عید فطر اولین روز ماه شوال و از مهمترین اعیاد مسلمانان. بنابر روایاتی که از امامان شیعه نقل شده، عید فطر عید کسانی است که روزه و عبادات آنها پذیرفته شده و از آن رو عید قرار داده شده که مسلمانان گرد هم آیند و خداوند را ستایش کنند. روزه گرفتن در عید فطر حرام و پرداخت زکات فطره بر مسلمانان واجب است.
آداب و احکامی برای شب و روز عید فطر گفته شده است؛ از جمله شب‌زنده‌داری، خواندن نماز و دعا، قرائت قرآن، غسل و گفتن تکبیرهای خاص. کشورهای اسلامی به‌مناسبت عید فطر، دو روز یا بیشتر از آن را تعطیل اعلام می‌کنند. مسلمانان نماز عید فطر را به جماعت برگزار می‌کنند و طبق آداب و رسوم خود جشن می‌گیرند. شاعران فارسی‌زبانی از جمله سعدی شیرازی، عبدالرحمن جامی و قیصر امین‌پور، درباره عید فطر اشعاری سروده‌اند.
عید فطر اولین روز ماه شوال است و در روایات اسلامی، روزه جایزه‌های خدا،[۱] روز پاداش نیکوکاران[۲] و روز آمرزش گناهان[۳] معرفی شده است. بنابر روایتی که از امام علی(ع) نقل شده، عید فطر عید کسی است که خداوند روزه او را پذیرفته و عبادتش را قبول کرده است.[۴] در روایت دیگری منقول از امام رضا(ع)، گفته شده که روز فطر عید قرار داده شده تا مسلمانان در آن روز گرد هم آیند و خداوند را برای نعمت‌هایی که به آنان داده ستایش کنند، و از همین رو تکبیر در نماز آن بیش از روزهای دیگر قرار داده شده است.[۵]
کلمه «فِطر» از ریشه فَطر، به‌معنای شکافتن، ابتدا و اختراع، گرفته شده است.[۶] گفته شده که «عید فطر» نیز از همین ریشه است، زیرا روزه‌دار دهانش را در روز عید فطر بر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها باز می‌کند.[۷]
- زکات فطره: بنابر قول مشهور فقها، زمان وجوب زکات فطره، آغاز شب عید فطر است، اما سید ابوالقاسم خویی، زمان آن را هنگام طلوع فجر روز عید دانسته است.[۹] همچنین به‌فتوای مراجع تقلید، وقت پرداخت زکات فطره در روز عید فطر تا ظهر است؛[۱۰] البته از این میان، سید موسی شبیری زنجانی کل روز را زمان پرداخت زکات فطریه دانسته است.[۱۱] با این حال گفته شده که اگر کسی نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند.[۱۲]
- نماز عید: خواندن نماز عید در زمان غیبت امام مهدی(عج) مستحب، و در عصر حضور و حاکمیت امام(ع) واجب است.[۱۳]
- روزه گرفتن در روز عید فطر حرام است.[۱۴]
در کتاب‌های ادعیه، اعمال و آدابی برای شب عید فطر توصیه شده است؛ از جمله:
- خواندن دعا، نماز و قرائت قرآن.[۱۵]
- خواندن دعای استهلال به‌هنگام رؤیت هلال شوال.[۱۶]
- زیارت امام حسین(ع).[۱۷]
- غسل کردن: وقت غسل شب عید فطر، از اول مغرب تا اذان صبح است.[۱۸]
- خواندن این دعا پس از نماز مغرب و نافله آن: «یَا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یَا ذَا الْجُودِ، یَا مُصْطَفِیَ مُحَمَّدٍ وَ ناصِرَهُ صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَاغْفِرْ لِی کُلَّ ذَنْبٍ أَحْصَیْتَهُ وَ هُوَ عِنْدَکَ فِی کِتابٍ مُبِینٍ؛ ای صاحب نعمت و کرم، ای دارای جود، ای برگزیننده محمّد و ای یاور او، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست و بر من بیامرز هر گناهی که شماره نمودی‌اش و آن پیش تو در کتابی آشکار است.» پس از آن باید سجده کند و صد بار در سجده بگوید: «أَتُوبُ إِلَی اللّٰهِ». سپس هر حاجتی که دارد از خدا بخواهد.[۱۹]
- تکبیرهای مخصوص: مستحب است بعد از نماز مغرب و عشای شب عید فطر این تکبیرها گفته شود: «الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.[۲۰][یادداشت ۱]
- شب‌زنده‌داری: در روایتی که امام کاظم(ع) از امام علی(ع) نقل کرده، آمده است: مرا شادمان می‌سازد هر کسی که در طول سالْ خودش را در چهار شب (برای عبادت) فارغ سازد: شب عید فطر، شب عید قربان، شب نیمه شعبان و شب اول ماه رجب.[۲۱] همچنین از امام باقر(ع) نقل شده که علی بن حسین(ع) شب عید فطر را در مسجد می‌ماند و تا صبح نماز می‌خواند و شب‌زنده‌داری می‌کرد و می‌فرمود: «این شب کمتر از شب قدر نیست».[۲۲]
روز عید
- غسل: از مستحبات روز عید فطر غسل است. آغاز زمان غسل از طلوع فجر است، ولی در اینکه پایان وقت غسل، پیش از بیرون رفتن برای نماز عید است یا زوال خورشید (وقت نماز ظهر) و یا غروب آفتاب، نظرات مختلفی وجود دارد.[۲۳]
- افطار: مستحب است قبل از نماز عید، خوراکی‌ای به‌ویژه خرما خورده شود.[۲۴]
- گفتن تکبیرات خاص،«الله اکبر، الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، ولله الحمد، الحمدلله علی ما هدانا، وله الشکر علی ما اولانا.» پس از نماز صبح، نماز عید[۲۵] و همچنین پس از نماز ظهر و عصر[۲۶] روز عید مستحب است.
- خواندن نماز عید فطر.
عید فطر از عیدهای مهم مسلمانان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و به همین مناسبت چند روز تعطیل اعلام می‌شود.[۲۸] مسلمانان در عید فطر نماز عید فطر می‌خوانند، شیرینی‌های محلی می‌پزند، جشن می‌گیرند و به دیدوبازدید خویشان می‌روند.[۲۹]
دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه از دعاهای امام سجاد(ع) که پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. امام سجاد(ع) در این دعا به تمامی نعمت‌های خدا در حق بندگان اعتراف می‌کند و با عبارات مختلفی درصدد جلب رحمت خدا است.
دعای چهل و ششم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.
دعای چهل و ششم، از دعاهای صحیفه سجادیه که امام سجاد(ع) پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. این روزها نظر به عنایت‌بخشی خدا به بندگان، برای مسلمانان اهمیت زیادی دارد، از این‌رو امام زین العابدین(ع) با تعبیرهای مختلفی درصدد جلب محبت خداوند است.[۱]
سعدی:
برگ تحویل می‌کند رمضان بار تودیع بر دل اِخوان
یارِ نادیده سیر، زود برفت دیرْ ننشست نازنین مهمان
ماه فرخنده روی برپیچید و علیک السلام یا رمضان
الوادع ای زمانِ طاعت و خیر مجلس ذکر و محفل قرآن
روزه بسیار و عید خواهد بود تیر ماه و بهار وتابستان
تا که در منزل حیات بود سال دیگر که در غریبستان؟
مجیرالدین بیلقانی:
روز بسْ خُرّم و موسم ز همه خوب‌ترست عید فطرست که عالم همه پر زیب و فرست
جامی:
عید فطر است بیا تا به می افطار کنیم عیدگه خاک در خانه خمار کنیم
مغفور لاهیجی:
صبح نشاط دم زد، فیض سحر مبارک عیشِ صبوحِ مستان، بر یكدگر مبارک
عید گشاد ابرو، بربست رختِ روزه این را حَضَر خجسته، آن را سفر مبارک
تیغِ هلال شوال، باز از افق عَلَم شد ماه صیامْ بشكست فتح و ظفر مبارک
وقت سحر مؤذن آهنگ عیش برداشت بر گوش روزه‌داران این خوش خبر مبارک
قیصرامین پور:
عید است و دلم خانه‌ی ویرانه، بیا این خانه تکاندیم ز بیگانه، بیا
یک ماهِ تمام میهمانت بودیم یک روز به مهمانی این خانه بیا
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: روزه و مـاه مـبـارک رمـضـان
