ماه مبارک رمضان

ماه مبارک رمضان نهمین ماه از ماه‌های قمری، ماه رحمت، مغفرت و اجابت دعا است که از فضیلت خاصی برخوردار بوده و قرآن کریم در این ماه بر رسول خدا)صلی الله علیه و آله) نازل شده است. در شریعت اسلام، روزه در این ماه بر کسانی که توانایی بر آن دارند واجب است و همچنین در روایات، اعمال و عبادت‌های فراوانی برای این ماه ذکر شده است.

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ

ماه مبارک رمضان ماه نزول قرآن (قرآن)

قرآن کریم در سب قدر بر پیامبراسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده است. در این مقاله آیات مرتبط با نزول قرآن معرفی می‌شوند.

به کیفیت نزول قرآن بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم نزول قرآن گفته می شود و از مباحث تاریخ قرآن می باشد.

شواهد قرآنی : در آیات زیادی مساله نزول قرآن کریم مطرح شده است. از جمله در آیه ۱۸۵ سوره بقره می‌فرماید: «شهر رمضان الذی اُنزل فیه القرآن»؛ [۱] ماه رمضان، ماهی است که قرآن در آن نازل شده است. و در آیه اول سوره قدر می‌فرماید: «انا انزلناه فی لیلة القدر»؛ ما آن «قرآن» را در شب قدر نازل کردیم. ظاهر این دو آیه شریفه این است که تمام قرآن در ماه رمضان ، و در شب قدر نازل شده است.

نزول قرآن در ماه رمضان : نزول قرآن بر پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، در ماه رمضان: شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ‌ .... [۱۲]

نزول قرآن در شب قدر : نزول قرآن بر پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، در شب قدر: إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ. [۸] مراد از «ليلة مباركة» شب قدر است. [۹] [۱۰] . إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ. [۱۱]

شادمانی از نزول قرآن : سرور و شادمانی مؤمنان از نزول قرآن امرى شايسته و لازم: يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُورِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ‌ قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ.[۳۱] [۳۲]

نعمت بودن نزول قرآن : نزول قرآن، نعمت ويژه خداوند، و شايسته ياد و بزرگداشت: ... وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ‌ .... [۶۷]

نزول دفعی یا تدریجی : در اینجا سؤالی مطرح است، و آن این که هم از نظر تاریخی، و هم از نظر ارتباط محتوای قرآن با حوادث زندگی پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مسلم است که این کتاب آسمانی به طور تدریجی، و در طیّ ۲۳ سال نازل گردید، این امر چگونه با دو آیه مذکور که می‌گوید: قرآن در ماه رمضان و شب قدر نازل شده است سازگار می‌باشد؟

پاسخ این سؤال -به گونه‌ای که بسیاری از محققان گفته‌اند- این است که قرآن دارای دو نزول بوده است : نزول دفعی ، که در یک شب تمام آن بر قلب پاک پیغمبر اکرم صلی‌ الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم، یا بیت المعمور ، یا از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل گردید. نزول تدریجی ، که در طول ۲۳ سال دوران نبوت انجام گرفت.[۲]

در‌اندیشه امام‌ خمینی آنچه در نزول دفعی بر قلب پیامبر نازل شده، قرآن ظاهری بین دو جلد نبوده، بلکه حقیقت قرآن در شب قدر بر قلب پیامبر نازل شده‌ است. و آنچه در مورد نزول قرآن توسط جبرائیل طی دوران رسالت بیان کرده، نزول تدریجی قرآن است. ازاین‌رو به اعتقاد ایشان قرآنی که نازل شد به قلب پیامبر، قرآن حقیقی است و سی جزء آن به ‌طور دفعی وارد نشده است.[۳]

امام‌ خمینی در بیان نزول قرآن پس ‌از بیان ماجرای «لیلةالقدر» و نزول جمعی مقدرات عالم بر قلب ولی خدا در آن شب و نزول تدریجی مقدرات در طول سال، با استناد به حدیثی معتقد است قرآن به‌ طور دفعی و جملی واحد در «بیت‌المعمور» و در ظرف بیست و سه سال بر رسول خدا وارد شده‌ است پس، نزول دفعی مربوط به حقیقت قرآن و نزول تدریجی، تفصیل آن حقیقت واحد می‌باشد که در طول بیست و سه سال نازل شده‌ است.[۴]

البته معارف بلند قرآن هنگام نزول و رسیدن به عالم طبیعت به‌ همراه هزاران حجاب است؛ زیرا اگر قرآن با جلوه‌ای از جلوه‌هایش تجلی می‌کرد، ارکان زمین و آسمان را می‌سوزاند و اگر بر فرشتگان مقرب جلوه می‌کرد، وجود آنان را در هم می‌کوبید.[۵]

بلکه قلب پاک و پاکیزه نبی ختمی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حامل عظمت قرآن است و جامع همه حقایق. و حق‌تعالی به جمیع شئون ذاتی و صفاتی و افعالی بر آن قلب پاک تجلی کرد.[۶]

امام‌ خمینی این نظر را که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) حقایق الهی را از غیب دریافت و الفاظ را خود انتخاب کرده باشد، نمی‌پذیرد و بر این باور است که اگرچه پیامبر حقیقت وحی را به‌ طور دفعی در مرتبه بالاتر دریافت کرده‌ است، ولی چون نمی‌توان آن معانی را در عالم حس به مردم منتقل کرد، این معانی تنزل یافته و به‌صورت تدریجی و به‌صورت الفاظ و مدت بیست و سه سال بر قلب ایشان نازل شده‌ است.[۷]

نزول قرآن در نگاه امام خمینی : امام‌ خمینی در بحث نزول قرآن، معتقد است که حقیقت قرآن دو مرتبه دارد. یکی مرتبه پیش‌ از تنزیل و نزول، و آن مقام بطون قرآن است و دیگری پس ‌از تنزیل و مرتبه نازله قرآن. مرتبه‌ نخست کتاب تکوینی و از شئون ذاتی و حقایق علمی در حضرت واحدیت است و حقیقت آن کلامی نفسی و ذاتی است این حقیقت برای کسی حاصل نمی‌شود مگر برای ذات مبارک پیامبر ختمی در مقام قاب قوسین یا مقام او ادنی.[۹۴] . مرتبه‌ی دوم قرآن تدوینی که مرتبه رقیقه و تنزل یافته از عوالم بالاتر است که با هزاران حجاب تنزل کرده‌ است به باور امام‌ خمینی اگر قرآن با همان حقیقت اصلی تنزل کند و بر عرش فرود آید، عرش ذوب می‌شود تا چه رسد به آسمان دنیا. از این‌ رو کلام حق‌تعالی که می‌فرماید: لَوْ اَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی‌ جَبَلٍ لَرَاَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ . [۹۵] اشاره به‌ همین حقیقت دارد.[۹۶]

امام‌ خمینی با استناد به روایتی نزول قرآن بر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به‌ صورت دفعی در بیت‌ معمور و به‌ صورت تدریجی در طول بیست و سه سال دعوت پیامبر در مکه و مدینه می‌داند.[۹۷]

به اعتقاد ایشان خداوند در شب قدر، در رحمت خویش را به روی موجودات گشود، و با نزول قرآن، تمام اسماء و صفات را به ‌صورت جمعی و یکباره از طریق انسان کامل در دسترس بشر گذاشت.[۹۸] [۹۹]

این حقیقت غیبی قرآنی در دل اسماء پنهان و مخفی بود و در بنیه احمدی که لیلة القدر است نازل شد.[۱۰۰]

عناوین مرتبط

آثار نزول قرآن (قرآن)، ترتیل در نزول قرآن (قرآن)، زمینه‌های نزول قرآن (قرآن)، کیفیت نزول قرآن (قرآن)، فلسفه نزول قرآن (قرآن)، علم به نزول قرآن (قرآن)، نزول تدریجی قرآن (قرآن)، نزول دفعی قرآن (قرآن)، منشأ نزول قرآن (قرآن)، واسطه نزول قرآن (قرآن).

ماه مبارک رمضان ونزول آیه وجوب روزه

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَىٰ وَالْفُرْقَانِ ۚ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ ۖ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۗ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَىٰ مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

[این است] ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده، قرآنی که سراسرش هدایتگر مردم است و دارای دلایلی روشن و آشکار از هدایت می باشد، و مایه جدایی [حق از باطل] است. پس کسی که در این ماه [در وطنش] حاضر باشد باید آن را روزه بدارد، و آنکه بیمار یا در سفر است، تعدادی از روزهای غیر ماه رمضان را [به تعداد روزه های فوت شده، روزه بدارد]. خدا آسانی و راحت شما را می خواهد نه دشواری و مشقت شما را. و [قضای روزه] برای این است: شما روزه هایی را [که به خاطر عذر شرعی افطار کرده اید] کامل کنید، و خدا را بر اینکه شما را هدایت فرم

آیه ۱۸۵ سوره بقره یکی از سه آیه قرآن دربارهٔ وجوب روزه در دین اسلام است. در این آیه، پس از ذکر ماه رمضان، ابتدا به نزول قرآن و اهمیت این کتاب آسمانی اشاره می‌شود. سپس به وجوب روزه در این ماه و معافیت بیمار و مسافر از روزه گرفتن و وجوب قضا بر ایشان در روزهای دیگر سخن به میان آمده است. در این آیه تأکید کرده که خداوند سخت‌گیر نیست و از این رو روزه بر فرد بیمار و مسافر واجب نیست و آنها بایستی در فرصتی مناسب، قضای آن را به جای آورند. این آیه در پایان هدف از روزه‌داری را شکر و تکبیر خداوند بر هدایت انسان ذکر کرده است.

﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ١٨٥﴾ [بقره:185]|﴿ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده‌است [کتابی] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسی که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن] تعدادی از روزهای دیگر [را روزه بدارد] خدا برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما دشواری نمی‌خواهد تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده‌است به بزرگی بستایید و باشد که شکرگزاری کنید ١٨٥﴾

فضیلت ماه رمضان

ماه رمضان تنها ماهی است که نام آن در قرآن آمده و در بین ماههای قمری برای مسلمانان از اهمیت بیشتری بر خوردار است. ماه رمضان در روایات اسلامی برترین ماه[۶] و ماه خدا[۷] و ماه میهمانی خدا[۸] دانسته شده است. شب قدر که برترین شب سال است در این ماه قرار دارد[۹] و قرآن کریم در این ماه به صورت دفعی بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ...».[۱۰] همچنین در این ماه «روزه» بر مسلمانان واجب شده است.[۱۱]

شیخ صدوق به سند معتبر، از حضرت رضا علیه السّلام از پدران بزرگوارش، از حضرت امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت کرده که: روزی رسول خدا صلّی اللّه و علیه وآله برای ما خطبه ای خواند و در آن خطبه فرمود: ای مردم ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به سوی شما روی آورده، ماهی که نزد خدا بهترین ماه ها، و روزهایش بهترین روزها، و شبهایش بهترین شبها و ساعاتش بهترین ساعت هاست، و آن ماهی است که شما را در آن به سوی میهمانی خدا خوانده اند، و در آن از اهل کرامت خدا شده اید، نفس های شما در آن ماه پاداش تسبیح، و خواب شما ثواب عبادت، و اعمال شما پذیرفته، و دعاهای شما مستجاب است. از پروردگار خویش با نیّت های صادقانه و دل های پاکیزه از گناهان و صفات ناپسند درخواست کنید که به شما برای روزه داشتن در آن و تلاوت قرآن توفیق دهد، همانا بدبخت و بدعاقبت کسی است که در این ماه بزرگ از آمرزش خدا محروم شود.... و بدانید حق تعالی به عزّت و جلال خود سوگند یاد کرده، که نمازگزاران و سجده کنندگان در این ماه را عذاب ننماید، و آنان را در قیامت به آتش دوزخ نترساند. ای مردم هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، برای او نزد خدا ثواب آزاد کردن بنده و آمرزش گناهان پیشین خواهد بود... ای مردم هرکه اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، آسان و راحت بر صراط بگذرد روزی که قدم ها بر ان بلغزد، و هرکه در این ماه بر به کار گرفتن غلام و کنیز خویش آسان گیرد، خدا در قیامت حساب او را آسان کند، و هرکه در این ماه شرّ خود را از مردم بازدارد، حق تعالی خشم خویش را در قیامت از او بازدارد و هرکه در این ماه یتیم بی پدری را نوازش کند، خدا در قیامت او را گرامی دارد و هرکه در این ماه به خویشان خود صله و احسان کند، خدا در قیامت او را به مهر خود پیوند دهد، و هرکه از خویشان خود احسان را قطع کند، خدا در قیامت رحمت خود را از او بردارد، و هرکه در این ماه نماز مستحب بجا آورد، خدا برای او برات بیزاری از آتش دوزخ ثبت کند....

از جابر بن یزید از امام باقر علیه السّلام روایت شده که حضرت رسول صلّی اللّه و علیه وآله به جابر بن عبداللّه فرمود: ای جابر این ماه ماه رمضان است، هرکه روزه بدارد روزش را، و به عبادت بایستد بخشی از شبش را، و شکم و شهوت خویش را از حرام باز دارد، و زبانش را حفظ کند، از گناهانش بیرون رود همچون بیرون رفتن از ماه رمضان. جابر گوید: گفتم: یا رسول اللّه چه نیکوست این حدیثی که فرمودی! حضرت فرمود: ای جابر چه دشوار است این شرط هایی که گفتم.