انزلناه...» را با خشوع و گریه می خواند، سپس آن دو عرض می کردند چقدر رقت شما نسبت به این سوره شدید است. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمود: به جهت آنچه چشمم دیده و دلم فهمیده است و به جهت آنچه دل این شخص [یعنی علی علیه السلام] پس از من خواهد دید. آن دو می گفتند: مگر شما چه دیده ای و او چه می بیند؟ فرمود: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله برای آن دو نوشت: «تَنَزَّلُ الْمَلَائِکةُ وَالرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کلِّ أَمْرٍ»؛[۹] ملائکه و روح در آن شب با اذن پروردگارشان برای (تقدیر) هر کاری نازل می شوند. آنگاه فرمود: آیا بعد از «کل امر؛ تمام امرها» که خداوند می فرماید، چیزی باقی خواهد ماند؟ گفتند: نه. سپس حضرت فرمود: آیا می دانید آن کسی که هر امری بر او نازل می شود کیست؟ گفتند: تو هستی ای رسول خدا! آنگاه می فرمود: بله [ولی] آیا شب قدر بعد از من هم ادامه دارد؟ گفتند: بله. فرمود: آیا [در شبهای قدر] بعد از من هم آن امر نازل می شود؟ گفتند: بله. سپس فرمود: بر چه کسی؟ گفتند: نمی دانیم. سپس آن حضرت از سر من [علی] می گرفت) دست را روی سر من قرار می داد) و می فرمود: اگر نمی دانید بدانید، آن شخص پس از من این مرد است. [امام صادق] فرمود: پس آنگاه آن دو نفر همیشه این گونه بودند که شب قدر را بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به سبب هراسی که بر دلشان می افتاد، می شناختند.[۱۰]

در جای دیگر علی علیه السلام فرمود: «به حقیقت شب قدر در هر سال وجود دارد و امر سال در آن شب نازل می شود و به راستی برای آن امر صاحبان امری است. عرضه شد آنان چه کسانی هستند؟ فرمود: «انا و احد عشر من صُلبی ائمة محدَّثون[۱۱]؛ من و یازده [امام] از نسل من که [همه] امامانی محدَّث می باشند [که ملائکه را نمی بینند ولی صدای آنها را می شنوند[

و در برخی روایات آمده که خود ولایت علی علیه السلام و ائمه علیهم السلام جزء تقدیرات آن شب است[۱۲] و نیز دستور داده اند که با مخالفان برای اثبات امامت و بقای آن و زنده بودن مهدی علیه السلام به شب قدر استدلال کنید.[۱۳]

آری، بقای شب قدر دلیل محکمی است بر بقای امامت و بقای امامت اقتضا می کند حیات و زنده بودن مهدی علیه السلام را و حیات مهدی علیه السلام نشانه حیات مذهب پیشتاز و همیشه در صحنه تشیع است. لذا اسلام اصیل و قرآن تا ابد زنده است.

از اینجا روشن شد که شب قدر یعنی شب ولایت و امامت[۱۴] و معنای روایاتی که شب قدر را به حضرت فاطمه علیهاالسلام تفسیر نموده است،[۱۵] روشن شد که حقیقت شب قدر امامت و ولایت است و حقیقت ولایت و امامت زهرای مرضیه علیها السلام است.

بخشش گناهان

یکی دیگر از ویژگیهای شب قدر بخشش گناهان و عفو عاصیان و مجرمان است، لذا باید تلاش نمود تا این فیض عظمای الهی شامل حال انسان شود. وای به حال انسانی که در شب قدر مورد غفران الهی قرار نگیرد؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمود: «من ادرک لیلة القدر فلم یُغفر له فأبعدَه الله[۱۶]؛ کسی که شب قدر را درک کند، پس بخشیده نشود [و مورد رحمت بی پایان الهی واقع نشود] پس خدا او را [از رحمت خویش] دور می سازد»؛ و در جای دیگر فرمود: «من حرّمها فقد حرم الخیر کله و لایحرم خیرها الا محروم[۱۷]؛ هر کس که از فیض شب قدر محروم گردد، از تمام خیرات محروم [و بی نصیب] شده است و محروم نمی ماند از [برکات و] خیرات شب قدر، مگر کسی که [با اعمال خویش] خود را محروم نموده باشد». لذا باید تلاش مضاعف نمود تا غفران الهی در این شب بخشش گناهان شامل حال انسان گردد.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمود: «من قام لیلة القدر ایمانا و احتسابا، غُفر له ما تقدم من ذنبه[۱۸]؛ کسی که در شب قدر به پاخیزد [و آن شب را] از روی ایمان و محاسبه [و اخلاص بیدار باشد،] گناهان گذشته اش بخشوده می شود.»

در بحارالانوار در ذیل این روایت اضافه شده: «من صلی لیلة القدر ایمانا واحتسابا غَفر الله ما تقدم من ذنبه[۱۹]؛ هر کس در شب قدر، از روی ایمان و محاسبه [و اخلاص] نماز گذارد، خداوند گناهان گذشته او را می بخشد».

اعمال شب قدر

اعمال شب های قدر دو گونه است:

الف. اعمالی که مشترک بین هر سه شب است، شامل: غسل ، خواندن دو رکعت نماز که‌ در هر رکعت پس از سوره حمد، هفت مرتبه سوره توحید خوانده و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگوید، «استغفراللّه و اتوب الیه». ، بازکردن قرآن مجید در برابر خود و گفتن: اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُک بِکتَابِک الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ وَ فِیهِ اسْمُک الْأَکبَرُ وَأَسْمَاؤُک الْحُسْنَى وَ مَا یخَافُ وَ یرْجَى أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِک مِنَ النَّارِ؛ و سپس گذاشتن مُصحَف شریف بر سر و گفتن: اَللّهُمَّ بِحَقِّ هذَا الْقُرْآنِ وَبِحَقِّ مَنْ اَرْسَلْتَهُ بِهِ وَبِحَقِّ کلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فیهِ وَبِحَقِّک عَلَیهِمْ فَلا اَحَدَ اَعْرَفُ بِحَقِّک مِنْک؛ سپس هر کدام از این عبارات را ده مرتبه بگوید: بِک یا اَللّهُ؛ بِمُحَمَّدٍ؛ بِعَلی؛ بفاطمه؛ بِالْحَسَنِ؛ بِالْحُسَینِ؛ بِعَلِىّ بْنِ الْحُسَینِ؛ بُمَحَمَّدِ بْنِ عَلِی؛ بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ؛ بِمُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ؛ بِعَلِىِّ بْنِ مُوسى؛ بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِی؛ بِعَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ؛ بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِی؛ بِالْحُجَّة. زیارت امام حسین علیه السلام ، احیاء(شب زنده‌داری) ، به جا آوردن صد رکعت نماز که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره حمد، ده‌ مرتبه سوره توحید بخواند. خواندن دعای «اللَّهُمَّ إِنِّی أَمْسَیتُ لَک عَبْداً دَاخِراً...». خواندن دعای جوشن کبیر.

ب . اعمالی که مخصوص به هر یک از سه شب قدر است:

شب نوزدهم: صد بار ذکر «اَستَغفِرُاللهَ رَبّی و اَتوبُ اِلیهِ»؛ صد بار ذکر «اَلّلهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرِالمُؤمِنینَ»؛ دعای: «اَللّهُمَّ اْجْعَلْ فیما تَقْضی وَتُقَدِّرُ مِنَ الاَمْرِ الْمَحْتُومِ...»

شب بیست و یکم: خواندن دعاهایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است. دعای: یا مُولِجَ اللَّیلِ فِی النَّهارِ...

شب بیست و سوم: خواندن دعاهایی که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است؛ خواندن سوره عنکبوت، سوره روم و سوره دخان؛ هزار مرتبه خواندن سوره قدر؛ خواندن دعاهای جوشن کبیر، مکارم الاخلاق و افتتاح؛ غسل در ابتدای شب و غسلی در انتهای آن؛ دعای: اَللَّهُمَّ امْدُدْ لِی فِی عُمُرِی وَ أَوْسِعْ لِی فِی رِزْقِی...؛ دعای: اَللَّهُمَّ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ فِیمَا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ...؛ دعای: یا بَاطِناً فِی ظُهُورِهِ وَ یا ظَاهِراً فِی بُطُونِهِ ...؛ خواندن دعای سلامتی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه)

معنای شب قدر ومعانی قدر - اندازه و مقدار - بزرگ و با عظمت - تنگی - با ارزش و پرقیمت - مفهوم شب قدر - فلسفه وجودی - عظمت و اهمیت - علت نامگذاری - فضيلت ویژگی‌ها - نزول قرآن - برتری شب قدر - علت پنهان‌بودن - توسعه طولی زمان - نزول فرشتگان - صفا و سلامتی - اختصاص به امام زمان - احیاء - اعمال - وظایف مسلمان در ایام قدر - خودسازی - شرایط - مشارطه - برنامه‌ریزی - دعا و نیایش - قرائت قرآن - رذیلت‌زدایی - اصلاحات اجتماعی - تعیین شب قدر - دیدگاه فقها - روایت امام صادق - تداوم شب در سیره صالحان در شب‌های قدر - پیامبر خدا - حضرت فاطمه زهرا - سید علی قاضی - امام خمینی - احتمالات در تعدد شب قدر - احتمال اول - احتمال دوم - احتمال سوم - فضیلت روز قدر

احادیث روزه و رمضان

وجوب روزه

يا أيُّها الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ».[۲] اى كسانى كه ايمان آورده ايد! روزه بر شما مقرّر شده است، همچنان كه بر پيشينيان شما مقرّر شده بود، شايد كه پرهيزگار شويد.

الإمامُ زينُ العابدينَ علیه السلامـ مِن دُعائهِ في وَداعِ شَهرِ رَمَضانَ ـ: ثُمّ آثَرتَنا بهِ على سائرِ الاُمَمِ، و اصطَفَيتَنا بفَضلِهِ دُونَ أهلِ المِلَلِ، فَصُمنا بِأمرِكَ نَهارَهُ، و قُمنا بِعَونِكَ لَيلَهُ.[۳] امام زين العابدين علیه السلامـ در دعاى وداع با ماه رمضان ـگفت : سپس به وسيله اين ماه، ما را بر ساير امّتها برترى دادى و افتخار آن را نصيب ما، و نه پيروان ديگر آيينها، كردى، پس به فرمان تو روز آن را روزه گرفتيم و به يارى تو، شبش را به عبادت گذرانيديم.

فضيلت روزه

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : قالَ اللّهُ تباركَ و تعالى: كُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ هُو لَهُ، غَيرَ الصِّيامِ هُو لي و أنا أجزِي بهِ. [۴] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خداوند تبارك و تعالى فرمود : هر كارى كه فرزند آدم مى كند، از آنِ اوست، مگر روزه كه از من است و پاداش آن را من مى دهم.

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّ اللّهَ تبارَكَ و تعالى يقولُ : الصَّومُ لِي و أنا أجزِي علَيهِ. [۵] امام صادق علیه السلام :خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد : روزه از من است و پاداش آن را من مى دهم.

حكمت واجب بودن روزه

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : علَيكُم بِالصَّومِ؛ فإنّهُ مَحسَمَةٌ للعُرُوقِ و مَذهَبَةٌ للأشَرِ. [۶] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :بر شما باد روزه گرفتن كه آن رگها را مى بُرد [شهوت را كم مى كند] و سرمستى را مى بَرد.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ يَدُقُّ المَصيرَ، و يُذِيلُ اللَّحمَ، و يُبَعِّدُ مِن حَرِّ السَّعيرِ. [۷] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه، روده را باريك مى كند، گوشت را مى ريزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مى گرداند.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : فَرَضَ اللّهُ... الصِّيامَ ابتِلاءً لإخلاصِ الخَلقِ. [۸] امام على علیه السلام :خداوند... روزه را براى آزمودن اخلاص بندگان، واجب كرد.

امام على علیه السلام : ... ما حَرَسَ اللّهُ عِبادَهُ المؤمنينَ بالصَّلَواتِ و الزَكَواتِ و مُجاهَدَةِ الصِّيامِ في الأيَّامِ المَفروضاتِ؛ تَسكينا لأطرافِهِم، و تَخشِيعا لأبصارِهِم و تَذلِيلاً لِنُفوسِهِم و تَخفِيضا (تَخضِيعا) لِقُلوبِهِم. [۹] امام على علیه السلام :خداوند بندگان مؤمن خود را به وسيله نمازها و زكاتها و جدّيت در روزه دارى روزهاى واجب [رمضان]، براى آرام كردن اعضا و جوارح آنان و خشوع ديدگانشان و فروتنى جانهايشان و خضوع دلهايشان حفظ مى كند.

فاطمةُ الزَّهراءُ عليها السلام : فَرَضَ اللّهُ الصِّيامَ تَثبِيتا لِلإخلاصِ. [۱۰] فاطمه زهرا عليها السلام :خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.

الإمامُ الحسينُ علیه السلامـ لمّا سُئلَ عن علَّةِ وجوب الصَّوم ـ: لِيَجِدَ الغَنيُّ مَسَّ الجُوعِ، فَيَعُودَ بِالفَضلِ على المَساكينِ.[۱۱] امام حسين علیه السلامـ درباره علّت وجوب روزه ـفرمود : تا توانگر رنج گرسنگى را بچشد و در نتيجه، به مستمندان رسيدگى و بخشش كند.

الإمامُ الباقرُ علیه السلام : الصِّيامُ و الحَجُّ تَسكِينُ القُلوبِ. [۱۲] امام باقر علیه السلام :روزه و حج، آرام بخش دلهاست.

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : أمّا العِلَّةُ في الصِّيامِ لِيَستَوِيَ بهِ الغَنيُّ و الفَقيرُ؛ و ذلكَ لأنَّ الغَنيَّ لَم يَكُن لِيَجِدَ مَسَّ الجُوعِ، فَيَرحَمَ الفَقيرَ؛ لأنَّ الغَنيَّ كُلَّما أرادَ شَيئا قَدَرَ علَيهِ، فأرادَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ أن يُسَوِّيَ بينَ خَلقِهِ و أن يُذِيقَ الغَنيَّ مَسَّ الجُوعِ و الألَمِ، لِيَرِقَّ على الضَّعيفِ و يَرحَمَ الجائعَ. [۱۳] امام صادق علیه السلام :علّت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن توانگر و تهيدست برابر شوند ؛ زيرا توانگر رنج گرسنگى را احساس نمى كند تا به تهيدست رحم كند؛ چرا كه توانگر هرگاه چيزى بخواهد مى تواند آن را فراهم آورد. از اين رو خداوند عزّ و جلّ خواست تا ميان آفريدگانش برابرى (همدردى) ايجاد كند و رنج گرسنگى و سختى را به توانگر بچشاند تا بر ناتوان، دل بسوزاند و به گرسنه، رحم كند.

الإمامُ الرِّضا علیه السلامـ في علّةِ وُجوبِ الصَّومِ ـ: لِكَي يَعرِفُوا ألَمَ الجُوعِ و العَطَشِ، و يَستَدِلُّوا على فَقرِ الآخِرَةِ، و لِيكونَ الصائمُ خاشِعا ذَليلاً مُستَكينا مَأجُورا مُحتَسِبا عارِفا صابِرا على ما أصابَهُ مِن الجُوعِ و العَطَشِ، فَيَستَوجِبَ الثَّوابَ مَع ما فيهِ مِنَ الإمساكِ عنِ الشَّهَواتِ، و لِيكونَ ذلكَ واعِظا لَهُم في العاجِلِ، و رائضا لَهُم على أداءِ ما كَلَّفَهُم و دَليلاً لَهُم في الأجرِ، و لِيَعرِفوا شِدَّةَ مَبلَغِ ذلكَ على أهلِ الفَقرِ و المَسكَنَةِ في الدنيا، فَيُؤَدُّوا إلَيهِم ما فَرَضَ اللّهُ لَهُم في أموالِهِم.[۱۴] امام رضا علیه السلامـ در بيان علّت وجوب روزه ـفرمود : تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نيازمندى خود در آخرت پى برند. و اينكه روزه دار بر اثر گرسنگى و تشنگى كه به او مى رسد، خاشع و افتاده حال و فروتن و مأجور و طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر گردد و بدين سبب مستوجب ثواب شود. به علاوه آن كه، روزه موجب خوددارى از شهوات است، نيز، تا روزه در دنيا پند گوى آنان باشد و ايشان را در راه انجام تكاليفشان رام و ورزيده كند و در رسيدن به اجر، راهنماى آنان باشد، و به سختى تشنگى و گرسنگى كه نيازمندان و مستمندان در دنيا مى چشند پى ببرند و در نتيجه، حقوقى را كه خداوند در دارايى هايشان واجب فرموده است، به ايشان بپردازند.

الإمامُ العسكريُّ علیه السلامـ لمّا سُئلَ عن عِلَّةِ وُجوبِ الصَّومِ ـ: لِيَجِدَ الغَنِيُّ مَسَّ الجُوعِ؛ فَيَمُنَّ على الفَقيرِ.[۱۵] امام عسكرى علیه السلامـ در پاسخ به پرسش از علّت واجب شدن روزه ـفرمود : تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتيجه، به نيازمند كمك كند.

روزه سپر است

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ جُنَّةٌ مِن النارِ. [۱۶] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه، سپرى در برابر آتش است.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ جُنَّةٌ ما لم يَخرِقْها. [۱۷] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه، سپر است، به شرط اين كه [شخص] آن را از هم ندَرَد.

روزه زكات بدن است

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : لِكُلِّ شَيءٍ زكاةٌ و زكاةُ الأبدانِ الصِّيامُ. [۱۸] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر چيزى زكاتى دارد و زكات بدنها، روزه است.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : صُومُوا تَصِحُّوا. [۱۹] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه بگيريد تا سالم مانيد.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : الصِّيامُ أحَدُ الصِّحَّتَينِ. [۲۰] امام على علیه السلام :روزه، نيمى از تندرستى است.

الإمامُ الكاظمُ علیه السلام : لِكلِّ شَيءٍ زكاةٌ و زكاةُ الجَسَدِ صيامُ النَّوافِلِ. [۲۱] امام كاظم علیه السلام :هر چيزى زكاتى دارد و زكات بدن، روزه مستحبى است.

فضيلت روزه دار

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصائمُ في عِبادَةِ اللّهِ و إن كانَ نائما على فِراشِهِ، ما لَم يَغتَبْ مُسلِما. [۲۲] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه دار گر چه در بستر خويش خفته باشد، تا زمانى كه غيبت مسلمانى را نكند، در حال عبادت خداست.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ، و نَفَسُهُ تسبيحٌ. [۲۳] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خواب روزه دار، عبادت است و نفَس كشيدن او، تسبيح.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : إنَّ لِلجَنَّةِ بابا يُدعَى الريَّانَ، لا يَدخُلُ مِنهُ إلاّ الصائمُونَ [۲۴] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :بهشت را درى است به نام ريّان (سيراب، شاداب) كه جز روزه داران از آن وارد نشوند.[۲۵]

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : ما مِن صائمٍ يَحضُرُ قَوما يَطعَمُونَ إلاّ سَبَّحَت أعضاؤهُ، و كانَت صَلاةُ الملائكةِ علَيهِ، و كانَت صَلاتُهُم استِغفارا. [۲۶] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هيچ روزه دارى نيست كه بر عده اى در حال غذا خوردن وارد شود، مگر اين كه اندامهايش تسبيح گويند و فرشتگان بر او درود فرستند و درود فرشتگان، آمرزش خواهى است.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : مَن مَنَعَهُ الصَّومُ مِن طَعامٍ يَشتَهِيهِ، كانَ حقّا على اللّهِ أن يُطعِمَهُ مِن طَعامِ الجَنَّةِ و يَسقِيَهُ مِن شَرابِها. [۲۷] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر كه روزه، او را از خوردنِ غذايى كه هوس آن را كند باز دارد، بر خداست كه وى را از غذاى بهشت سير كند و از شراب بهشتى به او بنوشاند.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآلهـ إنّهُ كانَ إذا أفطَرَ يقولُ ـ: اللّهُمّ لكَ صُمنا و على رِزقِكَ أفطَرْنا، فَتَقَبَّلْهُ مِنّا، ذَهَبَ الظَّماءُ، و ابتَلَّتِ العُروقُ، و بَقِيَ الأجرُ.[۲۸] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآلهـ در هنگام افطار روزه اش ـگفت : بار خدايا! براى تو روزه گرفتيم و با روزىِ تو افطار مى كنيم ؛ پس آن را از ما بپذير ؛ تشنگى رفت و رگها [مجدّدا] شاداب شد و پاداش بر جاى مانْد.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ، و صَمتُهُ تَسبيحٌ، و دُعاؤهُ مُستجابٌ، و عَمَلُهُ مُضاعَفٌ. إنّ للصائمِ عِندَ إفطارِهِ دَعوَةً لا تُرَدُّ. [۲۹] امام على علیه السلام :خوابِ روزه دار، عبادت است و خاموشى او، تسبيح و دعايش، پذيرفته و عملش، دو چندان. براستى كه براى روزه دار به هنگام افطار دعايى است كه در درگاه خدا ردّ نمى شود.

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : لِلصائمِ فَرحَتانِ : فَرحَةٌ عندَ إفطارِهِ، و فَرحَةٌ عندَ لِقاءِ رَبِّهِ. [۳۰] امام صادق علیه السلام :روزه دار دو شادى دارد : يك شادى هنگام گشودن روزه اش و شادى ديگر هنگام ديدار با پروردگارش.

امام صادق علیه السلام : مَن فَطَّرَ صائما فلَهُ مِثلُ أجرِهِ. [۳۱] امام صادق علیه السلام :هركه روزه دارى را افطارى دهد، اجرش همانند اجر او باشد.

امام صادق علیه السلام : نَومُ الصائمِ عِبادَةٌ، و صَمتُهُ تَسبيحٌ، و عَمَلُهُ مُتَقَبَّلٌ، و دُعاؤهُ مُستَجابٌ. [۳۲] امام صادق علیه السلام :خواب روزه دار، عبادت است و سكوتش، تسبيح و عملش، پذيرفته و دعايش، مستجاب.

كسى كه روزه او برايش سودى ندارد

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : رُبَّ صائمٍ حَظُّهُ مِن صيامِهِ الجُوعُ و العَطَشُ، و رُبَّ قائمٍ حَظُّهُ مِن قيامِهِ السَّهَرُ. [۳۳] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :بسا روزه دارى كه بهره او از روزه اش [تنها ]گرسنگى و تشنگى است و بسا شب زنده دارى كه بهره او از عبادتِ شبانه اش، فقط بى خوابى است.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : الصِّيامُ اجتِنابُ المَحارِمِ كما يَمتَنِعُ الرجُلُ مِنَ الطَّعامِ و الشَّرابِ. [۳۴] امام على علیه السلام :روزه، دورى كردن از حرامهاست ؛ همچنان كه مرد از خوردن و آشاميدن خوددارى مى كند.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : كَم مِن صائمٍ ليسَ لَهُ مِن صيامِهِ إلاّ الجُوعُ و الظَّمَأُ، و كَم مِن قائمٍ ليسَ لَهُ مِن قيامِهِ إلاّ السَّهَرُ و العَناءُ، حَبَّذا نَومُ الأكياسِ و إفطارُهُم. [۳۵] امام على علیه السلام :بسا روزه دارى كه از روزه خود جز گرسنگى و تشنگى نصيبى نمى برد و بسا شب زنده دارى كه از عبادت شبانه خويش جز نخوابيدن و رنج بهره اى نمى گيرد ؛ خوشا خواب زيركان و روزه نگرفتن آنان.

تشويق به روزه داوطلبانه (مستحبى)

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : مَن صامَ يَوما تَطَوُّعا فلو اُعطِيَ مِل ءَ الأرضِ ذَهَبا ما وَفّى أجرَهُ دُونَ يَومِ الحِسابِ. [۳۶] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر كس يك روز داوطلبانه روزه بگيرد، اگر به اندازه زمين، طلا به او داده شود، اجر خود را كامل دريافت نكرده است و فقط در روز حساب (قيامت) اجر كاملش را دريافت مى كند.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : مَن صامَ يَوما تَطَوُّعا ابتِغاءَ ثَوابِ اللّهِ وَجَبَت لَهُ المَغفِرَةُ. [۳۷] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :هر كه يك روز براى ثواب خدا داوطلبانه روزه بگيرد، آمرزش او واجب شود.

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إيّاكُم و الكَسَلَ، إنَّ رَبَّكُم رَحيمٌ يَشكُرُ القَليلَ، إنَّ الرجُلَ... لَيَصُومُ اليَومَ تَطَوُّعا يُرِيدُ بهِ وَجهَ اللّهِ تعالى فَيُدخِلُهُ اللّهُ بهِ الجَنَّةَ. [۳۸] امام صادق علیه السلام :از كاهلى و تنبلى دورى كنيد ؛ زيرا پروردگار شما مهربان است و از كار اندك هم قدردانى مى كند. آدمى... يك روز براى رضاى خداوند متعال داوطلبانه روزه مى گيرد و خداوند به سبب آن، او را به بهشت مى برد.

امام صادق علیه السلام : إنَّ الرَّجُلَ لَيَصُومُ يَوما تَطَوُّعا يُرِيدُ بهِ ما عِندَ اللّهِ عَزَّ و جلَّ فَيُدخِلُهُ اللّهُ بهِ الجَنَّةَ. [۳۹] امام صادق علیه السلام :آدمى، براى رسيدن به پاداش الهى، يك روز داوطلبانه روزه مى گيرد و خداوند بدان سبب او را به بهشت مى برد.

الإمامُ الكاظمُ علیه السلام : إنَّ اللّهَ تبارَكَ و تعالى أتَمَّ صلاةَ الفَريضَةِ بصلاةِ النافِلَةِ، و أتَمَّ صيامَ الفَريضَةِ بصيامِ النافِلَةِ. [۴۰] امام كاظم علیه السلام :خداوند تبارك و تعالى، نمازِ واجب را با نمازِ مستحبّى كامل گردانيد و روزه واجب را با روزه مستحبّى.

روزه دل

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صيامُ القَلبِ عنِ الفِكرِ في الآثامِ، أفضَلُ مِن صيامِ البَطنِ عنِ الطَّعامِ. [۴۱] امام على علیه السلام :نگهدارى دل از انديشيدن به گناهان، برتر از نگهدارى شكم از غذاست.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صَومُ القَلبِ خَيرٌ مِن صِيامِ اللِّسانِ، و صيامُ اللِّسانِ خَيرٌ مِن صيامِ البَطنِ. [۴۲] امام على علیه السلام :روزه دل، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان، بهتر از روزه شكم.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صَومُ النَّفسِ عن لَذّاتِ الدنيا أنفَعُ الصِّيامِ. [۴۳] امام على علیه السلام :روزه (و خوددارى) نفْس از لذّتهاى دنيا، سودمندترين روزه است.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : صَومُ الجَسَدِ الإمساكُ عنِ الأغذِيَةِ بِإرادَةٍ و اختيارٍ خَوفا مِن العِقابِ و رَغبَةً في الثوابِ و الأجرِ، صومُ النَّفسِ إمساكُ الحَواسِّ الخَمسِ عن سائرِ المَآثِمِ، و خُلُوُّ القَلبِ عن جَميعِ أسبابِ الشَّرِّ. [۴۴] امام على علیه السلام :روزه تن، عبارت است از خوددارىِ با اراده از خوردن غذاها به انگيزه ترس از كيفر و رغبت به ثواب، و روزه نفْس، عبارت است از نگهداشتن حواس پنجگانه از ديگر گناهان و خالى كردن دل از همه عوامل بدى.

آداب روزه

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآلهـ لامرَأةٍ صائمةٍ تَسُبُّ جاريَةً لَها ـ: كيفَ تَكُونينَ صائمةً و قد سَبَبتِ جارِيَتَكِ ؟! إنَّ الصَّومَ ليسَ مِن الطَّعامِ و الشَّرابِ، و إنّما جَعَلَ اللّهُ ذلكَ حِجابا عن سِواهُما مِنَ الفَواحِشِ مِنَ الفِعلِ و القَولِ يُفطِرُ الصائمَ، ما أقَلَّ الصُّوّامَ و أكثَرَ الجُوّاعَ ![۴۵] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآلهـ به زنى كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مى داد ـفرمود : چگونه روزه دارى هستى كه كنيزت را دشنام مى دهى؟ روزه، فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را، علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بى اثر مى كند، قرار داده است ؛ وه كه چه اندكند روزه داران و چه بسيارند گرسنگى كشندگان!

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : يقولُ اللّهُ عَزَّ و جلَّ مَن لَم تَصُمْ جَوارِحُهُ عن مَحارِمِي فلا حاجَةَ لي في أن يَدَعَ طَعامَهُ و شَرابَهُ مِن أجلِي. [۴۶] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خداوند عزّ و جلّ مى فرمايد: كسى كه جوارح و اندامهاى خود را از حرامهاى من نگاه ندارد، من نيازى به اين ندارم كه به خاطر من از خوردن و آشاميدن خوددارى ورزد.

الإمامُ عليٌّ علیه السلام : الصِّيامُ اجتِنابُ المَحارِمِ كما يَمتَنِعُ الرجُلُ مِن الطَّعامِ و الشَّرابِ. [۴۷] امام على علیه السلام :روزه، دورى كردن از حرامهاست ؛ همچنان كه آدمى از خوردن و آشاميدن خوددارى مى كند.

فاطمةُ الزَّهراءُ عليها السلام : ما يَصنَعُ الصائمُ بِصِيامِهِ إذا لَم يَصُنْ لِسانَهُ و سَمعَهُ و بَصَرَهُ و جوارِحَهُ ؟! [۴۸] فاطمه زهرا عليها السلام :اگر روزه دار زبان و گوش و چشم و اعضا و جوارح خود را نگه ندارد، روزه به چه كار او مى آيد؟!

الإمامُ زينُ العابدينَ علیه السلامـ كانَ مِن دُعائهِ إذا دَخَلَ شَهرُ رَمَضانَ ـ: و أعِنّا على صِيامِهِ بِكَفِّ الجَوارِحِ عن مَعاصِيكَ، و استِعمالِها فيه بما يُرضِيكَ؛ حتّى لا نُصغِيَ بأسماعِنا إلى لَغوٍ و لا نُسرِعَ بأبصارِنا إلى لَهوٍ، و حَتّى لا نَبسُطَ أيدِيَنا إلى مَحظُورٍ، و لا نَخطُوَ بِأقدامِنا إلى مَحجورٍ، و حتى لا تَعِيَ بُطُونُنا إلاّ ما أحلَلتَ، و لا تَنطِقَ ألسِنَتُنا إلاّ بما مَثَّلتَ، و لا نَتَكَلَّفَ إلاّ ما يُدنِي مِن ثَوابِكَ، و لا نَتَعاطى إلاّ الذي يَقِي مِن عِقابِكَ.[۴۹] امام زين العابدين علیه السلامـ در دعاى خود به هنگام حلول ماه رمضان ـگفت : به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندامهاى خود را از معاصى تو نگه داريم و آنها را به كارهايى گيريم كه خشنودى تو را فراهم مى آورد، تا با گوشهايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به ديدن چيزهاى لهو نشتابيم و تا دستانمان را به سوى حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوى آنچه منع شده ره نسپاريم و تا شكمهايمان، جز آنچه را تو حلال كرده اى، در خود جاى ندهد و زبانهايمان، جز به آنچه تو خبر داده اى و بيان فرموده اى، گويا نشود و رنج نكشيم جز براى آنچه به پاداش تو نزديك مى كند و به جا نياوريم مگر چيزى را كه از كيفر تو نگه مى دارد.

الإمامُ الباقرُ علیه السلام : قالَ رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله لِجابرِ بنِ عبدِ اللّهِ : يا جابرُ، هذا شَهرُ رَمَضانَ مَن صامَ نَهارَهُ و قامَ وِرْدا مِن لَيلِهِ و عَفَّ بَطنَهُ و فَرجَهُ و كَفَّ لِسـانَهُ خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ كَخُروجِهِ مِن الشَّهرِ، فقالَ جابرٌ : يا رسولَ اللّهِ، ما أحسَنَ هذا الحديثَ ! فقالَ رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : يا جابرُ، و ما أشَدَّ هذهِ الشُّروطَ ! [۵۰] امام باقر علیه السلام :پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به جابر بن عبد اللّه فرمود : اى جابر! در اين ماه رمضان، هر كس روز آن را روزه بدارد و جزئى از شبش را به عبادت پردازد و شكم و شرمگاه خويش را پاك نگه دارد و زبانش را حفظ كند، همان گونه كه از اين ماه خارج مى شود، از گناهان خويش خارج شود. جابر عرض كرد : اى رسول خدا! چه زيباست اين حديث! رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود : اى جابر! و چه سخت است [رعايت] اين شروط!

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إذا أصبَحتَ صائما فَلْيَصُمْ سَمعُكَ و بَصَرُكَ مِنَ الحَرامِ، و جارِحَتُكَ و جِميعُ أعضائكَ مِنَ القَبِيحِ، و دَعْ عَنكَ الهَذْيَ و أذَى الخادِمِ، و لْيَكُنْ علَيكَ وَقارُ الصِّيامِ، وَ الزَمْ ما استَطَعتَ مِن الصَّمتِ و السُّـكوتِ إلاّ عن ذِكرِ اللّهِ، و لا تَجعَلْ يَومَ صَومِكَ كَيَومِ فِطرِكَ، و إيّاكَ و المُباشَرَةَ، و القُبَلَ و القَهقَهَةَ بِالضِحكِ؛ فإنّ اللّهَ مَقَتَ ذلكَ. [۵۱] امام صادق علیه السلام :هرگاه روزه گرفتى، گوش و چشمت را از حرام روزه بدار و همه اعضا و اندامهايت را از زشتى، و پُرگويى و اذيّت كردن خدمتكارت فروگذار. بايد وقار روزه در تو باشد و تا مى توانى خاموش باش، مگر از ذكر خدا. و روزى كه روزه دارى، با روزى كه روزه ندارى يكسان نباشد، از نزديكى كردن و بوسيدن همسر و با صداى بلند خنديدن دورى كن ؛ زيرا خداوند اين كارها را دشمن دارد.

الكافي عن محمّد بن مسلم : قالَ أبو عبدِ اللّهِ علیه السلام : إذا صُمتَ فَلْيَصُمْ سَمعُكَ و بَصَرُكَ و شَعرُكَ و جِلدُكَ و عَدَّدَ أشياءَ غَيرَ هذا، و قالَ : لا يكونُ يومُ صَومِكَ كَيَومِ فِطرِكَ. [۵۲] الكافىـ به نقل از محمّد بن مسلم ـ: امام صادق علیه السلامفرمود : هرگاه روزه گرفتى بايد گوش و چشم و مو و پوست تو نيز روزه داشته باشند. سپس حضرت اعضاى ديگرى را نيز برشمرد و فرمود : روزى كه روزه دارى با روزى كه روزه ندارى يكسان نباشد.

فضيلت روزه گرفتن در هواى گرم

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : الصَّومُ في الحَرِّ جِهادٌ. [۵۳] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :روزه گرفتن در هواى گرم، جهاد است.

رسولُ اللّهِ صلی‌الله علیه وآله : طُوبى لِمَنْ ظَمِئَ أو جاعَ للّهِ. [۵۴] پيامبر خدا صلی‌الله علیه وآله :خوشا كسى كه براى خدا تشنگى يا گرسنگى كشد. فرمايد : وه، چه خوش است بوى تو و شميم تو. فرشتگان من! گواه باشيد كه من او را آمرزيدم.

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : أفضَلُ الجِهادِ الصَّومُ في الحَرِّ. [۵۵] امام صادق علیه السلام :برترين جهاد، روزه گرفتن در هواى گرم است.

امام صادق علیه السلام : مَن صامَ للّهِ عَزَّ و جلَّ يوما في شِدَّةِ الحَرِّ فَأصابَهُ ظَمَأٌ، وَكَّلَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ بهِ ألفَ مَلَكٍ يَمسَحُونَ وَجهَهُ و يُبَشِّرُونَهُ، حتّى إذا أفطَرَ قالَ اللّهُ عَزَّ و جلَّ : ما أطيَبَ ريحَكَ و رَوحَكَ ! ملائكَتِي اشهَدُوا أنّي قد غَفَرتُ لَهُ. [۵۶] امام صادق علیه السلام :هر كه در يك روز بسيار گرم براى خداوند عزّ و جلّ روزه بگيرد و تشنه شود، خداوند عزّ و جلّ هزار فرشته بر او بگمارد كه بر چهره اش دست نوازش كشند و بشارتش دهند و چون افطار كند، خداوند عزّ و جلّ

ميراث روزه

بحار الأنوار : في حديثِ المِعراجِ :... قالَ : يا ربِّ، و ما ميراثُ الصَّومِ ؟ قالَ : الصَومُ يُورِثُ الحِكمَةَ، و الحِكمَةُ تُورِثُ المَعرِفَةَ، و المَعرِفَةُ تُورِثُ اليَقينَ، فإذا استَيقَنَ العَبدُ لا يُبالِي كيفَ أصبَحَ، بِعُسرٍ أم بِيُسرٍ. [۵۷] بحار الأنوار :در حديث معراج آمده است :... [پيامبر ]پرسيد : پروردگارا! ميراث روزه چيست؟ خداوند فرمود : روزه، حكمت به ارث مى نهد و حكمت، معرفت و معرفت، يقين و چون بنده به يقين رسد، ديگر برايش اهميتى ندارد كه چگونه شب و روز خود را بگذراند؛ به سختى يا به آسانى.

مبطلات روزه

مبطلات روزه : براساس احکام فقهی، انجام برخی کارها در حین روزه ممنوع است: مثل خوردن و آشامیدن آمیزش جنسی دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان معصوم به‌فتوای فقیهان تنها دروغ‌بستن به خدا، پیامبر اسلام(ص و امامان شیعه روزه را باطل می‌کند.[۲۸] برخی فقیهان دروغ‌بستن به حضرت زهرا(س و سایر پیامبران و جانشینان آن‌ها را نیز جزو مبطلات شمرده‌اند.[۲۹] در این میان محمدحسین کاشف‌الغطاء دروغ بستن به خدا و پیامبر و امامان را باعث باطل‌شدن روزه نمی‌داند. او معتقد است این کار جزو گناهان کبیره است و همچون سایر گناهان، در ماه رمضان حرمتش تشدید می‌شود.[۳۰] رساندن غبار غلیظ به حلق باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح استمناء) خودارضایی) اماله (تنقیه کردن) با مایعات فروبردن تمام سر در آب[یادداشت ۳] استفراغ کردن. نیت قطع روزه یا نیت انجام‌دادن یکی از مبطلات آن.[۴۶] ، احتلام(روج منی در خواب) از مبطلات روزه نیست؛ اما اگر کسی قبل از اذان صبح محتلم شود، باید تا قبل از اذان صبح غسل جنابت انجام دهد.[۲۰] احتلام در طول روز به روزه ضرری نمی‌رساند.[۲۱] ، کسی که روزه بر او واجب است، اگر آگاهانه یکی از مبطلات آن را انجام دهد، باید قضای روزه و کفاره را ادا کند. دروغ‌گفتن و دیگر گناهان مثل گوش‌دادن به غناء، نگاه حرام و حسد گرچه حرام‌اند و گناهشان در ماه رمضان بیشتر است،[۲۶]

آمپول و سرم در ماه رمضان ، اجبار به روزه‌خواری ،استفراغ و قی‌کردن روزه‌دار ، اسپری تنفسی هنگام روزه ، انجام مبطلات روزه (از روی فراموشی) ، انجام مبطلات روزه (از روی ندانستن) ، انجام مبطلات روزه (عمدی) ، انفیه و ناس در حال روزه ، باطل‌کردن روزه با حرام ، بقاء بر جنابت ، بقاء بر حیض ، تنقیه در حال روزه ، تکرار مبطلات روزه ، جنابت در حال روزه ، خوابیدن جنب در ماه رمضان ، خوردن و آشامیدن برای روزه‌دار ، خونریزی لثه در حال روزه ، دروغ بستن روزه‌دار به خدا و معصومین ، رنگ مو و کرم در ماه رمضان ، روزه‌خواری در ملأ عام ، عذر شرعی بعد از باطل‌کردن روزه ، عطر و ادکلن در حال روزه ، غبار و بخار برای روزه‌دار ، فروبردن اخلاط سر و سینه توسط روزه‌دار ، فروبردن سر زیر آب ، قصد باطل‌کردن روزه ، قطره چشم و گوش و بینی هنگام روزه ، مبطلات روزه ، مس میت در حال روزه ، مسواک‌زدن روزه‌دار ، مضمضه‌کردن روزه‌دار ، نزدیکی در ماه رمضان ، چشیدن غذا هنگام روزه ،

روزه)به‌عربی: صوم) خودداری از خوردن و آشامیدن و برخی کارهای دیگر از اذان صبح تا اذان مغرب، به‌انگیزه پیروی از فرمان خداوند است. روزه جزو فروع دین اسلام، از برترینِ عبادات و از ارکان پنج‌گانه اسلام بوده و در ادیان پیش از اسلام نیز وجود داشته است. روزه از نظر فقهی بر چهار قسم واجب، مستحب، مکروه و حرام بوده و روزه ماه رمضان از روزه‌های واجب به شمار می‌رود.

در منابع دینی برای روزه آثار اخلاقی و معنوی متعددی بیان شده است؛ از جمله کسب تقوا، سپر آتش دوزخ، کفاره گناهان، زکات بدن، و دوری از شیطان. همچنین گفته می‌شود روزه‌داری آثار جسمی و روانی همچون کاهش اضطراب و افسردگی، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی دارد.

جایگاه و آثار روزه‌ داری

روزه به خودداری کردن از انجام کارهای خاص مانند خوردن و آشامیدن از طلوع فجر (اذان صبح) تا مغرب با قصد قُربت گفته می‌شود.[۱] با این حال، علی مشکینی، فقیه شیعه، روزه را به آماده‌ساختن نفس برای اجتناب از مبطلات روزه تعریف کرده‌ است.[۲] به عقیده سید محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، اسلام در روزه، تنها خودداری از خوردن و آشامیدن را کافی نمی‌داند، بلکه دستور می‌دهد که روزه‌دار از هرچه که موجب آلودگی و ارتکاب گناه است یا او را به هوس‌ها و وسوسه‌های نفسانی سوق می‌دهد، دوری کند.[۳] سید محمدکاظم یزدی در عروة الوثقی وجوب روزه در ماه رمضان را از ضروریات دین برشمرده و منکر واجب بودن روزه در ماه رمضان را مرتد دانسته که قتلش واجب است.[۴]

روزه، از بافضیلت‌ترین عبادات،[۵] از ستون‌های پنج‌گانه اسلام،[۶] گونه‌ای از جهاد[۷] و ترک آن عامل خروج از ایمان[۸] دانسته شده است.

دلیل وجوب روزه

طباطبایی و مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، با استفاده از عبارت «لعلکم تتقون؛ باشد که پرهیزگاری کنید» در آیه روزه فلسفه روزه‌گرفتن را رسیدن به تقوا می‌دانند.[۹] در روایتی در کتاب عِلل‌الشرایع، علت وجوب روزه، چشاندنِ سختی و رنج گرسنگی به ثروتمندان جامعه برای ترحم به فقیران ذکر شده است.[۱۰]

در روایتی دیگر، چنین آمده که وقتی حضرت آدم از شجره ممنوعه خورد، اثر آن تا ۳۰ روز در شکم او باقی ماند و ازاین‌رو خدا سی روز روزه بر ذریه‌اش واجب کرد.[۱۱] در روایتی از امام رضا(ع) درباره دلیل وجوب روزه، به یادآوری روز قیامت و توجه به سختی آن اشاره شده است.[۱۲] برخی نیز سلامتی بدن را از دیگر دلایل وجوب روزه می‌دانند و آن را به حدیث صوموا تصحوا)منسوب به پیامبر) مستند می‌کنند.[۱۳]

آثار فردی و اجتماعی روزه‌ داری

در روایات نقل‌شده از معصومان، آثار و نتایجی برای روزه ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: وسیله امتحان و تثبیت اخلاص[۱۴] زکات بدن[۱۵] سپری در برابر آتش آخرت[۱۶] استجابت دعا[۱۷] به‌ویژه هنگام افطار.[۱۸] تندرستی بدن[۱۹] تقویت حافظه[۲۰] دوری شیطان[۲۱] پاداش ویژه الهی[۲۲] اشتیاق بهشت به روزه‌دار.[۲۳]

به‌گفته عبدالله جوادی آملی، در تفسیر تسنیم، روزه روحیه نظم، قناعت و صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را در فرد و جامعه تقویت می‌کند.[۲۴] همچنین بنابر آمارهای منتشر شده در رسانه‌ها، آمار تخلفات اجتماعی در ایران، در ماه رمضان کاهش پیدا می‌کند.[۲۵]

همچنین بر اساس بررسی‌های پزشکی، روزه در تندرستی و سلامتی جسم و روان مفید است.[۲۶] تأثیر مثبت در سیستم ایمنی، کاهش اضطراب و افسردگی، سلامت روان، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، از جمله آثار روزه در سلامت جسم و روان بیان شده است.[۲۷]

درجات روزه

برای روزه درجاتی ذکر شده است: روزه عام، روزه خاص و روزه خاص‌الخاص.[۶۹] ، روزه عام، امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن و دوری کردن از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری روزه است.[۷۰] ، روزه خاص، کنترل گوش، چشم، زبان، دست و پا و سایر جوارح و اعضای بدن از گناهان است[۷۱] ، روزه خاص‌الخاص، بدین معناست که انسان از دغدغه‌ها و اهداف دنیوی فاصله گیرد، مگر امور دنیایی که مقدمه دین باشد.[۷۲] در سخنان امام علی(ع) نیز به روزه بدن (خودداری اختیاری از خوراکی‌ها) و روزه نفس (کنترل حواس از گناهان و خالی ساختن قلب از بدی‌ها) و روزه قلب اشاره شده است.[۷۳] ، در احادیث، روزه حقیقی به ترک همه چیزهایی که خدا نمی‌پسندد[۷۴] و روزه‌ای که چشم، گوش، مو و پوست هم روزه‌دار باشد، معرفی شده است،[۷۵] همچنین روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم دانسته شده است.[۷۶]

پیشینه روزه ‌داری

بنابر آیه ۱۸۳ سوره بقره، روزه در ادیان پیش از اسلام وجود داشته است.[۲۸] در تورات[۲۹] و اِنجیل[۳۰] گزارش‌هایی از روزه‌گرفتن امت‌های پیشین ذکر شده است. به تصریح تورات، حضرت موسی(ع( پیش از دریافت الواح، چهل شبانه‌روز روزه گرفت.[۳۱] در قرآن از روزه گرفتن زکریا(ع([۳۲] و حضرت مریم(س)[۳۳] [یادداشت ۱]و در روایات[۳۴] نیز از روزه در ادیان پیش از اسلام سخن به میان آمده است. همچنین گفته شده روزه در دیگر اقوام پیش از اسلام همچون مصریان، یونانیان، رومیان و هندیان قدیم نیز وجود داشته است.[۳۵]

بر اساس منابع اسلامی، روزه ماه رمضان در دوم شعبان[۳۶] یا ۲۸ شعبان سال دوم قمری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله واجب شد.[۳۷] این دستور و برخی احکام مربوط به آن در قرآن آمده است.[۳۸] در ابتدای تشریع حکم روزه، روزه‌داران پس از افطار تنها تا پیش از خوابیدن مجاز به غذا خوردن بودند و رابطه جنسی در تمام ماه رمضان حرام بود، اما این دو حکم پس از مدتی نسخ شد.[۳۹]

کسانی که معافند و نباید روزه بگیرند

روزه ماه رمضان بر هر مکلفی واجب است، مگر این افراد: کسی که به جهت پیری نمی‌تواند روزه بگیرد، یا روزه‌داری برای او سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.[۴۸] ، بیماری که زیاد تشنه می‌شود و نمی‌تواند تشنگی را تحمل کند یا برای او تحمل تشنگی سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد.[۴۹] ، زن باردار یا شیرده‌ای که شیرش کم است و روزه برای کودک یا خودش ضرر دارد؛ البته باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و روزه‌هایش را قضا کند.[۵۰] ، کسی که به جهت ضعف جسمانی روزه گرفتن برایش قابل تحمل نیست یا برایش ضرر دارد؛ البته قضای این روزه بر او واجب است و اگر نتواند تا رمضان بعد قضا کند، باید برای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.[۵۱] ، مسافری[یادداشت ۴] که کمتر از ده روز در مقصد بماند.[۵۲] البته کثیرالسفر و کسانی مثل رانندگان که شغل آنها سفر کردن است، از این حکم مستثتیٰ هستند.[۵۳] «نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی»، خبرگزاریرسمی حوزه.

تشنگی زیاد

به‌فتوای بیشتر فقیهان شیعه، اگر روزه‌دار دچار تشنگی شدیدِ غیرقابل تحمل شود، می‌تواند به قدر ضرورت و رفع تشنگی، آب بنوشد.[۱۳] درباره وظیفه روزه‌دار پس از نوشیدن آب، دو فتوا وجود دارد: برخی می‌گویند گرچه نوشیدن آب جایز است، ولی روزه باطل می‌شود و با این حال روزه‌دار باید تا اذان مغرب از مفطرات روزه دوری کند و قضای آن روز را نیز بگیرد.[۱۴] در مقابل، گروهی دیگر از فقیهان، با وجود نوشیدن آب، روزه را صحیح می‌دانند و در نتیجه می‌گویند نیازی به قضای آن نیست.[۱۵]

و حرام بودن روزه‌خواری در ملأعام

روزه خواری در فقه اسلامی، تظاهر به روزه‌خواری در ماه رمضان حرام است و تعزیر دارد.[۶۸] در قانون مجازات اسلامی ایران نیز روزه‌خواری در ملأعام ممنوع بوده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است .

افطار و افطاری

شکستن یا بازکردن روزه را افطار گویند.[۵۴] طبق دیدگاه فقیهان شیعه، روزه‌دار باید تا مغرب شرعی)ذان مغرب) افطار نکند.[۵۵] بر اساس روایات، خواندن دعا و تلاوت سوره قدر هنگام افطار[۵۶] و بازکردن روزه با آب، شیر و خرما، مستحب است.[۵۷] برپایه روایات، افطاری‌دادن به روزه‌دار فضیلت دارد.[۵۸] بر اساس آنچه در خطبه شعبانیه از پیامبر(ص) نقل شده، پاداش افطاری‌دادن به یک مؤمن در ماه رمضان برابر با ثواب آزادکردن یک بنده و موجب آمرزش گناهان است.[۵۹]

مکروهات روزه

به گفته فقیهان انجام برخی کارها در حال روزه مکروه است؛ از جمله: لمس، بوسیدن و ملاعبه با همسر، سرمه کشیدن، هر کاری که موجب ضعف شود، بوییدن گل‌ها، مرطوب کردن لباس، هر کاری که موجب خون‌آلودشدن دهان شود مثل دندان‌کشیدن، مزمزه کردن آب بدون دلیل عقلایی.[۴۷]

مفطرات

۱) خوردن و آشامیدن. ۲)آمیزش در قبل و به قول مشهور، در دبر. ۳)دروغ بستن به خدا و معصومان علیهم السّلام ۴)فروبردن سر در آب به قول مشهور. ۵)رساندن غبار غلیظ بر حلق به قول مشهور. ۶) باقی ماندن عمدی بر جنابت تا اذان صبح و نیز حیض و نفاس ( به قول مشهور.) ۷)استمناء [۱] 8 )در اینکه اماله با مایعات موجب بطلان روزه می‌شود یا نه، اختلاف است. [۲]

آثارافطارعمدی

افطار روزه، موجب بطلان آن و در روزه ماه ‌رمضان، موجب ثبوت قضا نیز می‌شود. افطار عمدی روزه واجب معیّن، مانند روزه ماه رمضان، نذر و نیز قضای روزه ماه رمضان در صورت افطار بعد از ظهر موجب ثبوت کفاره است. افطار آگاهانه و عمدی در روز ماه رمضان، موجب ثبوت تعزیر( در بار اول و دوم است و چنانچه شخصی بار سوم بنابر قولی یا چهارم بنابر قولی دیگر آن را تکرار کند کشته می‌شود) می‌شود، به شرط آنکه بار اول و دوم تعزیر شده باشد. [۳]

کفاره روزه

کَفّارهٔ روزه جریمه‌ای که در ازای باطل کردن روزه‌های ماه رمضان، روزه نذر شده در زمان معین، و نیز قضای روزه ماه رمضان پس از اذان ظهر، بر عهده مکلف می‌آید. کفاره شکستن عمدی هر روزه، عبارت است از دو ماه روزه گرفتن که ۳۱ روز آن باید پی‌درپی باشد یا غذا دادن به شصت فقیر. کفاره روزه در صورتی واجب می‌شود که روزه‌دار بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است. همچنین به فتوای برخی فقیهان انجام عمدی هر یک از مبطلات روزه، سبب کفاره می‌شود. در مقابل برخی فقهاء معتقدند باطل کردن عمدی روزه لزوماً به معنای واجب شدن کفاره نیست. بنابر نظر فقهای شیعه، اگر کسی روزه‌اش را با کار حرام مانند زنا یا نوشیدن شراب باطل کند، کفاره جمع)دو ماه روزه و غذا دادن به شصت فقیر) بر او واجب می‌شود. با این حال، برخی فقها کفاره جمع را احتیاط مستحب و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند. انواع کفاره روزه : مشهور فقهای شیعه کفاره روزه را یکی از سه مورد ذیل دانسته‌اند: روزه دو ماه پشت سر هم که باید سی و یک روز آن پی در پی باشد.[۴] اِطعام (غذا دادن) به شصت فقیر آزاد کردن یک بنده.[۵](البته آزادکردن بنده امروزه موضوعیت ندارد و از این‌رو برداشته شده است.[۶])

کفاره روزه در صورت باطل‌کردن آن با کار حرام

گروهی از فقها معتقدند، اگر شخصی روزه‌اش را با مبطلات حلال مانند نوشیدن آب، باطل کند باید علاوه بر قضای روزه، یکی از موارد کفاره را نیز انجام دهد.[۱۵] ولی اگر به وسیله کاری حرام مانند زنا یا نوشیدن شراب روزه‌اش را باطل کند، باید هر سه کفاره را ادا کند که به آن کفاره جمع می‌گویند.[۱۶] البته برخی از مراجع، انجام کفاره جمع را احتیاط مستحب[۱۷] و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند.[۱۸]

تفاوت کفاره روزه و فدیه

گاهی در عُرف، کفاره به معنای فدیه به کار می‌رود؛ برای مثال از یک مُد طعام)۷۵۰ گرم گندم و مانند آن)، به‌عنوان کفاره روزه یاد می‌شود،[۱۹] در حالی که فدیه جانشین روزه است و در ازای نگرفتن روزه به‌علت ناتوانی بر اثر بیماری یا مانند آن و تأخیر قضای روزه تا ماه رمضان بعد(کفاره تأخیر(پرداخت می‌شود.[۲۰]

افطار از روی تقیه

اگر روزه‌دار از روی تقیه،افطار کند، مانند افطار در روز عید مخالفان یا پس از غروب خورشید و پیش از مغرب شرعی، در صحت و بطلان این روزه اختلاف است. بنابر قول به بطلان روزه، قضای آن واجب است؛ لیکن کفّاره ندارد. [۷] [۸]

ماه مبارک رمضان 1

ماه مبارک رمضان 2

ماه مبارک رمضان 3

ماه مبارک رمضان 4

ماه مبارک رمضان 5

شعر-آی رمضون الله الله رمضون

شعر-يارب بحق روزه و هم روزه داران

رمضان ماهِ خدا آمده است

شعر-آی رمضون الله الله رمضون

شعر-ماهِ صیام از ره رسید

دعاهای ماه رمضان

دعاهای روزهای ماه مبارک رمضان

روزه و مـاه مـبـارک رمـضـان

دعای روزهای ماه رمضان

مبطلات روزه

احادیث روزه و رمضان

بُنِیَ الاِسلامُ عَلی خَمس

وفات حضرت خدیجه علیها السلام

ولادت امام حسن مجتبی علیه السلام

چهارشنبه‌سوری یا چهارشنبه‌سوزی

شب قدر 1 -- شب قدر 2

ضربت‌خوردن و شهادت امام علی علیه السلام

نوروز، آغاز سال نو خورشیدی و شروع فصل بهار

پیامهای رهبری

روز قدس روزاسلام است

روزجمهوری اسلامی

عیدفطر1-عیدفطر 2

کانال رمضان ایتا

https://eitaa.com/ramazanmobarak

کانال اخبار هدایت ایتا

https://eitaa.com/akhbarehedayat

کانال دعای روزهای ماه رمضان

https://eitaa.com/doarozramazan

کانال کلام نور ایتا

https://eitaa.com/kalamenur

کانال دعاهای مجالس ایتا

https://eitaa.com/joinchat/1332741083C08189a5674

کانال تعقیبات نماز ایتا

https://eitaa.com/joinchat/411632597C811803770d

کانال خواص سوره ها و آیات قرآن ایتا

https://eitaa.com/khavaseayat

ماه مبارک رمضان

ماه مبارک رمضان نهمین ماه از ماه‌های قمری، ماه رحمت، مغفرت و اجابت دعا است که از فضیلت خاصی برخوردار بوده و قرآن کریم در این ماه بر رسول خدا)صلی الله علیه و آله) نازل شده است. در شریعت اسلام، روزه در این ماه بر کسانی که توانایی بر آن دارند واجب است و همچنین در روایات، اعمال و عبادت‌های فراوانی برای این ماه ذکر شده است.

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ

ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن (قرآن)

قرآن کریم در سب قدر بر پیامبراسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده است. در این مقاله آیات مرتبط با نزول قرآن معرفی می‌شوند.

به کیفیت نزول قرآن بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نزول قرآن گفته می شود و از مباحث تاریخ قرآن می باشد.

شواهد قرآنی : در آیات زیادی مساله نزول قرآن کریم مطرح شده است. از جمله در آیه ۱۸۵ سوره بقره می‌فرماید: «شهر رمضان الذی اُنزل فیه القرآن»؛ [۱] ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است. و در آیه اول سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیلة القدر»؛ ما آن «قرآن» را در شب قدر نازل کردیم. ظاهر این دو آیه شریفه این است که تمام قرآن در ماه رمضان ، و در شب قدر نازل شده است.

نزول قرآن در ماه رمضان : نزول قرآن بر پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، در ماه رمضان: شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ‌ .... [۱۲]

نزول قرآن در شب قدر : نزول قرآن بر پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، در شب قدر: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ. [۸] مراد از «ليلة مباركة» شب قدر است. [۹] [۱۰] . إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ. [۱۱]

شادمانی از نزول قرآن : سرور و شادمانی مؤمنان از نزول قرآن امرى شايسته و لازم: يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ‌ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ.[۳۱] [۳۲]

نعمت بودن نزول قرآن : نزول قرآن، نعمت ويژه خداوند، و شايسته ياد و بزرگداشت: ... وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ‌ .... [۶۷]

نزول دفعی یا تدریجی : در اینجا سؤالی مطرح است، و آن این که هم از نظر تاریخی، و هم از نظر ارتباط محتوای قرآن با حوادث زندگی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مسلم است که این کتاب آسمانی به طور تدریجی، و در طیّ ۲۳ سال نازل گردید، این امر چگونه با دو آیه مذکور که می‌گوید: قرآن در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است سازگار می‌باشد؟

پاسخ این سؤال -به گونه‌ای که بسیاری از محققان گفته‌اند- این است که قرآن دارای دو نزول بوده است : نزول دفعی ، که در یک شب تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم صلی‌ الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم، یا بیت المعمور ، یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل گردید. نزول تدریجی ، که در طول ۲۳ سال دوران نبوت انجام گرفت.[۲]

در‌اندیشه امام‌ خمینی آنچه در نزول دفعی بر قلب پیامبر نازل شده، قرآن ظاهری بین دو جلد نبوده، بلکه حقیقت قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر نازل شده‌ است. و آنچه در مورد نزول قرآن توسط جبرائیل طی دوران رسالت بیان کرده، نزول تدریجی قرآن است. ازاین‌رو به اعتقاد ایشان قرآنی که نازل شد به قلب پیامبر، قرآن حقیقی است و سی جزء آن به ‌طور دفعی وارد نشده است.[۳]

امام‌ خمینی در بیان نزول قرآن پس ‌از بیان ماجرای «لیلةالقدر» و نزول جمعی مقدرات عالم بر قلب ولی خدا در آن شب و نزول تدریجی مقدرات در طول سال، با استناد به حدیثی معتقد است قرآن به‌ طور دفعی و جملی واحد در «بیت‌المعمور» و در ظرف بیست و سه سال بر رسول خدا وارد شده‌ است پس، نزول دفعی مربوط به حقیقت قرآن و نزول تدریجی، تفصیل آن حقیقت واحد می‌باشد که در طول بیست و سه سال نازل شده‌ است.[۴]

البته معارف بلند قرآن هنگام نزول و رسیدن به عالم طبیعت به‌ همراه هزاران حجاب است؛ زیرا اگر قرآن با جلوه‌ای از جلوه‌هایش تجلی می‌کرد، ارکان زمین و آسمان را می‌سوزاند و اگر بر فرشتگان مقرب جلوه می‌کرد، وجود آنان را در هم می‌کوبید.[۵]

بلکه قلب پاک و پاکیزه نبی ختمی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حامل عظمت قرآن است و جامع همه حقایق. و حق‌تعالی به جمیع شئون ذاتی و صفاتی و افعالی بر آن قلب پاک تجلی کرد.[۶]

امام‌ خمینی این نظر را که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حقایق الهی را از غیب دریافت و الفاظ را خود انتخاب کرده باشد، نمی‌پذیرد و بر این باور است که اگرچه پیامبر حقیقت وحی را به‌ طور دفعی در مرتبه بالاتر دریافت کرده‌ است، ولی چون نمی‌توان آن معانی را در عالم حس به مردم منتقل کرد، این معانی تنزل یافته و به‌صورت تدریجی و به‌صورت الفاظ و مدت بیست و سه سال بر قلب ایشان نازل شده‌ است.[۷]

نزول قرآن در نگاه امام خمینی : امام‌ خمینی در بحث نزول قرآن، معتقد است که حقیقت قرآن دو مرتبه دارد. یکی مرتبه پیش‌ از تنزیل و نزول، و آن مقام بطون قرآن است و دیگری پس ‌از تنزیل و مرتبه نازله قرآن. مرتبه‌ نخست کتاب تکوینی و از شئون ذاتی و حقایق علمی در حضرت واحدیت است و حقیقت آن کلامی نفسی و ذاتی است این حقیقت برای کسی حاصل نمی‌شود مگر برای ذات مبارک پیامبر ختمی در مقام قاب قوسین یا مقام او ادنی.[۹۴] . مرتبه‌ی دوم قرآن تدوینی که مرتبه رقیقه و تنزل یافته از عوالم بالاتر است که با هزاران حجاب تنزل کرده‌ است به باور امام‌ خمینی اگر قرآن با همان حقیقت اصلی تنزل کند و بر عرش فرود آید، عرش ذوب می‌شود تا چه رسد به آسمان دنیا. از این‌ رو کلام حق‌تعالی که می‌فرماید: لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی‌ جَبَلٍ لَرَاَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ . [۹۵] اشاره به‌ همین حقیقت دارد.[۹۶]

امام‌ خمینی با استناد به روایتی نزول قرآن بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به‌ صورت دفعی در بیت‌ معمور و به‌ صورت تدریجی در طول بیست و سه سال دعوت پیامبر در مکه و مدینه می‌داند.[۹۷]

به اعتقاد ایشان خداوند در شب قدر، در رحمت خویش را به روی موجودات گشود، و با نزول قرآن، تمام اسماء و صفات را به ‌صورت جمعی و یکباره از طریق انسان کامل در دسترس بشر گذاشت.[۹۸] [۹۹]

این حقیقت غیبی قرآنی در دل اسماء پنهان و مخفی بود و در بنیه احمدی که لیلة القدر است نازل شد.[۱۰۰]

عناوین مرتبط

آثار نزول قرآن (قرآن)، ترتیل در نزول قرآن (قرآن)، زمینه‌های نزول قرآن (قرآن)، کیفیت نزول قرآن (قرآن)، فلسفه نزول قرآن (قرآن)، علم به نزول قرآن (قرآن)، نزول تدریجی قرآن (قرآن)، نزول دفعی قرآن (قرآن)، منشأ نزول قرآن (قرآن)، واسطه نزول قرآن (قرآن).

ماه مبارک رمضان ونزول آیه وجوب روزه

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۖ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۗ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

[این است] ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده، قرآنی که سراسرش هدایتگر مردم است و دارای دلایلی روشن و آشکار از هدایت می باشد، و مایه جدایی [حق از باطل] است. پس کسی که در این ماه [در وطنش] حاضر باشد باید آن را روزه بدارد، و آنکه بیمار یا در سفر است، تعدادی از روزهای غیر ماه رمضان را [به تعداد روزه های فوت شده، روزه بدارد]. خدا آسانی و راحت شما را می خواهد نه دشواری و مشقت شما را. و [قضای روزه] برای این است: شما روزه هایی را [که به خاطر عذر شرعی افطار کرده اید] کامل کنید، و خدا را بر اینکه شما را هدایت فرم

آیه ۱۸۵ سوره بقره یکی از سه آیه قرآن دربارهٔ وجوب روزه در دین اسلام است. در این آیه، پس از ذکر ماه رمضان، ابتدا به نزول قرآن و اهمیت این کتاب آسمانی اشاره می‌شود. سپس به وجوب روزه در این ماه و معافیت بیمار و مسافر از روزه گرفتن و وجوب قضا بر ایشان در روزهای دیگر سخن به میان آمده است. در این آیه تأکید کرده که خداوند سخت‌گیر نیست و از این رو روزه بر فرد بیمار و مسافر واجب نیست و آنها بایستی در فرصتی مناسب، قضای آن را به جای آورند. این آیه در پایان هدف از روزه‌داری را شکر و تکبیر خداوند بر هدایت انسان ذکر کرده است.

﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ١٨٥﴾ [بقره:185]|﴿ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده‌است [کتابی] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد] خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده‌است به بزرگی بستایید و باشد که شکرگزاری کنید ١٨٥﴾

فضیلت ماه رمضان

ماه رمضان تنها ماهی است که نام آن در قرآن آمده و در بین ماههای قمری برای مسلمانان از اهمیت بیشتری بر خوردار است. ماه رمضان در روایات اسلامی برترین ماه[۶] و ماه خدا[۷] و ماه میهمانی خدا[۸] دانسته شده است. شب قدر که برترین شب سال است در این ماه قرار دارد[۹] و قرآن کریم در این ماه به صورت دفعی بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ...».[۱۰] همچنین در این ماه «روزه» بر مسلمانان واجب شده است.[۱۱]

شیخ صدوق به سند معتبر، از حضرت رضا علیه السّلام از پدران بزرگوارش، از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرده که: روزی رسول خدا صلّی اللّه و علیه وآله برای ما خطبه ای خواند و در آن خطبه فرمود: ای مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما روی آورده، ماهی که نزد خدا بهترین ماه ها، و روزهایش بهترین روزها، و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعت هاست، و آن ماهی است که شما را در آن به سوی میهمانی خدا خوانده اند، و در آن از اهل کرامت خدا شده اید، نفس های شما در آن ماه پاداش تسبیح، و خواب شما ثواب عبادت، و اعمال شما پذیرفته، و دعاهای شما مستجاب است. از پروردگار خویش با نیّت های صادقانه و دل های پاکیزه از گناهان و صفات ناپسند درخواست کنید که به شما برای روزه داشتن در آن و تلاوت قرآن توفیق دهد، همانا بدبخت و بدعاقبت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم شود.... و بدانید حق تعالی به عزّت و جلال خود سوگند یاد کرده، که نمازگزاران و سجده کنندگان در این ماه را عذاب ننماید، و آنان را در قیامت به آتش دوزخ نترساند. ای مردم هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان پیشین خواهد بود... ای مردم هرکه اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، آسان و راحت بر صراط بگذرد روزی که قدم ها بر ان بلغزد، و هرکه در این ماه بر به کار گرفتن غلام و کنیز خویش آسان گیرد، خدا در قیامت حساب او را آسان کند، و هرکه در این ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، حق تعالی خشم خویش را در قیامت از او بازدارد و هرکه در این ماه یتیم بی پدری را نوازش کند، خدا در قیامت او را گرامی دارد و هرکه در این ماه به خویشان خود صله و احسان کند، خدا در قیامت او را به مهر خود پیوند دهد، و هرکه از خویشان خود احسان را قطع کند، خدا در قیامت رحمت خود را از او بردارد، و هرکه در این ماه نماز مستحب بجا آورد، خدا برای او برات بیزاری از آتش دوزخ ثبت کند....

از جابر بن یزید از امام باقر علیه السّلام روایت شده که حضرت رسول صلّی اللّه و علیه وآله به جابر بن عبداللّه فرمود: ای جابر این ماه ماه رمضان است، هرکه روزه بدارد روزش را، و به عبادت بایستد بخشی از شبش را، و شکم و شهوت خویش را از حرام باز دارد، و زبانش را حفظ کند، از گناهانش بیرون رود همچون بیرون رفتن از ماه رمضان. جابر گوید: گفتم: یا رسول اللّه چه نیکوست این حدیثی که فرمودی! حضرت فرمود: ای جابر چه دشوار است این شرط هایی که گفتم.

خطبه شعبانیه

خطبه شعبانیه، خطبه‌ای از پیامبر اکرم(ص) درباره فضیلت ماه رمضان است. این خطبه در آخرین جمعه ماه شعبان ایراد شده و به همین دلیل به این نام معروف شده است. در این خطبه، پیامبر(ص) به رعایت حال نیازمندان، کنترل چشم، گوش و زبان، تلاوت قرآن، صلوات و یاد قیامت توصیه کرده است.

از مضامین این خطبه، تعابیر معروفی مانند «رمضان ماه میهمانی خدا» و «خواب روزه‌دار عبادت است» برداشت شده است. در پایان خطبه، پیامبر(ص) در پاسخ به سؤال امام علی(ع)، دوری از گناه را برترین عمل در ماه رمضان معرفی کرده و از شهادت او در این ماه خبر داده است.

این خطبه توسط امام رضا(ع) با سلسله سندی که به امام علی(ع) می‌رسد، نقل شده و علاوه بر کتب حدیثی، به صورت مجزا با ترجمه و شرح نیز منتشر شده است.

منابع خطبه

خطبه شعبانیه از طریق امام رضا(ع) با سلسله سندی که از طریق پدرانش به امام علی(ع) می‌رسد، از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است.[۱] قدیمی‌ترین منبع این خطبه، کتاب فضائل امیرالمؤمنین(ع) نوشته ابن‌عقده کوفی (درگذشت ۳۳۲ق) است.[۲] از جمله منابع مهمی که این خطبه را نقل کرده‌اند عبارتند از: عیون اخبار الرضا(ع)[۳] و الامالی[۴] اثر شیخ صدوق، اقبال بالاعمال اثر سید بن طاووس.[۵] شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح الجنان بخش اعظم این خطبه را در آغاز فضیلت ماه رمضان از امالی شیخ صدوق نقل کرده و سند آن را معتبر دانسته است. [۶]

آموزه‌های خطبه

پیامبر(ص) خطبه را با ذکر اهمیت و فضیلت ماه رمضان آغاز می‌کند و در ادامه به رعایت نکاتی در این ماه اشاره می‌کند: ب رشمردن ثواب روزه‌داری و پاره‌ای از عبادات در این ماه ، تأکید بر محروم نماندن از آمرزش و رحمت الهی ، بازشدن درهای رحمت خداوند ، در زنجیر شدن شیاطین ، رعایت اخلاق روزه‌داری ، تکریم یتیمان ، مهربانی با کودکان ، کنترل زبان و گوش و چشم ، احترام به سالخوردگان ، مناجات با خداوند ، سجده‌های طولانی ، یاد گرسنگی و تشنگی قیامت ، رعایت حال زیردستان، نیازمندان، سالمندان و خردسالان ، صله رحم ، افطاری دادن، هرچند به نیمی از خرما یا جرعه‌ای آب ، توجه خاص به نماز و توبه و دعا و استغفار ، تلاوت قرآن ، صلوات بسیار ، ترک مردم‌آزاری ، خوش اخلاقی ، در ادامه خطبه، امام علی(ع) از برترین عمل در این ماه سؤال کردند و پیامبر ورع و ترک گناه را باارزش‌ترین عمل معرفی کردند و در حالی که می‌گریستند به ایشان بشارت شهادت در این ماه را دادند و فضایلی از امام برای مردم بیان کرده و انکارِ امامت علی(ع) را انکار نبوت خود و امر ونهی او را امر و نهی خویش دانستند.[۷]

متن و ترجمه خطبه شعبانیه

إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله خَطَبَنا ذاتَ یَومٍ فَقالَ :

امیرالمؤمنین(ع) فرمود:[۸] رسول خدا (ص) روزی (از روزهای آخر ماه شعبان) برای ما چنین خطبه خواند:

أیُّهَا النّاسُ ، إنَّهُ قَد أقبَلَ إلَیکُم شَهرُ اللّه ِ بِالبَرَکَةِ وَالرَّحمَةِ وَالمَغفِرَةِ ، ای مردم! به درستی که ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است

شَهرٌ هُوَ عِندَ اللّه ِ أفضَلُ الشُّهورِ ، وَأیّامُهُ أفضَلُ الأَیّامِ ، ولَیالیهِ أفضَلُ اللَّیالی ، وساعاتُهُ أفضَلُ

السّاعاتِ . ماهی که نزد خدا بهترین ماه‌ها، روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعات است

هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلى ضِیافَةِ اللّه ِ ، وجُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَةِ اللّه ِ ، ماهی که در آن به ضیافت خدا خوانده و از اهل کرامت خدا قرار داده شده ‌اید

أنفاسُکُم فیهِ تَسبیحٌ ، ونَومُکُم فیهِ عِبادَةٌ ، وعَمَلُکُم فیهِ مَقبولٌ ، ودُعاؤُکُم فیهِ مُستَجابٌ . نفس‌های شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما در آن عبادت و عمل شما در آن مقبول و دعای شما در آن مستجاب است

فَاسأَلُوا اللّه َ رَبَّکُم بِنِیّاتٍ صادِقَةٍ وقُلوبٍ طاهِرَةٍ أن یُوَفِّقَکُم لِصِیامِهِ وتِلاوَةِ کِتابِهِ ؛ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللّه ِ فی هذَا الشَّهرِ العَظیمِ . پس با نیت‌های راست و دلهای پاک، از خدا درخواست کنید که شما را برای روزه و تلاوت قرآن توفیق دهد به درستی که شقی و بد عاقبت، کسی است که از آمرزش خدا در این ماه بزرگ محروم شود

وَاذکُروا بِجوعِکُم وعَطَشِکُم فیهِ جوعَ یَومِ القِیامَةِ وعَطَشَهُ ، وتَصَدَّقوا عَلى فُقَرائِکُم ومَساکینِکُم ، ووَقِّروا کِبارَکُم ، وَارحَموا صِغارَکُم ، وصِلوا أرحامَکُم ، وَ و به گرسنگی و تشنگی خود در این ماه، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را یاد کنید سالمندان را احترام نمایید، بر خُردسالان رحم کنید و صله ارحام نمایید

وَاحفَظوا ألسِنَتَکُم ، وغُضّوا عَمّا لا یَحِلُّ النَّظَرُ إلَیهِ أبصارَکُم ، وعَمّا لا یَحِلُّ الاِستِماعُ إلَیهِ أسماعَکُم ، وتَحَنَّنوا عَلى أیتامِ النّاسِ یُتَحَنَّن عَلى أیتامِکُم ، و زبان‌های خود را [از آنچه نباید گفت] و چشم‌های خود را از آنچه نباید دید و گوش‌هایتان را از آنچه نباید شنید حفظ کنید و با یتیمان مردم مهربانی کنید، تا با یتیمان شما مهربانی شود

وتوبوا إلَى اللّه ِ مِن ذُنوبِکُم ، وَارفَعوا إلَیهِ أیدِیَکُم بِالدُّعاءِ فی أوقاتِ صَلَواتِکُم ؛ فَإِنَّها أفضَلُ السّاعاتِ ، یَنظُرُ اللّه ُ عز و جل فیها بِالرَّحمَةِ إلى عِبادِهِ ، و از گناهان خود به سوی خدا توبه کنید ودست‌های خود را در اوقات نماز به دعا بلند کنید که آن هنگام بهترین ساعت‌ها است خدا در این ساعات با رحمت به سوی بندگانش نظر می‌فرماید،

یُجیبُهُم إذا ناجَوهُ ، ویُلَبّیهِم إذا نادَوهُ ویَستَجیبُ لَهُم إذا دَعَوهُ . هرگاه با او مناجات نمایند جواب می‌دهد و هرگاه او را ندا کنند لبیک می‌گوید و هرگاه او را بخوانند اجابت می‌کند

یا أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ أنفُسَکُم مَرهونَةٌ بِأَعمالِکُم فَفُکّوها بِاستِغفارِکُم ، وظُهورَکُم ثَقیلَةٌ مِن أوزارِکُم فَخَفِّفوا عَنها بِطولِ سُجودِکُم ، ای مردم! به درستی که جان‌های شما در گرو اعمال شماست؛ پس با استغفار آزادش کنید و پشت‌های شما از گناهانتان سنگین است، پس به طول دادن سجود، آن را سبک سازید

وَاعلَموا أنَّ اللّه َ ـ تَعالى ذِکرُهُ ـ أقسَمَ بِعِزَّتِهِ ألاّ یُعَذِّبَ المُصَلّینَ وَالسّاجِدینَ ، ولا یُرَوِّعَهُم بِالنّارِ یَومَ یَقومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمینَ . و بدانید که خدا به عزّت خود سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده‌کنندگان را عذاب نکند و آنها را به آتش جهنّم در روز قیامت نترساند

أیُّهَا النّاسُ ، مَن فَطَّرَ مِنکُم صائِما مُؤمِنا فی هذَا الشَّهرِ کانَ لَهُ بِذلِکَ عِندَ اللّه ِ عِتقُ نَسَمَةٍ ومَغفِرَةٌ لِما مَضى مِن ذُنوبِهِ ای مردم! هر کس از شما مؤمن روزه‌داری را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب یک بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته خواهد بود

فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ولَیسَ کُلُّنا یَقدِرُ عَلى ذلِکَ! فَقالَ صلى الله علیه و آله : «اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشِقِّ تَمرَةٍ ، اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشَربَةٍ مِن ماءٍ . شخصی سؤال کرد: یا رسول‌الله! همه ما قدرت بر آن نداریم؛ فرمود: با افطار دادن به روزه‌دار اگر چه به نصف دانه خرما یا جرعه‌ ای آب از آتش بپرهیزید

أیُّهَا النّاسُ ، مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَى الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ ، ای مردم! هر کس از شما خُلق خود را در این ماه نیکو سازد، از صراط در روزی که قدمها بر آن می‌لغزد عبور خواهد کرد

ومَن خَفَّفَ فی هذَا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ ، ومَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللّه ُ فیهِ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ ، کسی که در این ماه بر زیردستانش آسان بگیرد، خدا در قیامت حساب او را آسان سازد و هر کس در این ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، خدا خشم خود را از او در روز قیامت بازدارد

ومَن أکرَمَ فیهِ یَتیما أکرَمَهُ اللّه ُ یَومَ یَلقاهُ ، ومَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللّه ُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ ، ومَن قَطَعَ رَحِمَهُ قَطَعَ اللّه ُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ ، و کسی که یتیمی را در این ماه گرامی بدارد، خدا او را در روز قیامت گرامی دارد و کسی که در این ماه با خویشاوند خود صله نماید، خدا او را در قیامت به رحمت خود وصل کند. و کسی که در این ماه قطع رحم کند، خدا در روز قیامت رحمت خود را از او قطع فرماید

ومَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاةٍ کُتِبَ لَهُ بَراءَةٌ مِنَ النّارِ ، ومَن أدّى فیهِ فَرضا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ ، هر کس در این ماه نماز مستحبّی به جای آورد، برای او برائت از آتش نوشته می‌شود. و کسی که نماز واجب به جای آورد، مثل کسی است که در ماه‌های دیگر هفتاد نماز واجب به جا آورد

ومَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّه ُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ ، ومَن تَلا فیهِ آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ . کسی که در این ماه بسیار بر من صلوات بفرستد، خدا در روزی که میزان‌ها سبک باشد، ترازوی عمل او را سنگین می‌فرماید و هر کس در این ماه تلاوت آیهای از قرآن کند، ثواب ختم قرآن در ماه‌های دیگر را دارد

أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ أبوابَ الجِنانِ فی هذَا الشَّهرِ مُفَتَّحَةٌ ، فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُغلِقَها عَلَیکُم ، وأبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یَفتَحَها عَلَیکُم ، ای مردم! درهای بهشت در این ماه گشوده است؛ از خدا بخواهید که [این درها را] به روی شما نبندد و درهای آتش، بسته است؛ از پروردگار خود بخواهید که آنها را به روی شما بازنگرداند

وَالشَّیاطینَ مَغلولَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألاّ یُسَلِّطَها عَلَیکُم و شیاطین دربند هستند؛ از خدا درخواست کنید که آنها را بر شما مسلّط نسازد

قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : فَقُمتُ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما أفضَلُ الأَعمالِ فی هذا الشَّهرِ؟ امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: پس من برخاستم و عرض کردم: یا رسولالله! بهترین اعمال در این ماه چیست؟

فَقالَ : «یا أبَا الحَسَنِ ، أفضَلُ الأَعمالِ فی هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّه ِ عز و جل فرمود: یا اباالحسن! برترین اعمال در این ماه پارسایی است از آنچه خدا حرام کرده است

ثُمَّ بَکى ، سپس رسول خدا ص گریه کردند

فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما یُبکیکَ؟ فَقالَ : «پس عرض کردم یا رسول الله ص گریه شما برای چیست ؟

فَقَالَ : یا عَلِیُّ ، أبکی لِما یُستَحَلُّ مِنکَ فی هذَا الشَّهرِ ، کَأَنّی بِکَ وأنتَ تُصَلّی لِرَبِّکَ ، وقَدِ انبَعَثَ أشقَى الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ ، شَقیقُ عاقِرِ ناقَةِ ثَمودَ ، فَضَرَبَکَ ضَربَةً عَلى فَرقِکَ (قَرنِکَ) فَخَضَّبَ مِنها لِحیَتَکَ . فرمود: گریه می‌کنم برای آنچه در این ماه به تو می‌رسد. گویا تو را می‌بینم در حالی که برای پروردگارت نماز می‌گزاری، شقیترینِ اوّلین و آخرین که همانند کشندهٔ ناقه ثمود است برخاسته و بر فرقت ضربتی زده است که با آن محاسن تو خضاب به خون شده است

قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ وذلِکَ فی سَلامَةٍ مِن دینی؟ فَقالَ : «فی سَلامَةٍ مِن دینِکَ پس من عرض کردم:ای رسول خدا آیا در آن هنگام در سلامت دین هستم؟ فرمود: آری، در سلامت دین قرار داری.

» . ثُمَّ قالَ صلى الله علیه و آله : «یا عَلِیُّ ، مَن قَتَلَکَ فَقَد قَتَلَنی ، ومَن أبغَضَکَ فَقَد أبغَضَنی ، ومَن سَبَّکَ فَقَد سَبَّنی ؛ سپس فرمود: یا علی! هر کس تو را بکشد، مرا کشته و هر کس تو را دشمن بدارد، مرا دشمن داشته و هرکه تو را دشنام دهد مرا دشنام داده؛

لِأَنَّکَ مِنّی کَنَفسی ، وَروحُکَ مِن روحی ، وَطینَتُکَ مِن طینَتی . چرا که تو از من هستى ، همچون جان من . روح تو ، از روح من است و سرشت تو ، از سرشت من .

إنَّ اللّه َ ـ تَبارَکَ وَتَعالى ـ خَلَقَنی وإیّاکَ ، وَاصطَفانی وَإیّاکَ ، وَاختارَنی لِلنُّبُوَّةِ وَاختارَکَ لِلإِمامَةِ ، وَمَن أنکَرَ إمامَتَکَ فَقَد أنکَرَنی نُبُوَّتی . خدای تبارک و تعالی، من و تو را آفرید و انتخاب کرد. مرا برای نبوت و تو را برای امامت اختیار کرد، هر کس امامت تو را انکار کند در حقیقت منکر نبوت من شده است

یا عَلِیُّ ، أنتَ وَصِیِّی ، وأبو وُلدی ، وزَوجُ ابنَتی ، وخَلیفَتی عَلى اُمَّتی فی حَیاتی وبَعدَ مَوتی ، أمرُکَ أمری ونَهیُکَ نَهیی . ای علی، تو جانشین من، پدر فرزندانم، همسر دخترم و جانشین من بر امتم در حیات و پس از مرگم هستی، امر و نهی تو امر و نهی من است

اُقسِمُ بِالَّذی بَعَثَنی بِالنُّبُوَّةِ وجَعَلَنی خَیرَ البَرِیَّةِ ، إنَّکَ لَحُجَّةُ اللّه ِ عَلى خَلقِهِ ، وأمینُهُ عَلى سِرِّهِ ، وَخَلیفَتُهُ عَلى عِبادِهِ قسم به آنکه مرا به نبوت برانگیخت و مرا برترین مخلوقات قرار داد، تو حجت خدا بر مخلوقاتش و امین او بر اسرارش و خلیفهٔ او در بین بندگانش هستی.

رَمَضان یا رَمَضانُ المُبارَک

رَمَضان یا رَمَضانُ المُبارَک نهمین ماه قمری که روزه در آن بر مسلمانان، واجب است. در روایات، فضائل متعددی برای ماه رمضان گفته شده و این ماه، ماه میهمانی خدا، ماه رحمت و مغفرت و برکت و بهار قرآن خوانده شده است. براساس احادیث، در این ماه درهای آسمان و بهشت گشوده و درهای جهنم بسته می‌شود. شب قدر که نزول قرآن در آن شب بود، در این ماه قرار دارد. برخی دیگر از کتاب‌های آسمانی همچون تورات و انجیل نیز در این ماه نازل شده است. رمضان، تنها ماهی است که نام آن در قرآن آمده است. این ماه، نزد مسلمانان احترام و جایگاه ویژه‌ای دارد و مسلمانان به عبادت در آن اهتمام ویژه‌ای دارند. در منابع دعایی، اعمال و عبادت‌های مختلفی برای این ماه نقل شده است. از مهم‌ترین اعمال این ماه، تلاوت قرآن، اِحیای شب‌های قدر، دعا، نماز، استغفار، افطاری‌دادن و کمک به نیازمندان است.

از وقایع مهم این ماه، نزول قرآن در شب قدر و غزوه بدر، نخستین جنگ میان مسلمانان و مشرکان قریش به فرماندهی پیامبر(ص) و شهادت حضرت علی(ع)، نخستین امام شیعیان، در بیست و یکم ماه است. امام حسن مجتبی(ع) نیز در پانزدهم این ماه متولد شده است.

عبادت و روزه‌داری در ماه رمضان بخشی از هویت مسلمانان است. در جوامع اسلامی، آداب و رسوم گوناگونی همچون مهمانی‌ها و مراسم جمعی، نظافت مساجد و اماکن مذهبی، مراسم آشتی‌کنان، مراسم کلوخ‌اندازان، پخت انواع شیرینی‌ها و غذاها برای ماه رمضان شکل گرفته است.

جایگاه رَمَضان

ماه رمضان، نهمین ماه قمری است[۱] که گرفتن روزه در آن بر مسلمانان واجب است.[۲]

قرآن کریم[۳] و برخی از کتاب‌های آسمانی همچون صحف ابراهیم، انجیل و تورات و زبور در این ماه بر پیامبران نازل شده‌اند.[۴]

واژه رمضان یک بار در قرآن ذکر شده[۵] و تنها ماهی است که نامش در قرآن آمده است:[۶]

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًیٰ لِّلنَّاسِ وَبَينَاتٍ مِّنَ الْهُدَیٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيصُمْهُ؛ ماه رمضان ماهی است که در آن، قرآن نازل شده است، [کتابی] که مردم را راهبر، و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و [میزان] تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد، و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد» آیه ۱۸۵ سوره بقره

همچنین شب قدر که نزول قرآن در آن انجام شده[۷] براساس روایات[۸] و تفاسیر[۹] در ماه رمضان قرار دارد.[۱۰] بنابر نقل مشهور، رخداد بدر نخستین جنگ میان مسلمانان با دشمنان به فرماندهی رسول خدا(ص) در صبح‌گاه جمعه، ۱۷ رمضان[۱۱] و بنا بر نقلی دوشنبه ۱۷ رمضان یا ۱۹ رمضان[۱۲] سال دوم هجری اتفاق افتاد.

رَمَضان» در لغت به معنای شدت گرمای خورشید[۱۳]است. نقل شده رمضان، بدین سبب رمضان نامیده شده است که گناهان را می‌سوزاند.[۱۴] همچنین در منابع روایی، رمضان از اسماء خداوند شمرده شده است.[۱۵]

ویژگی‌های رَمَضان

پیامبر اکرم(ص) در خطبه شعبانیه فضایلی را برای ماه رمضان برشمردند که برخی از آنها عبارتند از: مردم در این ماه به مهمانی خدا دعوت شده‌اند. شب قدر که برتر از هزار ماه است در این ماه قرار دارد. احیا و نمازگزاردن در هر یک شب‌های آن برابر با نماز هفتاد شب در ماه‌های دیگر است. این ماه، ماه صبر است و پاداش صبر، بهشت است. ماه همدردی با نیازمندان و درماندگان است. ماهی است که روزی بندگانِ مؤمن افزون می‌شود.

به فرموده پیامبر (ص)، این ماه، ماهی است که اگر ارزش آن شناخته شود، انسان آرزو می‌کند تمام سال رمضان باشد.[۱۶] بنا بر روایت پیامبر(ص)، ماه رمضان، ماه بسته‌شدن درهای جهنم و گشوده‌شدن درهای بهشت و ماه به زنجیرکشیده شدن شیاطین است.[۱۷]

در زمان پیامبر(ص) ماه رمضان، مرزوق[یادداشت ۱] نامیده می‌شد.[۱۸]

همچنین در روایات معصومان، ماه رمضان به ماه خدا،[۱۹] ماه رحمت و بخشایش الهی،[۲۰] ماه برکت و مضاعف شدن حسنات و پاک شدن گناهان[۲۱] و ماهی که اگر بنده‌ای در آن بخشیده نشود امیدی به آمرزش او در سایر ماه‌ها نیست.[۲۲] توصیف شده است.

ماه رمضان داری احکام و اعمال خاصی است برخی مشترک و برخی برای روزهای خاص هستند.

اهمیت ماه رمضان و نزول قرآن

بنا بر نظر مفسران ارزش این ماه از آن روست که قرآن، در این ماه نازل شده است.[۵] با توجه به معنای ناس و بینات در عبارت «هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَ الْفُرْقَانِ»، قرآن هم برای مردمان عادی مایه هدایت است و هم به آنان که در علم و عمل در درجات بالاتری هستند، هدایت و قوه تمیز حق از باطل عنایت می‌کند.[۶] در تفسیر برهان از قول پیامبر اسلام )ص) نقل کرده که همه کتاب‌های مقدس آسمانی در ماه رمضان نازل شده‌اند.[۷]

برخی از مفسران مانند علامه طباطبایی معتقدند که بنا بر عبارت «أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ»، اِنزال به معنای نزول دفعی (یکجا) بوده و بنابراین قرآن یک بار به صورت دفعی و بار دیگر در طول ۲۳ سال به صورت تدریجی نازل شده است؛[۸] ولی عده‌ای دیگر از مفسران نیز وجود دارند که قائلند قرآن تنها نزول تدریجی داشته است.[۹]

تشریع روزه ماه مبارک رمضان

آیه ۱۸۵ سوره بقره، به همراه دو آیه پیش از خود، آیه‌ای است که خداوند به وسیله آن وجوب روزه را بر مسلمانان، بیان کرده و در راستای بیان این حکم شرعی، به نزول قرآن در ماه رمضان و اهمیت قرآن و نقش آن در هدایت بشریت و نیز به ستایش و سپاسگزاری از خداوند به عنوان هدف نهایی روزه اشاره شده است.[۱]

سیاق این آیه و دو آیه پیش از آن، نشان از آن دارد که این سه آیه با هم و برای بیان وجوب روزه ماه رمضان نازل شده است،[۲] با این تفاوت که برخی از مفسران بر این باورند که حکم در آیه ۱۸۳ بیان شده و در آیه ۱۸۵ برای تأکید تکرار شده است؛[۳] ولی برخی دیگر معتقدند که در واقع دو آیه اول زمینه‌چینی کرده و مخاطب را آماده می‌سازد تا حکم قطعی را در آیه سوم مطرح کند.[۴]

وجوب روزه ماه رمضان

در ماه رمضان روزه بر مسلمانان واجب است[۲۳] روزه، خودداری از انجام برخی کارها از جمله خوردن و آشامیدن از اذان صبح تا اذان مغرب است.[۲۴] دستور روزه گرفتن در ماه رمضان و بخشی از احکام مربوط به آن در قرآن[۲۵] و کتاب‌های فقهی مسلمانان آمده است. به فتوای فقها اگر کسی به دلیل عذر شرعی از گرفتن روزه معاف باشد نباید در انظار عمومی روزه‌خواری کند.[۲۶]

عدم وجوب روزه بر مسافر و بیمار و آسان‌گیری در دین

مفسران بنا بر «فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ» تاکید کرده‌اند که به جز مسافران و بیماران، هر کس در ماه رمضان زنده، هوشیار و آگاه باشد، روزه بر او واجب است.[۱۰] با آن که عدم وجوب روزه بر مسافر و بیمار در آیه پیشین ذکر شده ولی بار دیگر در آیه ۱۸۵ تکرار شده است. برخی مفسران عقیده دارند که این تکرار برای تأکید است تا معلوم شود که همان گونه که گرفتن روزه به واسطه امر الهی، واجب و فریضه است، روزه نگرفتن نیز به دلیل امر الهی، فریضه است[۱۱] پس تسلیم فرمان خدا بودن، ارزش است؛[۱۲] ولی برخی دیگر، دو آیه اول را مقدمه بیان حکم در آیه سوم دانسته و بنابراین این عبارت را تکرار نمی‌دانند.[۱۳]

آیه ۱۸۵ سوره بقره یکی از آیاتی است که در استنباط قاعده لاحرج مورد استفاده قرار گرفته است.[۱۴] این قاعده می‌گوید که اساس قوانین اسلام بر سخت‌گیری نبوده و هر حکمی هنگام سختی، به صورت موقت برداشته می‌شود.[۱۵] برای نمونه می‌توان به جواز تیمم برای کسی که آب ندارد یا آب برای او ضرر دارد و جواز نماز نشسته برای کسی که توان ایستادن ندارد، اشاره کرد.[۱۶]

در توضیح اینکه چگونه روزه، به رغم سختی‌هایش، آسان است، مفسران اشاره کرده‌اند که هر چند روزه در ظاهر امری دشوار است؛ ولی به دلیل وجود فواید مادی و معنوی آن، در نهایت، آسایش و راحتی را به دنبال دارد.[۱۷] وجه دیگر مورد اشاره مفسران، به قاعده لاحرج اشاره دارد و اینکه احکام خداوند مانند فرامین ستمگران بدون رعایت شرایط مخاطب نیست، بلکه متناسب با شرایط مخاطب مانند بیماری یا هر دلیل موجه دیگر، این احکام به صورت موقت برای آن مکلف تعطیل و به زمان مناسب موکول می‌شود.[۱۸]

بزرگداشت الهی و سپاسگزاری انسان

مفسران با توجه به این آیه، هدف نهایی روزه را بزرگداشت الهی و شکرگزاری انسان بر نعمت هدایت دانسته‌اند.[۱۹] نکته قابل توجه آن است که بزرگداشت (تکبیر) الهی با قطعیت ذکر شده، ولی شکرگزاری با عبارت لَعَلَّ (به معنای شاید یا باشد) آمده است و این می‌تواند بدان معنا باشد که روزه به هر حال سبب تعظیم و تکبیر الهی می‌شود؛ ولی اینکه بنده به مقام شکر دست یابد و سپاسگزار خداوند گردد، بستگی به شرایط خودش و میزان بهره‌برداریش از این عبادت بزرگ دارد.[۲۰] برخی مفسران، تکبیر الهی ذکر شده در آیه را مربوط به تکبیرهای نماز عید فطر دانسته‌اند.[۲۱]

خواندن دعا در ماه رمضان

خواندن دعاهای سحر از جمله دعای بهاء و دعای ابوحمزه ثمالی،[۲۷] و نیز دعای افتتاح در شب‌ها،[۲۸] دعای یا عَلِی یا عَظیمُ، اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ و «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ» پس از نمازهای واجب[۲۹] و دعاهای روزهای ماه رمضان از اعمال مشترک این ماه هستند.

تلاوت قرآن در ماه رمضان

در برخی روایات، ماه رمضان بهار قرآن معرفی شده است.[۳۰] همچنین ثواب قرائت و تلاوت یک آیه از قرآن در این ماه، معادل ثواب ختم قرآن در ماه‌های دیگر بیان شده است.[۳۱]در برخی از کشورهای اسلامی، مسلمانان از ابتدای این ماه روزانه یک جزء قرآن تلاوت کرده و تا پایان ماه یک ختم قرآن انجام می‌دادند. این ختم‌ها بیشتر در مساجد و دیگر اماکن مذهبی به صورت گروهی انجام می‌شود. همچنین در ایران، جزءخوانی از رادیو و تلویزیون نیز پخش می‌شود.[۳۲]

احیاء شبهای قدر

براساس روایات، شب قدر یکی از شب‌های ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ ماه رمضان است.[۳۳] در برخی روایات، شب ۲۳ رمضان به عنوان شب قدر تعیین شده است.[۳۴] شیخ صدوق گفته است که اساتید ما اتفاق‌نظر دارند که شب قدر، شب ۲۳ رمضان است.[۳۵] به گفته علامه طباطبایی، مشهور میان اهل‌سنت این است که ۲۷ رمضان شب قدر است.[۳۶]

شیعیان هر ساله شب‌های نوزدهم، بیست و یکم و و سوم ماه رمضان، شب را تا سحر در اماکن مذهبی یا منازل خود به احیا )شب‌زنده ‌داری) و عبادت می‌پردازند.[۳۷] انجام اعمال شب قدر همچون خواندن جوشن کبیر و قرآن به سر از مهم‌ترین اعمالی است که در این شب‌ها انجام می‌گردد.[۳۸]

نمازهای مستحبی ماه رمضان

نمازهای مستحبی از اعمال ماه رمضان است؛ برخی از این نمازها مشترک در همه شب‌های ماه رمضان است و برخی به شب یا روز خاصی اختصاص دارد.[۳۹]

نمازهای ماه رمضان از جمله خواندن هزار رکعت نماز در شبهای ماه رمضان توصیه شده است[۴۰] خواندن این نمازها را بیشتر چنین دانسته‌اند: از شب اول رمضان تا شب بیستم در هر شب ۲۰ رکعت و از شب بیستم تا پایان ماه هر شب ۳۰ رکعت اقامه می‌شود و در شب‌هایی که احتمال شب قدر باشد، افزون بر این‌ها، ۱۰۰ رکعت دیگر هم خوانده می‌شود.[۴۱] اهل‌سنت در هر شب ۲۰ رکعت نماز مستحبی می‌خوانند که نماز تراویح نامیده می‌شود.[۴۲] اهل‌سنت به تبعیت از خلیفه دوم این نماز را به جماعت می‌خوانند که شیعیان به جماعت خواندن آن را بدعت می‌دانند.[۴۳]

اعتکاف دهه آخرماه رمضان

اعتکاف دهه آخر ماه رمضان مستحب است و فضیلت بسیار دارد.[۴۴] دهه آخر، بهترین زمان اعتکاف و اعتکاف آن، برابر با دو حج و دو عمره دانسته شده است.[۴۵] پیامبر اکرم(ص) ابتدا دهه اولِ ماه رمضان، سپس دهه دوم و سپس دهه سوم این ماه را برای انجام اعتکاف برگزید و پس از آن، تا آخر عمر، در دهه آخر ماه رمضان معتکف می‌شد.[۴۶]

سفره‌های افطاری ماه رمضان

مسلمانان کشورهای مختلف در ماه رمضان در اماکن مذهبی و... سفره افطاری پهن می‌کنند.[۴۷] همچنین مردم ایران یکدیگر را برای صرف افطاری به منازل خود دعوت نموده و در اماکن مذهبی به هنگام افطار، نذری توزیع می‌کنند.[۴۸] بنا بر روایتی از پیامبر(ص) پاداش کسی که در ماه رمضان مؤمنی را افطار دهد هرچند با جرعه‌ای آب یا دانه‌ای خرما، برابر با آزادکردن بنده است.[۴۹] در برخی مناطق، بلافاصله پس از اذان مغرب خوانده می‌شود و در برخی پس از صرف افطار اقامه شده و بعد از آن برنامه‌های سخنرانی و مناجات برگزار می‌گردد.

سحرخوانی

در برخی از شهرها اعلام وقت سحر و بیدارکردن مردم به شیوه‌های گوناگون مانند دوره‌گردی مؤذنان و جارچیان در خیابان‌ها، برافروختن فانوس در گلدسته‌ها، طبل و شیپور نواختن، کوبیدن در خانه‌ها و شلیک توپ انجام می‌شده است.[۵۰] همچنین قبل از اذان صبح، دعای سحر و قبل از اذان مغرب، مناجات ربنا از صداوسیمای ایران و بلندگوهای مساجد پخش می‌شود.

اعزام مبلغ

روحانیان شیعه، ماه رمضان برای تبلیغ دین در شهرها و روستاها مستقر می‌شوند و به بیان احکام شرعی، سخنرانی و اقامه نماز جماعت می‌پردازند.[۵۱] همچنین نهادهای تبلیغی در این ماه مبلغانی را به مناطق مختلف ایران و کشورهای دیگر اعزام می‌کنند.[۵۲]

خواندن دسته ‌جمعی دعاهای روزانه

شیعیان پس از نمازهای جماعت یومیه، دعای «یا علی یا عظیم» را به صورت دسته‌جمعی می‌خوانند. همچنین معمولا یکی از نمازگزاران دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» و نیز دعاهای هر روز ماه رمضان را با صدای بلند خوانده و دیگران پس از هر فراز آمین می‌گویند. دعای یا عَلِی یا عَظیمُ، اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ و «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ» پس از نمازهای واجب[۲۹] و دعاهای روزهای ماه رمضان ، اعمال ماه رمضان

راهپیمایی روز جهانی قدس

امام خمینی در سال ۱۳۵۸ش آخرین جمعه ماه رمضان را در حمایت از مردم فلسطین روز قدس نام‌گذاری کرده است.[۵۸] مسلمانان هر ساله در این روز، در کشورهای مختلف در حمایت از مردم فلسطین و آزادی مسجد الاقصی راهپیمایی می‌کنند.[۵۹]

تعیین آغاز و پایان ماه رمضان

استهلال و رؤیت هلال : اول و پایان ماه رمضان با یکی از راه‌های زیر ثابت می‌شود: رؤیت هلال: خود شخص هلال اول و آخر ماه را ببینید. یقین پیدا کردن از گفته عده‌ای. شهادت دو مرد عادل که گفته آنها با یکدیگر در تعارض نباشد. سی روز از اول ماه قمری قبل گذشته باشد. حُکم حاکم شرع.[۶۲]

برخی احادیث، ماه رمضان را سی روزه دانسته[۶۳] و گروهی از علمای شیعه به آن قائل بودند؛[۶۴] اما در مقابل، براساس بعضی روایات، ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها بوده و ممکن است ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد.[۶۵] مشهور فقها قائل به این دیدگاه‌اند.[۶۶]

ماه رمضان، با آغاز ماه شوال و اعلام عید فطر پایان می‌یابد. از اعمال عید فطر پرداخت زکات فطره و به‌جاآوردن نماز عید است.[۶۷]

وقایع ماه مبارک رمضان

اعلام ولایتعهدی امام رضا(ع(۷ رمضان ۲۰۱ق[۶۸] . درگذشت( حضرت خدیجه (۱۰ رمضان در ۱۰ بعثت[۶۹] . مراسم عقد اخوت بین اصحاب پیامبر(ص( و همچنین بین رسول خدا(ص) و امام علی(ع) ۱۲ رمضان ۱ق[۷۰] . ولادت امام حسن مجتبی(ع) ۱۵ رمضان ۳ق[۷۱] . غزوه بدر۱۷ رمضان ۲ق[۷۲] . شب قدر و نزول قرآن شب ۱۹ رمضان یا ۲۱ رمضان یا ۲۳ رمضان ۱ق . فتح مکه ۲۰ رمضان ۸ق[۷۳] . شهادت امام علی(ع (۲۱ رمضان ۴۰ق[۷۴]

پیش از اسلام: نزول کتب مقدس صحف، انجیل، تورات و زبور؛ همچنین وفات "حضرت موسی علیه السلام" و وصی ایشان حضرت "یوشع بن نون"، عروج حضرت عیسی علیه السلام به آسمان و ولادت "حضرت یحیی علیه السلام" از اتفاقاتی است که گفته شده در ماه رمضان رخ داده است.

برخی از وقایع مهم تاریخ اسلام که در این ماه به وقوع پیوسته است: وفات "حضرت خدیجه کبری علیهاالسلام" در ۱۰ رمضان سال ۱۰ بعثت . معراج "پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله" در ۱۷ رمضان سال ۱۲ بعثت . ایجاد عقد اخوت میان مسلمانان از سوی "پیامبر صلی الله علیه و آله"و همچنین بین "پیامبر صلی الله علیه و آله" و "امام علی علیه السلام" در ۱۲ رمضان سال ۱ ق. . ولادت امام حسن علیه السلام در ۱۵ رمضان سال ۳ ق. . ضربت خوردن حضرت علی علیه‌السلام در مسجد کوفه[۳] در ۱۹ رمضان سال ۴۰ ق. . شهادت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام، قصاص "ابن‌ملجم مرادی" قاتل "امام علی علیه السلام" و آغاز خلافت امام حسن مجتبی علیه السلام در ۲۱ رمضان سال ۴۰ ق. . رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به "امام حسین علیه السلام" توسط "قیس بن مُسْهِر"، "عبدالرحمان ارحبی" و "عُمارَة سَلُولی" در ۱۲ رمضان سال ۶۰ ق. . حرکت "مسلم بن عقیل" سفیر "امام حسین علیه السلام" به سوی کوفه در ۱۵ رمضان سال ۶۰ ق. . شهادت "مختار بن ابوعبیده ثقفی" رهبر قیام خونخواهی "امام حسین علیه‌السلام"[۴] در ۱۴ رمضان سال ۶۷ ق. . تحمیل "ولایت‌عهدی" بر "امام رضا علیه السلام" توسط "مأمون عباسی" در ۶ رمضان سال ۲۰۱ ق.

مشاهده فهرست وقایع ماه رمضان : برخی از حوادث و رویدادهای مهم این ماه عبارتند از: وفات حضرت ابوطالب در هفتم رمضان سال دهم بعثت. وفات حضرت خدیجه در دهم رمضان سال دهم بعثت. عقد اخوت و پیمان برادری میان مسلمان و ایجاد اخوت اسلامی بین پیامبر صلی الله علیه وآله و امام علی علیه‌السلام. ولادت امام حسن‌ مجتبی علیه‌السلام در نیمه رمضان، سال دوم هجری. جنگ بدر در سال دوم هجری. فتح مکه در سال هشتم هجری. شهادت امام علی علیه السلام در بیست و یکم رمضان سال چهلم هجری.[۱۲] بیعت مردم به ولایت‌‌عهدی امام رضا علیه‌السلام در سال ۲۰۱ هجری.

اعمال ماه مبارک رمضان

به طور کلی آداب و اعمالی در ماه مبارک رمضان واجب یا مستحب شمرده شده است، از جمله: نگاه کنید به جدول اعمال ماه رمضان

واجب شدن روزه بر کسانی که توانایی بر آن دارند: امام سجاد علیه السلام: خداوند پنج چیز را واجب کرده است -و جز نیکو و زیبا، واجب نکرده است-: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت ما اهل بیت.[۱۳]

تلاوت قرآن: رسول خدا می فرمایند: پاداش خواندن یک آیه از قرآن در این ماه به اندازه ختم قرآن در ماههای دیگر است.[۱۴]

انفاق: امام صادق علیه السلام: هر کس در ماه رمضان صدقه اى بدهد، خداوند هفتاد نوع بلا را از او بر مى گرداند.[۱۵]

اعتکاف: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اعتکاف ده روز ماه رمضان، برابر دو حج و دو عمره است.[۱۶]

افطاری دادن به روزه داران: امام کاظم علیه السلام: افطاری دادن به برادر روزه دارت از روزه گرفتن برای تو بهتر است.[۱۷]

نماز: امام صادق علیه السلام: چون ماه رمضان مى آمد، پیامبر خدا بر نمازش مى افزود. من نیز مى افزایم؛ پس شما هم بیفزایید.[۱۸]

دعا، توبه، استغفار: امام على علیه السلام: در ماه رمضان، زیاد دعا و استغفار کنید؛ امّا دعا، که به سبب آن بلا از شما دور مى شود، و امّا استغفار، که گناهانتان را محو مى کند.[۱۹]

اجتناب از گناهان و محرمات الهی: امام على علیه السلام: گفتم اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام هاى خداست».[۲۰]

انجام کارهای نیک: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که در ماه رمضان یکى از کارهاى نیک را انجام دهد، همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است و هر کس در این ماه، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد، همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه هاى دیگر انجام داده است.[۲۱]

اعمال مشترک ماه مبارک رمضان

بخش اول: اعمالی که مستحب است در هر شب و هر روز این ماه بجا آورده شود. سید ابن طاووس از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که فرمود: در ماه رمضان از اوّل آن تا آخر آن پس از هر فریضه بخوان: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ، مَا أَبْقَیْتَنِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ سَعَةِ رِزْقٍ، وَ لا تُخْلِنِی مِنْ تِلْکَ الْمَوَاقِفِ الْکَرِیمَةِ، وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِیفَةِ، وَ زِیَارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ فِی جَمِیعِ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَکُنْ لِی، اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِیلَ عُمُرِی، وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقِی، وَ تُؤَدِّیَ عَنِّی أَمَانَتِی وَ دَیْنِی، آمِینَ َبَّ الْعَالَمِینَ».

و پس از نمازهای واجب بخوان: «یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ، یَا غَفُورُ یَا رَحِیمُ، أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ، الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ، وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ. وَ هَذَا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ، وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ، وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی فَرَضْتَ صِیَامَهُ عَلَیَّ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ، الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، هُدًی لِلنَّاسِف وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ، وَ جَعَلْتَ فِیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَ جَعَلْتَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛ فَیَا ذَا الْمَنِّ وَ لا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَیَّ بِفَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، فِیمَنْ تَمُنُّ عَلَیْهِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».

شیخ کفعمی در «مصباح» و «بلد الامین» و شیخ شهید در مجموعه خود از حضرت رسول صلّی اللّه و علیه و آله و سلّم روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: هرکه این دعا را در ماه رمضان، پس از هر نماز واجب بخواند، حق تعالی گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد. و آن دعا این است: «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ. اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ. اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ. اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ. اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ. اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ. اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ. اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ. اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ. اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ. اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ. اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ، وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».

بخش دوم: اعمالی است که باید در شبهای رمضان بجا آورد، و آن چند عمل است: اوّل: افطار نمودن و مستحبّ است پس از نماز شام افطار کند مگر آنکه ضعف بر او چیره شده باشد، یا جمعی جهت افطار منتظر او باشند، دوّم: با غذایی پاکیزه از حرام و شبهه افطار کند، و بهتر است با خرمای حلال روزه خود را بگشاید، تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد، و به خرما، آب، رطب شیر، حلوا، نبات، آب گرم، به هر کدام که افطار کند خوب است. سوم: در وقت افطار دعاهای ویژه آن را بخواند، از جمله بگوید: اَللَّهُمَّ لَکَ صُمْتُ، وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ، وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ. تا خدا ثواب هرکسی را که در این روز روزه داشته به او عطا کند و اگر دعای «اللَّهُمّ ربَّ النّور العظیمِ» را که سیّد و کفعمی روایت کرده اند بخواند فضیلت بسیار یابد.

بخش سوّم: اعمال سحرهای ماه مبارک رمضان و آن چند عمل است: اوّل: سحری خوردن، و آن را ترک نکند گرچه به خوردن یک خرمای خشک، یا نوشیدن شربتی از آب باشد، و بهترین سحریها سویق یعنی قاووت و خرماست، و در خبر وارد شده: که خدا و فرشتگان صلوات می فرستند بر آنهایی که در سحرها استغفار می کنند، و سحری می خورند. دوم: هنگام خوردن سحری سوره «انِّا اَنزَلناهُ» را بخواند. سوم: دعای سحر؛ دعای عظیم الشأنی را که از امام رضا علیه السّلام روایت شده بخواند، آن حضرت فرموده است: این دعا دعایی است که امام باقر علیه السّلام در سحرهای ماه رمضان می خواندند: «اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ بَهائِكَ بِأَبْهاهُ، وَ كُلُّ بَهائِكَ بَهِيٌّ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِبَهائِكَ كُلِّهِ.... آنگاه هر حاجت که داری از خدا بخواه، که به یقین براورده خواهد شد. چهارم: دعای ابوحمزه ثمالی؛ در کتاب «مصباح» شیخ طوسی به نقل از ابوحمزه ثمالی آمده است که امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می ایستاد و چون سحر می رسید این دعا را می خواند: «إِلٰهِى لَاتُؤَدِّبْنِى بِعُقُوبَتِكَ، وَ لَا تَمْكُرْ بِى فِى حِيلَتِكَ... ».

اعمال شبهای قدر

اعمال شبهای قَدر بر دو نوع است: یکی از آن دو نوع اعمالی که در هر سه شب باید انجام داد، و دیگر اعمالی که مخصوص به هر یک از شبهای قَدر است. اعمالی است که در هر سه شب باید انجام داد، و آن چند عمل است:

اوّل: غسل کردن. علامه مجلسی فرموده بهتر است غسل این شبها در هنگام غروب آفتاب انجام گیرد، که نماز شام را با غسل بخواند.

دوم: دو رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره حمد، هفت مرتبه سوره توحید خوانده، و پس از فراغت از نماز هفتاد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللّه وَ أَتوبُ الَیْهِ.

سوم: قرآن مجید را باز کند و در برابر خود گرفته و بگوید: اَللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ بِکِتَابِکَ الْمُنْزَلِ وَ مَا فِیهِ، وَ فِیهِ اسْمُکَ الْأَکْبَرُ، وَ أَسْمَاؤُکَ الْحُسْنَی، وَ مَا یُخَافُ وَ یُرْجَی، أَنْ تَجْعَلَنِی مِنْ عُتَقَائِکَ مِنَ النَّارِ. سپس هر حاجت که دارد بخواهد.

چهارم: قرآن مجید را روی سر بگذارد و بگوید: اَللَّهُمَّ بِحَقِّ هَذَا الْقُرْآنِ، وَ بِحَقِّ مَنْ أَرْسَلْتَهُ بِهِ، وَ بِحَقِّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مَدَحْتَهُ فِیهِ، وَ بِحَقِّکَ عَلَیْهِمْ، فَلا أَحَدَ أَعْرَفُ بِحَقِّکَ مِنْکَ. سپس ده مرتبه: بگوید: بِکَ یَا اللَّهُ و ده مرتبه: بِمُحَمَّدٍ و ده مرتبه: بِعَلِیٍّ وده مرتبه: بِفَاطِمَةَ و ده مرتبه: بِالْحَسَنِ و ده مرتبه: بِالْحُسَیْنِ و ده مرتبه: بِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ و ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ و ده مرتبه: بِجَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه:بِمُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ و ده مرتبه: بِعَلِیِّ بْنِ مُوسَی و ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ و ده مرتبه: بِعَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ و ده مرتبه: بِالْحَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ و ده مرتبه: بِالْحُجَّةِ. پس هر حاجتی که داری از خدا بخواه.

پنجم: زیارت امام حسین علیه السّلام را کند. ششم: این شبها را احیا بدارد، روایت شده هرکه شب قَدر را احیا بدارد، گناهانش آمرزیده می شود. هفتم: صد رکعت نماز بجا آورد، که فضلیت بسیار دارد و بهتر آن است که در هر رکعت پس از سوره حمد، ده مرتبه توحید بخواند.

امّا اعمال شب نوزدهم چند چیز است: اوّل: گفتن صد مرتبه: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ. دوم: گفتن صد مرتبه: اَللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ. سوم: دعای «یا ذَا الذَّی کانَ...» را که در قسم چهارم گذشت بخواند.

شب بیست ویکم: فضیلت این شب نورانی از شب نوزدهم بیشتر است و باید اعمال این شب را، از غسل و احیا و زیارت و نماز هفت سوره «توحید» و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعای جوشن کبیر و غیر آنها را انجام دهد و در غسل و احیا و سعی در عبادت، در این شب و شب بیست وسوم اصرار ورزد. شیخ مفید فرموده: در این شب صلوات بسیار فرست و در نفرین بر ستم کنندگان به آل محمّد علیهم السّلام و لعن فرستادن بر قاتل امیرالمؤمنین علیه السّلام سعی و کوشش کن. و خواندن زیارت آن جناب در روز بیست ویکم مناسب است.

اعمال شب بیست وسوم: این شب از دو شب قَدر گذشته افضل است، و برای این شب غیر از اعمالی که با دو شب قَدر گذشته مشترک است چند عمل دیگر است: اوّل: خواندن سوره عنکبوت و سوره روم که امام صادق علیه السّلام سوگند یاد کردند که خواننده این دو سوره در این شب از اهل بهشت خواهد بود. دوم: خواندن سوره دخان سوم: هزار مرتبه خواندن سوره قدر. شیخ طوسی در کتاب «تهذیب» از ابوبصیر از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که آن حضرت فرمود: در شبی که امید می رود شب قدر باشد، صد رکعت نماز بخوان در هر رکعت پس از سوره «حَمد» ده مرتبه: سوره «توحید» را قرائت کن.

شب آخر ماه: شب بسیار مبارکی است، و برای این شب چند عمل وارد است: اوّل: غسل. دوم: زیارت امام حسین علیه السّلام. سوم: خواندن سوره های «انعام» و «کهف» و «یس» و گفتن صد مرتبه: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ.

شب قدر، شب مبارک و پر اهمیتی است که بنابر نص قرآن کریم در ماه رمضان قرار دارد. تعدد در شب قدر به چند صورت مطرح شده است. ۱. اینکه در یک سال، شب‌های ۱۹ و ۲۱ و ۲۳، شب قدر باشد.۲. اینکه شب قدر در زمان رسول اکرم صلی الله علیه و آله بوده و بعد از ایشان هم خواهد بود. ۳. با توجه به اختلاف افق‌های شهرها، شب قدر در شهرهای مختلف، متعدد است. از روایات بر می آید که روز قدر در فضیلت داشتن همانند شب قدر است، اگر چه اموری؛ مانند تدبیر کارها و نزول ملائک در شب قدر صورت می گیرد. خداوند می فرماید: "ملائکه و روح در این شب تقدیرات امور را نازل می کنند".

تعدد شب قدر

در این مورد، چند احتمال مطرح می شود.

منظور از تعدد شب قدر، یعنی در یک سال همان طور که مردم می گویند شب ۱۹ و ۲۱ و ۲۳ شب قدر باشد. احتمال اول پاسخ احتمال اول این است که، بنابر نص قرآن کریم شب قدر در ماه رمضان قرار دارد [۱] ، و بیش از یک شب هم نیست؛ چرا که خداوند می فرماید: "انَّا أَنْزَلْناهُ فی‌ لَیْلَةِ الْقَدْر". [۲] قرآن را در شب قدر نازل کردیم نه در شب های قدر، اما به جهاتی[۳] این یک شب برای ما تبیین نشده است و گفته اند یکی از این شب های ۱۹ و...، شب قدر است و همه این شب ها را بیدار باشید و... تا بتوانید فضیلت شب قدر را درک کنید. [۴] اگر در روایات سه شب مشخص شده است؛ [۵] برای آن است که کار را برای بندگان خدا آسان کنند.

منظور از تعدد شب قدر، این باشد که شب قدر در زمان رسول الله (صلی الله علیه و آله) وجود داشته است و بعد از ایشان، هم تکرار می شود.

احتمال دوم : پاسخ احتمال دوم این است که نظر قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) بر این است که شب قدر در زمان حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) بوده و همچنان باقی است.
از آیه: "تَنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ کُلِّ أَمْر"، [۶] که صیغه مضارع (تنزل در اصل تتنزل بوده)، را به کار برده است، استمرار نزول ملائکه و روح فهمیده می شود. [۷] همچنین در سوره دخان آیه ۴ در مورد شب قدر آمده است: "فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیم‌ - أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلینَ " [۸] که باز هم صیغه مضارع "یفرق" آمده که در زبان عربی نشانه استمرار فعل است. روایات اهل بیت (علیهم السلام) نیز بر این موضوع تأکید دارند. امام جواد (علیه السلام) می فرماید: امام علی (علیه السلام) به حسن بن عباس فرمود: "شب قدر در هر سالی هست و در این شب، امر یک سال نازل می شود". [۹] پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) در جواب ابوذر که در مورد شب قدر سؤال کرده بود، فرمودند: "این شب، تا روز قیامت هست". [۱۰] مفسران اهل سنت هم بر این نظر هستند که شب قدر همچنان باقی است. [۱۱]

منظور از تعدد شب قدر، این باشد که با توجه به اختلاف افق شهرهای مسلمان نشین و اختلاف در روزهای ماه مبارک رمضان هر منطقه شب قدر مخصوصی به خود داشته باشند.به عنوان مثال، اول رمضان روز سه شنبه است و در کشوری اول رمضان، روز بعد یعنی چهارشنبه است و به تبع آن، در شب های دهه آخر نیز اختلاف بوجود می آید. شب بیست و سوم ماه برای کشور اولی یک شب زودتر از دومی خواهد شد. بنابراین، شب قدر نمی‌تواند یک شب معین در سال بوده باشد. به این ترتیب قاعدتا هر کدام باید برای خود شب قدری داشته باشند و شب قدر متعدد می شود.

احتمال سوم :مقدمه : در فرهنگ اسلام شب قدر به جهت خصوصیات منحصر به فردی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است و روایات زیادی در تأکید بر احیای آن و اهمیت دادن به آن وارد شده است. از آن جمله سید بن طاووس در کتاب شریف اقبال آورده است که، پیامبر (صلی الله علیه و آله) از موسی(علیه السلام) نقل فرموده که گفت: الهی من قرب تو را می خواهم، فرمود: قرب من از برای کسی است که بیدار باشد در شب قدر، گفت: الهی رحمت تو را خواهم، فرمود: رحمت من از برای کسی است که رحم کند فقرا را در شب قدر، گفت: خدایا نجات می خواهم، نجات از آتش، فرمود: این برای کسی است که استغفار کند در شب قدر، گفت: خدایا رضا ی تو را می خواهم، فرمود: خشنودی من از برای کسی است که دو رکعت نماز بخواند در شب قدر. [۱۲]

از خصوصیات شب قدر است نزول قرآن، نزول فرشتگان و روح بر ولی خدا، همچنین بالاتر بودن عبادت آن یک شب از هزار ماه. [۱۳] و تدبیر و تقدیر وقایع و خلایق. [۱۴]

تبیین : آنچه از نص قرآن کریم و ظاهر روایات بر می‌آید این است که شب قدر یک شب بیشتر نیست و خصوصیاتی که به ولی الله و امام معصوم (علیهم السلام) بر می گردد همه در یک شب اتفاق می افتد؛ یعنی نزول ملائکه بر امام (علیه السلام) و اندازه گیری امور و حوادث و معیشت ها، همه در یک شب خاص است. خداوند می فرماید: " َنَزَّلُ الْمَلائِکَةُ وَ الرُّوحُ فیها "[۱۵] ملائکه و روح در این شب نازل می شوند و نزول قرآن در این شب بوده است: "ِانَّا أَنْزَلْناهُ فی‌ لَیْلَةِ الْقَدْر". [۱۶] . یا در روایات آمده است: در این شب امر یک سال نازل می شود. [۱۷]

اما از نظر درک همه فضیلت هایی که برای شب قدر گفته اند، عمل به وظیفه می تواند راه گشا باشد؛ [۱۸] . یعنی اگر با ادله ثابت شود که روز اول ماه رمضان چه روزی است، طبعاً شب قدر هم مشخص می شود و مسلماً اعمال و شب زنده داری ها و احیای آن شب بدون اجر باقی نمی ماند و امید است که همان پاداش شب زنده داران در شب قدر به انسان داده شود، و لو این که واقعا آن شب، شب قدر نباشد [۱۹] ، البته به شب زنده داری در دهه آخر ماه رمضان توصیه شده است و شاید این سنت اسلامی بدان جهت باشد که اطمینان به درک شب قدر برای ما حاصل شود.

منزلت روز قدر

در بیان این مسئله که روز قدر، در شأن و منزلت، همانند شب قدر است اینگونه باید گفت که اگرچه وقایعی همچون نزول ملائکه بر ولی الله (علیه لاسلام) در شب قدر است، اما روز قدر هم در ارزش و فضیلت همانند شب آن است. [۲۰] مرحوم شیخ عباس قمی در اعمال شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان می گوید: روزهای این شب ها را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و تلاوت و دعا به سر آورد؛ زیرا که در احادیث معتبره وارد شده است که روز قدر در فضیلت مثل شب قدر است. [۲۱]

دعاهای شبهای دهه آخر رمضان

شیخ کلینى در کافى از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:

مى‏گویى در دهه آخر ماه رمضان در هر شب:

أَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَةٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ و کفعمى در حاشیه بلد الامین نقل کرده که:

حضرت صادق علیه السلام در هر شب از دهه آخر بعد از فرایض و نوافل مى‏خواند اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَى منْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولا وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِینَ . و فرمود هر که بگوید این را بیامرزد حق تعالى تقصیرى که از او سر زده در ایام گذشته از ماه رمضان و نگه دارد او را از معاصى در بقیه ماه و از جمله سید بن طاوس در اقبال از ابن ابى عمیر از مرازم نقل کرده که: حضرت صادق علیه السلام در هر شب از دهه آخر مى‏خواند:

اللَّهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَعَظَّمْتَ حُرْمَةَ شَهْرِ رَمَضَانَ بِمَا أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَ خَصَصْتَهُ بِلَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ جَعَلْتَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ اللَّهُمَّ وَ هَذِهِ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضَانَ قَدِ انْقَضَتْ وَ لَیَالِیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ وَ قَدْ صِرْتُ یَا إِلَهِی مِنْهُ إِلَى مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَ أَحْصَى لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ فَأَسْأَلُکَ بِمَا سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ وَ أَنْبِیَاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ وَ تُدْخِلَنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ وَ أَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَ کَرَمِکَ وَ تَتَقَبَّلَ تَقَرُّبِی وَ تَسْتَجِیبَ دُعَائِی وَ تَمُنَّ عَلَیَّ [إِلَیَ‏] بِالْأَمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیَامَةِ إِلَهِی وَ أَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ وَ بِجَلالِکَ الْعَظِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ لَیَالِیهِ وَ لَکَ قِبَلِی تَبِعَةٌ أَوْ ذَنْبٌ تُؤَاخِذُنِی بِهِ أَوْ خَطِیئَةٌ تُرِیدُ أَنْ تَقْتَصَّهَا مِنِّی لَمْ تَغْفِرْهَا لِی سَیِّدِی سَیِّدِی سَیِّدِی أَسْأَلُکَ یَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ إِذْ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ إِنْ کُنْتَ رَضِیتَ عَنِّی فِی هَذَا الشَّهْرِ فَازْدَدْ عَنِّی رِضًا وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ رَضِیتَ عَنِّی فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنِّی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ یَا اللَّهُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ و بسیار بگو یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ عَلَیْهِ السَّلامُ یَا کَاشِفَ الضُّرِّ وَ الْکُرَبِ الْعِظَامِ عَنْ أَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ أَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ أَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلامُ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ کَمَا أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ وَ افْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ وَ لا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ .

و از جمله این دعاها است که در کافى مسندا و در مقنعه و مصباح مرسلا نقل شده که:

مى‏گویى در لیله اولى یعنى در شب بیست و یکم

یَا مُولِجَ اللَّیْلِ فِی النَّهَارِ وَ مُولِجَ النَّهَارِ فِی اللَّیْلِ وَ مُخْرِجَ الْحَیِّ مِنَ الْمَیِّتِ وَ مُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَیِّ یَا رَازِقَ مَنْ یَشَاءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا رَحِیمُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ

دعاى شب بیست و دوم

یَا سَالِخَ النَّهَارِ مِنَ اللَّیْلِ فَإِذَا نَحْنُ مُظْلِمُونَ وَ مُجْرِیَ الشَّمْسِ لِمُسْتَقَرِّهَا بِتَقْدِیرِکَ یَا عَزِیزُ یَا عَلِیمُ وَ مُقَدِّرَ الْقَمَرِ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ یَا نُورَ کُلِّ نُورٍ وَ مُنْتَهَى کُلِّ رَغْبَةٍ وَ وَلِیَّ کُلِّ نِعْمَةٍ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا قُدُّوسُ یَا أَحَدُ یَا وَاحِدُ یَا فَرْدُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ [عَلَى‏] أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ

دعاى شب بیست و سوم

یَا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَ جَاعِلَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ وَ رَبَّ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ وَ الْجِبَالِ وَ الْبِحَارِ وَ الظُّلَمِ وَ الْأَنْوَارِ وَ الْأَرْضِ وَ السَّمَاءِ یَا بَارِئُ یَا مُصَوِّرُ یَا حَنَّانُ یَا مَنَّانُ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا قَیُّومُ یَا اللَّهُ یَا بَدِیعُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ

و روایت کرده محمد بن عیسى به سند خود از صالحین علیهم السلام که فرمودند: مکرر مى‏کنى در شب بیست و سوم از ماه رمضان این دعا را در حال سجود و قیام و قعود و بر هر حالى که هستى در تمام ماه و هر چه ممکنت شود و هر زمانى که حاضر شود تو را یعنى یادت آید این دعا در روزگار حیاتت مى‏گوئى بعد از ستایش کردن حق تعالى به بزرگوارى و فرستادن صلوات بر پیغمبر صلى الله علیه و آله اللَّهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ فُلانِ بْنِ فُلانٍ و بجاى فلان بن فلان بگو الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَى آبَائِهِ فِی هَذِهِ السَّاعَةِ وَ فِی کُلِّ سَاعَةٍ وَلِیّا وَ حَافِظا وَ قَائِدا وَ نَاصِرا وَ دَلِیلا وَ عَیْنا حَتَّى تُسْکِنَهُ أَرْضَکَ طَوْعا وَ تُمَتِّعَهُ فِیهَا طَوِیلا و مى‏خوانى نیز یَا مُدَبِّرَ الْأَمُورِ یَا بَاعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ یَا مُجْرِیَ الْبُحُورِ یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ افْعَلْ بِی کَذَا وَ کَذَا و بجاى این کلمه حاجات خود را بخواهد اللَّیْلَةَ اللَّیْلَةَ و بلند کن دستهاى خود را به سوى آسمان یعنى در وقت گفتن یا مدبر الامور تا آخر و بگو این دعا را در حال رکوع و سجود و ایستاده و نشسته و مکرر کن آن را و بگو آن را نیز در شب آخر ماه رمضان

دعاى شب بیست و چهارم

یَا فَالِقَ الْإِصْبَاحِ وَ جَاعِلَ اللَّیْلِ سَکَنا وَ الشَّمْسِ وَ الْقَمَرِ حُسْبَانا یَا عَزِیزُ یَا عَلِیمُ یَا ذَا الْمَنِّ وَ الطَّوْلِ وَ الْقُوَّةِ وَ الْحَوْلِ وَ الْفَضْلِ وَ الْإِنْعَامِ وَ الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا اللَّهُ یَا رَحْمَانُ یَا اللَّهُ یَا فَرْدُ یَا وِتْرُ یَا اللَّهُ یَا ظَاهِرُ یَا بَاطِنُ یَا حَیُّ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یَذْهَبُ بِالشَّکِّ عَنِّی وَ رِضًى بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ
دعاى شب بیست و پنجم

یَا جَاعِلَ اللَّیْلِ لِبَاسا وَ النَّهَارِ مَعَاشا وَ الْأَرْضِ مِهَادا وَ الْجِبَالِ أَوْتَادا یَا اللَّهُ یَا قَاهِرُ یَا اللَّهُ یَا جَبَّارُ یَا اللَّهُ یَا سَمِیعُ یَا اللَّهُ یَا قَرِیبُ یَا اللَّهُ یَا مُجِیبُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى و الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ رِضًى بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلامُ

دعاى شب بیست و ششم

یَا جَاعِلَ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ آیَتَیْنِ یَا مَنْ مَحَا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلَ آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلا مِنْهُ وَ رِضْوَانا یَا مُفَصِّلَ کُلِّ شَیْ‏ءٍ تَفْصِیلا یَا مَاجِدُ یَا وَهَّابُ یَا اللَّهُ یَا جَوَادُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ

دعاى شب بیست و هفتم

یَا مَادَّ الظِّلِّ وَ لَوْ شِئْتَ لَجَعَلْتَهُ سَاکِنا وَ جَعَلْتَ الشَّمْسَ عَلَیْهِ دَلِیلا ثُمَّ قَبَضْتَهُ [إِلَیْکَ‏] قَبْضا یَسِیرا یَا ذَا الْجُودِ وَ الطَّوْلِ وَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْآلاءِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ الرَّحْمَنُ الرَّحِیمُ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ یَا قُدُّوسُ یَا سَلامُ یَا مُؤْمِنُ یَا مُهَیْمِنُ یَا عَزِیزُ یَا جَبَّارُ یَا مُتَکَبِّرُ یَا اللَّهُ یَا خَالِقُ یَا بَارِئُ یَا مُصَوِّرُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ

دعاى شب بیست و هشتم

یَا خَازِنَ اللَّیْلِ فِی الْهَوَاءِ وَ خَازِنَ النُّورِ فِی السَّمَاءِ وَ مَانِعَ السَّمَاءِ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلا بِإِذْنِهِ وَ حَابِسَهُمَا أَنْ تَزُولا یَا عَلِیمُ یَا عَظِیمُ یَا غَفُورُ یَا دَائِمُ یَا اللَّهُ یَا وَارِثُ یَا بَاعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ

دعاى شب بیست و نهم

یَا مُکَوِّرَ اللَّیْلِ عَلَى النَّهَارِ وَ مُکَوِّرَ النَّهَارِ عَلَى اللَّیْلِ یَا عَلِیمُ یَا حَکِیمُ یَا رَبَّ الْأَرْبَابِ وَ سَیِّدَ السَّادَاتِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ یَا أَقْرَبَ إِلَیَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ

دعاى شب سى‏ام

الْحَمْدُ لِلَّهِ لا شَرِیکَ لَهُ الْحَمْدُ لِلَّهِ کَمَا یَنْبَغِی لِکَرَمِ وَجْهِهِ وَ عِزِّ جَلالِهِ وَ کَمَا هُوَ أَهْلُهُ یَا قُدُّوسُ یَا نُورُ یَا نُورَ الْقُدْسِ یَا سُبُّوحُ یَا مُنْتَهَى التَّسْبِیحِ یَا رَحْمَانُ یَا فَاعِلَ الرَّحْمَةِ یَا اللَّهُ یَا عَلِیمُ یَا کَبِیرُ یَا اللَّهُ یَا لَطِیفُ یَا جَلِیلُ یَا اللَّهُ یَا سَمِیعُ یَا بَصِیرُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ لَکَ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى وَ الْأَمْثَالُ الْعُلْیَا وَ الْکِبْرِیَاءُ وَ الْآلاءُ أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ وَ أَنْ تَجْعَلَ اسْمِی فِی هَذِهِ اللَّیْلَةِ فِی السُّعَدَاءِ وَ رُوحِی مَعَ الشُّهَدَاءِ وَ إِحْسَانِی فِی عِلِّیِّینَ وَ إِسَاءَتِی مَغْفُورَةً وَ أَنْ تَهَبَ لِی یَقِینا تُبَاشِرُ بِهِ قَلْبِی وَ إِیمَانا یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنِّی وَ تُرْضِیَنِی بِمَا قَسَمْتَ لِی وَ آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنَا عَذَابَ النَّارِ الْحَرِیقِ وَ ارْزُقْنِی فِیهَا ذِکْرَکَ وَ شُکْرَکَ وَ الرَّغْبَةَ إِلَیْکَ وَ الْإِنَابَةَ وَ التَّوْبَةَ وَ التَّوْفِیقَ لِمَا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ

ماه، ماهِ رمضانِ

ماه، ماهِ رمضانِ - با صَفا، زان دِل و جانِ

ماهِ رَفتَن به مَساجِد - که شَوِی عابِد و زاهِد

ماهی اَست که هَر مُسلمان - مِیخوانَد هَر روزَه قُرآن

ماهی اَست که در سَحَرها - بِخوانیم نمازِ شب را

سحری خُوردَنِ هَر شَب - صَلَوات و ذِکرِ یارَب

لُطفی اَز خُدایِ غَفّار - شادِیِ مَوقعِ اِفطار

رَمَضان ماهِ خدا یِ - ماهِ خوب و با صفایِ

رَمَضان ماهِ عِبادت - ماهِ خوب و با طَراوَت

رَمَضان ماهِ نمازِ - ماهی که آدم میسازِ

رَمَضان ماهِ شریفِ - دوری از چیزای کثیفِ

واجِب است روزه گرفتن - دوری از هَر چی شُنُفتَن

دوری اَز سیگار کشیدن - اَز داد و هَوار کَشیدَن

دوری از دروغ و غَیبت - دوری از دَعوا و تُهمت

دوری از هَر ناسزایی - از بَدی و نا رسایی

پس تُو اَی پَیروِ قرآن - اَی عزیزم، اَی مُسلمان

بَندَه یِ خُدایِ غَفّار - پیروی نَکُن زِ کُفّار

دوری کن از روزه خواری - دوری از ذِلَّت و خواری

تویِ کوچه وخیابان - پیروی نَکُن زِ شیطان

روزه خواری اِشتباهِ - عَلَنی اش خیلی گُناهِ

وَعدَه یِ عَذابِ یَزدان - شُدَه بَهرِ روزه خواران

هرکسی که روزه خوارِ - نَزدِ حَق ذَلیل و خوارِ

اونهایی که روزه خوارَند - دورَن از لُطفِ خداوَند

روزه خوار میشَه بی ایمان - دُور میشَه از لُطف یزدان

اگر دین را دوست میداری - دوری کُن از روزه خواری

بادین و یَقین و اِیمان - پَیروِی نَما زِ قُرآن

شُکرِ نِعمتِ خدا کُن - باقری را هَم دُعا کُن

سروده شده ماه مبارک رمضان اَیّام عیدنوروز سال 1402

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۖ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۗ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ . (سوره بقرة آیه 185)

یاأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ، أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ . (سوره بقره آیه ۱۸۳و۱۸۴)

أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنکُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ وَکُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّیَامَ إِلَى الَّلیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ. (سوره بقره آیه ۱۸۷)

اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ در دعای هر شبه ماه مبارک رمضان «اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ الَّذى اَنْزَلْتَ فيهِ الْقُرْآنَ وَافْتَرَضْتَ على عِبادِكَ فيهِ الصِّيامَ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ

وَ ارْزُقْنى حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرامِ فى عامى هذا وَ فى كُلِّ عامٍ وَ اغْفِرْ لى تِلْكَ الذُّنُوبَ الْعِظامَ فَاِنَّهُ لا يَغْفِرُها غَيْرُكَ يا رَحْمنُ يا عَلاّمُ»

اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، الَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ در دعای هر روزه ماه مبارک رمضان «اللَّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِي أَنْزَلْتَ فِيهِ الْقُرآنَ وَ افْتَرَضْتَ عَلَى عِبَادِكَ فِيهِ الصِّيَامَ‏ اُرْزُقْنِي حَجَّ بَيْتِكَ الْحَرَامِ فِي هَذَا الْعَامِ وَ فِي كُلِّ عَامٍ‏ وَ اغْفِرْ لِيَ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ فَإِنَّهُ لاَ يَغْفِرُهَا غَيْرُكَ يَا ذَا الْجَلاَلِ وَ الْإِكْرَامِ‏»

وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرانَ هُدی لِلنّاسِ و بَیناتٍ مِنَ الْهُدی و الْفُرْقانِ در دعای «یا عَلِی یا عَظیمُ یا غَفُورُ یا رحیمُ أنْتَ الرَّبُّ العظیمُ الَذی لیس کَمِثْلِهِ شَی ءٌ و هُوَ السَّمیعُ الْبَصیرُ وَ هذا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ و کَرَّمْتَهُ و شَرَّفْتَهُ و فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ و هُوَ الشَّهْرُ الَّذی فَرَضْتَ صِیامَهُ عَلَی وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضانَ الَّذی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرانَ هُدی لِلنّاسِ و بَیناتٍ مِنَ الْهُدی و الْفُرْقانِ و جَعَلْتَ فیهِ لَیلَةَ الْقَدْرِ و جَعَلْتَها خَیرا من أَلْفِ شَهْرٍ فَیاذَ الْمَنِّ و لا یمَنُّ عَلَیکَ مُنَّ عَلَی بِفَکاکِ رَقَبَتی مِنَ النّارِ فیمَنْ تَمُنُّ عَلَیه وَ أَدْخِلْنی الْجَنَّة بِرَحْمتِکَ یا أرْحَم الرّاحِمِینَ»

در حدیث حضرت رضا علیه السلام است «مَنْ قَرَأَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ آیَهً مِنْ کِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ کَانَ کَمَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیْرِهِ مِنَ الشُّهُور» (فضائل الاشهر الثلاثه ص97 ، ح82 و بحارالانوارج93، ص341)

در حدیث امام علی علیه السلام است «شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللهِ، و شَهرُ شَعبانَ شَهری؛ شَعبانُ المُطَهِّرُ، و رَمَضانُ المُکَفِّرُ» (وسائل الشیعه ج7 ص266 ح23)

در حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله «شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه عَزَّوَجَلَّ وَ هُوَ شَهرٌ یُضاعِفُ اللّه‏ فیهِ الحَسَناتِ وَ یَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ وَ هُوَ شَهرُ البَرَکَةِ» (بحارالأنوارج96ص340، ح 5)

در حدیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله است «لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِی رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ یَکُونَ رَمَضَانُ السَّنَة» (بحارالانوار ج 93ص346 )

در حدیث حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم است «الصَّوْمُ جُنَّةٌ مِنَ النَّار» (اصول کافی ج4 ص62 )

در حدیث رسول خدا (صلی الله علیه و آله است «هُوَ شَهْرٌ أَوَّلُهُ رَحْمَةٌ وَ أَوْسَطُهُ مَغْفِرَةٌ وَ آخِرُهُ الْإِجَابَةُ وَ الْعِتْقُ مِنَ النَّار» (بحارالانوار ج93ص342)

درحدیث نبى اكرم صلّى اللَّه عليه و آله و سلم است «مَا مِنْ مُؤْمِنٍ يَصُومُ شَهْرَ رَمَضَانَ احْتِسَاباً إِلَّا أَوْجَبَ اللَّهُ لَهُ سَبْعَ خِصَالٍ أَوَّلُهَا يَذُوبُ الْحَرَامَ مِنْ جَسَدِهِ وَ الثَّانِيَةُ يَقْرُبُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ وَ الثَّالِثَةُ يَكُونُ قَدْ كَفَّرَ خَطِيئَةَ أَبِيهِ آدَمَ ع وَ الرَّابِعَةُ يُهَوِّنُ اللَّهُ عَلَيْهِ سَكَرَاتِ الْمَوْتِ وَ الْخَامِسَةُ أَمَانٌ مِنَ الْجُوعِ وَ الْعَطَشِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَ السَّادِسَةُ يُعْطِيهِ اللَّهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ السَّابِعَةُ يُطْعِمُهُ اللَّهُ مِنْ طَيِّبَاتِ الْجَنَّةِ» (علل الشرائع ج‏2 ص231)

در حدیث امام صادق علیه السلام است «مَن اَفطَرَ یَوماً مِن شَهرِ رَمضان خَرَجَ رُوحُ الایمانِ مِنه» (وسائل الشیعه ج7 ص181، ح4و5 و من لا یحضره الفقیه ج2 ص73، ح 9)

از امام باقر (علیه السّلام) در باره مردى که روزه خواری کرده سؤال کردند «سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ (علیه السلام) عَنْ رَجُلٍ شَهِدَ عَلَیْهِ شُهُودٌ أَنَّهُ أَفْطَرَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلَاثَهَ أَیَّامٍ‏ قَالَ یُسْأَلُ هَلْ عَلَیْکَ فِی إِفْطَارِکَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ إِثْمٌ فَإِنْ قَالَ لَا فَإِنَّ عَلَى الْإِمَامِ أَنْ یَقْتُلَهُ‏ وَ إِنْ قَالَ نَعَمْ فَعَلَى الْإِمَامِ أَنْ یَنْهَکَهُ ضَرْبا» (ترجمه من لا یحضره الفقیه ج‏۲ص۴۴۹) و (اصول کافی ج۴ص۱۰۳) . «عِیسَى عَنْ سَمَاعَهَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ وُجِدَ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ قَدْ أَفْطَرَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ قَدْ رُفِعَ إِلَى الْإِمَامِ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قَالَ یُقْتَلُ فِی الثَّالِثَهِ» (اصول کافی ج۴ ص۱۰۳)

شعر-آی رمضون الله الله رمضون

شعر-يارب بحق روزه و هم روزه داران

رمضان ماهِ خدا آمده است

شعر-آی رمضون الله الله رمضون

شعر-ماهِ صیام از ره رسید

نماز عید فطر

نماز عید فطردو ركعت است : در ركعت اوّل حمد و سوره اعلى بخواند و بعد از قرائت پنج تكبیر بگوید و بعد از هر تكبیر قنوت بخواند پس تكبیر ششم بگوید و به ركوع رود و بعد از ركوع و سجود برخیزد به ركعت دوّم و درركعت دوّم بعد از حمد سوره و الشّمس بخواند پس چهار تكبیر بگوید و بعد از هر تكبیرى آن قنوت را بخواند و چون فارغ شد تكبیر پنجم گوید و به ركوع رود پس نماز را تمام كند و بعد از سلام تسبیح زهرا علیها السلام بفرستد.

قنوت نماز عید

اَللَّهُمَّ أَهْلَ الْكِبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلَ التَّقْوَى وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُكَ بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ اَلَّذِى جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدا وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهِ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخْرًا وَ شَرَفًا وَ مَزِیدًا أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِى فِى كُلِّ خَیرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّدًا وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِى مِنْ كُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّدًا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُكَ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ اَللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ خَیرَ مَا سَأَلَكَ مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِكَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُكَ الصَّالِحُونَ الْمُخْلِصُونَ.

سوره اعلی

بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الْأَعْلَى (1) اَلَّذِی خَلَقَ فَسَوَّى (2) وَالَّذِی قَدَّرَ فَهَدَى (3) وَالَّذِی أَخْرَجَ الْمَرْعَى (4) فَجَعَلَهُ غُثَاء أَحْوَى (5) سَنُقْرِؤُكَ فَلَا تَنسَى (6) إِلَّا مَا شَاء اللَّهُ إِنَّهُ یَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا یَخْفَى (7) وَنُیَسِّرُكَ لِلْیُسْرَى (8) فَذَكِّرْ إِن نَّفَعَتِ الذِّكْرَى (9) سَیَذَّكَّرُ مَن یَخْشَى (10) وَیَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى (11) اَلَّذِی یَصْلَى النَّارَ الْكُبْرَى (12) ثُمَّ لَا یَمُوتُ فِیهَا وَلَا یَحْیى (13) قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَكَّى (14) وَذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى (15) بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیاةَ الدُّنْیا (16) وَالآخِرَةُ خَیرٌ وَأَبْقَى (17) إِنَّ هَذَا لَفِی الصُّحُفِ الْأُولَى (18) صُحُفِ إِبْرَاهِیمَ وَمُوسَى (19) .

سوره شمس

بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ وَالشَّمْسِ وَضُحَاهَا (1) وَالْقَمَرِ إِذَا تَلَاهَا (2) وَالنَّهَارِ إِذَا جَلَّاهَا (3) وَاللَّیلِ إِذَا یَغْشَاهَا (4) وَالسَّمَاء وَمَا بَنَاهَا (5) وَالْأَرْضِ وَمَا طَحَاهَا (6) وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا (7) فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا (8) قَدْ أَفْلَحَ مَن زَكَّاهَا (9) وَقَدْ خَابَ مَن دَسَّاهَا (10) كَذَّبَتْ ثَمُودُ بِطَغْوَاهَا (11) إِذِ انبَعَثَ أَشْقَاهَا (12) فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ نَاقَةَ اللَّهِ وَسُقْیاهَا (13) فَكَذَّبُوهُ فَعَقَرُوهَا فَدَمْدَمَ عَلَیهِمْ رَبُّهُم بِذَنبِهِمْ فَسَوَّاهَا (14) وَلَا یخَافُ عُقْبَاهَا(15).

بعد از نماز مغرب و عشا در شب عید فطر و بعد از نماز صبح و ظهر و عصر روز عید و نیز بعد از نماز عید فطر این تکبیرها را بگوید: «اَللّهُ اَکبَرُ، اَللّهُ اَکبَرُ، لا إلهَ إلاّ اللّهُ وَ اَللّهُ اَکبَرُ، اَللّهُ اَکبَرُ، وَ لِلّهِ الْحَمْدُ، اَللّهُ اَکبَرُ عَلی ما هَدانا، وَ لَهُ الشُّکرُ عَلی ما اَولینا{اَولانا}».

نماز عید فطر نمازی است که مسلمانان در روز عید فطر به جماعت یا فردا بعد از طلوع آفتاب اقامه می‌کنند و بنابر فتوای بیشتر فقها خواندن این نماز به صورت جماعت در زمان حضور معصوم واجب و در زمان غیبت مستحب است. خواندن دو خطبه پیش از اقامه نماز توسط امام جماعت سنت است. این نماز دو رکعت است، که نمازگزار در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره، باید پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر یک قنوت بخواند، و بعد از قنوت پنجم، تکبیر دیگری بگوید و به رکوع رود و دو سجده بجا آورد و برخیزد. سپس در رکعت دوم چهار تکبیر بگوید، بعد از هر تکبیر قنوت بخواند و تکبیر پنجم را بگوید و به رکوع رود. بعد از رکوع دو سجده کند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد. [۱]

نماز عید، اذان و اقامه ندارد و به‌جای آن سه بار گفته می‌شود: «الصّلوة».

نماز عید، سوره مخصوصی ندارد. بهتر است که در رکعت اول سوره اعلی و در رکعت دوم سوره شمس خوانده شود.

بعد از قرائت سوره رکعت اول پنج بار و رکعت دوم چهار بار

«اللهمّ اهل الکبریاء و العظمة و اهل الجود و الجبروت و اهل العفو و الرّحمة و اهل التقوی و المغفرة، اسئلک بحقّ هذا الیوم، الّذی جعلته للمسلمین عیدا و لمحمّد صلّی الله علیه و آله ذخراً و شرفاً و کرامةً و مزیداً، ان تصلی علی محمّد و آل محمد و ان تدخلنی فی کلّ خیر ادخلت فیه محمّدا و آل محمّد، و ان تخرجنی من کلّ سوء اخرجت منه محمّدا و آل محمد صلواتک علیه و علیهم. اللهمّ انی اسئلک خیر ما سئلک به عبادک الصّالحون و اعوذ بک ممّا استعاذ منه عبادک المخلصون.»

معنای آن : خداوندا تو سزاوار بزرگی، سرفرازی، بخشندگی، توانایی، بخشایش و رحمتی. سزاوار آنی که به خاطر تو پرهیز کنیم و از تو آمرزش بخواهیم در روزی که برای مسلمانان عید قرار داده‌ای. و برای محمد که درود خدا بر او و دودمانش باد، ذخیره افتخار و بلندی مقام که بر او و دودمانش درود فرستی و مرا بدان چه نیکی و سعادت است و به محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و خاندانش ارزانی داشته‌ای بهره‌مند سازی و از هر بدی که محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و خاندانش را خارج ساختی، رهایی دهی، درود تو بر محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و خاندانش باد. خداوندا! از تو می‌خواهم بهترین چیزی را که بندگان شایسته‌ات از تو می‌خواهند، و به تو رو می‌آورم بدان گونه که بندگان شایسته‌ات از بدی‌ها پناه آورده‌اند. [۹] [۱۰]

پس از نماز، امام جماعت در برابر مردم قرار می‌گیرد و مانند نماز جمعه رجاءً در دو نوبت سخنرانی می‌کند و در ضمن پند و‌ اندرز بیان مسائل سیاسی و اجتماعی، در عید فطر احکام زکات فطره، و در سخنرانی عید قربان احکام ذبح و قربانی و موارد مصرف آنها را بیان می‌نماید. [۲]

ماهِ صِیام، ماهِ خُدا، دَر مُحاق شُد

ماهِ صِیام، ماهِ خُدا، دَر مُحاق شُد - کَم کَم شُد آخِر و یَومُ الفِراق شُد

پایانِ ماه گشته و هنگامِ اَلوَداع - کَز این وَداع آمده بَر سَر مَرا صُداع

پایانِ ماه گشته و دستانِ ما تُهی - جُز لُطف کردگار نیست دِگَر یار و همرهی

با روزه و سَحور و دعاهای روز و شب - شب‌های قدر و جوشن و اِفطار با رُطَب

بگذشت ماهِ خوبِ خداوندِ لایَزال - شُد روزهایِ آخر این ماه، با مَلال

بگذشت سی شب و سی روز، با دُعا - با ذِکر و با تلاوتِ شبها و روزها

این ماه بود، ماهِ عاشقی از بَهرِ عاشقان - با اِفتِتاح و با دُعایِ سَحَر بَهرِ بندگان

ماهِ سَحُور و ماهِ تَهَجُّد، مَهِ وصال - ماهِ دُعایِ جوشن و هَم ماهِ اِتِّصال

بِدرود ماهِ مُبارک، مَهِ خدا بِدرود - بِدرود سُفره یِ اِفطار و هَم دُعا بِدرود

بِدرود ماهِ جَشنِ تَوَلُّد، اِمام حَسَن بِدرود - بِدرود ماهِ عَزا بَهرِ بُوالحَسَن بِدرود

یارب، قبول کُن به لُطفِ خود اَعمالِ ما همه - حَقِّ علی و حَقِّ حَسَن حَقِّ فاطمه

ای باقری، شُده آخِر مَهِ صِیام - خواهیم بخششی زِ لُطف خُداوندِ لاینام

سروده شده آخرماه مبارک رمضان بهار سال 1402

مشاهده کتاب مجموعه اشعار باقری

http://dl.hodanet.tv/fileshtml/asharebageri.htm

وبلاگ اشعار باقری

http://asharebageri.blogfa.com

کانال یار خراسانی

https://splus.ir/yarekhora-sanirahabar

عید فطر اولین روز ماه شوال و از مهمترین اعیاد مسلمانان. بنابر روایاتی که از امامان شیعه نقل شده، عید فطر عید کسانی است که روزه و عبادات آنها پذیرفته شده و از آن رو عید قرار داده شده که مسلمانان گرد هم آیند و خداوند را ستایش کنند. روزه گرفتن در عید فطر حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.

آداب و احکامی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ از جمله شب‌زنده‌داری، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل و گفتن تکبیرهای خاص. کشورهای اسلامی به‌مناسبت عید فطر، دو روز یا بیشتر از آن را تعطیل اعلام می‌کنند. مسلمانان نماز عید فطر را به جماعت برگزار می‌کنند و طبق آداب و رسوم خود جشن می‌گیرند. شاعران فارسی‌زبانی از جمله سعدی شیرازی، عبدالرحمن جامی و قیصر امین‌پور، درباره عید فطر اشعاری سروده‌اند.

عید فطر اولین روز ماه شوال است و در روایات اسلامی، روزه جایزه‌های خدا،[۱] روز پاداش نیکوکاران[۲] و روز آمرزش گناهان[۳] معرفی شده است. بنابر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، عید فطر عید کسی است که خداوند روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.[۴] در روایت دیگری منقول از امام رضا(ع)، گفته شده که روز فطر عید قرار داده شده تا مسلمانان در آن روز گرد هم آیند و خداوند را برای نعمت‌هایی که به آنان داده ستایش کنند، و از همین رو تکبیر در نماز آن بیش از روزهای دیگر قرار داده شده است.[۵]

کلمه «فِطر» از ریشه فَطر، به‌معنای شکافتن، ابتدا و اختراع، گرفته شده است.[۶] گفته شده که «عید فطر» نیز از همین ریشه است، زیرا روزه‌دار دهانش را در روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.[۷]

• زکات فطره: بنابر قول مشهور فقها، زمان وجوب زکات فطره، آغاز شب عید فطر است، اما سید ابوالقاسم خویی، زمان آن را هنگام طلوع فجر روز عید دانسته است.[۹] همچنین به‌فتوای مراجع تقلید، وقت پرداخت زکات فطره در روز عید فطر تا ظهر است؛[۱۰] البته از این میان، سید موسی شبیری زنجانی کل روز را زمان پرداخت زکات فطریه دانسته است.[۱۱] با این حال گفته شده که اگر کسی نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند.[۱۲]
• نماز عید: خواندن نماز عید در زمان غیبت امام مهدی(عج) مستحب، و در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب است.[۱۳]
• روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است.[۱۴]

در کتاب‌های ادعیه، اعمال و آدابی برای شب عید فطر توصیه شده است؛ از جمله:

• خواندن دعا، نماز و قرائت قرآن.[۱۵]
• خواندن دعای استهلال به‌هنگام رؤیت هلال شوال.[۱۶]
• زیارت امام حسین(ع).[۱۷]
• غسل کردن: وقت غسل شب عید فطر، از اول مغرب تا اذان صبح است.[۱۸]
• خواندن این دعا پس از نماز مغرب و نافله آن: «یَا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ ناصِرَهُ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ ای صاحب نعمت و کرم، ای دارای جود، ای برگزیننده محمّد و ای یاور او، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من بیامرز هر گناهی که شماره نمودی‌اش و آن پیش تو در کتابی آشکار است.» پس از آن باید سجده کند و صد بار در سجده بگوید: «أَتُوبُ إِلَی اللّٰهِ». سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد.[۱۹]
• تکبیرهای مخصوص: مستحب است بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر این تکبیرها گفته شود: «الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.[۲۰][یادداشت ۱]

• شب‌زنده‌داری: در روایتی که امام کاظم(ع) از امام علی(ع) نقل کرده، آمده است: مرا شادمان می‌سازد هر کسی که در طول سالْ خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.[۲۱] همچنین از امام باقر(ع) نقل شده که علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب‌زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود:‌ «این شب کمتر از شب قدر نیست».[۲۲]

روز عید

• غسل: از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز زمان غسل از طلوع فجر است، ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، نظرات مختلفی وجود دارد.[۲۳]
• افطار: مستحب است قبل از نماز عید، خوراکی‌ای به‌ویژه خرما خورده شود.[۲۴]
• گفتن تکبیرات خاص،«الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.» پس از نماز صبح، نماز عید[۲۵] و همچنین پس از نماز ظهر و عصر[۲۶] روز عید مستحب است.
• خواندن نماز عید فطر.

خواندن دعای ندبه.[۲۷]

عید فطر از عیدهای مهم مسلمانان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و به همین مناسبت چند روز تعطیل اعلام می‌شود.[۲۸] مسلمانان در عید فطر نماز عید فطر می‌خوانند، شیرینی‌های محلی می‌پزند، جشن می‌گیرند و به دیدوبازدید خویشان می‌روند.[۲۹]

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه از دعاهای امام سجاد(ع) که پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. امام سجاد(ع) در این دعا به تمامی نعمت‌های خدا در حق بندگان اعتراف می‌کند و با عبارات مختلفی درصدد جلب رحمت خدا است.

دعای چهل و ششم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

دعای چهل و ششم، از دعاهای صحیفه سجادیه که امام سجاد(ع) پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. این روزها نظر به عنایت‌بخشی خدا به بندگان، برای مسلمانان اهمیت زیادی دارد، از این‌رو امام زین العابدین(ع) با تعبیرهای مختلفی درصدد جلب محبت خداوند است.[۱]

دعای چهل و هشتم صحیفه سجادیه

سعدی:

برگ تحویل می‌کند رمضان بار تودیع بر دل اِخوان

یارِ نادیده سیر، زود برفت دیرْ ننشست نازنین مهمان

ماه فرخنده روی برپیچید و علیک السلام یا رمضان

الوادع ای زمانِ طاعت و خیر مجلس ذکر و محفل قرآن

روزه بسیار و عید خواهد بود تیر ماه و بهار وتابستان

تا که در منزل حیات بود سال دیگر که در غریبستان؟

مجیرالدین بیلقانی:

روز بسْ خُرّم و موسم ز همه خوب‌ترست عید فطرست که عالم همه پر زیب و فرست

جامی:

عید فطر است بیا تا به می افطار کنیم عیدگه خاک در خانه خمار کنیم

مغفور لاهیجی:

صبح نشاط دم زد، فیض سحر مبارک عیشِ صبوحِ مستان، بر یكدگر مبارک

عید گشاد ابرو، بربست رختِ روزه این را حَضَر خجسته، آن را سفر مبارک

تیغِ هلال شوال، باز از افق عَلَم شد ماه صیامْ بشكست فتح و ظفر مبارک

وقت سحر مؤذن آهنگ عیش برداشت بر گوش روزه‌داران این خوش خبر مبارک

قیصرامین پور:

عید است و دلم خانه‌ی ویرانه، بیا این خانه تکاندیم ز بیگانه، بیا

یک ماهِ تمام میهمانت بودیم یک روز به مهمانی این خانه بیا

عید فطر، روز اول ماه شوال و پایان روزه واجب ماه رمضان و یکی از بزرگترین اعیاد مسلمانان است. در این روز مسلمانان بعد از یک ماه روزه و عبادت، جشن گرفته و به نماز عید فطر و اعمال و آداب مستحبی می‌پردازند. روزه گرفتن در این روز حرام و پرداخت زکات فطره واجب است. آداب و اعمال مستحبی بسیاری در کتب ادعیه برای این روز ذکر شده است.

در دو سوره از قرآن کریم درباره عید فطر سخن به میان آمده

با مراجعه به قرآن شریف، آیاتی را می‌توان یافت که به‌طور مستقیم و با کمی دقت بر عید فطر و آداب آن توجه دارند و نشان می‌دهند که این مسئله از دید قرآن پنهان نمانده است. آن آیات عبارتند از:

۳.۱ - آیه ۱۸۵ سوره بقره

در آیه ۱۸۵ سوره بقره (...يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ)[۲]

خداوند متعال ضمن معرفی ماه مبارک رمضان و نزول قرآن در آن به برخی از احکام مربوط به این ماه شریف اشاره کرده و می‌فرماید: هر یک از شما که هلال ماه رمضان را مشاهده کرد باید روزه بگیرد و کسی که در حال سفر و یا مریض بود و ماه رمضان را درک کرد در روزهای دیگر باید، روزه فوت شده را جبران کند. در ادامه می‌فرماید: خداوند این احکام را به خاطر راحتی شما و نه به خاطر به سختی افتادنتان تشریع نموده است و اینکه عدد را تکمیل کنید و خدا را به خاطر هدایت بزرگ بدارید.

«ولتکملوا...» عطف به یرید و مبین علت غائی است. خداوند در تشریع احکام برای شما آسانی خواسته نه سخت‌گیری، تا روزه ایام معدود را به هر صورتی که بتوانید چه در ماه رمضان یا غیر آن به کمال رسانید، ممکن است ولتکملوا، عطف به فعل مقدر یا فلیصمه، باشد: تا از این امر «فلیصمه» (و هر امری) آنچه آسانست و بتوانید، انجام دهید و آن را تکمیل نمایید، چون امر ولتکملوا بعد از امر به روزه ماه رمضان است کمال ظاهری آن معنای اتمام می‌باشد و کمال معنوی آن انجام با شرایط و آداب آن است تا با گذشت ایام اراده ایمانی، حاکم بر انگیزه‌ها و شهوات گردد و انسان را برتر آرد و اراده خدا ذهن را فراگیر و یاد عظمت او زنده و فعال گردد یادی که بر طریق هدایت استوار شود: «ولتکبرو الله علی ماهداک» و در پرتو آن، نعمت‌ها مشخص و شکرگزاری شود.

در روایات منظور از تکبیر در جمله: (...وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ...)[۳] تعظیم، و منظور از هدایت، ولایت است.