اوّلین آیه، آیۀ شریفه 219 از سوره بقره است که می فرماید: یَسْئلُونـَکَ عَنَ الْخَمْر ِ وَ الْمَیْسـِر ِ؛ قـُلْ: فیهما إثْمٌ کبیرٌ وَ مَنٰافِعُ لـِلنـّاس ِ وَ اِثْمُهُمٰا اَکْبَرُ مـِنْ نَفْعـِهِمٰا.
(ای پیامبر رحمت) از تو دربارۀ شراب و قِمار سؤال می کنند (در جواب آنها) بگو: در هردو گناه بزرگی است، و (اگرچه) منافع (مادّی) هم برای مردم دارند، ولی گناهشان از نفعشان (که حرام است) بزرگتر است.

- دوّم و سوّمین آیه، آیات 90و91 سوره مائده است که می فرماید:
یا اَیُّهَا الّذینَ اٰمَنـُوا اِنـَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسـِرُ وَ الْأنْصابُ وَ الْأزْلٰامُ رِجْسٌ مـِنْ عَمَل ِالشَّیْطٰان ِفَاجْتَنِبوُهُ لَعَلَّکُمْ تـُفْلِحوُنَ (90) اِنَّما یُریٰدُ الشَّیطٰان ُ اَنْ یُوقِِِعَ بَیْنَکُمُ الْعَداوَة َوَالْبَغْضٰاءَ فِی الخَمْر ِوَالْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمُ عَنْ ذِکْرِاللهِ وَعَن ِ الصَّلاةِ؛ فَـَهَلْ اَنْتُمْ مُنْتـَهُونَ؟!(91)
ای کسانی که ایمان آورده اید بدانید که شراب و قِمار و بُتها و اَزلام (که یک نوع بخت آزمائی بوده است) پلیدند و از عمل شیطانند، از آنها دوری و اجتناب کنید (که اگر اجتناب کنید) رستگار می شوید. شیطان می خواهد در میان شما بوسیله قمار، عَداوَت دشمنی ایجاد کند، و شما را از یاد خدا و نماز باز دارد، آیا (با این همه زیان و ضررهای فراوان و نَهی روشن) خودداری خواهید کرد (یا بازهم بهانه جوئی می کنید و ایراد می تراشید)؟!

در كتاب فقه الرّضا(ع) آمده است:
«بدان كه (خداوند تو را رحمت كند) به تحقيق، خداوند از همه انواع قِمار نهى كرد و بندگان را موظف به دورى از آنان كرد و آنها را پليد و خبيث ناميد. پس فرمود: از كارهاى پليد شيطان است، پس از آن دورى كنيد! [رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ (المائدة: 93)] مانند شطرنج و نرد(تخته) و ديگر قِمارها؛ و نرد بدتر از شطرنج است؛ و نگهداشتن شطرنج كفر به خداوند بزرگ است و بازى با آن شرك است و حركت دادن و زير و رو كردنش گناه كبيره نابودكننده است و سلام كردن بر كسى كه با آن بازى مى‏كند، كفر است و حركت ‏دهنده آن همانند تماشاگر فَرْج (عورت) مادرش است و بازى‏كننده با نرد، مانند گوشت خوك‏خوار است و مَثَل بازى‏كننده با آن بدون قِمار، مَثَل كسى است كه دستش را در خون و گوشت خوك مى‏گذارد. و مَثَل كسى كه با يكى از اين‏ها بازى مى‏كند، مَثَل كسى است كه بر زنا پافشارى مى‏كند. و خود را از بازى با انگشترها و اَربعة َ عَشَرَ (14 گانه) (خانه بازی) و هر قِمارى، حتى [مثل‏] بازى كردن كودكان با گردو و بادام و كَعب (= مهره استخوانی) (مثل تیله بازی و کارت بازی و منچ امروز)، حفظ كن. و بپرهيز از چوگان ‏بازى (مانند فوتبال امروز)؛ زيرا شيطان همراه تو مى‏دود و فرشتگان از تو مى‏گريزند و هر كسى اسبش بلغزد (و بیافتد) و بميرد، وارد آتش مى‏شود.» 843- 32058- (41).

1-   تحریم نماز در حال مستی : یعنی افراد مست نمی توانند مشغول ادای فریضه نماز شوند و نماز آنها در این حال باطل است فلسفه آن هم روشن است زیرا گفتگوی بنده و راز و نیاز او با خدا است و باید در نهایت هوشیاری انجام گیرد و افراد مست از این مرحله دور و بیگانه اند ، ممکن است در اینجا کسانی سئوال کنند که آیا مفهوم آیه فوق این نیست که نوشیدن مشروبات الکلی فقط در صورتی ممنوع است که مستی تا حال نماز باقی بماند و دلیل ضمنی برجواز آن در سایر حالات می باشد.

جواب این سئوال در قسمت های بعدی (در تفسیر آیه 90 و 91 سوره مائده) آمده. 

حرمت قمار ازمنظر آیات و روایات

گروه اقتصاد: همان‌طور که از نص صریح آیات قرآن مشخص است، خداوند متعال قمار را در ردیف می‌گساری و بت پرستی و از کارهای پلید شیطانی دانسته است.

اسلام هرگز با تفریح و سرگرمی مخالف نیست و در بسیاری از روایات توصیه‌های جدی به اختصاص ساعاتی از روز به سرگرمی و تفریح داده شده است. اما نکته‌ اساسی در توصیه‌های اسلام آن است که از نظر اسلام، تفریح و سرگرمی باید مشروع باشد و از نظر شرعی و فقهی حرام نباشد. به علاوه باید با هدف تجدید قوا برای انجام وظایف باشد. از این رو پرداختن به تفریح و سرگرمی اگر تنها به قصد لذت جویی و کامیابی باشد، از نظر اسلام مطرود است. بر اساس آموزه‌های فقهی و شرعی، تفریحات سالم و مشروع را می‌توان به راحتی تشخیص داد. در صورتی که موارد نامشروع و خلاف شرع را در ورزش و تفریحات و سرگرمی را به خوبی و به تفکیک دانست. بر اساس یک تقسیم بندی از نظر اسلام دو دسته از تفریحات و سرگرمی‌ها حرام هستند و باید از آنها احراز نمود.
دسته اول سرگرمی های قماری

حرمت شراب در قرآن

خداوند متعال در قرآن می فرماید:
یسئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِمَا إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنَفِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُمَا أَکبرُ مِن نَّفْعِهِمَا وَ یسئَلُونَک مَا ذَا ینفِقُونَ قُلِ الْعَفْوَ کَذَلِک یبَینُ اللَّهُ لَکُمُ الاَیتِ لَعَلَّکمْ تَتَفَکَّرُونَ‏. [1]
در باره شراب و قمار، از تو می‏پرسند، بگو: «در آن دو، گناهی بزرگ، و سودهایی برای مردم است، و[لی‏] گناهشان از سودشان بزرگتر است. » و از تو می‏پرسند: «چه چیزی انفاق کنند؟» بگو: «مازاد [بر نیازمندی خود] را.» این گونه، خداوند آیات [خود را] برای شما روشن می‏گرداند، باشد که در [کار] دنیا و آخرت بیندیشید.
یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا لا تَقْرَبُوا الصلَوةَ وَ أَنتُمْ سکَرَی حَتی تَعْلَمُوا مَا تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلا عَابِرِی سبِیلٍ حَتی تَغْتَسِلُوا وَ إِن کُنتُم مَّرْضی أَوْ عَلی سفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِّنکُم مِّنَ الْغَائطِ أَوْ لَمَستُمُ النِّساءَ فَلَمْ تجِدُوا مَاءً فَتَیمَّمُوا صعِیداً طیباً فَامْسحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ أَیدِیکُمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُواًّ غَفُوراً [2]
ای کسانی که ایمان آورده‏اید، در حال مستی به نماز نزدیک نشوید تا زمانی که بدانید چه می‏گویید؛ و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] -مگر اینکه راهگذر باشید- تا غسل کنید؛ و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکی از شما از قضای حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده‏اید و آب نیافته‏اید، پس بر خاکی پاک تیمّم کنید، و صورت و دستهایتان را مسح نمایید، که خدا بخشنده و آمرزنده است.
یأَیهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا إِنَّمَا الخَْمْرُ وَ الْمَیسرُ وَ الأَنصاب وَ الأَزْلَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشیطنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ‏ [3]
ای کسانی که ایمان آورده ‏اید، شراب و قمار و بتها و تیرهای قرعه پلیدند [و] از عمل شیطانند. پس، از آنها دوری گزینید، باشد که رستگار شوید.

قمار یکی از انواع بازی های مخرب و خانمان سوز است که متأسفانه با عنوان فریبنده ورزش فکری، بر مفاسد آن سرپوش گذاشته می شود. از نظر اسلام، این بازی ناسالم، جزء گناهان کبیره است. قمار باعث تشدید تضادهای داخلی، اختلافات خانوادگی، ازدیاد کینه و دشمنی می گردد. برای افزایش آگاهی نوجوانان و جوانان و عموم خوانندگان محترم مجله، موضوع احکام این شماره از مجله را به (قمار و پیامدهای آن) اختصاص داده ایم.

مفهوم واژگانی قمار

قمار و مُقامَره به معنای بازی با ابزارهای قمار به منظور برد و باخت است; مانند بازی با نَرد، شطرنج، پاسور، ورق و سایر وسایلی که برای قمار کردن ساخته شده است.1

در فرهنگ عمید آمده است: قمار یعنی (هر نوع بازی که در آن شرط کنند شخص برنده از کسی که بازی را باخته، پول یا چیز دیگر بگیرد.)

دلایل حرمت قمار

چهاردهم از گناهان کبیره‌اى که به کبیره بودنش تصریح شده قمار است چنانچه خداى تعالى در سورۀ بقره مى‌فرماید: «حکم مى و قمار را از تو مى‌پرسند بگو در هر دو گناه بزرگى است» ^١

و تعبیر بگناه بزرگ در قرآن مجید تنها دربارۀ شراب و قمار است.

در روایت فضل بن شاذان از حضرت رضا (ع) در باب شمارۀ کبائر قمار را ذکر فرموده و همچنین در روایت اعمش از حضرت صادق (ع) بکبیره بودنش تصریح شده است.

از حضرت صادق (ع) است که فروش شطرنج حرام و خوردن پول آن حرام و نگهداشتنش کفر و بازى کردن با آن شرک و سلام کردن بر بازى‌کنندۀ آن گناه و یاد دادنش کبیرۀ هلاک‌کننده است و کسى که (براى بازى) دست در شطرنج مى‌کند مانند آنست که دست در گوشت خوک فرو برده و باید براى نماز دستش را بشوید و کسى که بشطرنج مى‌نگرد مثل کسى است که بفرج مادرش نگاه مى‌کند و آنکه بازى مى‌کند و آنکه باو سلام کند و آنکه در وقت بازى باو نگاه کند همه در گناه مساوى هستند و کسى که ببازى شطرنج بنشیند جاى خود را در دوزخ مهیا مى‌سازد و آن زندگى در روز واپسین حسرت او خواهد بود، و از همنشینى قمار باز بپرهیز زیرا از جمله مجالسى است

 ١ ) - یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلْخَمْرِ وَ اَلْمَیْسِرِ قُلْ فِیهِمٰا إِثْمٌ کَبِیرٌ. . . (سوره  ٢  آیۀ( ٢١٩ ) .

در حرمت قمار تردید نیست; ولی:

1 . قمار چیست؟

2 . اگر قمار همان برد و باخت باشد، به چه دلیل بازی با پاسور و شطرنج به قصد سرگرمی و تفریح حرام است؟

3 . گفته می شود شطرنج در زمان ائمه حرام بوده، حتی بر اساس بعضی از روایات نگاه کردن به شطرنج یا سلام کردن به کسانی که شطرنج بازی می کنند، حرام است; پس چرا حضرت امام خمینی (ره) آن را حلال می داند، مگر نه آن است که دین خدا تغییر نمی کند; «حلال محمد حلال الی یوم القیامة و حرامه حرام الی یوم القیامة .»

4 . آیا در قرآن و روایات دلیلی بر حرمت بازی با شطرنج، پاسور و مانند آن ها وجود دارد؟ اگر پاسخ مثبت است، علت اختلاف فتاوای فقها چیست؟

به طور کلی در اسلام قمار و نیز بازی با آلات قمار حرام است . حرمت بازی با پاسور که یکی از ابزارهای قمار شناخته می شود، نیز از این باب است . بنابراین، وقتی چیزی ابزار قمار شناخته می شود، بازی با آن حرام خواهد بود . البته اگر مرجع تقلید در «آلت قمار بودن » پاسور تردید کند، فتوا به حرمت نمی دهد; چنان که از فتوای مرحوم آیت الله اراکی (ره) چنین به دست می آید .

درباره شطرنج یک دیدگاه این است که: به طور کلی امروزه در سطح جهان آن را آلت قمار به شمار نیاورده، نوعی وسیله بازی فکری می شناسند . بر این اساس، شطرنج از نظر موضوع حکم شرعی تغییر ماهیت داده و به تبع آن حکمش نیز دگرگون شده است . چه این که هر موضوعی حکم مخصوص به خود دارد .

برای توضیح بیش تر درباره حکم شرعی بازی با شطرنج، پاسور و . . . باید به نکات زیر توجه کرد:

1 . بازی ها به چهار گروه تقسیم می شوند: 

الف) بازی با آلات قمار با شرطبندی

ب) بازی با آلات قمار بدون شرطبندی

ج) بازی با غیر آلات قمار با شرطبندی

د) بازی با غیرآلات قمار بدون شرطبندی

سکر چیست :سکر اگر چه در لغت معانی مختلفی دارد ولی در اینجا به معنی مسکرات و مشروبات الکلی است و معنی مشهور همین است [1] اسلام برای پیاده کردن بسیاری از احکام خود از روش تدریجی استفاده کرده مثل موضوع تحریم مشروبات الکلی به طوری که نخست آن را به عنوان یک نوشیدنی نامطلوب در نقطه مقابل رزقاً حسنا مطرح نموده. [2] روشن است که قرآن در این آیه هرگز اجازه شرابسازی از خرما و انگور نداده بلکه با توجه به اینکه «مسکرات» را در مقابل «رزق حسن» قرار داده اشاره کوتاهی به تحریم خمر و نامطلوب بودن آن نموده است بنابراین نیاز به این نداریم این آیه قبل از نزول تحریم شراب نازل شده و اشاره به حلال بودن آن است بلکه بر عکس آیه ، اشاره به حرام بودن آن می کند ، و شاید اولین اخطار در زمینه تحریم خمر باشد، در حقیقت گوئی در یک جمله معترضه و در میان پرانتز قرآن مجید می خواهد ضمن بر شمردن نعمت های الهی به سوء استفاده از آن نیز اشاره کند [3] و سپس در آیه 43 سوره نساء بر طبق همان تدریجی نازل شدن حکم بیان می فرماید: در صورتی مستید نماز نخوانید[4]

1-   تحریم نماز در حال مستی : یعنی افراد مست نمی توانند مشغول ادای فریضه نماز شوند و نماز آنها در این حال باطل است فلسفه آن هم روشن است زیرا گفتگوی بنده و راز و نیاز او با خدا است و باید در نهایت هوشیاری انجام گیرد و افراد مست از این مرحله دور و بیگانه اند ، ممکن است در اینجا کسانی سئوال کنند که آیا مفهوم آیه فوق این نیست که نوشیدن مشروبات الکلی فقط در صورتی ممنوع است که مستی تا حال نماز باقی بماند و دلیل ضمنی برجواز آن در سایر حالات می باشد.

جواب این سئوال در قسمت های بعدی (در تفسیر آیه 90 و 91 سوره مائده) آمده. 

اما به طور خلاصه باید گفت که اصولاً‌ برای ریشه کن ساختن  یک مفسده اجتماعی و اخلاقی که محیط به طور عمیق به آن آلوده شده است راهی بهتر از این روش نیست که افراد را تدریجاً آماده کنند و سپس حکم نهایی اعلام گردد . ضمناً باید توجه داشت که آیه فوق به هیچ وجه دلالت بر اجازه نوشیدن خمر ندارد بلکه تنها درباره مستی در حال نماز سخن گفته و در مورد غیر نماز سکوت اختیار کرده تا مرحله نهایی حکم فرا برسد.

شراب خوردن ضدّ حكم فطرت و عقل مستقلّ و شرع قويم است

استعمال خمر و مسكر نيز رِجْس است و از عمل شيطان، بنابراين چگونه ميتواند در شريعتي حلال و در شريعتي حرام شود؟!

مسكرات كه عقل را ميزدايند، و انسان را همطراز مجانين و ديوانگان ميسازند، آيا ميشود كه مباح شود؟!

مردم آرزو دارند كه به شديدترين امراض چون سل و سرطان و پيسي و جذام و كوري و فلج مبتلا شوند، ولي ديوانه نشوند. انسانيّت انسان به عقل است. انسان منهاي عقل از همه حيوانات و وحوش پستتر است.

كاري كه مسكر بر سر آدمي ميآورد، او را مجنون ميكند. چه تفاوت است ميان جنون دائمي و جنون موقّت؟!

در اينصورت آيا ميشود آن را از جهت حِلّيّت و حرمت لابشرط دانست، يا حكم بر حلّيّت آن نمود؟

گفتيم: احكام فطري احكامي هستند كه واسطه كمال و سير انسان به اعلي درجۀ انسانيّت باشند؛ آيا شرابخواري اينطور است؟ آيا مرد دائم الخمر پيوسته در سير مدارج و معارج كمال است؟

آيا مرد مست كه بين زن خود، و خواهر و مادر خود فرق نميگذارد، و با ايشان درميآميزد، سير مطلوب را ميپيمايد؟

آيا مرد مست كه در حال خشم بچّه خود را از ايوان به درون حياط پرتاب ميكند، انسان است؟

آيا مرد مست كه اينهمه خيالات مُمَوِّهه و مُشوِّهه را در سر ميگذراند و در عالمي از أوهام غوطهور ميشود، قلم كتابت را همچون نخل بلند، و جوي آب را همچون درياي پهناور ميبيند انسان است؟

نه! شرب خمر بدترين مسأله از مسائل ضدّ فطرت و ضدّ سنّت آدمي است، كه او را از همه مزايا و حُظوظ ساقط ميكند.

آيا معقول است كه حضرت مسيح علي نبيّنا و آله و عليه الصّلوة و السّلام اين مادّه خبيث و مُخْبِث و شيطان رجيم را حلال نموده باشد؟!

مسيحيان اعمّ از كاتوليكها و پُروتِستانها شراب ميخورند، و آن را خون حضرت عيسي ميدانند.

مگر حضرت عيسي چقدر خون در بدن داشت كه دو هزار سال از صعودش به آسمان ميگذرد، و مرتّباً در اين مدّت نصاراي جهان خون او را ميخورند و هنوز هم تمام نشده است؟!

نه! چنين نيست! نه حضرت مسيح شراب خورده است و نه مادر برگزيدهاش مريم، و نه در انجيل آسماني حلال به شمار آمده است، و نه آنحضرت به حواريّين خود اجازه آشاميدنش را داده است.

فقط مُرْمِنها كه آمريكائي اصل هستند نه از مهاجرين و مقيمين در آنجا، و در ايالت اِتازونا سكونت دارند، اساس كاتوليك و پروتستان را ابطال كرده، و قائلند بر اينكه: خمر و شراب حرام است، و استناد شرب خمر به حضرت مسيح غلط است، و عيسي آب انگور ميخورد؛ و آنها از اين عمل استفاده فاسد كرده و به آن حضرت نسبت آشاميدن خمر را داده‌اند.

صراحت آيات كريمۀ قرآن بر حرمت شرب خمر

آيات وارده در قرآن كريم بطور صريح با الفاظ و عباراتي نشان ميدهد كه: شرب خمر از پليديهاست و از ناحيه ابليس پرتلبيس است كه براي ايجاد عداوت و دشمني مردم با يكديگر، و براي سدّ راه عبوديّت و ذكر خدا و نماز و نيايش به درگاه با عزّتش، در ميان بني آدم رواج داده است:

يَأَيُّهَا الَّذِينَ ءامَنُو إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الانصَابُ وَ الا زْلَـمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّيْطَـنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ * إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَـنُ أَن يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَ'وَةَ وَ الْبَغْضَآءَ فِي الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللَهِ وَ عَنِ الصَّلَـوةِ فَهَلْ أَنْتُم مُّنتَهُونَ * وَ أَطِيعُوا اللَهَ وَ اطِيعُوا الرَّسُولَ وَ احْذَرُوا فَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَاعْلَمُوا أَنَّمَا عَلَي رَسُولِنَا الْبَلَـٰغُ الْمُبِينُ. [ آيات 0 9 تا 92، از سوره 5: المآئدة]

«اي كسانيكه ايمان آورده‌اید! استعمال خمر و شراب، و قمار زدن، و براي بتها قرباني كردن، و شتر را بطور قرعه و قمار قسمت كردن، پليد است و از عمل شيطانست! پس اجتناب كنيد به اميد آنكه به فلاح و رستگاري فائز گرديد!

اينست و غير از اين نيست كه شيطان بواسطه خمر و قمار ميخواهد در ميان شما تخم عداوت و كينه و دشمني را بپاشد؛ و شما را از ياد خدا و ذكر او و از نماز باز دارد! آيا دراينصورت از شرابخواري و قمار دست بر ميداريد؟!

و از خداوند و از رسول خداوند پيروي كنيد و از مخالفت بپرهيزيد، بنابراين اگر شما اطاعت ننموده و روي برگردانديد، بدانيد كه بر رسول و پيامآور ما عهد و پيماني غير از ابلاغ و ارشاد آشكارا نيست!»

قمار به شرط بندی که میان دو یا چند نفر در یک بازی انجام می‌گیرد گفته می‌شود. قمار می‌تواند به صورت سازماندهی شده در مراکزی به نام کازینو یا قمارخانه توسط فردی بی طرف یا بانک انجام بگیرد.