واژه و معنای لغوی[ویرایش]
جِهاد، جنگ مشروع در راه خدا و عنوان یکی از ابواب فقه اسلامی.جِهاد واژه‌ای عربی است از ریشه جه د به معنای مشقت، تلاش، مبالغه در کار، به نهایت چیزی رسیدن و توانایی. [۱] [۲] [۳] [۴]
معنای اصطلاحی[ویرایش]
مهم‌ترین مفهوم اصطلاحی این واژه در متون دینی، همانند کاربرد عام آن، گونه‌ای خاص از تلاش است یعنی مبارزه کردن در راه خدا با جان، مال و دارایی‌های دیگر خود در نبرد با کافران و باغیان، با هدف گسترش و اعتلای اسلام و برپا داشتن شعائر یا دفاع از آن.. [۵] [۶] [۷]
← معنای دیگر
در متون دینی، علاوه بر این معنای خاص و اصطلاحی، جهاد به مفهوم لغوی و عام خود نیز بسیار به‌کار رفته است، مانند کاربرد تعبیر « جهاد اکبر » در باره مجاهدت و تلاش نفس در برابر شیطان و هوای نفس. [۸] [۹]
مثابه‌های جهاد[ویرایش]
در احادیث برخی از کارها به مثابه جهاد شمرده شده‌اند، که ظاهراً برای ارج نهادن به این کارها بوده است، مانند امر به معروف و نهی از منکر، سخن گفتن به عدالت در برابر سلطان ستمگر، تلاش مرد برای زنده کردن سنّتی نیکو در جامعه، خوب شوهرداری کردن زن و تلاش مرد برای کسب روزی حلال برای خانواده. [۱۰] [۱۱] [۱۲] [۱۳] [۱۴] [۱۵] [۱۶] [۱۷] [۱۸]
جهاد در قرآن[ویرایش]
جهاد از برترین اعمال و دری از درهای بهشت و از ارکان مهم اسلام است و در قرآن و احادیث برای جهاد و مجاهدان فضایل بسیاری ذکر شده است. [۱۹]، چون حکم جهاد در مدینه تشریع شده، واژه جهاد و مشتقات آن در آیات مکی در معنای عام و لغوی آن به‌کار رفته است. [۲۰] [۲۱] [۲۲] [۲۳] نخستین آیه راجع به تشریع جهاد، به جهاد دفاعی اختصاص دارد که در سال اول هجری نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در برابر هجوم مشرکان به دفاع از خود بپردازند. [۲۴] [۲۵] [۲۶] [۲۷] آیات متعددی در بسیاری از سوره‌های مدنی، به‌ویژه بقره، انفال، آل‌عمران، توبه و احزاب، به جهاد و مباحث متعلق به آن اختصاص دارد [۲۸] [۲۹] در تحلیل این آیات نباید شأن نزول آنها و اهداف اساسی پیامبر اکرم را، به‌ویژه در زمینه فلسفه جنگ و صلح، از نظر دور داشت، پس از [[فتح مکه ]] در سال هشتم هجری، آیاتی نازل شد که به‌حسب ظاهر، بر جنگ با همه مشرکان، در هر مکان و زمان، دلالت دارد. [۳۰] [۳۱] [۳۲]
← اختلاف در نسخ برخی آیات جهاد
به نظر برخی از مفسران و فقها، این آیات، به‌ویژه آیه ۵ سوره توبه، مشهور به آیه «سیف»، [۳۳] آیات دیگری را که به گونه‌ای دالّ بر مدارا کردن با مشرکان هستند [۳۴] [۳۵] [۳۶] [۳۷] [۳۸] نسخ کرده است. [۳۹] [۴۰] [۴۱] [۴۲] [۴۳] [۴۴] [۴۵] شماری از مستشرقان نیز در موافقت با حکم نسخ گفته‌اند که تنها آیاتی که به ظاهر مسلمانان را به جهاد با مشرکان، از جمله اهل کتاب، در هر زمان و مکان، دعوت می‌کنند، به قوّت خود باقی‌اند و بقیه آیات، که وجوب جهاد را منوط به وجود شرایط خاصی مانند فتنه‌انگیزی دشمنان کرده‌اند، منسوخ شده‌اند.
در برابر، مخالفان نسخ بر آن‌اند که با توجه به قواعد نسخ آیات قرآن و تاریخ و شأن نزول آیات موردنظر، امکان نسخِ آنها وجود ندارد [۴۶] [۴۷] [۴۸] [۴۹] [۵۰] [۵۱] [۵۲]
فضائل دنیوی و اخروی جهاد[ویرایش]
در آیات و احادیث فضائل دنیوی و اخروی جهاد مطرح شده است.به موجب آیات قرآن، [۵۳] [۵۴] [۵۵] کسانی که جان و مالشان را در راه خدا فدا کنند در درگاه الاهی از دیگر مسلمانان برترند و خداوند به آنها مژده بهشت و دستیابی به مقام شهادت داده است. [۵۶] [۵۷] قرآن کریم [۵۸] مهم‌ترین مانع انسان برای جهاد را وابستگی به خانواده، مال و خانمان شمرده است.همچنین کسانی را که از جهاد رویگردان‌اند فاسق خوانده و به آنها کیفر الاهی را وعید داده است.بنابر قرآن، پیروزی تنها به دست خداست [۵۹] [۶۰] و پیروی از فرمان خدا و پیامبر اکرم، دوری از نزاع و تفرقه، صبر و استقامت و فرار نکردن از دشمن، از مهم‌ترین احکام جهاد به‌شمار رفته است. [۶۱] [۶۲] به‌موجب آیات قرآن، [۶۳] [۶۴] مجاهدان به میزان صبر و استقامت خود از امدادهای غیبی برخوردار می‌شوند. [۶۵] [۶۶] از جمله امدادهای غیبی الاهی، آرامش بخشیدن به مجاهدان و افکندن ترس و وحشت در دل کافران است. [۶۷] [۶۸] [۶۹]بنا بر احادیث، جهاد در راه خدا از برترین کارهاست و پاداش اخروی مجاهد شهید چنان است که وی نیل به جهاد و شهادت را دوباره آرزو می‌کند. [۷۰] [۷۱] [۷۲] [۷۳] [۷۴] [۷۵] [۷۶] [۷۷] [۷۸]
آثار[ویرایش]
به سبب اهمیت و جایگاه مهم جهاد در اسلام، آثار بسیاری در باره آن تدوین شده است. [۷۹] [۸۰] [۸۱] [۸۲] [۸۳] [۸۴] [۸۵] [۸۶]
کتاب جهاد درکتب روایی[ویرایش]
همچنین در منابع جامع حدیثی و فقهی همواره بخشی با عنوان کتاب «جهاد» یا « سِیر » به احکام جهاد اختصاص داشته است.مهم‌ترین موضوعات این مبحث عبارت‌اند از: بالا بردن آمادگی رزمی مجاهدان، شرایط وجوب جهاد بر مؤمنان، اقسام جهاد، احکام مربوط به میدان جنگ مانند شیوه مبارزه و چگونگی رفتار با نظامیان، کشته شدگان، اسرا و بازماندگان ( جنگ، اسارت)، تقسیم غنایم ( غنیمت ) و خاتمه دادن به جهاد. [۸۷] [۸۸] [۸۹] [۹۰] [۹۱] [۹۲] [۹۳] [۹۴] [۹۵] «رباط» یا «مرابطه» (مرزبانی) نیز موضوعی مرتبط با جهاد و در برخی موارد ــ بر پایه احادیث ــ از مصادیق آن است. [۹۶] [۹۷]
نگارش کتاب‌هایی با عنوان «السِّیر» مانند السِیر اوزاعی (متوفی ۱۵۷) و السیر الصغیر و السیر الکبیر محمدبن حسن شیبانی (متوفی ۱۸۹) نیز، که بیانگر روش برخورد مسلمانان با غیرمسلمانان در زمان جنگ و صلح است، در میان فقهای متقدم، به‌ویژه اهل سنّت، متداول بود.السیرالکبیر شیبانی به‌دلیل قدمت و جامعیت مباحث، اهمیت بسیاری دارد و شروح متعددی بر آن نوشته شده است.حکومت عثمانی این کتاب را به مثابه قانون روابط بین‌الملل می‌دانست. [۹۸] [۹۹] کتب فقه سیاسی، مانند الاحکام السلطانیه ماوردی و کتاب الخراج قاضی ابویوسف (متوفی ۱۸۳)، نیز بخشی را به احکام جهاد اختصاص داده‌اند. [۱۰۰] [۱۰۱] [۱۰۲] [۱۰۳] [۱۰۴] [۱۰۵] [۱۰۶] [۱۰۷] [۱۰۸] [۱۰۹] [۱۱۰] [۱۱۱] [۱۱۲]
جهاد در فقه[ویرایش]
در منابع جامع فقه شیعه، گاه مباحث مربوط به جهاد در ضمن مباحث دیگر، مانند حدود و امر به معروف و نهی از منکر، مطرح شده است. [۱۱۳]، همچنین برخی از فتاوای جهادی علمای شیعه، به خصوص در مواجهه با هجوم استعمارگران، از جمله در جنگهای ایران و روسیه در قرن سیزدهم، که نقش عمده‌ای در دفاع از سرزمین‌های اسلامی داشته، در مجموعه‌هایی گردآوری شده است. [۱۱۴] [۱۱۵] [۱۱۶] [۱۱۷] در پاره‌ای مقاطع تاریخی دعوت به جهاد در میان علمای اهل سنّت نیز دیده می‌شود، مانند تشویق ابن‌عساکر (متوفی ۵۷۱) به جهاد در جریان جنگهای صلیبی، با گردآوری چهل حدیث در این باره. [۱۱۸]
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: جـهــاد جـــانـی،مـالـی و زبـانـی
