عیسی در اسلام

عیسی بن مریم در اسلام یکی از پیامبران اولوالعزم[۱] و صاحب شریعت[۲] است که به گفته قرآن معتقدند انجیل بر او نازل شد. نام و داستان وی به کرّات در قرآن و احادیث اسلامی آمده‌است. مسلمانان برای عیسی معجزاتی قائل‌اند؛ از جمله سخن گفتن در گهواره در دفاع از مادر و نیز زنده کردن مردگان و شفای بیماران و کوران مادرزاد و دمیدن حیات در گِلِ بیجان. با این حال، قرآن عیسی را فقط بنده و فرستادهٔ خدا می‌شناسد و هرگونه اعتقاد به تثلیث یا تجسد خدا در عیسی در نزد مسلمانان کفر است. نظر مسلمانان پیرامون مرگ عیسی نیز با آنِ مسیحیان متفاوت است. طبق گفتهٔ قرآن این عیسی نبود که مصلوب شد؛ بلکه امر بر آنان مشتبه شد. به روایتی خدا صورت عیسی را بر یکی از دشمنان وی افکند و وی به جای عیسی مصلوب شد. به اعتقاد شیعیان عیسی در آخرالزمان همراه مهدی ظهور خواهد کرد. پشت مهدی نماز خواهد خواند و مسیح دروغین به دست عیسی کشته خواهد شد.

عیسی در قرآن

نام عیسی ۲۵ بار در قرآن آمده‌است.[۳] برای مثال در آیات ۱۵۷، ۱۶۳ و ۱۷۱ سوره نساء، آیات ۷۸ و ۱۱۴ سوره مائده، آیه ۸۵ سوره انعام، ۳۴ سوره مریم، ۷ سوره احزاب، ۱۳ شوری، ۶۳ زخرف و آیات ۶ و ۱۴ سوره زخرف این نام ذکر شده‌است. در آیه ۸۷ سوره بقره دربارهٔ عیسی چنین آمده‌است: ما به موسی کتاب تورات دادیم و بعد از او پیامبرانی پشت سر یکدیگر فرستادیم و به عیسی بن مریم دلائل روشن بخشیدیم و او را به وسیله روح‌القدس تاءیید نمودیم، آیا هر زمان پیامبری بر خلاف هوای نفس شما آمد در برابر او تکبر کردید (و از ایمان آوردن به او خود داری نمودید و به این قناعت نکردید بلکه) عده‌ای را تکذیب نموده، جمعی را به قتل رساندید؟![۴] ترجمه مکارم شیرازی . در آیه ۳۶ سوره آل عمران هنگامی که مادر مریم، مریم را به دنیا آورد و دانست که او دختر است، چنین گفت: چون فرزند خویش بزاد، گفت: ای پروردگار من، این که زاییده ‌ام دختر است و خدا به آنچه زاییده بود، داناتر است و پسر چون دختر نیست. او را مریم نام نهادم. او و فرزندانش را از شیطان رجیم در پناه تو می‌آورم. [۵] . سخن گفتن عیسی در گهواره: در هنگامی که مریم به فرمان خداوند روزهٔ سکوت گرفته بود و مردم علت فرزند دار شدن او را از او سؤال می‌کردند، او تنها به عیسی که در گهواره بود اشاره کرد و عیسی با آنان سخن گفت و خود را پیامبر خدا معرفی کرد . حضرت عیسی علیه السلام در قرآن کریم ۲۵ بار به عنوان عیسی و ۱۳ بار به عنوان مسیح یاد شده است. مطابق با قرآن، حضرت عیسی علیه السلام، بنده خدا[۲۰] و رسول به سوى بنى اسرائیل[۲۱] و یکى از پیامبران اولوالعزم و صاحب شریعت[۲۲] بوده و کتابى به نام انجیل داشت.[۲۳] خداى تعالى نام او را مسیح نهاد[۲۴] و "کلمة اللَّه" و "روحى از خدا" خواند،[۲۵] و داراى مقام امامت[۲۶] و از گواهان اعمال،[۲۷] و بشارت دهندگان به آمدن پیامبر اسلام،[۲۸] وجیه و آبرومند در دنیا و آخرت و از مقربین بود.[۲۹] او از برگزیدگان بود[۳۰]، مبارک بود هر جا که باشد، آیتى بود براى مردم و رحمتى از خدا بود و احسانگرى به مادرش، و از زمره کسانى بود که خداى تعالى به ایشان سلام کرد[۳۱] و از کسانى بود که خدا کتاب و حکمتش آموخت.[۳۲][۳۳] . چند نمونه از آیاتی که نام حضرت عیسی علیه السلام در آنها آمده است: إِذْ قَالَتِ الْمَلَائِکةُ یا مَرْیمُ إِنَّ اللَّهَ یبَشِّرُک بِکلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِیحُ عِیسَى ابْنُ مَرْیمَ وَجِیهًا فِی الدُّنْیا وَالْآخِرَةِ وَمِنَ الْمُقَرَّبِینَ : یاد کن هنگامی‌را که فرشتگان گفتند: اى مریم، خداوند تو را به کلمه اى از جانب خود که نامش مسیح، عیسى بن مریم است مژده می دهد، در حالى که او در دنیا و آخرت آبرومند و از مقربان است. سوره آل عمران، آیه ۴۵ . وَزَکرِیا وَیحْیىٰ وَعِیسَىٰ وَإِلْیاسَ کلٌّ مِنَ الصَّالِحِینَ : و زکریا و یحیى و عیسى و الیاس را یاد کن که جملگى از شایستگان بودند. سوره انعام، آیه ۸۵ . إِنَّ مَثَلَ عِیسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ کمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ کنْ فَیکونُ : در واقع مثل عیسى نزد خدا همچون مثل خلقت آدم است که او را از خاک آفرید سپس بدو گفت: باش پس وجود یافت. سوره آل عمران، آیه ۵۹ .

حضرت عیسی در روایات

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: ای ام ایمن، مگر نمی‌دانی که برادرم عیسی شامی‌ را برای صبحانه و صبحانه ای را برای شام نگه نمی‌ داشت؟ از برگ درختان تغذیه می‌کرد و از آب باران می‌آشامید، پلاس می‌پوشید و هر جا شب می‌رسید همان جا بیتوته می‌کرد و می‌گفت: هر روزی، روزی خود را می‌آورد.[۳۴] . امام علی علیه السلام در وصف عیسی علیه السلام: و اگر خواهی، از عیسی بن مریم علیه السلام برایت بگویم. او سنگ را بالش خود می‌کرد و جامه خشن می‌پوشید و نان خشک و گلوآزار می‌خورد. خورش او گرسنگی بود و چراغش در شب، ماه و سرپناهش در زمستان، آفتابگیرهای صبح و عصر و میوه و سبزیجاتش، علف و گیاهانی که زمین برای چهار پایان می‌رویاند. نه زنی داشت که مایه گرفتاری او باشد و نه فرزندی که‌ اندوهگینش سازد و نه مال و ثروتی که دل او را به خود مشغول گرداند و نه طمعی که به خواریش اندازد. مرکب او دو پایش بود و خدمتکارش دو دست او![۳۵] . امام صادق علیه السلام: بدانید که اگر کسی عیسی بن مریم را انکار کند و به نبوت دیگر پیامبران اعتراف نماید، ایمان نیاورده است.[۳۶] . سخنان نجوا آمیز خدای تعالی با عیسی علیه السلام: ای عیسی، چونان شخص دلسوز و مهربان، تو را به مهربانی سفارش می‌کنم تا با طلب شادی و خشنودی من، سزاوار دوستی من شوی. تو در بزرگی و در خردی برکت داده شدی و هر جا بودی با برکت بودی. گواهی می‌دهم که تو بنده من و زاده کنیز من هستی، با نافله ها به من نزدیک شو و به من توکل کن تا تو را کفایت کنم و غیر مرا به ولایت و دوستی برمگزین که تو را تنها می‌گذارم.[۳۷] . امام صادق علیه السلام: یکی از روش های عیسی بن مریم گشت و گذار در شهرها بود. روزی با یکی از یاران خود که مردی کوته اندام بود و غالباً با عیسی علیه السلام همراهی می‌کرد، برای سیاحت بیرون رفت. چون عیسی به دریا رسید با یقین درست گفت: به نام خدا و بر روی آب حرکت کرد. مرد کوتاه قد چون دید عیسی علیه السلام از آب گذشت با یقین درست گفت: به نام خدا و بر روی آب حرکت کرد تا به عیسی علیه السلام رسید. در این هنگام دچار خودبینی و غرور شد... لذا در آب فرو رفت. پس از عیسی کمک خواست و آن حضرت دستش را گرفت و او را از آب بیرون کشید.[۳۸] . پیامبر خدا صلی الله علیه و آله: عیسی بن مریم بر گوری گذشت که صاحب آن عذاب می‌کشید. سال بعد نیز بر همان گور گذشت و دید دیگر عذاب نمی‌شود. عرض کرد: پروردگارا، پارسال از این گور عبور کردم و صاحبش عذاب می‌شد و امسال که از آن می‌گذرم دیگر عذاب نمی‌کشد؟ خداوند جل جلاله به او وحی فرمود: ای روح الله، فرزند صالحی از او بزرگ شد و راهی را درست کرد و یتیمی‌ را سرپرستی نمود و من به خاطر این کارهای فرزندش، او را آمرزیدم.[۳۹] . به عیسی بن مریم علیه السلام عرض شد: چه کسی تو را ادب آموخت؟ فرمود: هیچ کس ادبم نیاموخت، بلکه زشتی نادانی را دیدم و از آن دوری گزیدم.[۴۰] . در حدیث موثقی از حضرت رضا علیه‌ السلام منقول است که: مشتبه نشد امر کشته شدن و مردن احدی از پیغمبران و حجت‌های خدا بر مردم، به غیر از عیسی بن مریم که او را زنده از زمین بالا بردند و روحش را در میان آسمان و زمین قبض کردند و چون به آسمان رسید حق تعالی روحش را به بدنش باز گردانید....[۴۱] . زندگینامه عیسی مسیح از تولد و نبوت تا وفات (روایات قرآن کریم) . ابتدا وانتهای زندگی عیسی علیه السلام

خدا دانستن عیسی

بنا بر آیات قرآن کسی که عیسی بن مریم را خدا بداند، کافر شده‌است. مسیحیان این‌گونه این دیدگاه را مطرح می‌کنند که منظور از خدا دانستن عیسی روح او است؛ در حالی که جسم عیسی یک جسم کاملاً مادی است.[۶] .

کشته نشدن

در سوره نسا در قرآن، به صراحت آمده‌است که عیسی را نکشتند. در آیه‌های ۱۵۷ و ۱۵۸ این سوره آمده‌است:[۷] ترجمه مکارم شیرازی . و گفتارشان که ما مسیح عیسی بن مریم پیامبر خدا را کشتیم در حالی که نه او را کشتند و نه به دار آویختند لکن امر بر آن‌ها مشتبه شد و کسانی که در مورد (قتل) او اختلاف کردند از آن در شک هستند و علم به آن ندارند و تنها از گمان پیروی می‌کنند و قطعاً او را نکشتند؛ بلکه خدا او را به سوی خود برد و خداوند توانا و حکیم است.

حمل عیسی در روز جمعه

در برخی احادیث اسلامی، دلیل اهمیت روز جمعه و تبدیل شدن آن به مهم‌ترین عید برای مسلمانان، حامله شدن مریم به عیسی، پس از ظاهر شدن روح الامین در قالب انسان مقابل وی دانسته شده‌است،[۸] که در قرآن آیات ۱۶ تا ۲۱ سوره مریم می‌گوید: و در این کتاب، مریم را یاد کن، آن هنگام که از خانواده‌اش جدا شد و در ناحیه شرقی قرار گرفت (۱۶) و میان خود و آنان حجابی افکند. در این هنگام، ما روح خود را بسوی او فرستادیم و او در شکل انسانی خوش‌اندام[۹] بر مریم ظاهر شد! (۱۷) او گفت: من از شرّ تو، به خدای رحمان پناه می‌برم اگر پرهیزگاری! (۱۸) گفت: من فرستاده پروردگار توأم تا پسر پاکیزه‌ ای به تو ببخشم! (۱۹) گفت: چگونه ممکن است فرزندی برای من باشد؟! در حالی که تاکنون انسانی با من تماس نداشته و زن آلوده‌ای هم نبوده‌ام! (۲۰) گفت: مطلب همین است! پروردگارت فرموده: این کار بر من آسان است! و او را برای مردم نشانه‌ ای قرار دهیم؛ و رحمتی باشد از سوی ما! و این امری است پایان یافته» (۲۱([۱۰]

تبارنامه عیسی

از دید مسلمانان عیسی فرزند مریم بود.[۱۱][۱۲] مریم به نوبه خود فرزند عمران و از تبار هارون برادر موسی و از طایفه لاوی بود.[۱۳][۱۴] اگر بر اساس روایات اسلامی داود را نه از طایفه یهودا بلکه از طایفه لاوی بدانیم نظر مسلمانان و مسیحیان یکی خواهد شد.[۱۵] . بنابر حدیثی آدم و نوح پدران حقیقى مسیح و دیگرانند.[۱۶][۱۷] .

عیسی و آخر الزمان از دید احادیث اسلام

در احادیث مسلمانان آمده‌است که در آخر الزمان، مهدی موعود ظهور خواهد کرد و عیسی نیز به همراه او باز خواهد گشت و دجال به دست عیسی کشته خواهد شد و عیسی پشت سر مهدی نماز خواهد خواند.[۱۸] .

مسیحیت بعد از عیسی

وظیفه تبلیغ دین مسیحیت بعد از حضرت عیسی (علیه ‌السّلام) بر عهده شاگردان، رسولان و مبلغان بعد از ایشان از جمله پُطرس بود که در این راستا بیشترین زحمت‌ها را متحمل شدند و موفقیت‌های زیادی را نیز کسب کردند. متاسفانه بعضی از شاگردان ایشان همچون پلوس اولین انحرفات را در دین مسیح به وجود آوردند که بهترین آن اعتقاد شرک ‌آمیز به تثلیث و موجود الهی بودن حضرت عیسی (علیه ‌السّلام) بود که طبق بعضی تحلیل‌ها این انحرفات ناشی از گرایشات پلوس به تعالیم آیین‌های هنری بوده است. [۲۱] [۲۲] .

بازگشت حضرت عیسی

بازگشت حضرت عیسی از وقایع قطعی دوران ظهور امام مهدی عج‌ است که مسلمانان و مسیحیان به بازگشت حضرت عیسی در آخرالزمان باور دارند. این مسئله در جاهای متعددی از انجیل آمده است و به عقیده برخی از مفسران قرآن، آیاتی از قرآن نیز به بازگشت حضرت عیسی‌(ع) در آخرالزمان اشاره دارد. در روایات شیعه، هدف از بازگشت حضرت عیسی(ع)، یاری کردن امام مهدی‌ عج دانسته شده است؛ چنان‌که مطابق روایات اهل تسنن حضرت عیسی‌(ع) پس از بازگشت، خود را وزیر امام مهدی(عج) معرفی می‌کند. در منابع شیعه و سنی، مکان‌های مختلفی به عنوان محل بازگشت حضرت عیسی‌(ع) بیان شده که از جمله آنها می‌توان به مکه، دمشق و بیت‌المَقْدِس اشاره کرد. بر اساس احادیث مستفیض از شیعه و سنی، عیسی‌(ع) پس از بازگشت، در نماز به امام دوازدهم شیعیان اقتدا می‌کند. در برخی از روایت‌های دیگر کشته شدن دجال و قتل یأجوج و مأجوج به عیسی(ع) نسبت داده شده است؛ ولی نجم‌الدین طبسی، از محققان حوزه علمیه، معتقد است بنی‌امیه به جهت بغضی که از اهل‌بیت ع داشتند، تلاش کردند با نسبت دادن این امور به حضرت عیسی‌(ع)، وی را مهدی موعود جلوه دهند. بازگشت عیسی‌(ع) از وقایع قطعی دوران ظهور امام مهدی عج‌ به شمار آمده است.[۱] اگرچه اندیشمندان مسلمان در زنده بودن یا وفات حضرت عیسی اتفاق نظر ندارند، ولی بیشتر آنها به زنده بودن وی باور دارند.[۲] به گفته علی کورانی در کتاب عصر الظهور، بازگشت حضرت عیسی‌(ع) در زمان ظهور امام زمان(عج) در میان مسلمانان مسئله‌ای مورد اتفاق است.[۳] برخی از محققان معتقدند علاوه بر مسلمانان، در بین مسیحیان نیز این مسئله مورد اتفاق است؛[۴] اما در مسیحیت برخلاف اسلام، عیسی(ع) را منجی موعود معرفی کرده‌اند.[۵] . در منابع روایی اهل تسنن ۲۸ روایت[۶] و در منابع روایی شیعه ۳۰ روایت در مورد نزول حضرت عیسی‌(ع) در دوران ظهور وارد شده است،[۷] که سید محمدحسین طباطبائی نویسنده المیزان، آنها را مستفیض می‌داند.[۸] . شماری از مفسران آیات ۴۶ سوره آل عمران و ۱۵۹ سوره نساء را بر بازگشت حضرت عیسی‌(ع) در زمان ظهور تطبیق داده‌اند؛ چنان‌که در بخش‌های مختلفی از انجیل این موضوع به صورت صریح بیان شده است: به گفته ناصر مکارم شیرازی نویسنده تفسیر نمونه، این احتمال وجود دارد که آیه «وَ یُکَلِّمُ النَّاسَ فِی الْمَهْدِ وَ کَهْلًا وَ مِنَ الصَّالِحِینَ» و در گهواره و میانسالی با مردم سخن خواهد گفت؛ و از شایستگان است.» یک نوع پیشگویی در مورد بازگشت عیسی‌(ع) باشد؛[۹]. زیرا واژه «کَهْل» در عربی به معنای مرد میان‌سال به کار می‌رود،[۱۰] و از طرفی گفته شده، حضرت عیسی‌ ع در سن ۳۲[۱۱] یا ۳۳ سالگی به آسمان عروج کرده است.[۱۲] در حدیثی از امام صادق ع عروج او در ۳۳ سالگی دانسته شده است.[۱۳] ازاین ‌رو، عیسی‌(ع) تا قبل از عروج به آسمان به میان ‌سالی نرسیده بود؛ به همین دلیل میان‌ سالی وی در آینده و طبق روایات، در زمان ظهور امام عصر(ع) محقق خواهد شد.[۱۴] به گفته برخی از محققان سخن گفتن حضرت عیسی‌ در دو مقطع بسیار اهمیت دارد: هنگامی که آبروی مادرش مریم در خطر بود و او می‌خواست مادر خود را از تهمت ناروا مبرّا سازد ، آنگاه که حضرت مهدی عج ظهور می‌کند و عیسی اهل کتاب را به پیروی از ایشان فرا می‌خواند.[۱۵] . محمدحسین طباطبایی و محمد صادقی تهرانی، از مفسران شیعه، معتقدند از آیه : وَ إِن مِّنْ أَهْلِ الْكِتَابِ إِلَّا لَيُؤْمِنَنَّ بِهِ قَبْلَ مَوْتِهِ ۖ وَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَكُونُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا؛ و هیچ یک از اهل کتاب نیست مگر آنکه پیش از مرگش به او ایمان آورد و عیسی در روز قیامت به ایمانشان گواهی خواهد داد [۱۶] چنین استفاده می‌شود که قبل از مرگ حضرت عیسی تمامی اهل کتاب به او ایمان آورده، یهودیان نبوتش را می‌پذیرند و مسیحیان از اعتقاد به الوهیت او دست بر می‌دارند؛ چراکه مسیح‌(ع) هنگام ظهور امام مهدی(ع) از آسمان فرود آمده، در نماز به ایشان اقتدا می‌کند و همین امر موجب هدایت اهل کتاب می‌شود.[۱۷] در حدیثی از امام باقرع نیز این آیه بر نزول حضرت عیسی‌(ع) در دوران ظهور تطبیق شده است.[۱۸] . بازگشت حضرت عیسی در میان مسیحیان با عنوان «second coming» (به معنای آمدن ظهور دوم مشهور است[۱۹] و در مواضعی از انجیل به بازگشت او اشاره شده است.[۲۰] به گفته برخی از محققان، موضوع بازگشت حضرت عیسی در انجیل بیش از سیصد بار و در چندین باب کامل مانند انجیل متی باب ۲۴ و ۲۵ و انجیل مرقس باب ۱۳بیان شده است.[۲۱] بر اساس بررسی‌های انجام گرفته از انجیل، مسیحیان بر این باورند که مسیح در آخرالزمان بازگشته، برنامه نجات را تکمیل می‌کند و در آن هنگام صلح کامل در جهان برقرار شده، هیچ جنگ و کشتاری انجام نمی‌گیرد.[۲۲] فراگیری ظلم در دنیا، بروز قحطی و زمین‌لرزه در نقاط مختلف، تیره و تار شدن خورشید و ماه و خروج دجال از نشانه ‌های بازگشت عیسی‌(ع) در انجیل، معرفی شده است.[۲۳] .