مسمومیت و شهادت امام
امام هادی علیه السّلام پس از قتل متوکل، هفت سال در دوران خلفای بعدی زندگی کرد. اگرچه فشارهای دستگاه در مقایسه با دوران متوکل کاهش یافت، ولی سیاستهای کلی دستگاه، به جز دوران مستنصر، در راستای اسلام زدایی، تغییری محسوس نداشت و امام همچنان در سامرا تحت مراقبت شدید نظامی، روزگار میگذراند. سرانجام توطئه دشمنان امام هادی (علیه السّلام) برای ایشان به ثمر رسید و وی به دستور معتز و سمّ «معتمد» که در آب یا انار ریخته شده بود، [۳۷] مسموم شد. ابو دعامه میگوید: امام در بستر بیماری بود و من برای عیادت نزد ایشان رفتم. هنگام بازگشت فرمود: چون برای عیادت من آمدی، برگردن من حقی پیدا کردی و رعایت حق تو بر من واجب است. او در بستر بیماری آرمیده بود و شیعیان به دیدار امام میآمدند. آن حضرت به صورت کتبی و شفاهی، امام پس از خود را به آنان معرفی کرد تا پس از شهادت او، شیعیان دچار سرگردانی نشوند. [۳۸] .
مراسم تشییع و خاک سپارى
بازتاب خبر شهادت پیشواى شیعیان، قلب ستم دیده مردم را جریحه دار کرد. شهر یکپارچه در سوگ آموزگارى بلند اختر و پدرى مهربان براى مستمندان و یتیمان نشست. در روز شهادت امام، جماعت بسیارى از بنى هاشم، بنى ابى طالب و بنى عباس در منزل امام جمع شده بودند و شیون و زارى سراسر خانه را آکنده بود.[۲۴] مردم به صورت هاى خود سیلى مى زدند و گونه هاى خود را مى خراشیدند.[۲۵] . بدن مطهر امام هادى علیه السلام را بر دوش گرفتند و از خانه ایشان بیرون بردند و از جلوى خانه «موسى بن بغا» گذشتند. وقتى معتمد عباسى آنان را دید، تصمیم گرفت براى عوام فریبى، بر بدن امام نماز بگزارد. از این رو، دستور داد بدن مطهر امام را بر زمین گذاشتند و بر جنازه حضرت نماز خواند، ولى امام حسن عسکرى علیه السلام پیش از تشییع بدن مطهر امام علیه السلام به اتفاق شیعیان بر آن نماز خوانده بود. سپس امام را در یکى از خانه هایى که در آن زندانى بود، به خاک سپردند. ازدحام جمعیت به قدرى بود که حرکت کردن در بین آن همه جمعیت براى امام حسن عسکرى علیه السلام مشکل بود. در این هنگام، جوانى مرکبى براى امام آورد و مردم امام را تا خانه بدرقه کردند.[۲۶] . ابوهاشم جعفرى نیز که از نزدیکان امام هادى علیه السلام بود، قصیده اى در رثاى امام خود خواند.[۲۷] .
تاریخ شهادت
منابع معتبر و مورخان شیعه شهادت حضرت را در ماه رجب سال ۲۵۴ق[۳۹] [۴۰] [۴۱] [۴۲] . میدانند. آیت الله مرعشی نجفی شهادت حضرت را در روز دوشنبه سوم رجب سال ۲۵۴ق میداند[۴۳] . گرچه برخی منابع شهادت حضرت را در ماه جمادی الثانی[۴۴] [۴۵] یا ۲۷ رجب
[۴۶] نیز ذکر کرده اند. احمد بن داود میگوید: اموال بسیاری را که خمس و نذورات مردم قم بود، با خود به قصد تحویل دادن به اباالحسن میبردم. هنگامی که رسیدم، مردی که بر شتری سوار بود، پیش من آمد و گفت: ای احمد بن داود و ای محمد بن اسحاق ، من حامل نامه ای از سرورتان، ابالحسن هستم که به شما نگاشته است: من امشب به سوی بارگاه الهی رخت بر میبندم. پس احتیاط کنید تا دستور فرزندم، حسن علیه السّلام به شما برسد. ما با شنیدن این خبر بسیار ناراحت شدیم و گریستیم، ولی این خبر را از دیگران که با ما بودند، مخفی داشتیم... [۴۷] .
منابع درباره شهادت
نکته مهم در شهادت امام هادی (علیه السّلام) این است که حضرت در سامراء به سبب کنترل بسیار شدید و خفقان حاکم و منع دوستان و شیعیان از دیدار با حضرت و عقوبت سخت متخلفین حتی نزدیکترین یاران امام نیز از حال و وضع امام بیخبر یا بسیار کم اطلاع بودند.[۸] [۹] . و به همین دلیل است که منابع اشاره دقیقی به نحوه شهادت امام ندارد. منابع فقط شهادت حضرت در زمان معتز را ذکر کردند بدون ذکر زمان دستور خلیفه به مسموم کردن و اینکه چه کسانی مامور این جنایت شدند و چه زمانی این عمل پلید از آنان سر زد. حتی در روز شهادت حضرت هم اتفاق نظر نیست. سن امام را بین ۴۰ تا ۴۲ سال ذکر کردهاند و روز شهادت امام را یا ذکر نکردهاند یا سوم رجب یا بیست و هفتم رجب و یا در ماه جمادی الثانی ذکر کردهاند که خواهد آمد.
تشییع و خاکسپاری
در روز شهادت امام، جماعت بسیاری از بنیهاشم، بنی ابیطالب و بنی عباس در منزل امام جمع شده بودند و شیون و زاری سراسر خانه را آکنده بود.[۴۸] . مردم به صورتهای خود سیلی میزدند و گونه های خود را میخراشیدند.[۴۹] . بدن امام هادی (علیه السّلام) را بر دوش گرفتند و از خانه ایشان بیرون بردند و از جلوی خانه موسی بن بغا گذشتند. وقتی معتمد عباسی آنان را دید، تصمیم گرفت برای عوام فریبی، بر بدن امام نماز بگزارد. از اینرو، دستور داد بدن امام را بر زمین گذاشتند و بر جنازه حضرت نماز خواند، ولی امام حسن عسکری علیه السّلام پیش از تشییع بدن مطهر امام (علیه السّلام) به اتفاق شیعیان بر آن نماز خوانده بود. سپس امام را در یکی از خانه هایی که در آن زندانی بود، به خاک سپردند. ازدحام جمعیت به قدری بود که حرکت کردن در بین آن همه جمعیت برای امام حسن عسکری علیه السّلام مشکل بود. در این هنگام، جوانی مرکبی برای امام آورد و مردم امام را تا خانه بدرقه کردند.[۵۰] . ابوهاشم جعفری که از نزدیکان امام هادی (علیه السّلام) بود، نیز قصیده ای در رثای امام خود خواند.[۵۱] .
شهادت و آرامگاه
در دلائلالامامه و کَشْفُ الغُمَّه آمده است که امام هادی(ع) در زمان حکومت مُعْتَز عباسی ۲۵۲-۲۵۵ق مسموم شد و به همین علت به شهادت رسید.[۲۸] ابنشهرآشوب درگذشته: ۵۸۸ق نیز بر این باور است که وی در اواخر حکومت مُعْتَمد حکومت: ۲۵۶-۲۷۸ق شهید شده است و از ابن بابویه نقل کرده که معتمد به او سم داده است.[۲۹] البته شیخ مفید درگذشته: ۴۱۳ق ، معتقد است که امام هادی در ماه رجب سال ۲۵۴ق پس از ۲۰ سال و ۹ ماه اقامت در سامرا، در ۴۱ سالگی رحلت کرد.[۳۰] تعدادی از منابع، روز شهادت وی را ۳ رجب[۳۱] و برخی دیگر ۲۵ یا ۲۶ جمادیالثانی ذکر کرده اند.[۳۲] در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران، سوم رجب به عنوان روز شهادت او ثبت شده است. به گزارش مسعودی تاریخنگار قرن چهارم قمری، امام حسن عسکری در تشییع جنازه پدرش شرکت کرد. جنازه را بر راهی که برابر خانه موسی بن بغا بود، قرار دادند و قبل از آنکه خلیفه عباسی در تشییع شرکت کند، امام عسکری بر جنازه پدرش نماز خواند. مسعودی از ازدحام جمعیت در تشییع جنازه امام هادی گزارش کرده است.[۳۳] .
شاگردان مکتب امام هادی
دوران زندگی امام هادی (علیه السلام)، هرچند عصر اختناق و استبداد بود و امام (علیه السلام) برای فعالیت فرهنگی، علمی و سیاسی، آزادی عمل نداشت و از این نظر فضای جامعه با عصر امام باقر علیه السلام و امام صادق (علیهالسلام) تفاوت فراوان داشت، اما آن حضرت در همان شرایط نامساعد، علاوه بر فعالیتهای فرهنگی نظیر مناظرات، مکاتبات، پاسخگویی به شبهات و ... ، راویان و محدثان و بزرگانی از شیعه را تربیت کرد، علوم و معارف اسلامی را به آنان آموزش داد تا آنان، هم جامعۀ زمان خود را از آسیبهای فرهنگی اعتقادی حفظ نمایند و هم این میراث بزرگ را به نسلهای بعدی منتقل کنند. شیخ طوسی رحمة اللهعلیه ، دانشمند نام دار اسلامی، تعداد شاگردان و اصحاب حضرت را در زمینه های مختلف علوم اسلامی، بیش از ۱۸۰ نفر میداند. [۳۱] . در میان شاگردان امام هادی (علیه السلام)، چهرههای درخشان علمی و معنوی و شخصیتهای برجسته ای مانند فضل بن شاذان، حسین بن سعید اهوازی، علی بن مهزیار اهوازی دورقی، ایوب بن نوح، حسن بن راشد (مکنی به ابوعلی غلام آلهلب بغدادی)، احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی و عثمان بن سعید عمری) به چشم میخورند که برخی از ایشان شاگرد ائمه دیگر نیز بوده و دارای آثار و تألیفات ارزشمند در زمینههای مختلف علوم اسلامی هستند.
اصحاب امام هادی علیه السلام
بر اساس نوشته شیخ طوسی، تعداد دست پروردگان و اصحاب امام هادی علیه السلام و کسانی که از آن حضرت در زمینه های مختلف علوم اسلامی روایت نقل کرده اند، بالغ بر ۱۸۵ نفر می شود که در میان آنان چهرههای برجسته علمی و فقهی فراوانی که دارای تالیفات گوناگونی بودند دیده می شود.[۴] برخی از شاگردان مشهور آن حضرت عبارتند از: حضرت عبدالعظیم حسنی: از سادات جلیل القدری است که نسب شریفش به امام حسن علیه السلام می رسد. او از نظر علمی و عقیدتی مورد تایید امام هادی علیه السلام بود . فضل بن شاذان نیشابوری: از متکلمان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری است. علی بن مهزیار اهوازی: از فقها و محدثان و دانشمندان نامور شیعه و از اصحاب سه امام یعنی امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام می باشد. علی بن جعفر همانی: وی مردی ثقه و دانشمند بود و وکالت امام هادی و امام حسن عسکری علیهم السلام را بر عهده داشت . عثمان بن سعید عمروی: او معتمد در نزد امام علىالنقى و امام حسن عسکری علیهماالسلام و وکیل ایشان در زمان حیات ایشان بود و اولین نفر از نواب اربعه امام زمان (عج) است. حسین بن سعید اهوازى: او یکی از یاران امام رضا و امام جواد و امام هادی علیهم السلام می باشد. وی از مشایخ جلیل القدر روایتی بشمار می آید و روایات وی از اعتبار و شهرت خاصی در میان فقهای شیعه برخوردار است. ایوب بن نوح: او وکیل امام هادی علیه السلام و امام عسکری علیه السلام بود و روایات زیادی از امام هادی علیه السلام نقل کرده است. امام هادی علیه السلام در مورد او به عمرو بن سعید مدائنی فرمود: ای عمرو! اگر دوست داری به مردی از اهل بهشت بنگری به این مرد (ایوب بن نوح) بنگر.[۵] . حسن بن علی ناصر : ابراهیم بن عبده نیشابورى: او از اصحاب امام هادى علیه السلام و پس از آن حضرت وکیل امام حسن عسکری علیه السلام در نیشابور بود. ابراهیم بن محمد همدانى . حسن بن راشد، مکنّی به ابوعلی . ابراهیم بن داود هاشمى یعقوبی
امام هادی و زیارت جامعۀ کبیره
یکی از آثار ماندگار و ارزشمند امام هادی علیه السلام ، زیارت جامعه کبیره است که متقنترین متن در امامشناسی است. زیارت جامعه، دارای مضامین بسیار عالی از زبان امام هادی (علیه السلام) است که در پاسخ به خواستۀ یکی از ارادتمندان اهل بیت علیهم السلام صادر شده است.
دعای امام هادی علیه السلام و شفای بیمار
امام هادی علیه السلام و شفای نابینا
طلا شدن شن ها
امام هادی علیه السلام و تبدیل خاک به طلا
امام هادی علیه السلام و پیشگویی مرگ جوان غافل
آگاهی امام هادی علیه السلام از سؤال ذهنی اصحاب
امام هادی علیه السلام و زنده کردن مرکب
راهنمایی امام هادی علیه السلام برای دریافت جواب
ماموریت شتر
امام هادی علیه السلام و پیشگویی مرگ متوکل
صحبت کردن با زبان ترکی
زنی که می گفت : زینب دختر فاطمه زهرا سلام الله علیها است
امام هادی علیه السلام و نجات جان یونس نقاش
معجزه امام هادی علیه السلام و مرگ شعبده باز
نیروهای غیبی یاور امام هادی علیه السلام
اعتقاد مرد اصفهانی به امامت امام هادی علیه السلام
هیبت و عظمت امام هادی علیه السلام
خنثی شدن نقشه ترور امام هادی علیه السلام
سایت اندیشه، برگرفته از مقاله چگونگی شهادت امام هادی علیه السلام
سایت پرسمان دانشگاهیان، برگرفته از مقاله امام هادی علیه السلام از تبعید تا شهادت
طبسی، محمدجواد، مجله فرهنگ کوثر ۱۳۸۶ شماره ۷۰، برگرفته از مقاله نقش امام هادی در هدایت امت
پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله امام هادی علیه السلام
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: معصوم دوازدهم امام هادی ع
