جبهه جهانی مستضعفین - جنگ‌ جهانی‌ اول، نخستین‌ جنگ‌ بین‌المللی بود كه‌ سراسر قاره‌ اروپا، روسیه‌، منطقه‌ خاورمیانه‌، بخش‌هایی‌ از افریقا، آمریكا و خاور دور را فراگرفت‌ و ۲۶ كشور، از جمله‌ ایران‌، در آن‌ درگیر شدند.

در ادامه به بررسی ابعاد گوناگون این جنگ می‌پردازیم.

جنگ جهانی اول
در ۲۸ ژوئن‌ ۱۹۱۴ با قتل‌ فرانتس‌ فردیناند (ولیعهد اتریش‌) و همسرش‌ به‌ دست‌ یك‌ دانشجوی 19 ساله صرب‌ بوسنیایی‌ به نام کارویلوپرینسیپ جرقه آتش جنگ جهانی اول زده شد.

به دنبال این ترور، اتریش ادعا کرد صربستان در این کار دخالت داشته و تقاضا کرد تحقیقاتی با شرکت نمایندگان اتریش انجام شود که دولت صربستان تحقیقات را قبول کرد ولی با حضور نمایندگان خارجی مخالفت کرد.

به دنبال این اختلاف دولت اتریش به صربستان در ۲۸ ژوئیه‌ اعلان جنگ داد و آلمان‌ كه‌ منافع‌ خود را در خطر می‌دید، در ۴ اوت‌ ۱۹۱۴، در حمایت از اتریش به‌ بلژیك‌ حمله‌ برد و پس‌ از تصرف‌ بروكسل‌، به‌ سمت‌ مرزهای‌ فرانسه‌ پیش‌ رفت، این اقدام یعنی حمله به یک کشور بیطرف، موجب دخالت انگلیس در این معرکه شد و از طرفی روسیه نیز در ششم‌ اوت‌ رسماً با اتریش وارد جنگ‌ شد.

جنگ‌ پس‌ از چهار سال‌ و با شكست‌ نیروی‌ دولتهای‌ مركزی‌ و با انعقاد اجلاس‌ صلح‌ پاریس‌ با شركت‌ نمایندگان‌ ۳۲ كشور و پیمان‌ ورسای‌ به‌ظاهر پایان‌ یافت‌، اما این‌ مذاكرات‌ و معاهده‌ها نه‌ تنها به‌ مشكلات‌ میان‌ كشورهای‌ قدرتمند جهان‌ پایان‌ نداد، بلكه‌ زمینه‌ را برای‌ وقوع‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ فراهم‌ ساخت‌.

جنگ متفقین‌ و دولت‌های‌ مركزی‌
این جنگ پایان نظام‌های سلطنت مطلقه در اروپا را به همراه آورد و باعث انقراض چهار امپراتوری اتریش - مجارستان، آلمان، عثمانی و روسیه و سلسله‌های هوهنزولرن، هابسبورگ، عثمانی و رمانوف شد که همه این امپراتوری‌ها از زمان جنگ‌های صلیبی بر سر قدرت بودند.

رقابت‌ كشورهای‌ قدرتمند اروپایی‌ و عدم رضایت و تعارض‌ جدّی‌ منافع‌ آنان‌ در سراسر جهان‌، باعث شده بود تا جنگ در دو جبهه متفقین‌ و دولت‌های‌ مركزی‌ اتفاق افتد که متفقین‌ عبارت‌ بودند از انگلستان‌، ایتالیا، بلژیك‌، پرتغال‌، ایالات‌ متحده‌ امریكا، رومانی‌، ژاپن‌، صربستان‌، فرانسه‌، مونته ‌نگرو، یونان‌ و روسیه‌ كه‌ بر اثر انقلاب‌ اكتبر ۱۹۱۷ از جنگ‌ خارج‌ شد و دولت‌های‌ مركزی‌ نیز مشتمل‌ بودند بر آلمان‌، اتریش‌، مجارستان‌، حكومت‌ عثمانی‌ و بلغارستان‌ به‌ رغم‌ اعلام‌ بی‌طرفی‌ ایران‌ در برهه­ای از این جنگ ایران نیز درگیر این نبرد شد.

روز شمار جنگ جهانی اول
۲۸ ژوئن ۱۹۱۴میلادی: یک جوان صربستانی، فرانسیس فردیناند، ولیعهد اتریش و مجارستان و فرمانده کل نیروهای مسلح دو کشور و همسرش را در سارایوو، ترور می کند.

۲۸ ژوئیه ۱۹۱۴: امپراتوری اتریش ـ مجارستان به صربستان اعلان جنگ می دهد. روسیه آماده دفاع از صربستان می شود.

اول آگوست ۱۹۱۴: آلمان به روسیه و ترکیه عثمانی اعلام جنگ نمود. نیروهای آلمان در همین روز به کشور لوکزامبورگ در اروپای باختری حمله کرده آن را اشغال کردند و در پی آن فرانسه نیز به اتریش و مجارستان اعلام جنگ نمود.

سوم آگوست ۱۹۱۴: دولت آلمان از بلژیک درخواست کرد تا نیروهای جنگی خود را علیه فرانسه از این کشور عبور دهد ، لیکن دولت بلژیک این تقاضا را رد کرد. بنابراین نیروهای آلمان از مرزهای بلژیک عبور کرده و وارد این کشور شدند.

ششم آگوست ۱۹۱۴: دولت صربستان نیز به آلمان اعلام جنگ کرد.

دوازدهم آگوست ۱۹۱۴: انگلستان برای نقض بی طرفی بلژیک به آلمان و اتریش و مجارستان اعلام جنگ نمود.

۲۰ اوت ۱۹۱۴: آلمانیها روسیه مهاجم را در نبرد تاننبرگ شکست می دهند و از آنها را تا «پروشا» عقب می رانند. این منطقه جنگی موسوم به جبهه شرق می گردد.

سی ام  آگوست ۱۹۱۴: قسمتی از ارتش روسیه توسط آلمان ها نابود شد و نود هزار روسی اسیر گردیدند. در این جنگ فرمانده قشون آلمان، ژنرال هیندنبورگ بود.

ماه سپتامبر: نیروهای آلمان به فرماندهی ” اریش فون فالکن هاین” تا مرز پاریس پیشروی کردند و (جوزف جفری) فرمانده ارتش فرانسه فرمان حمله عمومی داد.

فرانسوی ها و بریتانیایی ها در نبرد مارن آلمانی ها را از نزدیکی شهر پاریس، پایتخت فرانسه به عقب می رانند. تاکسی ها سربازان فرانسوی را از پاریس به خطوط مقدم نبرد انتقال می دهند.

نوامبر ۱۹۱۴: پیشروی در غرب متوقف می گردد. طرفین متخاصم شروع به حفر خندق هایی می کنند که از ساحل بلژیک تا مرز سوئیس امتداد دارند. این منطقه جنگی موسوم به جبهه غرب می گردد. خطوط این منطقه تا سال ۱۹۱۸ چندان تغییر نمی کند.

۲۵ آوریل ۱۹۱۵: سربازان بریتانیایی و استرالیایی به امپراتوری عثمانی حمله می کنند و در گالیپولی ، شبه جزیره ای در غرب ترکیه مستقر می گردند. در این حمله، نیروهای مهاجم به سختی شکست می خوردند.

۷ مه ۱۹۱۵: یک زیر دریایی آلمان، کشتی مسافری بریتانیایی «لوسیتانیا» را در اقیانوس اطلس غرق می کند. در میان غرق شدگان ۱۲۸ آمریکایی وجود داشتند.

۲۱ فوریه ۱۹۱۶: ارتشهای آلمان و فرانسه برای تسخیر شهر نظامی وردان در شمال شرقی فرانسه، وارد نبرد می شوند. نبرد تا ماه دسامبر به طول می انجامد و یک میلیون کشته بر جا می گذازد.

۳۱ مه ۱۹۱۶: ناوگان جنگی آلمان و بریتانیا نبرد دوردست دانمارک انجام می دهند.

۱ ژوئیه ۱۹۱۶: در اولین روز نبرد سوم، رودخانه ای در شمال غربی فرانسه، سربازان مهاجم بریتانیایی متحمل ۶۰۰۰۰ کشته و زخمی می شوند که از این میان ۱۹۰۰۰ نفر کشته می شوند.

۶ آوریل ۱۹۱۷: زیر دریایی ها به تحریک آلمان به لنگر گاه ایالات متحده در اقیانوس اطلس حمله می کنند، رئیس جمهور وودرو ویلسون علیه آلمان اعلان جنگ می دهد.

۳۱ ژوئیه ۱۹۱۷: ژنرال بریتانیایی، داگلاس هیک، نبرد پاسچندیل را آغاز می کند. در طی سه ماه جنگ، بریتانیاییها ۶ کیلو متر (۴مایل) پیشروی می کنند.

۷ نوامبر۱۹۱۷: بلشویک ها در روسیه قدرت را بدست می گیرند. آنها مذاکرات صلح با آلمان را آغاز می نمایند.

۳ مارس ۱۹۱۸: بلشویک ها قرارداد صلح برست ـ بیتوفسک را با آلمان به امضاء می رسانند.

۲۱ مارس ۱۹۱۸: ژنرال آلمانی، اریش لودند ورف حمله گسترده ای را به فرانسه آغاز می کند. سربازان او ارتش متفقین را به سمت پاریس به عقب می رانند.

ژوئیه تا نوامبر ۱۹۱۸: نیروهای متفقین تحت فرماندهی ژنرال فرانسوی فردیناند فوش دست به حمله متقابل می زنند. فرماندهان آلمانی در می یابند که دیگر نمی توانند به مبارزه ادامه دهند.

۱۱ نوامبر ۱۹۱۸: یک آتش بس موقت به جنگ در جبهه غرب پایان می دهد. حکمران آلمانی، قیصر ویلیام دوم، از آلمان به هلند که اکنون یک جمهوری است، می گریزد.

در بیست و دوم اکتبر سال ۱۹۱۸ ، رسماً جنگ جهانی اول با شکست آلمان پایان یافت و ویلهلم دوم امپراتور آلمان به هلند متواری شد و دولت هلند به او حق پناهندگی داد.(+)

طرح اشلیفن آلمان، آتش جنگ را برافروخته‌تر کرد
آلمانی ها قصد نداشتند در دو جبهه شرق و غرب بجنگند؛ آنها مجبور بودند، در شرق با روسیه و در غرب با فرانسه بجنگند و این اصلا کار عاقلانه ای نبود. پس آن ها طرح طولانی مدت «اشلیفن» [Schilieffen] را به اجرا گذاشتند. اشلیفن نام طرحی بود که «آلفرد گراف ون اشلیفن» که از سال ۱۸۹۱ تا ۱۹۰۵ رئیس ستاد ارتش آلمان بود، آن را پیشنهاد داد.

اشلفین معتقد بود که ۶ هفته طول خواهد کشید تا نیرو های روسیه برای نبرد آماده شوند و در حقیقت به تجهیز و بسیج کردن نیرو بپردازند. پس اگر آلمان ها از طریق بلژیک وارد فرانسه شوند و به سرعت فرانسه شکست دهند می توانند نیرو های خود را به شرق برده و با روسیه روبرو شوند. اما اشتباه بزرگی که شاید حتی روند جنگ را نیز تغییر داد، ورود به بلژیک بود. دولت بلژیک رسما بی طرفی خودش را در جنگ اعلام کرده بود و با این نقض آشکار بی طرفی بلژیک توسط آلمان ها، بریتانیا به سرعت به آلمان اعلان جنگ داد.

در زمانی که آلمان ها در حال طرح ریزی طرح اشلیفن بودند، فرانسوی ها در حال برنامه ریزی طرحی برای مقابله با آلمان از طریق بلژیک بودند. این طرح که XVII نام داشت در سال ۱۹۱۳ ابداع شد. این طرح بر آماده سازی و تجهیز نیرو ها با سرعت زیاد و سپس جنگیدن در بلژیک در مقابله با آلمان بود.

هنگامی که آلمان ها از طریق جنوب وارد فرانسه شدند، نیروهای فرانسوی و بریتانیایی تلاش کردند تا آلمانی ها را از فرانسه بیرون کنند. در اواخر جنگ «مارن» که اولین رویارویی متفقین و متحدین بود، آلمان شکست سختی از متفقین خورد و به سختی عقب نشینی کرد. فرانسوی ها نیز که نمی توانستند آلمانی ها را از فرانسه بیرون کنند اقدام به حفر خندق کردند. در حقیقت هر دو گروه، نمی توانستند دیگری را عقب رانده و پیشروی کنند، پس خندق هایی که در سال اول جنگ در فرانسه کنده شد تا چهارسال بعد همچنان میزبان سربازان دو طرف بود.

ورود آمریکا و خروج روسیه از جنگ بین‌الملل اول
در جریان جنگ جهانی متفقین به کمک زیادی نیاز داشتند و امیدوار بودند که آمریکا با تکنولوژی پیشرفته نظامی خود وارد جنگ شده و در سمت آن ها بجنگد. اما آمریکا برای پیوستن به جنگ های مختلف، به دنبال منافع خود بود و چون حس می کرد هیچ منفعتی برایش ندارد، تا سالها از ورود به جنگ جهانی اول امتناع نمود و هیچگاه شاید فکر نمی کرد که جنگ جهانی اول تاثیر قابل توجهی بر خودش داشته باشد.

آمریکا پس از سالها تاخیر به دو دلیل به این جنگ ملحق شد: اول اینکه در سال ۱۹۱۵ آلمان یک زیردریایی خطوط دریایی بریتانیا را که ۱۵۹ مسافر آمریکایی درون خود داشت را نابود کرد و این دلیل محکمی برای آمریکا بود که به نبردبا آلمان برود از طرفی هم سفیر آلمان در پیامی رمزی که به تلگراف زیمرمن معروف است به مکزیک وعده قسمتی از زمین های ایالات متحده را در مقابل پیوستن مکزیک به جنگ داد.

اگر مکزیک وارد جنگ می شد و متفقین شکست می خوردند احتمالا به سرعت آمریکا نیز توسط آلمانی ها و هم پیمانان مکزیکی شان شکست می خورد، اما این اتفاق نیفتاد.

این پیغام توسط بریتانیا رهگیری شد و پس از رمزگشایی به اطلاع آمریکایی ها رسید. این پیغام نیز بهانه و دلیل خوب دیگری برای پیوستن به جنگ و مبارزه بر علیه آلمان بود.

همزمان با ورود آمریکا به جنگ جهانی اول، در سال ۱۹۱۷ روسیه کم کم در حال تجربه یک انقلاب بود انقلابی که در همان سال به نتیجه رسید و حکومت پادشاهی تزار را برانداخت و حکومت کمونیستی جدید که به هیچ وجه تمایلی به شرکت در این جنگ نداشت در ۳ مارس ۱۹۱۸به موجب پیمان صلح «برست لیتوفسک» رسما از جنگ خارج شد.(+)


وضعیت اروپا و جنگ جهانی اول
با توجه به اینکه جنگ جهاني اول در اروپا و اقيانوس آتلانتيك شمالي اتفاق افتاد و سپس دامنه آن به آسيا، آفريقا و ديگر اقيانوس‌هاي جهان کشیده شد اما در واقع این دو جبهه غرب و شرق اروپا بودند که با توجه به فضای حاکمشان باعث این جنگ شدند.

با بررسی اوضاع آن روزهای اروپا می توان تا حدودی به دلایل شروع این جنگ عظیم پی برد:

1- صربستان در سال ۱۸۷۸ استقلال كامل خود را از امپراطوري عثماني به دست آورده بود و در همان سال اتريش­ در كنگره برلين اجازه يافت تا بوسني و هرزگوين را اشغال كند؛ در حالي كه اين ايالات هنوز به طور قانوني متعلق به عثماني بود و اكثريت جمعيت آن‌ از مليت صرب بودند و همين مسئله بعدها ترور وليعهد اتريش را باعث شد.

2- تفكرات ناسيوناليستي قيصر ويلهلم دوم و بخش‌هايي از مردم آلمان، تحت تأثير اعتقاد به برتري كشور و فرهنگ آلمان با روياي اتحاد نژاد ژرمن در يك كشور پان ژرمن با پان اسلاويسم به ويژه نوع روسي آن روبرو شد.

3- به دليل ضعف امپراطوري عثماني در كنترل بالكان پيش از جنگ جهاني اول، روس‌ها به دنبال افزايش نفوذ خود در اين منطقه بودند. در اين ميان، ناسيوناليسم فرانسوي نيز بر ضد آلمان رشد مي‌كرد.

4- تفكرات توسعه نظامی كشورهاي اروپايي در سال‌هاي پيش از ۱۹۱۴ نیز باعث افزايش احساسات خصومت آميز و بروز بدگماني بين كشورها شد.

5- از سوي ديگر امپرياليسم اقتصادي که مبتني بر شكست رقبا و رسيدن به انحصار كامل در استعمار مناطق مختلف جهان بود، منازعاتي بين امپرياليست‌ها ايجاد مي‌كرد.

6- اتحاد اتريش و آلمان (متحدين)، و اتحاد روسيه و فرانسه و انگليس (متفقين)  كه در ادامه جنگ ايتاليا نيز دست از اتحاد خود با آلمان‌ها كشيد و به ايشان پيوست نیز از دلایل دیگر این جنگ بود.

7- عدم تلاش كشورهايي كه وارد جنگ شدند و یا تلاش‌هاي دير هنگام آنها براي توقف جنگ نیز از عوامل شروع و تشدید این جنگ بود زیرا هر كشور به امنيت، اعتبار، نفوذ و حفظ متحدان خود بيش از صلح اهميت مي‌داد.(+)

قرارداد صلح ورسای
با شكست آلمان و متحدان آن در جریان جنگ جهانی اول، مقدمات امضای قرارداد پایان جنگ و ترك مخاصمه بین طرف‏های درگیر مهیا گردید.

كارشناسان مالی و اقتصادی كه پس از پایان جنگ اول جهانی، به حساب هزینه‏ ها و خسارات وارده بر كشورهای متخاصم رسیدگی كرده بودند، خسارات جنگ را بیش از ۳۳۰ میلیارد دلار برآورد كردند و برای جبران این خسارت، شرایط سنگینی را بر شكست خوردگان تحمیل نمودند.

در نهایت، شرایط صلح و غرامت جنگی كشورهای مغلوب، در كنفرانس صلح پاریس كه از روز ۱۸ ژانویه سال ۱۹۱۹م تا بیستم ژانویه سال ۱۹۲۰م تشكیل شد، تعیین گردید. اولین و مهم‏ترین قراردادی كه در جریان كنفرانس صلح پاریس، تنظیم و امضا شد پیمان صلح وِرسای بود كه شرایط صلح با آلمان را تعیین می‏ كرد.

هنگام تصویب قرارداد ورسای در كنفرانس صلح پاریس، آلمان به یك كشور جمهوری تبدیل شده بود و یك رئیس جمهور سوسیالیست در رأس آن قرار داشت. هم‏چنین صدراعظم آلمان نیز یك سوسیالیست بود و وقتی كه او از مضمون آن قرارداد اطلاع یافت از مقام خود استعفا داد و هیچ یك از وزیران ارشد آلمان نیز حاضر به امضای این قرارداد نشدند.

در نتیجه دو عضو درجه دوم دولت آلمان در روز ۲۸ ژوئن ۱۹۱۹م، با امضای قرارداد صلح تمامی مفاد ۴۴۰ ماده ‏ای ورسای زل در كاخ ورسای پذیرفتند و جنگ جهانی اول به طور رسمی به پایان رسید.(+)

مفاد قرارداد آتش‌بس
در یازدهم نوامبر ۱۹۱۸ مارشال فرانسوی( فردیناند فوش) بدنبال مذاکرات برقراری آتش بس، شرایط متفقین را به شرح زیر به هیئت ویژه آلمانی ارائه کرد:

۱- آلمانی ها باید نواحی اشغال شده در فرانسه به علاوه الزاس – لوترینگن(Lothringen Elsass) ، بلژیک و لوکزامبورگ را ظرف مدت چهارده روز ترک نماید.

۲- نیروهای آلمانی باید ظرف مدت یک ماه قسمت چپ ناحیه راین (Rhein) را تخلیه کنند . نیروهای متفقین پل های ماینز (Mainz)، کوبلنز(koblenz)، و کلن(Koln) را اشغال نمایند.

۳- ارتش آلمان ۵۰۰۰ قبضه توپ، ۲۵۰۰۰ قبضه اسلحه و ۱۷۰۰ هواپیمای شکاری بمب افکن را به متفقین واگذار نماید.

۴- آلمان ها باید حداکثر ظرف مدت یک ماه۵۰۰۰ لوکوموتیو، ۱۵۰۰۰۰ واگن راه آهن و ۵۰۰۰ کامیون را به متفقین واگذار نمایند.

۵- آلمان تمام اسرای جنگی متفقین را باید بلافاصله آزاد کند. زمان بازگشت اسرای آلمانی به میهن خود، ابتدا در جریان مذاکرات صلح معین خواهد شد.

۶- آلمانی ها باید در شرق، نیروهای خود را تا پشت مرزهای موجود در سال ۱۹۱۴ عقب بکشند. زمان عقب نشینی نیروها را متفقین بعداً اعلام خواهند کرد.

۷- متفقین دارای حق ورود به شهرهای دانزیگ (Danzing) و وایکسل(Weichscl) می باشند تا بتوانند نظم را درشرق اروپای مرکزی حفظ نمایند.

۸- کل نیروی دریائی آلمان باید با نظارت متفقین خلع سلاح گردد.

۹- بلوکه بندرهای آلمانی همچنان پابرجای باقی خواهد ماند. بدین ترتیب جلوگیری از حمل مواد غذائی به آلمان توسط نیروهای متفقین، همچنان پس از مذاکرات برای پایان جنگ باقی خواهد ماند.

سرانجام این عهدنامه با عهدنامه ” ورسای ” ، تلفیق شد و به پیروزی دولت های متفق مهر تایید زد.

آثار جنگ بر زندگی مردم اروپا
جنگ جهانی اول زندگی مردم اروپا را در تمامی ابعاد دست خوش تغییرات عمیقی ساخت.

- میلیون ها کشته و میلیون ها زخمی و بی کار و قبل از هر چیز بیهودگی جنگ بر روان مردم اثر گذاشت و آن ها را نسبت به قیود اخلاقی بی اعتنا ساخت.

- روی آوری به سرگرمی های بی محتوا، رقص ها و موسیقی های بیگانه با فرهنگ آن ها «تانگو، جاز» 

- گرایش به زندگی مصرفی آنها نیز نشانه بی قیدی آن ها به امور اخلاقی و آداب دست و پا گیر اجتماعی بود.

- مشارکت زنان در امور اجتماعی و استقلال اقتصادی آن ها نیز تأثیرات زیادی در روابط اجتماعی و خانوادگی بر جای نهاد.

- گرایش به هنر سورآلیسم و فرار از واقعیات و بی پروا «داداییسم» ره آورد جنگ در زمینه ی هنر بود.

- ادبیات اومانیسم و بیزاری از جنگ و موعظه انسان ها به برادری و دوستی نیز شکل گرفت

- آشکار ترین اثر جنگ در اروپا تغییر کلی نقشه ی سیاسی این قاره بود .

- چهار امپراطوری بزرگ آلمان، اطریش – مجارستان، روسیه و عثمانی که در سال ۱۹۱۴ مراکز ثقل قدرت به حساب می آمدند در سال ۱۹۲۰ از نقشه جهان محو شده و در عوض دولت های کوچک تری مثل یوگسلاوی، چکسلواکی، لهستان و فنلاند پا به عرصه وجود گذاشتند و کشورهایی مثل رومانی، ایتالیا توسعه بیشتری یافتند و از تجزیه امپراطوری عثمانی نیز کشورهای امروزی خاورمیانه ی عربی شکل گرفتند.

- علاوه بر زوال امپراطوری های بزرگ رژیم های امپراطوری نیز سقوط کردند و به جای آن رژیم های دموکراسی پا گرفتند. در واقع دومین موج قرن نوزدهم یعنی دموکراسی نیز که در آغاز به صورت لیبرالیسم ظهور کرد به پیروزی رسید.

- فکر تأسیس جامعه ملل نیز قدمی در راه پیروزی حقوق و قانون نسبت به زور در روابط بین الملل محسوب می شد.

- از مهم ترین آثار جنگ بهم ریختن نظم اجتماعی بود زیرا اولاً قربانیان جنگ در تمام کشورها جزو فعال ترین اقشار جامعه بودند که خلاء آن همراه با گسیختگی ها و نابسامانی های اقتصادی، تعطیل کارخانجات، خرابی مزارع باعث فقر و بیکاری و نتیجتاً موجد آشوب ها و افراط گرایی های خطرناکی در جامعه می شد. ثانیا این وضعیت را تشدید می نمود شکاف عمیقی بود که بین طبقات ثروتمند جدید که در طی جنگ بر ثروت خود افزوده بودند از یک طرف و طبقاتی که دارای در آمد ثابت بودند از طرف دیگر به وجود آمده بود.

- در کشورهای اروپایی وضع بد اقتصادی موجب ناآرامی های شدیدی گردید که بیشتر در قالب اعتصابات کارگری و اعتراضات سندیکاها صورت می گرفت.

 - خرابی های جنگ مستقیماً متوجه اروپا بود و ضعف اقتصادی کشورهای اروپایی که خود حاصل جنگ بود سبب شد تا این کشورها شدیداً زیر بار قرض خارجی کمر خم کنند در مقابل ضعف اقتصادی اروپا دو کشور آمریکا و ژاپن که از صحنه ی جنگ دور بودند و در طول جنگ نیز به دادن وام و کمک های دیگر به کشورهای اروپایی اقدام کرده بودند به ثروت خود افزودند. آمریکا خصوصاً از این وضعیت بی نهایت بهره مند شد و نه تنها بر ثروت خود افزود بلکه از هر نظر به صورت یک قدرت بزرگ جهانی در آمد. (+)

جنگ جهانی اول و ایران
در جریان جنگ جهانی اول حدود ۴۰ در صد مردم ایران کشته شدند که فقط حدود ۹.۵ میلیون نفر آنان از قحطی و بیماری های واگیردار که در نتیجه ی سو تغذیه در جامعه همه گیر شده بود جان خود را از دست دادند.

در فاصله سال‌های  ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۵ میلادی انگلستان از جنوب، دولت عثمانی از غرب و روسیه از شمال ایران را به تصرف در آوردند و حکومت وقت که کمترین توانی برای مقاومت در برابر این سیل بنیان کن دشمنان را نداشت فقط نظاره گر بود .

در سالهای بعد روسیه در پی توافقی با دولت انگلستان، ایران را واگذار کرد و استعمار پیر تنها بازیگردان عرصه سیاست ایران شد و با خرید گسترده ی غلات و جلوگیری از واردات کالا به ایران و اجازه ندادن برای ورود کمکها دولت آمریکا به ایران باعث ایجاد نایابی مواد غذایی در کشور شد و خشکسالی و بارندگی بر قحطی وکشتار مردم افزوده شد.

داناهو افسر شناخته شده اطلاعات نظامی انگلستان و نماینده سیاسی آن دولت در غرب ایران درسالهای ۱۹۱۸ و ۱۹۱۹ درباره قحطی در غرب ایران اینگونه می نویسد: اجساد چروکیده زنان و مردان در معابر عمومی افتاده اند. در میان انگشتان چروکیده آنان همچنان مشتی علف که از کنار جاده کنده اند و یا ریشه هایی که از مزارع در آورده اندبه چشم می خورد؛ با این علفها می خواستند رنج ناشی از قحطی و مرگ را تاب بیاورند.(+)


نخستین نبرد تانک‌ها در تاریخ
«تانک» به عنوان یک جنگ افزار در سال ۱۹۱۷ ساخته شده بود و قبلا ارتش انگلستان از آن در نبرد با افراد پیاده و سنگرنشین استفاده می کرد که آلمان نیز تانک به جبهه فرستاد. مهندس جوزف ولمر طراح تانکهای آلمان بود که از سال ۱۹۱۶ دست بکار آن شده بود.

۲۴ آوریل ۱۹۱۸ جبهه ویلر برتونو (فرانسه، آخرین سال جنگ جهانی اول) شاهد نخستین نبرد تانک بود.

در این نبرد ۳ تانک آلمانی و ۳ تانک انگلیسی یکدیگر را می کوبیدند. شمار کل تانکهای آلمان در زمان این نبرد، ۲۱ دستگاه گزارش شده است.

نخستین تانکهای آلمانی ۳۰ تن وزن، اندکی بیش از هفت متر طول و ۳ متر عرض داشتند، ضخامت زره آنها ۵ سانتیمتر بود، مجهز به توپ ۵۷ میلیمتری بودند و شبیه یک برجک پولادین بنظر می رسیدند. یک موتور دایملر این تانکها را به حرکت درمی آورد و حداکثر سرعت آنها ۱۵ کیلومتر در ساعت بود. نخستین طراح تانکهای انگلیسی سرگرد ویلسون بود. این تانکها ۲۸ تن وزن داشتند ولی سرعتشان بیش از ۶ کیلومتر در ساعت نبود.


استفاده از گاز شیمیایی در جنگ جهانی اول
به كار بردن گاز سمی به عنوان یك جنگ افزار از ۱۹۱۵ و دومین سال جنگ جهانی اول و معروف به جنگ اروپایی ها معمول شد.

۲۶آوریل رسما تایید شد كه آلمانی ها از چهار روز پیش از آن ــ ۲۲ آوریل ۱۹۱۵، در جبهه «Ypres» واقع در بلژیك برضد دو لشكر فرانسوی (عمدتا مركب از افراد الجزایری و مراكشی)، دو لشكر انگلیسی و یك لشكر كانادایی سلاح شیمیایی (گاز كلر) بكار برد كه براثر آن، ظرف یكی ـ دو ساعت شش هزار نفر درگذشتند.

در این عملیات كه در یك جبهه شش كیلومتری انجام شد ۱۶۸ تن گاز كلر رها شده بود و این گاز ریه نظامیان را ازكارانداخته بود.

آلمانی ها قبلا نیز این سلاح را در جبهه Bolimov بر ضد سربازان روس بكار برده بودند.

این سلاح در آن زمان (دومین سال جنگ جهانی اول)، چیزی جز «كلرین» نبود كه یا به سوی سربازان دشمن پمپ، و یا به صورت گلوله پرتاب می شد. پمپ كردن آن هنگام وزش باد امكان نداشت زیرا كه به نظامیان خودی هم آسیب می زد.

سربازان جبهه غرب پس از اطلاع ازبكار رفتن گاز سمی به عنوان جنگ افزار با وسائلی كه در اختیار داشتند ازجمله ماسكهای ابتدایی و دست ساز از خود محافطت می کردند و در سنگرهای خندقیبه دفاع از خود می پرداختند.(+)


این جنگ، خسارات بسیار زیاد جانی ومالی بر جای نهاد و مدت ۱۵۶۵ روز طول کشید. در طول این مدت حدود ۶۵ میلیون نفر بسیج شده بودند، از این عده بیش از ۹ میلیون نفر کشته شدند، حدود ۲۲ میلیون نفر ( به نسبت یک سوم ) معلول و از کار افتاده و ۷ میلیون نفر برای همیشه معلول و ناقص شدند. این جنگ حدود ۵ میلیون نفر مفقود نیز بر جای گذاشت. البته برخی آمارها تعداد کشته‌های ناشی از جنگ جهانی دوم را بسیار بیشتر دانسته‌اند.

بیشتر افرادی که در جنگ کشته می شدند مردان جوان بودند. فرانسه 1/4 میلیون کشته داد که در حدود یک دهم جمعیت مردان آن کشور است، آلمان نیز ۳ میلیون کشته داد و رقم کشته های بریتانیا نیز ۷۵۰ هزار نفر بود. ایالات متحده ۱۱۵هزار و روسیه 1/7 میلیون کشته دادند.(+)

با وقوع این جنگ نه تنها زمینه برای جنگ جهانی دوم فراهم شد بلکه راه کشتار و قتل عام‌هایی که امروزه در نقاط مختلف دنیا شاهد آن هستیم هموار شد. با فروپاشی امپراتوری عثمانی، جهان اسلام دچار تجزیه و مرزبندی‌های جدیدی شد که زمینه بسیاری از نزاع‌های امروز منطقه را ایجاد کرد. همچنین مقدمات شکل‌گیری رژیم اشغالگر صهیونیستی فراهم شد و در نهایت باعث ظهور قدرت شیطانی جدیدی در جهان با رهبری آمریکا و صهیونیسم جهانی شد.

برخی منابع:
http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D۸%AC%D۹%۸۶%DA%AF+%D۸%AC%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۹%۸۶%DB%۸C+%D۸%A۷%D۹%۸۸%D۹%۸۴&SSOReturnPage=Check&Rand=۰
http://www.pajoohe.com/۲۵۵۱۳/index.php?Page=definition&UID=۲۷۱۲۷
http://www.۱۹۱۴-۱۹۱۸.net/
http://www.iichs.org/index.asp?id=۵۹۲&doc_cat=۱
http://reference.allrefer.com/
http://spartacus-educational.com/FWW.htm
http://wwi.lib.byu.edu/
http://www.cgie.org.ir/fa/news/۱۲۹۳۶
http://cafetarikh.ir/post/Take-the-First-World-War-in-cafe-tarikh
http://rasekhoon.net/article/show/۱۰۸۳۸۷/%D۸%AC%D۹%۸۶%DA%AF%۲۰%D۸%AC%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۹%۸۶%DB%۸C%۲۰%D۸%A۷%D۹%۸۸%D۹%۸۴%۲۰%D۹%۸۸%۲۰%D۹%BE%DB%۸C%D۸%A۷%D۹%۸۵%D۸%AF%D۹%۸۷%D۸%A۷%DB%۸C%۲۰%D۸%A۲%D۹%۸۶/
http://www.pazhoheshkade.ir/%D۹%۸۵%D۹%۸۲%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۹%۸۷-%D۸%A۷
%DB%۸C-%DA%A۹%D۸%A۷%D۹%۸۵%D۹%۸۴-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۹%۸۵%D۹%۸۸%D۸%B۱%D۸%AF-%D۸%AC%D۹%۸۶%DA%AF-%D۸%AC%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۹%۸۶%DB%۸C-%D۸%A۷%D۹%۸۸%D۹%۸۴
http://www.weare.ir/interesting/scientific/%D۸%A۲%DB%۸C%D۸%A۷-%D۹%۸۵%DB%۸C-%D۸%AF%D۸%A۷%D۹%۸۶%D۸%B۳%D۸%AA%DB%۸C%D۸%AF-%DA%A۹%D۹%۸۷-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۸%AC%D۸%B۱%DB%۸C%D۸%A۷%D۹%۸۶-%D۸%AC%D۹%۸۶%DA%AF-%D۸%AC%D۹%۸۷%D۸%A۷%D۹%۸۶%DB%۸C-%D۸%A۷%D۹%۸۸%D۹%۸۴
http://mp۴۱.ir/ww۱.html