مبطلات روزه : براساس احکام فقهی، انجام برخی کارها در حین روزه ممنوع است: مثل خوردن و آشامیدن آمیزش جنسی دروغ بستن بر خدا، رسول خدا و امامان معصوم به‌فتوای فقیهان تنها دروغ‌بستن به خدا، پیامبر اسلام(ص و امامان شیعه روزه را باطل می‌کند.[۲۸] برخی فقیهان دروغ‌بستن به حضرت زهرا(س و سایر پیامبران و جانشینان آنها را نیز جزو مبطلات شمرده‌اند.[۲۹] در این میان محمدحسین کاشف‌الغطاء دروغ بستن به خدا و پیامبر و امامان را باعث باطل‌شدن روزه نمی‌داند. او معتقد است این کار جزو گناهان کبیره است و همچون سایر گناهان، در ماه رمضان حرمتش تشدید می‌شود.[۳۰] رساندن غبار غلیظ به حلق باقی ماندن بر جنابت، حیض و نفاس تا اذان صبح استمناء) خودارضایی) اماله (تنقیه کردن) با مایعات فروبردن تمام سر در آب[یادداشت ۳] استفراغ کردن. نیت قطع روزه یا نیت انجام‌دادن یکی از مبطلات آن.[۴۶] ، احتلام(روج منی در خواب) از مبطلات روزه نیست؛ اما اگر کسی قبل از اذان صبح محتلم شود، باید تا قبل از اذان صبح غسل جنابت انجام دهد.[۲۰] احتلام در طول روز به روزه ضرری نمی‌رساند.[۲۱] ، کسی که روزه بر او واجب است، اگر آگاهانه یکی از مبطلات آن را انجام دهد، باید قضای روزه و کفاره را ادا کند. دروغ‌گفتن و دیگر گناهان مثل گوش‌دادن به غناء، نگاه حرام و حسد گرچه حرام‌اند و گناهشان در ماه رمضان بیشتر است،[۲۶]
آمپول و سرم در ماه رمضان ، اجبار به روزه‌خواری ،استفراغ و قی‌کردن روزه‌دار ، اسپری تنفسی هنگام روزه ، انجام مبطلات روزه (از روی فراموشی) ، انجام مبطلات روزه (از روی ندانستن) ، انجام مبطلات روزه (عمدی) ، انفیه و ناس در حال روزه ، باطل‌کردن روزه با حرام ، بقاء بر جنابت ، بقاء بر حیض ، تنقیه در حال روزه ، تکرار مبطلات روزه ، جنابت در حال روزه ، خوابیدن جنب در ماه رمضان ، خوردن و آشامیدن برای روزه‌دار ، خونریزی لثه در حال روزه ، دروغ بستن روزه‌دار به خدا و معصومین ، رنگ مو و کرم در ماه رمضان ، روزه‌خواری در ملأ عام ، عذر شرعی بعد از باطل‌کردن روزه ، عطر و ادکلن در حال روزه ، غبار و بخار برای روزه‌دار ، فروبردن اخلاط سر و سینه توسط روزه‌دار ، فروبردن سر زیر آب ، قصد باطل‌کردن روزه ، قطره چشم و گوش و بینی هنگام روزه ، مبطلات روزه ، مس میت در حال روزه ، مسواک‌زدن روزه‌دار ، مضمضه‌کردن روزه‌دار ، نزدیکی در ماه رمضان ، چشیدن غذا هنگام روزه ،
روزه)به‌عربی: صوم) خودداری از خوردن و آشامیدن و برخی کارهای دیگر از اذان صبح تا اذان مغرب، به‌انگیزه پیروی از فرمان خداوند است. روزه جزو فروع دین اسلام، از برترینِ عبادات و از ارکان پنج‌گانه اسلام بوده و در ادیان پیش از اسلام نیز وجود داشته است. روزه از نظر فقهی بر چهار قسم واجب، مستحب، مکروه و حرام بوده و روزه ماه رمضان از روزه‌های واجب به شمار می‌رود.
در منابع دینی برای روزه آثار اخلاقی و معنوی متعددی بیان شده است؛ از جمله کسب تقوا، سپر آتش دوزخ، کفاره گناهان، زکات بدن، و دوری از شیطان. همچنین گفته می‌شود روزه‌داری آثار جسمی و روانی همچون کاهش اضطراب و افسردگی، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی دارد.
جایگاه و آثار روزه داری
روزه به خودداری کردن از انجام کارهای خاص مانند خوردن و آشامیدن از طلوع فجر (اذان صبح) تا مغرب با قصد قُربت گفته می‌شود.[۱] با این حال، علی مشکینی، فقیه شیعه، روزه را به آماده‌ساختن نفس برای اجتناب از مبطلات روزه تعریف کرده است.[۲] به عقیده سید محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، اسلام در روزه، تنها خودداری از خوردن و آشامیدن را کافی نمی‌داند، بلکه دستور می‌دهد که روزه‌دار از هرچه که موجب آلودگی و ارتکاب گناه است یا او را به هوس‌ها و وسوسه‌های نفسانی سوق می‌دهد، دوری کند.[۳] سید محمدکاظم یزدی در عروة الوثقی وجوب روزه در ماه رمضان را از ضروریات دین برشمرده و منکر واجب بودن روزه در ماه رمضان را مرتد دانسته که قتلش واجب است.[۴]
روزه، از بافضیلت‌ترین عبادات،[۵] از ستون‌های پنج‌گانه اسلام،[۶] گونه‌ای از جهاد[۷] و ترک آن عامل خروج از ایمان[۸] دانسته شده است.
دلیل وجوب روزه
طباطبایی و مکارم شیرازی، از مفسران شیعه، با استفاده از عبارت «لعلکم تتقون؛ باشد که پرهیزگاری کنید» در آیه روزه فلسفه روزه‌گرفتن را رسیدن به تقوا می‌دانند.[۹] در روایتی در کتاب عِلل‌الشرایع، علت وجوب روزه، چشاندنِ سختی و رنج گرسنگی به ثروتمندان جامعه برای ترحم به فقیران ذکر شده است.[۱۰]
در روایتی دیگر، چنین آمده که وقتی حضرت آدم از شجره ممنوعه خورد، اثر آن تا ۳۰ روز در شکم او باقی ماند و ازاین‌رو خدا سی روز روزه بر ذریه‌اش واجب کرد.[۱۱] در روایتی از امام رضا(ع) درباره دلیل وجوب روزه، به یادآوری روز قیامت و توجه به سختی آن اشاره شده است.[۱۲] برخی نیز سلامتی بدن را از دیگر دلایل وجوب روزه می‌دانند و آن را به حدیث صوموا تصحوا)منسوب به پیامبر) مستند می‌کنند.[۱۳]
آثار فردی و اجتماعی روزه داری
در روایات نقل‌شده از معصومان، آثار و نتایجی برای روزه ذکر شده که برخی از آنها عبارتند از: وسیله امتحان و تثبیت اخلاص[۱۴] زکات بدن[۱۵] سپری در برابر آتش آخرت[۱۶] استجابت دعا[۱۷] به‌ویژه هنگام افطار.[۱۸] تندرستی بدن[۱۹] تقویت حافظه[۲۰] دوری شیطان[۲۱] پاداش ویژه الهی[۲۲] اشتیاق بهشت به روزه‌دار.[۲۳]
به‌گفته عبدالله جوادی آملی، در تفسیر تسنیم، روزه روحیه نظم، قناعت و صبر در برابر گناهان و مشکلات زندگی را در فرد و جامعه تقویت می‌کند.[۲۴] همچنین بنابر آمارهای منتشر شده در رسانه‌ها، آمار تخلفات اجتماعی در ایران، در ماه رمضان کاهش پیدا می‌کند.[۲۵]
همچنین بر اساس بررسی‌های پزشکی، روزه در تندرستی و سلامتی جسم و روان مفید است.[۲۶] تأثیر مثبت در سیستم ایمنی، کاهش اضطراب و افسردگی، سلامت روان، افزایش عزت نفس و پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، از جمله آثار روزه در سلامت جسم و روان بیان شده است.[۲۷]
درجات روزه
برای روزه درجاتی ذکر شده است: روزه عام، روزه خاص و روزه خاص‌الخاص.[۶۹] ، روزه عام، امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن و دوری کردن از غریزه جنسی و رعایت آداب ظاهری روزه است.[۷۰] ، روزه خاص، کنترل گوش، چشم، زبان، دست و پا و سایر جوارح و اعضای بدن از گناهان است[۷۱] ، روزه خاص‌الخاص، بدین معناست که انسان از دغدغه‌ها و اهداف دنیوی فاصله گیرد، مگر امور دنیایی که مقدمه دین باشد.[۷۲] در سخنان امام علی(ع) نیز به روزه بدن (خودداری اختیاری از خوراکی‌ها) و روزه نفس (کنترل حواس از گناهان و خالی ساختن قلب از بدی‌ها) و روزه قلب اشاره شده است.[۷۳] ، در احادیث، روزه حقیقی به ترک همه چیزهایی که خدا نمی‌پسندد[۷۴] و روزه‌ای که چشم، گوش، مو و پوست هم روزه‌دار باشد، معرفی شده است،[۷۵] همچنین روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم دانسته شده است.[۷۶]
پیشینه روزه داری
بنابر آیه ۱۸۳ سوره بقره، روزه در ادیان پیش از اسلام وجود داشته است.[۲۸] در تورات[۲۹] و اِنجیل[۳۰] گزارش‌هایی از روزه‌گرفتن امت‌های پیشین ذکر شده است. به تصریح تورات، حضرت موسی(ع( پیش از دریافت الواح، چهل شبانه‌روز روزه گرفت.[۳۱] در قرآن از روزه گرفتن زکریا(ع([۳۲] و حضرت مریم(س)[۳۳] [یادداشت ۱]و در روایات[۳۴] نیز از روزه در ادیان پیش از اسلام سخن به میان آمده است. همچنین گفته شده روزه در دیگر اقوام پیش از اسلام همچون مصریان، یونانیان، رومیان و هندیان قدیم نیز وجود داشته است.[۳۵]
بر اساس منابع اسلامی، روزه ماه رمضان در دوم شعبان[۳۶] یا ۲۸ شعبان سال دوم قمری، ۱۳ روز پس از تغییر قبله واجب شد.[۳۷] این دستور و برخی احکام مربوط به آن در قرآن آمده است.[۳۸] در ابتدای تشریع حکم روزه، روزه‌داران پس از افطار تنها تا پیش از خوابیدن مجاز به غذا خوردن بودند و رابطه جنسی در تمام ماه رمضان حرام بود، اما این دو حکم پس از مدتی نسخ شد.[۳۹]
کسانی که معافند و نباید روزه بگیرند
روزه ماه رمضان بر هر مکلفی واجب است، مگر این افراد: کسی که به جهت پیری نمی‌تواند روزه بگیرد، یا روزه‌داری برای او سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.[۴۸] ، بیماری که زیاد تشنه می‌شود و نمی‌تواند تشنگی را تحمل کند یا برای او تحمل تشنگی سخت است؛ البته در صورت دوم باید برای هر روز یک مُد طعام به فقیر بدهد.[۴۹] ، زن باردار یا شیرده‌ای که شیرش کم است و روزه برای کودک یا خودش ضرر دارد؛ البته باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و روزه‌هایش را قضا کند.[۵۰] ، کسی که به جهت ضعف جسمانی روزه گرفتن برایش قابل تحمل نیست یا برایش ضرر دارد؛ البته قضای این روزه بر او واجب است و اگر نتواند تا رمضان بعد قضا کند، باید برای هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.[۵۱] ، مسافری[یادداشت ۴] که کمتر از ده روز در مقصد بماند.[۵۲] البته کثیرالسفر و کسانی مثل رانندگان که شغل آنها سفر کردن است، از این حکم مستثتیٰ هستند.[۵۳] «نظر مراجع عظام تقلید پیرامون روزه‌داری با ضعف جسمانی»، خبرگزاریرسمی حوزه.
تشنگی زیاد
به‌فتوای بیشتر فقیهان شیعه، اگر روزه‌دار دچار تشنگی شدیدِ غیرقابل تحمل شود، می‌تواند به قدر ضرورت و رفع تشنگی، آب بنوشد.[۱۳] درباره وظیفه روزه‌دار پس از نوشیدن آب، دو فتوا وجود دارد: برخی می‌گویند گرچه نوشیدن آب جایز است، ولی روزه باطل می‌شود و با این حال روزه‌دار باید تا اذان مغرب از مفطرات روزه دوری کند و قضای آن روز را نیز بگیرد.[۱۴] در مقابل، گروهی دیگر از فقیهان، با وجود نوشیدن آب، روزه را صحیح می‌دانند و در نتیجه می‌گویند نیازی به قضای آن نیست.[۱۵]
و حرام بودن روزه‌خواری در ملأعام
روزه خواری در فقه اسلامی، تظاهر به روزه‌خواری در ماه رمضان حرام است و تعزیر دارد.[۶۸] در قانون مجازات اسلامی ایران نیز روزه‌خواری در ملأعام ممنوع بوده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است .
افطار و افطاری
شکستن یا بازکردن روزه را افطار گویند.[۵۴] طبق دیدگاه فقیهان شیعه، روزه‌دار باید تا مغرب شرعی)ذان مغرب) افطار نکند.[۵۵] بر اساس روایات، خواندن دعا و تلاوت سوره قدر هنگام افطار[۵۶] و بازکردن روزه با آب، شیر و خرما، مستحب است.[۵۷] برپایه روایات، افطاری‌دادن به روزه‌دار فضیلت دارد.[۵۸] بر اساس آنچه در خطبه شعبانیه از پیامبر(ص) نقل شده، پاداش افطاری‌دادن به یک مؤمن در ماه رمضان برابر با ثواب آزادکردن یک بنده و موجب آمرزش گناهان است.[۵۹]
مکروهات روزه
به گفته فقیهان انجام برخی کارها در حال روزه مکروه است؛ از جمله: لمس، بوسیدن و ملاعبه با همسر، سرمه کشیدن، هر کاری که موجب ضعف شود، بوییدن گل‌ها، مرطوب کردن لباس، هر کاری که موجب خون‌آلودشدن دهان شود مثل دندان‌کشیدن، مزمزه کردن آب بدون دلیل عقلایی.[۴۷]
۱) خوردن و آشامیدن. ۲)آمیزش در قبل و به قول مشهور، در دبر. ۳)دروغ بستن به خدا و معصومان علیهم السّلام ۴)فروبردن سر در آب به قول مشهور. ۵)رساندن غبار غلیظ بر حلق به قول مشهور. ۶) باقی ماندن عمدی بر جنابت تا اذان صبح و نیز حیض و نفاس ( به قول مشهور.) ۷)استمناء [۱] 8 )در اینکه اماله با مایعات موجب بطلان روزه می‌شود یا نه، اختلاف است. [۲]
افطار روزه، موجب بطلان آن و در روزه ماه رمضان، موجب ثبوت قضا نیز می‌شود. افطار عمدی روزه واجب معیّن، مانند روزه ماه رمضان، نذر و نیز قضای روزه ماه رمضان در صورت افطار بعد از ظهر موجب ثبوت کفاره است. افطار آگاهانه و عمدی در روز ماه رمضان، موجب ثبوت تعزیر( در بار اول و دوم است و چنانچه شخصی بار سوم بنابر قولی یا چهارم بنابر قولی دیگر آن را تکرار کند کشته می‌شود) می‌شود، به شرط آنکه بار اول و دوم تعزیر شده باشد. [۳]
کفاره روزه
کَفّارهٔ روزه جریمه‌ای که در ازای باطل کردن روزه‌های ماه رمضان، روزه نذر شده در زمان معین، و نیز قضای روزه ماه رمضان پس از اذان ظهر، بر عهده مکلف می‌آید. کفاره شکستن عمدی هر روزه، عبارت است از دو ماه روزه گرفتن که ۳۱ روز آن باید پی‌درپی باشد یا غذا دادن به شصت فقیر. کفاره روزه در صورتی واجب می‌شود که روزه‌دار بداند آنچه انجام می‌دهد، از مبطلات روزه است. همچنین به فتوای برخی فقیهان انجام عمدی هر یک از مبطلات روزه، سبب کفاره می‌شود. در مقابل برخی فقهاء معتقدند باطل کردن عمدی روزه لزوماً به معنای واجب شدن کفاره نیست. بنابر نظر فقهای شیعه، اگر کسی روزه‌اش را با کار حرام مانند زنا یا نوشیدن شراب باطل کند، کفاره جمع)دو ماه روزه و غذا دادن به شصت فقیر) بر او واجب می‌شود. با این حال، برخی فقها کفاره جمع را احتیاط مستحب و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند. انواع کفاره روزه : مشهور فقهای شیعه کفاره روزه را یکی از سه مورد ذیل دانسته‌اند: روزه دو ماه پشت سر هم که باید سی و یک روز آن پی در پی باشد.[۴] اِطعام (غذا دادن) به شصت فقیر آزاد کردن یک بنده.[۵](البته آزادکردن بنده امروزه موضوعیت ندارد و از این‌رو برداشته شده است.[۶])
کفاره روزه در صورت باطل‌کردن آن با کار حرام
گروهی از فقها معتقدند، اگر شخصی روزه‌اش را با مبطلات حلال مانند نوشیدن آب، باطل کند باید علاوه بر قضای روزه، یکی از موارد کفاره را نیز انجام دهد.[۱۵] ولی اگر به وسیله کاری حرام مانند زنا یا نوشیدن شراب روزه‌اش را باطل کند، باید هر سه کفاره را ادا کند که به آن کفاره جمع می‌گویند.[۱۶] البته برخی از مراجع، انجام کفاره جمع را احتیاط مستحب[۱۷] و برخی احتیاط واجب دانسته‌اند.[۱۸]
تفاوت کفاره روزه و فدیه
گاهی در عُرف، کفاره به معنای فدیه به کار می‌رود؛ برای مثال از یک مُد طعام)۷۵۰ گرم گندم و مانند آن)، به‌عنوان کفاره روزه یاد می‌شود،[۱۹] در حالی که فدیه جانشین روزه است و در ازای نگرفتن روزه به‌علت ناتوانی بر اثر بیماری یا مانند آن و تأخیر قضای روزه تا ماه رمضان بعد(کفاره تأخیر(پرداخت می‌شود.[۲۰]
اگر روزه‌دار از روی تقیه،افطار کند، مانند افطار در روز عید مخالفان یا پس از غروب خورشید و پیش از مغرب شرعی، در صحت و بطلان این روزه اختلاف است. بنابر قول به بطلان روزه، قضای آن واجب است؛ لیکن کفّاره ندارد. [۷] [۸]
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: روزه و مـاه مـبـارک رمـضـان
