حوزه علمیه تهران(2)
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: حوزه علمیه قم ، مشهد ، اصفهان ، تهران ، ری ،نجف...
اساتید مشهور عصر قاجار
- محمد جعفر استرآبادی معروف به شریعتمدار، از مراجع بزرگ شهر، کتاب موائدالعوائد را در قواعد اصولی در چهل هزار سطر و موالید الاحکام را در احکام فقهی بر پایه مذهب شیعه و چهار مذهب فقهی معروف اهل سنّت نوشت.[۴۹]
- فرزند محمدجعفر استرآبادی، شیخ علی استرآبادی، از شاگردان شیخ مرتضی انصاری و صاحب جواهر، نیز از فحول فقهای تهران بود که آقابزرگ افزون بر هفتاد اثر او را برشمرده است.[۵۰]
- فرزند علی بن محمدجعفر شریعتمدار، عبدالنبی استرآبادی (متوفی ۱۳۴۰) نیز از فقیهان و مراجع تهران بود.[۵۱]
- محمد حسن آشتیانی (متوفی ۱۳۱۹) و فرزندان وی نیز از استادان فقه و اصول حوزه تهران بودند. وی از شاگردان خاص شیخ انصاری و نخستین عالمی بود که به طور گسترده‌اندیشه‌های اصولی شیخ مرتضی انصاری را در ایران نشر داد[۵۲] و احتمالا از همین رو وی ناشر اصول فقه به سبک نوین در تهران شمرده شده است.[۵۳] حلقه درس وی یکی از گسترده‌ترین و پربارترین حلقه‌های درسی حوزه تهران بود و صدها فقیه و مجتهد در درس او شرکت می‌کردند.[۵۴]
- حاج میرزا ابوالقاسم کلانتر تهرانی نیز یکی دیگر از شاگردان برجسته شیخ انصاری و نویسنده تقریرات درس اصول او بود که در تهران کرسی تدریس مهمی داشت.
- فرزند حاج میرزا ابوالقاسم کلانتر، حاج میرزاابوالفضل تهرانی نیز در سیاق همین فقیهان بزرگ درخور ذکر است.
- از فقهای بزرگ دیگر این دوره باید از آخوند ملاکاظم (متوفی ۱۲۷۲)،[۵۵] حاج ملا علی کنی و ملا نظر علی طالقانی (متوفی ۱۳۰۶) نام برد.
- از دیگر مدرّسان برجسته فقه و اصول، سید عبدالکریم لاهیجی (متوفی ۱۳۲۳) شاگرد برجسته مرتضی انصاری بود که پس از بازگشت از نجف با تأکید شیخ انصاری و پی گیریهای حاج ملاعلی کنی، به تدریس در مدرسه مروی مشغول شد.
- سیدابراهیم بن سیدعلی اصغر حسینی تهرانی، شاگرد میرزای شیرازی، و فرزندش سیدمحمدصادق تهرانی نیز از مدرّسان برجسته فقه بودند.[۵۶]
- شیخ فضل الله نوری (متوفی ۱۳۲۷)، از شاگردان میرزای شیرازی در سامرا، مدرّس برجسته و فقیه صاحب نظر حوزه تهران بود. مجلس درس او سخت مورد استقبال و مایه مباهات شاگردان او بود و مجتهدان بسیاری پای درس او می‌نشستند.[۵۷]
- از مراجع و فقهای معاصرِ شیخ فضل اللّه نوری، سید جمال الدین افجه ای (متوفی ح ۱۳۳۰) بود که سپیده دمان در خانه خود تدریس می‌کرد و پدر آقا بزرگ طهرانی نیز تبرکاً در این جلسات حضور می‌یافت.[۵۸]
- شیخ عبدالنبی نوری نیز مدرّس برجسته فقه و اصول بود و برخی او را در دانش‌های عقلی و نقلی اعلم علما در شهر تهران شمرده‌اند.[۵۹]
- شیخ محمدرصا تنکابنی (متوفی ۱۳۴۵ش) از شاگردان سید محمد کاظم یزدی و آخوند خراسانی، پس از بازگشت از نجف به تدریس فقه و اصول در سطح و خارج پرداخت. در حوزه تهران چنین شهره بود که او آرا و سخنان تازه اصولی آخوند خراسانی را به ایران آورده است.[۶۰] وی یکی از چهار روحانی بزرگی بود که در دوره اعمال فشار بر عالمان دینی و ممنوعیت پوشش روحانی، در تهران مجاز به استفاده علنی از لباس ویژه روحانیان بود.
اساتید مشهور عصر پهلوی
- از استادان مشهور و پرفضل فقه و اصول در حوزه تهران در عصر پهلوی، سیدصدرالدین بن حسین جزایری شوشتری (متوفی ۱۳۸۶) از نوادگان سید نعمت الله جزایری بود. وی پس از تحصیلات عالیه در مشهد، نجف و کربلا به تهران آمد و در مسجد بازار عباس آباد به اقامه نماز جماعت و تدریس پرداخت.[۶۱]
- شیخ محمد تقی آملی (متوفی ۱۳۹۱/۱۳۵۰ش)، شاگرد شیخ عبدالنبی نوری و میرزا حسن کرمانشاهی در تهران و سپس شاگرد آقاضیاء عراقی و میرزای نائینی و سید ابوالحسن اصفهانی در نجف و نیز بهره‌مند از ارشادات سید علی قاضی طباطبایی، از وجوه علمای جامع تهران در این دوره بود. وی سطح و خارج فقه و اصول و نیز فلسفه تدریس می‌کرد. کتاب مصباح الهدی فی شرح العروةالوثقی از تألیفات فقهی مشهور اوست.[۶۲]
- از فقهای بزرگ و صاحب رساله تهران در دوره پهلوی دوم، سید احمد خوانساری (متوفی ۱۳۶۳ش) برآمده از حوزه‌های اصفهان، نجف و قم و از برجسته‌ترین شاگردان حائری در اراک و قم بود. وی در دوره مرجعیت عامه آیت الله بروجردی و با نظر ایشان در ۱۳۳۰ش، از قم به تهران آمد. حلقه درس فقه و اصول او در مسجد سیدعزیزاللّه بازار، که پیش نماز آن نیز خود او بود، تشکیل می‌شد و فضلای بسیاری در درس او شرکت می‌کردند. کتاب جامع المدارک فی شرح مختصرالنافع از تألیفات پرارزش اوست.[۶۳]
و متاخرترین مرجع تقلید ساکن تهران آیت الله آقا مجتبی تهرانی بود.
تفسیر
فعالیت‌های حوزه تهران در زمینه تفسیر قرآن، چندگونه نمودار شده است: تألیف کتابهای تفسیر، تدریس علم تفسیر و علوم قرآنی برای طلاب، و تشکیل جلسات عمومی تفسیر قرآن که مردم عادی هم امکان استفاده از این جلسات را داشته‌اند.
- سابقه توجه به تفسیر قرآن در حوزه تهران به نخستین دهه‌های تشکیل این حوزه می‌رسد. مولی محمد رضا همدانی (متوفی ۱۲۴۷) تفسیری به نام الدّر النظیم فی تفسیرالقرآن الکریم داشته است.[۶۴]
- محمدجواد استرآبادی شریعتمدار از مدرّسان و مفسران پرکار حوزه تهران بود. برخی از آثار قرآنی او عبارتاند از: دلائل المرام فی تفسیر آیات الاحکام.[۶۵] حاشیه بر تفسیر بیضاوی،[۶۶] مظاهرالاسرار، و مشکلات القرآن.[۶۷] فرزندش شیخ علی شریعتمدار نیز چندین اثر تفسیری دارد.[۶۸]
- میرزا محمد علی دربندی، مشهور به کاظم بگ هم تفسیری موسوم به مفتاح کنوزالقرآن (سنپترزبورگ ۱۲۷۶) در کشف آیات قرآن داشته که آن را به نام ناصرالدین شاه نوشته است.[۶۹]
- شیخ مولی آقا تهرانی (زنده در ۱۲۹۴) از مفسران حوزه تهران بود. کتاب مفصّل البیان فی علم القرآن از آثار اوست. این کتاب ترجمه و شرح مجمع البیان ابوعلی طبرسی است.[۷۰]
- حاج ملا علی کنی نیز کتاب ایضاح المتشابهات را در مشکلات تفسیر قرآن نوشت. در همین زمینه ملا محمدتقی کاشانی (متوفی ۱۳۲۱) نیز کتاب توضیح الآیات را تألیف کرد.[۷۱]
- در همین سالها، سید محمدعلی شاه عبدالعظیمی (متوفی ۱۳۳۴) کتاب منتخب التفاسیر را تألیف کرد.[۷۲]
- شیخ محمود تهرانی نیز کتاب خلاصةالتفاسیر (تهران ۱۳۵۲) را نوشت. وی در صفحه مقابلِ هر صفحه از آیات قرآن، تفسیر آن را درج کرد[۷۳] که کاری نو به شمار می‌رفت.
- سید علی لاریجانی حائری (متوفی ۱۳۵۳) از شاگردان میرزای شیرازی، در ۱۳۱۲، تفسیری به فارسی به نام مُقْتَنَیات الدُرَر و مُلْتَقَطات الثَّمَر نوشت که در دوازده مجلد در سالهای ۱۳۷۷۱۳۸۱ به چاپ رسید.[۷۴]
- در همین سالها، جعفر لنکرانی (متوفی ۱۳۲۲)، شاگرد میرزای نائینی، و میرزا احمد یمنی (متولد ۱۳۲۰) نیز جلسات درس تفسیر داشتند.[۷۵]
- آیت الله محمدعلی شاه آبادی (متوفی ۱۳۶۹) نیز از علمای قرآن پژوه تهران بود و کتاب القرآن و العترة از آثار قرآنی اوست.[۷۶]
- میرزامحمدمهدی الهی قمشه ای (متوفی ۱۳۹۳)، افزون بر تدریس حکمت و فلسفه، درس تفسیر قرآن نیز داشت.[۷۷] وی حواشی سودمندی بر تفسیر ابوالفتوح رازی نوشته است.[۷۸]
- میرزا ابوالحسن شعرانی (متوفی ۱۳۹۳/ ۱۳۵۲ش) نیز علاوه بر تدریس فقه، کلام و علوم دیگر، قرآن پژوه برجسته حوزه تهران بود. وی علاوه بر جلسات تفسیر، که متن آن مجمع البیان بود، در حوزه‌های گوناگون علوم قرآنی چون شرح مفاهیم و احیای آثار قرآنی کوشش‌های فراوانی کرده است. مهمترین کار او در این زمینه تصحیح کتاب تفسیر ابوالفتوح رازی و نوشتن تعلیقات بر آن و تألیف نثر طوبی در شرح واژه‌های قرآنی بوده است.
- سید محمدکاظم عصار تهرانی (متوفی ۱۳۹۴/ ۱۳۵۳ش) دیگر استاد حکمت حوزه تهران نیز مطالعات قرآنی فراوانی داشته و تفسیر سوره حمد وی به عنوان «تفسیر قرآن کریم» که در فاصله ۱۳۱۵۱۳۱۷ش صورت گرفته در مجموعه آثار عصار به همت سید جلال الدین آشتیانی به چاپ رسیده است.[۷۹]
- دیگر مفسر برجسته حوزه تهران، سیدکاظم گلپایگانی از شاگردان مبرّزِ حائری بود.[۸۰]
برگزاری جلسات تفسیر در حوزه تهران
از جلسات تفسیر قرآن که در دهه‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی (۱۳۵۷ش) در دانشگاه‌ها و مساجد برای استفاده عام‌تر برگزار می‌شد، جلسات تفسیر مرتضی مطهری (شهادت ۱۳۵۸ش) و سید محمود طالقانی (متوفی ۱۳۵۸ش) بود. در همین سالها میرزا محمد ثقفی (متوفی ۱۴۰۵)، از شاگردان عبدالکریم حائری یزدی و سید ابوالحسن اصفهانی، تفسیری فارسی به نام روان جاوید نوشت.
دانش‌های دیگر
در حوزه تهران، مانند بسیاری از حوزه‌های علمی شیعی، در کنار علوم مختلف دینی، دانش‌های کاربردی مانند طب، ریاضیات، جبر، مقابله و هیئت نیز تدریس می‌شده است.
- یکی از مدرّسان برجسته ریاضی ملا علی محمد اصفهانی، معروف به غیاث الدین جمشید ثانی (متوفی ۱۲۹۳) عالم و ریاضی دان برجسته حوزه اصفهان، بود که در ۱۲۷۴ به دعوت علی قلی میرزا اعتضادالسلطنه، وزیر علوم، برای تدریس ریاضی در دارالفنون به تهران آمد. او در موضوعات خواص اعداد، لگاریتم و کیمیا کتاب‌هایی نوشت. تکملةالعیون او در جبر و مقابله مشهور است.[۸۱]
- میرزا لطف علی صدرالافاضل (متوفی ۱۳۱۰)، دانش آموخته مدرسه سپهسالار و شاگرد ابوالحسن جلوه و شیخ علی نوری، در هندسه و اسطرلاب و نجوم مهارت داشت.[۸۲]
- ابوالقاسم نائینی معروف به سلطان الحکماء (۱۲۴۵۱۳۲۲) در مدرسه دارالفنون طب تدریس می‌کرد. نائینی پزشک ویژه ناصرالدین شاه نیز بود و کتابی نیز به نام ناصرالملوک در طب نوشت.[۸۳]
- میرزا محمد جواد نهاوندی (متوفی ۱۳۳۲ یا ۱۳۳۴)، مشهور به جهان بخش، از علمای هَیوی و ریاضی دان به شمار می‌رفت. وی در فقه و اصول شاگرد میرزا محمدحسن آشتیانی، و در ریاضیات شاگرد میرزاعبدالرحیم نهاوندی بود. وی که چند سالی مسئولیت تنظیم و تهیه تقویم را برعهده داشت، صاحب تألیفاتی نیز در اعداد، نجوم و زیج بوده است.[۸۴]
- میرزا ابراهیم زنجانی (متوفی ۱۳۵۱)، فقیه، حکیم و ریاضی دان، شاگرد میرزا محمد حسن آشتیانی در علوم نقلی و شاگرد میرزا ابوالحسن جلوه در علوم عقلی و استاد ریاضیات بود و در مدارس امامزاده زید و منیریه تدریس می‌کرد. وی علاوه بر تألیف چند کتاب در ریاضیات و فقه، کتابی نیز در ردّ فرقه بابیه نوشت و سالهای پایانی را در زنجان سپری کرد.[۸۵]
- میرزا محمدطاهر تنکابنی (متوفی ۱۳۶۰/ ۱۳۲۰ش)علاوه بر علوم عقلی و نقلی در علوم ریاضی و طب تبحر داشت و چندین دوره کتاب قانون را تدریس کرد و حواشی مفیدی بر آن نوشت.[۸۶]
- سید حسن طبیب چپرسری (متوفی ۱۳۶۰) دانش آموخته محضر جلوه و سیدمحمدتقی تنکابنی در طب چیره دست بود و به زبانهای عربی و فرانسه تسلط داشت، کتاب الامراض، و علم شیمی یا صنایع شیمی، از تألیفات اوست.[۸۷]
- میرزا حبیب الله عراقی تهرانی، مشهور به ذوالفنون تهرانی (متوفی ۱۳۶۷) از شاگردان میرزا حبیب اللّه رشتی و فاضل شربیانی و میرزا خلیل تهرانی، استاد ریاضیات بود و در جبر و هندسه و هیئت و اسطرلاب تبحر بسیار داشت و محمدحسین کیشوان، شیخ محمد سماوی، شیخ اسماعیل تهرانی و شیخ ابوالحسن شعرانی از شاگردان او به شمار می‌روند.[۸۸]
- شیخ محمدتقی آملی، کتابهای خلاصةالحساب شیخ بهائی، فارسی هیأت قوشچی، شرح چغمینی و شرح بیست باب مظفر و تحریر اقلیدس را در گروه کتابهای درسی دوران تحصیلِ خود برشمرده است[۸۹] میرزا مهدی آشتیانی (متوفی ۱۳۷۲) و میرزا احمد آشتیانی (متوفی ۱۳۹۵) نیز در علم ریاضیات استاد بودند.
- ابوالحسن شعرانی نیز استاد طب قدیم و ریاضیات بود و به سفارش سید حسن مدرس در مدرسه سپهسالار تدریس ریاضیات می‌کرد و کتاب قانون بوعلی و شرح اسباب در طب قدیم از کتب تدریسی او بود. حسن حسن زاده آملی طب و نجوم قدیم را از وی آموخته است.[۹۰]
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: حوزه علمیه قم ، مشهد ، اصفهان ، تهران ، ری ،نجف...
تاريخ : دوشنبه ۱۳ مهر ۱۳۹۴ | 13:38 | تهيه وتنظيم توسط : حُجَّةُ الاسلام سیدمحمدباقری پور |
