سفره‌های افطاری ماه رمضان

مسلمانان کشورهای مختلف در ماه رمضان در اماکن مذهبی و... سفره افطاری پهن می‌کنند.[۴۷] همچنین مردم ایران یکدیگر را برای صرف افطاری به منازل خود دعوت نموده و در اماکن مذهبی به هنگام افطار، نذری توزیع می‌کنند.[۴۸] بنا بر روایتی از پیامبر(ص) پاداش کسی که در ماه رمضان مؤمنی را افطار دهد هرچند با جرعه‌ای آب یا دانه‌ای خرما، برابر با آزادکردن بنده است.[۴۹] در برخی مناطق، بلافاصله پس از اذان مغرب خوانده می‌شود و در برخی پس از صرف افطار اقامه شده و بعد از آن برنامه‌های سخنرانی و مناجات برگزار می‌گردد.

سحرخوانی

در برخی از شهرها اعلام وقت سحر و بیدارکردن مردم به شیوه‌های گوناگون مانند دوره‌گردی مؤذنان و جارچیان در خیابان‌ها، برافروختن فانوس در گلدسته‌ها، طبل و شیپور نواختن، کوبیدن در خانه‌ها و شلیک توپ انجام می‌شده است.[۵۰] همچنین قبل از اذان صبح، دعای سحر و قبل از اذان مغرب، مناجات ربنا از صداوسیمای ایران و بلندگوهای مساجد پخش می‌شود.

اعزام مبلغ

روحانیان شیعه، ماه رمضان برای تبلیغ دین در شهرها و روستاها مستقر می‌شوند و به بیان احکام شرعی، سخنرانی و اقامه نماز جماعت می‌پردازند.[۵۱] همچنین نهادهای تبلیغی در این ماه مبلغانی را به مناطق مختلف ایران و کشورهای دیگر اعزام می‌کنند.[۵۲]

خواندن دسته ‌جمعی دعاهای روزانه

شیعیان پس از نمازهای جماعت یومیه، دعای «یا علی یا عظیم» را به صورت دسته‌جمعی می‌خوانند. همچنین معمولا یکی از نمازگزاران دعای «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» و نیز دعاهای هر روز ماه رمضان را با صدای بلند خوانده و دیگران پس از هر فراز آمین می‌گویند. دعای یا عَلِی یا عَظیمُ، اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ و «اَللّهُمَّ ارْزُقْنی حَجَّ بَیتِک الْحَرامِ» پس از نمازهای واجب[۲۹] و دعاهای روزهای ماه رمضان ، اعمال ماه رمضان

راهپیمایی روز جهانی قدس

امام خمینی در سال ۱۳۵۸ش آخرین جمعه ماه رمضان را در حمایت از مردم فلسطین روز قدس نام‌گذاری کرده است.[۵۸] مسلمانان هر ساله در این روز، در کشورهای مختلف در حمایت از مردم فلسطین و آزادی مسجد الاقصی راهپیمایی می‌کنند.[۵۹]

تعیین آغاز و پایان ماه رمضان

استهلال و رؤیت هلال : اول و پایان ماه رمضان با یکی از راه‌های زیر ثابت می‌شود: رؤیت هلال: خود شخص هلال اول و آخر ماه را ببینید. یقین پیدا کردن از گفته عده‌ای. شهادت دو مرد عادل که گفته آنها با یکدیگر در تعارض نباشد. سی روز از اول ماه قمری قبل گذشته باشد. حُکم حاکم شرع.[۶۲]

برخی احادیث، ماه رمضان را سی روزه دانسته[۶۳] و گروهی از علمای شیعه به آن قائل بودند؛[۶۴] اما در مقابل، براساس بعضی روایات، ماه رمضان همچون دیگر ماه‌ها بوده و ممکن است ۲۹ یا ۳۰ روزه باشد.[۶۵] مشهور فقها قائل به این دیدگاه‌اند.[۶۶]

ماه رمضان، با آغاز ماه شوال و اعلام عید فطر پایان می‌یابد. از اعمال عید فطر پرداخت زکات فطره و به‌جاآوردن نماز عید است.[۶۷]

وقایع ماه مبارک رمضان

اعلام ولایتعهدی امام رضا(ع(۷ رمضان ۲۰۱ق[۶۸] . درگذشت( حضرت خدیجه (۱۰ رمضان در ۱۰ بعثت[۶۹] . مراسم عقد اخوت بین اصحاب پیامبر(ص( و همچنین بین رسول خدا(ص) و امام علی(ع) ۱۲ رمضان ۱ق[۷۰] . ولادت امام حسن مجتبی(ع) ۱۵ رمضان ۳ق[۷۱] . غزوه بدر۱۷ رمضان ۲ق[۷۲] . شب قدر و نزول قرآن شب ۱۹ رمضان یا ۲۱ رمضان یا ۲۳ رمضان ۱ق . فتح مکه ۲۰ رمضان ۸ق[۷۳] . شهادت امام علی(ع (۲۱ رمضان ۴۰ق[۷۴]

پیش از اسلام: نزول کتب مقدس صحف، انجیل، تورات و زبور؛ همچنین وفات "حضرت موسی علیه السلام" و وصی ایشان حضرت "یوشع بن نون"، عروج حضرت عیسی علیه السلام به آسمان و ولادت "حضرت یحیی علیه السلام" از اتفاقاتی است که گفته شده در ماه رمضان رخ داده است.

برخی از وقایع مهم تاریخ اسلام که در این ماه به وقوع پیوسته است: وفات "حضرت خدیجه کبری علیهاالسلام" در ۱۰ رمضان سال ۱۰ بعثت . معراج "پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله" در ۱۷ رمضان سال ۱۲ بعثت . ایجاد عقد اخوت میان مسلمانان از سوی "پیامبر صلی الله علیه و آله"و همچنین بین "پیامبر صلی الله علیه و آله" و "امام علی علیه السلام" در ۱۲ رمضان سال ۱ ق. . ولادت امام حسن علیه السلام در ۱۵ رمضان سال ۳ ق. . ضربت خوردن حضرت علی علیه‌السلام در مسجد کوفه[۳] در ۱۹ رمضان سال ۴۰ ق. . شهادت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام، قصاص "ابن‌ملجم مرادی" قاتل "امام علی علیه السلام" و آغاز خلافت امام حسن مجتبی علیه السلام در ۲۱ رمضان سال ۴۰ ق. . رسیدن ۱۵۰ نامه از کوفیان به "امام حسین علیه السلام" توسط "قیس بن مُسْهِر"، "عبدالرحمان ارحبی" و "عُمارَة سَلُولی" در ۱۲ رمضان سال ۶۰ ق. . حرکت "مسلم بن عقیل" سفیر "امام حسین علیه السلام" به سوی کوفه در ۱۵ رمضان سال ۶۰ ق. . شهادت "مختار بن ابوعبیده ثقفی" رهبر قیام خونخواهی "امام حسین علیه‌السلام"[۴] در ۱۴ رمضان سال ۶۷ ق. . تحمیل "ولایت‌عهدی" بر "امام رضا علیه السلام" توسط "مأمون عباسی" در ۶ رمضان سال ۲۰۱ ق.

مشاهده فهرست وقایع ماه رمضان : برخی از حوادث و رویدادهای مهم این ماه عبارتند از: وفات حضرت ابوطالب در هفتم رمضان سال دهم بعثت. وفات حضرت خدیجه در دهم رمضان سال دهم بعثت. عقد اخوت و پیمان برادری میان مسلمان و ایجاد اخوت اسلامی بین پیامبر صلی الله علیه وآله و امام علی علیه‌السلام. ولادت امام حسن‌ مجتبی علیه‌السلام در نیمه رمضان، سال دوم هجری. جنگ بدر در سال دوم هجری. فتح مکه در سال هشتم هجری. شهادت امام علی علیه السلام در بیست و یکم رمضان سال چهلم هجری.[۱۲] بیعت مردم به ولایت‌‌عهدی امام رضا علیه‌السلام در سال ۲۰۱ هجری.

اعمال ماه مبارک رمضان

به طور کلی آداب و اعمالی در ماه مبارک رمضان واجب یا مستحب شمرده شده است، از جمله: نگاه کنید به جدول اعمال ماه رمضان

واجب شدن روزه بر کسانی که توانایی بر آن دارند: امام سجاد علیه السلام: خداوند پنج چیز را واجب کرده است -و جز نیکو و زیبا، واجب نکرده است-: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت ما اهل بیت.[۱۳]

تلاوت قرآن: رسول خدا می فرمایند: پاداش خواندن یک آیه از قرآن در این ماه به اندازه ختم قرآن در ماههای دیگر است.[۱۴]

انفاق: امام صادق علیه السلام: هر کس در ماه رمضان صدقه اى بدهد، خداوند هفتاد نوع بلا را از او بر مى گرداند.[۱۵]

اعتکاف: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اعتکاف ده روز ماه رمضان، برابر دو حج و دو عمره است.[۱۶]

افطاری دادن به روزه داران: امام کاظم علیه السلام: افطاری دادن به برادر روزه دارت از روزه گرفتن برای تو بهتر است.[۱۷]

نماز: امام صادق علیه السلام: چون ماه رمضان مى آمد، پیامبر خدا بر نمازش مى افزود. من نیز مى افزایم؛ پس شما هم بیفزایید.[۱۸]

دعا، توبه، استغفار: امام على علیه السلام: در ماه رمضان، زیاد دعا و استغفار کنید؛ امّا دعا، که به سبب آن بلا از شما دور مى شود، و امّا استغفار، که گناهانتان را محو مى کند.[۱۹]

اجتناب از گناهان و محرمات الهی: امام على علیه السلام: گفتم اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام هاى خداست».[۲۰]

انجام کارهای نیک: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که در ماه رمضان یکى از کارهاى نیک را انجام دهد، همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است و هر کس در این ماه، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد، همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه هاى دیگر انجام داده است.[۲۱]

اعمال مشترک ماه مبارک رمضان

بخش اول: اعمالی که مستحب است در هر شب و هر روز این ماه بجا آورده شود. سید ابن طاووس از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که فرمود: در ماه رمضان از اوّل آن تا آخر آن پس از هر فریضه بخوان: «اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، فِی عَامِی هَذَا وَ فِی کُلِّ عَامٍ، مَا أَبْقَیْتَنِی فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ عَافِیَةٍ وَ سَعَةِ رِزْقٍ، وَ لا تُخْلِنِی مِنْ تِلْکَ الْمَوَاقِفِ الْکَرِیمَةِ، وَ الْمَشَاهِدِ الشَّرِیفَةِ، وَ زِیَارَةِ قَبْرِ نَبِیِّکَ، صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ آلِهِ، وَ فِی جَمِیعِ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ فَکُنْ لِی، اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ، أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ، الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ، وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ، أَنْ تُطِیلَ عُمُرِی، وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ رِزْقِی، وَ تُؤَدِّیَ عَنِّی أَمَانَتِی وَ دَیْنِی، آمِینَ َبَّ الْعَالَمِینَ».

و پس از نمازهای واجب بخوان: «یَا عَلِیُّ یَا عَظِیمُ، یَا غَفُورُ یَا رَحِیمُ، أَنْتَ الرَّبُّ الْعَظِیمُ، الَّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ، وَ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ. وَ هَذَا شَهْرٌ عَظَّمْتَهُ وَ کَرَّمْتَهُ، وَ شَرَّفْتَهُ وَ فَضَّلْتَهُ عَلَی الشُّهُورِ، وَ هُوَ الشَّهْرُ الَّذِی فَرَضْتَ صِیَامَهُ عَلَیَّ وَ هُوَ شَهْرُ رَمَضَانَ، الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ، هُدًی لِلنَّاسِف وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَی وَ الْفُرْقَانِ، وَ جَعَلْتَ فِیهِ لَیْلَةَ الْقَدْرِ، وَ جَعَلْتَهَا خَیْرا مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ ؛ فَیَا ذَا الْمَنِّ وَ لا یُمَنُّ عَلَیْکَ، مُنَّ عَلَیَّ بِفَکَاکِ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، فِیمَنْ تَمُنُّ عَلَیْهِ وَ أَدْخِلْنِی الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ».

شیخ کفعمی در «مصباح» و «بلد الامین» و شیخ شهید در مجموعه خود از حضرت رسول صلّی اللّه و علیه و آله و سلّم روایت کرده اند که آن حضرت فرمود: هرکه این دعا را در ماه رمضان، پس از هر نماز واجب بخواند، حق تعالی گناهان او را تا روز قیامت بیامرزد. و آن دعا این است: «اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَی أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ. اللَّهُمَّ أَغْنِ کُلَّ فَقِیرٍ. اللَّهُمَّ أَشْبِعْ کُلَّ جَائِعٍ اللَّهُمَّ اکْسُ کُلَّ عُرْیَانٍ. اللَّهُمَّ اقْضِ دَیْنَ کُلِّ مَدِینٍ. اللَّهُمَّ فَرِّجْ عَنْ کُلِّ مَکْرُوبٍ. اللَّهُمَّ رُدَّ کُلَّ غَرِیبٍ. اللَّهُمَّ فُکَّ کُلَّ أَسِیرٍ. اللَّهُمَّ أَصْلِحْ کُلَّ فَاسِدٍ مِنْ أُمُورِ الْمُسْلِمِینَ. اللَّهُمَّ اشْفِ کُلَّ مَرِیضٍ. اللَّهُمَّ سُدَّ فَقْرَنَا بِغِنَاکَ. اللَّهُمَّ غَیِّرْ سُوءَ حَالِنَا بِحُسْنِ حَالِکَ. اللَّهُمَّ اقْضِ عَنَّا الدَّیْنَ، وَ أَغْنِنَا مِنَ الْفَقْرِ إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».

بخش دوم: اعمالی است که باید در شبهای رمضان بجا آورد، و آن چند عمل است: اوّل: افطار نمودن و مستحبّ است پس از نماز شام افطار کند مگر آنکه ضعف بر او چیره شده باشد، یا جمعی جهت افطار منتظر او باشند، دوّم: با غذایی پاکیزه از حرام و شبهه افطار کند، و بهتر است با خرمای حلال روزه خود را بگشاید، تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد، و به خرما، آب، رطب شیر، حلوا، نبات، آب گرم، به هر کدام که افطار کند خوب است. سوم: در وقت افطار دعاهای ویژه آن را بخواند، از جمله بگوید: اَللَّهُمَّ لَکَ صُمْتُ، وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْتُ، وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ. تا خدا ثواب هرکسی را که در این روز روزه داشته به او عطا کند و اگر دعای «اللَّهُمّ ربَّ النّور العظیمِ» را که سیّد و کفعمی روایت کرده اند بخواند فضیلت بسیار یابد.

بخش سوّم: اعمال سحرهای ماه مبارک رمضان و آن چند عمل است: اوّل: سحری خوردن، و آن را ترک نکند گرچه به خوردن یک خرمای خشک، یا نوشیدن شربتی از آب باشد، و بهترین سحریها سویق یعنی قاووت و خرماست، و در خبر وارد شده: که خدا و فرشتگان صلوات می فرستند بر آنهایی که در سحرها استغفار می کنند، و سحری می خورند. دوم: هنگام خوردن سحری سوره «انِّا اَنزَلناهُ» را بخواند. سوم: دعای سحر؛ دعای عظیم الشأنی را که از امام رضا علیه السّلام روایت شده بخواند، آن حضرت فرموده است: این دعا دعایی است که امام باقر علیه السّلام در سحرهای ماه رمضان می خواندند: «اَللّٰهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُكَ مِنْ بَهائِكَ بِأَبْهاهُ، وَ كُلُّ بَهائِكَ بَهِيٌّ، اَللّٰهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِبَهائِكَ كُلِّهِ.... آنگاه هر حاجت که داری از خدا بخواه، که به یقین براورده خواهد شد. چهارم: دعای ابوحمزه ثمالی؛ در کتاب «مصباح» شیخ طوسی به نقل از ابوحمزه ثمالی آمده است که امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان بیشتر شب را به نماز می ایستاد و چون سحر می رسید این دعا را می خواند: «إِلٰهِى لَاتُؤَدِّبْنِى بِعُقُوبَتِكَ، وَ لَا تَمْكُرْ بِى فِى حِيلَتِكَ... ».