تشكيل مجمع تشخيص مصلحت نظام به امر امام خميني (1366 ش)

ضرورت تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام

مجمع تشخیص مصلحت نظام، بر اساس حکم امام خمینی رحمه الله در تاریخ 17/11/1366 شکل گرفت و آغاز به کارکرد. ازاین رو، مشروعیت خود را از ولایت فقیه می گیرد.

این نهاد در ابتدا با استفاده از پشتوانه ولایت فقیه و بدون ذکر آن در قانون اساسی به وجود آمد و وظیفه آن به رفع اختلاف میان مجلس و شورای نگهبان محدود بود. امام خمینی رحمه الله در تاریخ 4/2/1368، فرمانی مبنی بر بازنگری در قانون اساسی و تشکیل شورای آن را صادر کرد و از جمله مسائل مطرح در شورای بازنگری را «مجمع تشخیص مصلحت برای حل معضلات نظام و مشورت رهبری به صورتی که قدرتی در عرض قوای دیگر نباشد» اعلام فرمود.

وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام

1. رفع اختلاف میان مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان

یکی از مهم ترین وظایف مجمع تشخیص مصلحت نظام که علت آغازین تشکیل آن هم به شمار می رود، برطرف ساختن اختلاف میان مجلس و شورای نگهبان است. بر اساس اصل 112 قانون اساسی، «مجمع تشخیص مصلحت نظام برای تشخیص مصلحت در مواردی که مصوّبه مجلس شورای اسلامی را در شورای نگهبان، خلاف موازین شرع یا قانون اساسی بداند و مجلس با در نظر گرفتن مصلحت نظام، نظر شورای نگهبان را تأمین نکند، تشکیل می شود».

2. مشاوره با رهبری

الف) مشاوره با رهبری در تعیین سیاست های کلی نظام

بر اساس بند یک اصل 110، یکی از وظایف و اختیارهای رهبر، تعیین سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام عنوان شده است. سیاست های کلی، معادل مفهوم خط مشی عمومی است که برای هماهنگی و انسجام هدف های نظام موجود در جامعه اعمال می شود و بازتاب ارزش هایی خواهد بود که جامعه و دولت بدان ها پای بند است.

ب) مشاوره با رهبری درباره بازنگری در قانون اساسی

بر اساس بخش از اصل 177 قانون اساسی، مقام رهبری پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، در حکمی خطاب به رئیس جمهور، موارد اصلاح یا تقسیم قانون اساسی را به شورای بازنگری قانون اساسی پیشنهاد می کند.

اعضای مجمع

در شورای بازنگری قانون اساسی، با توجه به فرمان امام خمینی رحمه الله مبنی بر تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام، اعضای مجمع دوازده نفر پیشنهاد شد که عبارت بودند از: رؤسای قوای سه گانه، فقهای شورای نگهبان، وزیر مربوطه و دو نفر صاحب نظر به انتخاب رهبر. البته مدتی بعد به دلیل اختلاف های پیش آمده، رهبری تعیین اعضای مجمع را به عهده گرفت. اعضای جدید به وسیله مقام معظم رهبری به مدت پنج سال معرفی می شوند که عبارتند از:

1. شخصیت های حقوقی شامل رؤسای سه قوه، فقهای شورای نگهبان، وزیر یا رئیس دستگاهی که موضوع مورد بحث مربوط به آن دستگاه است و رئیس کمیسیون مناسب با موضوع مورد بحث از مجلس شورای اسلامی؛

2. شخصیت های حقیقی که رهبری آنان را به عنوان صاحب نظر در مسائل گوناگونی از جمله سیاسی، فقهی و اقتصادی برگزیده است.

دبیرخانه مجمع

دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، به عنوان ستاد پشتیبانی شورای مجمع و کمیسیون ها، وظایف زیر را بر عهده دارد:

1. تنظیم کار کمیسیون های دائمی و کمیسیون های خاص؛

2. برقراری ارتباط با دستگاه های مسئول دولتی و نهادها و مؤسسات عمومی غیر دولتی؛

3. استفاده کامل از فرآورده های کارشناسی آنها؛

4. ارتباط مستمر با شوراهای مشورتی و نظارت بر کارهای اداری و کارشناسی کمیسیون ها؛

5. ایجاد گنجینه اطلاعات کارآمد از مطالعات و تحقیقات و گزارش های مهم کارشناسی مربوط به مسائل ایران و جهان؛

6 . نظارت بر حسن اجرای سیاست های کلی که به تأیید مقام معظم رهبری رسیده است و پی گیری آنها؛

7. ابلاغ مصوّبه ها و تصمیم ها؛

8 . تدوین صورت مشروح مذاکرات؛

9. دیگر امور اداری و اجرایی مجمع.

مجمع و سیاست های کلی نظام

بر اساس بند یک اصل 110 قانون اساسی، تعیین سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران، پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام، از اختیارهای رهبری است. بر اساس این بند از این اصل، نقش مجمع در تدوین و تعیین سیاست های کلی، نقشی مشورتی است. به عبارت دیگر، همان گونه که در بند یک آیین نامه داخلی مصوب 3/8/1376 آن مجمع آمده است، در این مورد، مجمع به عنوان هیئت مستشاری عالی رهبری در نظام جمهوری اسلامی ایران انجام وظیفه می کند.