اگر حجّت خدا را نشناسیم گمراه شده ایم

قالَ اَبُو عَبْدِاللّه ِ علیه السلام: یا زُرارَةُ! اِنْ اَدْرَکْتَ ذلِکَ الزَّمانَ فَاْلزِمْ هذَا الدُّعآءَ: اَللّهُمَّ عَرِّفْنی نَفْسَکَ، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی نَفْسَکَ لَمْ اَعْرِفْ نَبِیَّکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنی رَسُولَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی رَسُولَکَ لَمْ اَعْرِفْ، حُجَّتَکَ، اَللّهُمَّ عَرِّفْنی حُجَّتَکَ فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینی.

امام جعفر صادق علیه السلام به زُراره فرمودند: اگر زمان غیبت را درک کردی، این دعا را همیشه داشته باش: خدایا، خودت را به من بشناسان، چون اگر خودت را به من نشناسانی، پیامبرت را نخواهم شناخت، خدایا رسول خود را به مـن معرّفی کن چون اگر رسول تو را نشناسم، حجّت تو را نخواهم شناخت، خدایا حجّت خود را به من معّرفی کن زیرا اگر حجّت تو را نشناسم از دین خود گمراه شده ام. "بحارالأنوار، جلد ۵۲، صفحه ۱۴۶"

زراره از امام صادق(ع) نقل کرد که برای آن جوان(قائم(، پیش از قیامش غیبتی است. گفتم چرا؟ فرمود: از بیم جانش. سپس فرمود: ای زراره! او کسی است که انتظارش را می‌کشند و او همان است که در تولدش تردید می‌شود. برخی می‌گویند پدرش بی‌جانشین درگذشت؛ بعضی می‌گویند هنوز در شکم مادرش است و برخی می‌گویند او دو سال پیش از درگذشت پدرش به دنیا آمد و او همان است که انتظارش را می‌کشند جز آنکه خداوند دوست دارد شیعه را بیازماید. این هنگام است که باطل‌اندیشان، شک می‌کنند. زراره می‌گوید به امام گفتم: فدایت شوم اگر آن زمان را درک کردم چه کنم؟ فرمود: «ای زراره! هنگامی که آن زمان را درک کردی، این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِيَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی (خدایا خود را به من بشناسان؛ زیرا اگر خود را به من نشناسانی، پیامبرت را نمی‌شناسم. خدایا پیامبرت را به من بشناسان؛ زیرا اگر رسولت را به من نشناسانی، حجّت‌ات را نخواهم شناخت. خدایا حجّت‌ات را به من بشناسان؛ زیرا اگر حجّتت را به من نشناسانی، از دین خود گمراه می‌شوم».[۴۲]؛

دعای اللهم عرفنی نفسک، دعایی است که زراره از امام صادق(ع)[۱] نقل کرده که برای استوار ماندن ایمان در سختی‌های دوران غیبت خوانده شود.[۲] این دعا که دعای معرفت نامیده شده،[۳] از دعاهای مخصوص دوران غیبت[۴] و از مهم‌ترین دعاهایی است که برای حفظ دین در زمان غیبت توصیه شده است.[۵] امام صادق(ع) به مداومت بر این دعا سفارش کرده‌[۶]

دعا یِ اللَّهُمَ‏ عَرِّفْنِی نَفْسَک یا دعای معرفت دعایی از امام صادق(ع( که برای حفظ دین و ایمان در سختی‌ها و تردیدهای دوران غیبت به خواندن آن سفارش شده است. عالمان شیعه به خواندن این دعا پس از نمازها توصیه کرده‌ اند.

گفته شده ذکر دعا جزو توقیعات امام زمان(ع) در کتاب کمال الدین اثر شیخ صدوق[۳۰] و انتسابش به امام زمان(ع) در کتاب البلد الامین اثر کَفْعَمی،[۳۱] به‌دلیل نقل آن از محمد بن عثمان، نائب امام زمان(ع)، بوده است.[۳۲]

براساس محتوای دعای اللهم عرفنی نفسک، شناخت پیامبر(ص) مبتنی بر شناخت خدا و شناخت امامان متوقف بر شناخت پیامبر است و شناخت دین حقیقی تنها با شناخت امام ممکن خواهد بود.

گفته شده در دعای اللهم عرفنی نفسک، دو مطلب مهم آمده است: شناخت واقعی خدا، پیامبر (ص) و امامان، تنها با توفیق و یاری خداوند ممکن است. شناخت واقعی پیامبر با شناخت خدا، شناخت امامان با شناخت پیامبر و شناخت دین حقیقی تنها با شناخت امام ممکن خواهد بود.[۳۳]

آیت ‌الله جوادی آملی این دعا را دعای برهانی و علمی می‌داند که برخلاف بیشتر دعاها که حاوی درخواست هستند، یک برهان کلامی را برای تبیین ارتباط میان الوهیت، رسالت و امامت و هدایت بیان می‌کند.[۳۴] آن برهان از این قرار است: پیامبر(ص) خلیفه خداست و انسان تا خدا را نشناسد، خلیفه او یعنی پیامبر(ص) را نمی‌تواند بشناسد. همچنین ولی جامعه (امام معصوم) منتخب مردم نیست؛ بلکه خلیفه و جانشین پیامبر(ص) است. ازاین‌رو، تا زمانی که پیامبر شناخته نشود، جانشنیش نیز شناخته نخواهد شد. بنابراین شناخت بعثت پیامبر(ص( متوقف بر شناخت توحید و شناخت غدیر مبتنی بر شناخت بعثت است.[۳۵]

براساس این دعا، بدون شناخت نبوت، امامت و ولایت نمی‌توان دین را شناخت.[۳۶] بنابراین انسان بدون ایمان به امام و معرفت او، گمراه خواهد شد. ویژگی ایمنی از گمراهی با تمسک به امام در احادیث دیگر همچون حدیث ثقلین نیز آمده است.[۳۷]

گفته شده در دعای معرفت، دعاکننده، بی‌معرفت نسبت به خدا و پیامبر و حجت نیست؛ ازاین‌رو، مراد از طلب معرفت از خدا، یا درخواست ثبات و نگهداری آن است یا درخواست مراتب بالای معرفت و یا درخواست عنایت خاص در شناخت خدا و پیامبر و حجت است.[۳۸]

مقصود از نبی و رسول در این دعا، شخص پیامبر اکرم(ص) و منظور از حجت، امام زمان(عج) دانسته شده است؛ زیرا دعا مربوط به زمان غیبت است.

از نظرآیت ‌الله صافی گلپایگانی، مقصود از نبی و رسول در این دعا، شخص پیامبر اکرم(ص([۳۹] و منظور از حجت، امام زمان(عج) است؛ زیرا دعا مربوط به زمان غیبت است.[۴۰] ازاین‌رو، دعاکننده از خداوند یا درخواست معرفت کامل‌تر و مددهای غیبی دارد یا ثبات و بقای بر ولایت حضرت مهدی را طلب می‌کند؛ زیرا در دوران غیبت، ترس از تزلزل فکری و خطر انحرافات عقیدتی بسیار است.[۴۱]

انتظار مایه شناخت بهتر ولایت امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌گردد زیرا کسی که منتظر شد و نام و یاد امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در دل او تجلّی کرد صاحب دل بی قرار می‌شود و با تمام وجود و از همه ی راه‌های ممکن برای شناخت بیشتر و رسیدن به قرب محبوبش گام بر می‌دارد و هر گامی‌ را که بر می‌دارد، او را بهتر درک می‌کند.

عدم شناخت امام زمان (علیه‌السّلام) هم پای شرک و جاهلیت، و تکذیب او هم‌ ردیف کفر و بی‌ایمانی شمرده شده است و به یقین شناخت امام عصر (علیه‌السّلام) که کلید همه معارف وحی است، با یادگیری نام‌ها و القاب و تاریخ ولادت و غیبت او حاصل نمی‌شود، بلکه باید در نامه‌ها و حکمت‌ها و فرامین و آرمان‌های آن حضرت تدبر کرد.

شناخت امام عصر کلید همه معارف وحی

امام زمان (علیه‌السّلام) و ویژگی‌های او را، دوباره باید شناخت.

امامت و نقش آن را دیگر باره با دیدی عمیق ‌تر و در گستره ‌ای وسیع‌تر باید بررسی کرد.
راستی چرا عدم شناخت امام زمان (علیه‌السّلام) هم پای شرک و جاهلیت، و تکذیب او هم‌ ردیف کفر و بی‌ایمانی شمرده شده است؟ رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم):«مَن ماتَ وَ هُوَ لایَعرِفُ اِمامَه، ماتَ میتَهً جاهِلیّهً؛[۱] کسی که بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلیت مرده است». رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم): «مَن کَذّبَ بالمَهدِیّ کَفَرَ؛[۲] کسی که مهدی را تکذیب کند کافر است».

چرا در دعای شریفه می‌خوانیم: «... اَللّهُمَّ عَرِّفْنی حُجِّتَکَ، فَاِنَّکَ اِنْ لَمْ تُعَرِّفْنی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دینی». [۳] «خدایا حجّت خویش را به من بشناسان، که اگر حجّت خود را به من نشناسانی، از دینم گمراه خواهم شد». آیا غیر از این است که جز با شناخت امام، راه هدایت را نمی‌توان شناخت و جز با معرفت او، به معرفت دینی نمی‌توان دست یافت؟

به یقین شناخت امام عصر (علیه‌السّلام) که کلید همه معارف وحی است، با یادگیری نام‌ها و القاب و تاریخ ولادت و غیبت او حاصل نمی‌شود. باید در حکمت نام‌ها و نشان‌های او‌ اندیشه کرد. باید در شگفتی‌های ولادت و حیات او تامل نمود. باید غیبت پر رمز و راز او را به بررسی نشست و عوامل و لوازم آن را با نگاهی مسئولانه جستجو کرد. باید در کلمات و فرمایشات امام (علیه‌السّلام) دقّت کرد. باید در نامه‌ها و فرامین او تدبّر نمود. باید آنچه را که سبب خوشنودی و ناخشنودی او است، باز شناخت. باید اهداف و آرمان‌های او را فهمید.

این‌ اندیشه و تامل و بررسی و دقّت و تدبّر و فهم و شناخت، مقدّمه ‌ای تعهّد آفرین برای اطاعتی تعبّدآمیز از امام زمان (علیه‌السّلام) است؛ و چنین اطاعتی عین اطاعت از خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم) است که غایت ایمان و اسلام به شمار می‌آید.

به اعتقاد امام‌ خمینی، دستور قرآن به اطاعت از اولوا ‌الامر، شناخت آن را بر انسان واجب می‌کند و انسان به‌حکم عقل، نمی‌تواند به‌مجرد ادعای اولوا الامر بودن، این ادعا را بدون دلیل بپذیرد چنان‌که ادعای پیامبران از ناحیه خداوند نیز بدون دلیل و حجت قابل‌قبول نیست؛ بنابراین شناخت امام ‌زمان خود واجب است.[۴]

در روایات نیز شناخت امام واجب شمرده‌ شده و بلکه طبق روایات نبوی آمده: «کسی که بمیرد و امام ‌زمان خود را نشناسد به‌مانند مرگ جاهلیت مرده ‌است.»[۵]

امام ‌خمینی معتقد است امام ‌زمان (علیه‌السلام) ولی‌الله[۶] وواسطه فیض وعنایات حق‌تعالی [۷]

و انسان کامل که صاحب ولایت الهی و تداوم‌بخش رسالت پیامبران است. حضرت مهدی حاکم همه موجودات و خاتم ولایت کلی به تبعیت پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) است.[۸] به ‌باور امام خمینی تمام امامان معصوم و امام ‌زمان قرآن جامع و فرقان قاطع هستند و باطن آنها تمام حقیقت قرآن است.[۹] همچنین به اعتقاد امام‌ خمینی امام عصر سرّ امتداد لیلة القدر و سیر نزول ملائکه در شب قدر است[۱۰] و در حقیقت شب قدر، شب توجه ولی تام است که امروز امام‌ زمان (علیه‌السلام) است و ظهور سلطنت ملکوتی اوست و تمام تغییرات، حرکات و تبدلات و گسترش یا کم‌شدن هر رزقی تحت سیطره‌ نفس شریف امام ‌زمان می‌باشد.[۱۱]

امام ‌خمینی بر ضرورت شناخت امام تاکید دارد و در نگاه عرفانی از طریق تبیین مقام انسان کامل به اثبات و شناخت امام می‌پردازد و مصداق بزرگ انسان کامل را پیامبر و ائمه هدی و در این عصر حضرت مهدی (علیه‌السلام) می‌داند.[۱۲]

شناخت امام زمان

انتظار مایه شناخت بهتر ولایت امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌گردد.

شناخت وظیفه هر منتظر

از مهمترین وظیفه ی هر شیعه منتظر، شناخت امام زمان است. در روایات بسیاری که به طریق شیعه و اهل سنّت از پیامبر گرامی‌اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و امامان معصوم (علیهم‌السلام)، نقل شده آمده است که: هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است». [۱] [۲] [۳]

شناخت نسب و صفات و ویژگی‌ها

مراد از شناخت امام شناختن نام و نسب امام (علیه‌السّلام) و صفات و ویژگی‌های امام می‌باشند؛ مؤلف مکیال المکارم می‌فرمایند: بدون تردید مقصود از شناختی که امامان ما که تحصیل آن را نسبت به امام زمان‌مان امر فرموده‌اند، این است که ما آن حضرت را آن چنان که هست بشناسیم، به گونه‌ای که این شناخت سبب در امان ماندن ما از شبهه‌های ملحدان و مایه نجات‌مان از اعمال گمراه کننده مدعیان دروغین باشد، و چنین شناختی، جز به دو امر حاصل نمی‌گردد: اول شناختن شخص امام (علیه‌السّلام) به نام و نسب؛ دوم شناخت صفات و ویژگی‌های او و به دست آوردن این دو شناخت از اهم واجبات است». [۴]

انتظار مایه شناخت امام زمان

با توجه به مطالب بیان شده انتظار مایه شناخت بهتر ولایت امام عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) می‌گردد زیرا کسی که منتظر شد و نام و یاد امام زمان (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) در دل او تجلّی کرد صاحب دل بی قرار می‌شود و با تمام وجود و از همه ی راه‌های ممکن برای شناخت بیشتر و رسیدن به قرب محبوبش گام بر می‌دارد و هر گامی‌ را که بر می‌دارد، او را بهتر درک می‌کند در می‌یابد که غیر از حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) کسی نمی‌تواند وارث همه ی فضایل باشد و پرچم عدل را در سراسر جهان به اهتزاز در بیاورد به تمام معنا شیفته و عاشق حضرت حجت می‌شود و برای رسیدن به وصال و یا شناخت بیشتر او لحظه شماری می‌کند و با سوز و گدازی که دارد از راه‌های ذیل بر معرفت خویش می‌افزاید:

درخواست توفقیق شناخت امام

در ابتدا از عنایات خداوند متعال مدد می‌جوید و از این درگاه نیز توفیق شناخت حجتش را درخواست می‌کند چرا که خدا سرچشمه‌ی توفیق است.