اهمیت و جایگاه نمازعید

نماز عید نمازی است که مسلمانان در روز عید فطر و عید قربان اقامه می‌کنند. این نماز در منابع فقهی و روایی «صلاة العیدین» خوانده می‌شود.[۱] به‌گفته محمد بن جریر طبری، تاریخ‌نگار قرن سوم هجری، پیامبر اسلام برای نخستین بار در اول شوال سال دوم هجری نماز عید را اقامه کرد.[۲] مشارکت مسلمانان در نماز‌های عید به‌ویژه نماز عید فطر بسیار گسترده است و در تمامی اماکن مقدس مسلمانان و شیعیان این نماز برپا می‌شود.[۳] در مناطق مختلف ایران نماز عید با حضور انبوه نمازگزاران و به جماعت اقامه می‌گردد.[۴]

در مشهد همه ساله این نماز در حرم امام رضا برگزار می‌شود.[۵] بنابر گزارشی در دوران قاجار این نماز در مشهد در مصلی برگزار می‌شده است.[۶] نماز عید در نجف در حرم امام علی[۷] و در کوفه در مسجد جامع کوفه[۸] و در کربلا در بین الحرمین [۹] اقامه می‌شود.

مأمون و اقامه نماز عید توسط امام رضا(ع)

بر اساس روایتی که در کتاب کافی نقل شده، مأمون، خلیفه وقت عباسی پس از انتخاب امام رضا به ولایتعهدی از او خواست نماز عید را اقامه کند و پس از اصرار مأمون، امام رضا پذیرفت، به‌شرط اینکه نماز را طبق روش و سنت پیامبر(ص) اقامه کند.[۱۰] با این حال بر اساس روایت مذکور، فضل بن سهل، وزیر مأمون عباسی، وقتی با استقبال مردم مواجه شد، به مأمون گفت که اگر علی بن موسی به محل نماز عيد برسد، مردم فريفته او می‌شوند، و از همین رو مأمون با فرستادن پیک از امام رضا(ع) خواست برگردد.[۱۱] به‌گفته مرتضی مطهری، دلیل اصلی جلوگیری مأمون از اقامه نماز توسط امام رضا(ع)، خطری بود که از استقبال مردم از امام رضا و اظهار علاقه و محبت به او احساس کرد؛ چرا که امام رضا بر خلاف روش خلفای عباسی و به دور از تجملات راهی مصلی شد و با استقبال مردم مواجه گردید.[۱۲]

احکام و آداب نماز عید

بر اساس فقه شیعه، نماز عید در زمان حضور امام معصوم واجب است[۲۲] و باید به جماعت‏ خوانده شود.[۲۳] اما در زمان غیبت امام معصوم، مستحب است[۲۴] با این حال جماعت خواندن آن در دوره غیبت اختلافی است؛[۲۵] به فتوای امام خمینی، اگر ولی فقیه یا شخصی که از او اجازه دارد نماز عید را امامت کند یا به‌قصد رجاء خوانده شود اشکالی ندارد؛ در غیر این صورت احتیاط واجب است که به جماعت خوانده نشود.[۲۶]

نماز عید دو رکعت است؛ در هر رکعت پس از حمد سوره دیگری خوانده می‌شود. گفته شده بهتر آن است که در رکعت اول سوره شمس و در رکعت دوم سوره غاشیه، یا در رکعت اول سوره اعلی و در رکعت دوم سوره شمس خوانده شود. همچنین در رکعت اول، بعد از سوره، پنج تکبیر و پنج قنوت خوانده می‌شود (بعد از هر تکبیر یک قنوت) و در رکعت دوم، چهار تکبیر و چهار قنوت. در قنوت، هر ذکر و دعایی مانند سایر نمازها خوانده شود کافی است، ولی بهتر است دعای مخصوصی خوانده شود که با «اللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ...» شروع می‌شود.[۲۷]

دعای قنوت نماز عید:

اَللّهُمَّ اَهْلَ الْکبْرِیاءِ وَالْعَظَمَةِ وَاَهْلَ الْجوُدِ وَالْجَبَروُتِ وَاَهْلَ الْعَفْوِ وَالرَّحْمَةِ وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَةِ اَسْألُک بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ الَّذی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمینَ عیداً وَ لِمـُحَمَّد صلی الله علیه وآله ذُخراً وَشَرَفاً وَ کَرامَةً وَمَزیداً أَنْ تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اَنْ تُدْخِلَنی فی کُلِّ خَیرٍ أدْخَلْتَ فیهِ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّد وَ أَنْ تُخْرِجَنی مِنْ کلِّ سوُءٍ اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد صَلَواتُک عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ اَللّهُمَّ إنّی اَسْألُکَ خَیرَ ما سَألَکَ بِهِ عِبَادُکَ الصَّالِحوُنَ وَأَعوُذُ بِکَ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الْمـُخْلَصوُنَ؛ خدایا،

ای اهل بزرگی و عظمت و ای اهل جود و قدرت مطلق و اهل گذشت و رحمت و اهل تقوا و مغفرت، از تو درخواست می‌کنم به‌حق این روز که برای مسلمانان عید قرار دادی و برای محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) ذخیره و فزونی در برتری و مزیت، این که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و مرا در هر خیری که محمّد و خاندان محمّد را وارد کردی وارد کنی و از هر شرّی که محمّد و خاندان محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) را بیرون آوردی مرا بیرون آوری، خدایا از تو درخواست می‌کنم، بهترین چیزی که بندگان شایسته‌ات درخواست کردند و به تو پناه می‌آورم از آنچه بندگان شایسته‌ات به تو پناه بردند. صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۹۶.

آداب نماز عید

گفتن ذکر «اَللهُ اَکبرُ اَلله اَکبرُ، لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَاللهُ اَکبرُ، اَلله اَکبرُ وَلِله الحَمدُ، اَلله اَکبَرُ عَلی ما هَدانا» پس از نماز عید مستحب است.[۳۵]

نماز عید، اذان و اقامه ندارد، اما مستحب است که مؤذن قبل از شروع نماز سه مرتبه بگوید: «الصلاة».[۳۶]

مکروه است که نماز عید زیر سقف خوانده شود.[۳۷] روایت شده که امام علی(ع) در روز عید از منزل تا محل برگزاری نماز در بیرون شهر)کوفه)، پیوسته تکبیر می‌گفت.[۳۸] همچنین از عبدالله بن عمر نقل شده که رسول خدا(ص) پیاده برای نماز عید بیرون می‌رفت و پیاده برمی‌گشت.[۳۹] از ابورافع نقل شده که پیامبر(ص) از راهی غیر از راه آمدن برمی‌گشت.[۴۰]

کسی که نماز عید فطر می‌خواند، باید زکاتش را پیش از نماز پرداخت کند یا به‌فتوای برخی، آن را از اموالش جدا کند؛[۴۱] زیرا براساس روایات، منظور از «تزکی» و «فَصَلَّیٰ» در آیات «‌قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکیٰ»[۴۲] و «وَذَکرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّیٰ»[۴۳] دادن زکات فطره و خواندن نماز عید فطر است.[۴۴]

مستحب است که نمازگزار پیش از نماز عید غسل کند، و دعاهایی که پیش از نماز و بعد از آن در کتاب‌های دعا ذکر شده را بخواند.[۴۵]

مستحب است که نمازگزار در نماز عید بر زمین سجده کند[۴۶] و در هنگام گفتن تکبیرها دست‌ها را بلند کند و اذکار نماز را بلند بخواند.[۴۷]

در روایتی از امام صادق(ع)، پوشیدن بهترین لباس و استفاده از بهترین عطر در نماز عید توصیه شده است.[۴۸]

نماز عید فطر در مصلای تهران به امامت آیت‌الله خامنه‌ای(سال ۱۴۳۷ق) - نماز عید در حرم عبدالعظیم حسنی در شهر ری ۱۳۵۱ش. - نماز عید فطر در مسجد جامع دهلی. هندوستان. - نماز عید فطر در رباط پایتخت مراکش. - نماز عید در بین الحرمین. کربلا. - نماز عید در بین الحرمین - نماز عید در مسجد جامع کوفه - نماز عید فطر در حرم امام علی -

آداب و رسوم

عید فطر از عیدهای مهم مسلمانان است که با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود و به همین مناسبت چند روز تعطیل اعلام می‌شود.[۲۸] مسلمانان در عید فطر نماز عید فطر می‌خوانند، شیرینی‌های محلی می‌پزند، جشن می‌گیرند و به دیدوبازدید خویشان می‌روند.[۲۹]

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه از دعاهای امام سجاد(ع) که پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. امام سجاد(ع) در این دعا به تمامی نعمت‌های خدا در حق بندگان اعتراف می‌کند و با عبارات مختلفی درصدد جلب رحمت خدا است.

دعای چهل و ششم در شرح‌های صحیفه سجادیه همچون دیار عاشقان اثر حسین انصاریان و شهود و شناخت اثر حسن ممدوحی کرمانشاهی به زبان فارسی و در کتاب ریاض السالکین اثر سید علی‌خان مدنی به زبان عربی شرح شده است.

دعای چهل و ششم، از دعاهای صحیفه سجادیه که امام سجاد(ع) پس از نماز عید فطر و روز جمعه آن را می‌خواند. این روزها نظر به عنایت‌بخشی خدا به بندگان، برای مسلمانان اهمیت زیادی دارد، از این‌رو امام زین العابدین(ع) با تعبیرهای مختلفی درصدد جلب محبت خداوند است.[۱]

شرح فرازهای دعای چهل و ششم از سایت عرفان

متن و صوت دعای چهل و ششم صحیفه سجادیه

آموزه‌های این دعا به شرح ذیل است:

مهر و مهربانی خداوند به رانده شده از همه افراد و شهرها

اقرار به مهربانی و رحم خدا

ناامید نشدن بندگان از درگاه الهی

ناچیزی موجودات در برابر وجود بی‌نهایت خدا

پذیرش انسان‌های بی‌پناه

حقیر و کوچک شمرده نشدنِ نیازمندان به درگاه الهی از سوی خدا

پذیرش و قدرشناسی از کارهای ناچیز بندگان توسط خدا و دادن پاداش گران‌بها به آنان

شتاب نکردن خدا در کیفر بندگان

اکرام نیازمندان

اجابت بندگان و گنه‌کاران

دعوت بندگان گنه‌کار به سوی درگاه الهی

جهانْ گستره حاکمیت خدا

خدا پرورش‌دهنده نیکی‌ها و محوکننده بدی‌ها

اختیار انسان زمینه‌ساز آزمایش الهی و نظام پاداش‌دهی

ناامیدی، خسارت و تهی‌دستی ثمره رهاکردن خدا

باز بودن درهای رحمت الهی

امید و رجا به درگاه خدا

مهلت دادن و مداراکردن خدا با گنه‌کاران براساس کَرَم و احسانش

کوچکی و حقارت تمام مدعیان بزرگی و شرافت، در برابر خداوند

حجّت و پادشاهی استوار و همیشگی الهی

عدالت در مجازات الهی

ناتوانی انسان از وصف و شکر نعمت

دعا برای عاقبت به‌خیری

محرومیت و نومیدی نتیجه روی آوردن به غیرخدا

زیانکاری در خواست کنندگان از غیر خدا

باز بودن در رحمت الهی به روی مشتاقان

جاری بودن بخشندگی خداوند برای در خواست کنندگان

مصونیت استغفار کنندگان در پرتو استفغار از شقاوت و بدبختی

گستردگی رزق الهی برای گناهکاران

فراگیری حلم الهی حتی برای خدا ستیزان

مهلت دادن به گناهکاران و متجاوزان ستمگران سنت الهی است.

لزوم توبه در سریع‌ترین زمان[۲]