چه کسی نخستین اداره ی پلیس ایران را تاسیس کرد؟
قدس انلاین_مصطفی لعل شاطری: در فاصله سال های 1277 تا 1287 هجری قمری، به دلیل بروز قحطی در تهران و متعاقب آن شیوع بیماری وبا، نخستین بحران سیاسی و اقتصادی دو قرن اخیر ایران شکل گرفت و روز هفدهم شعبان سال 1277، هنگامی که شاه از شکار برمی گشت، مردم شهر که از گرسنگی به ستوه آمده بودند راه وی را سد کردند و در مقابل چشمانش به یکی از نانوایی های شهر هجوم بردند.
به گزراش قدس آنلاین روز بعد مردم دوباره به خیابان ها ریختند و شاه که از بالای بام قصر با دوربین به تظاهرات مردم نظاره می کرد، محمود خان نوری (کلانتر وقت تهران) را مورد شماتت و سرزنش قرار داد و از او در مورد علت ناآرامی ها توضیح خواست.نوری که هیچ دلیل قانع کننده ای نداشت، از شاه اجازه خواست تا تظاهرات را سرکوب کند که این تقاضایش مورد موافقت قرار گرفت و دقایقی بعد گروهی از فراشان و گماشتگان حکومتی به اشاره و دستور وی مردم عصبانی و ناراضی را مورد حمله قرار دادند و طی این تهاجم گروهی مضروب و مجروح شدند و کار اعتراض مردم بالا گرفت.
ناصرالدین شاه که از این وضع شدیداً برآشفته بود، کلانتر تهران را فراخواند و دستور داد ریشش را تراشیدند و وی را به چوب فلک بستند و بعد او را برهنه ساخته و به وسیله طناب در کوچه و بازار بر روی زمین کشیدند و سرانجام بدن بیجانش را به دار آویختند و سه روز در بالای دار بود. و به دنبال اعدام کلانتر، هر روز گروهی از کدخدایان محلات تهران را تنبیه می کردند و این مسأله تا حدودو باعث تخفیف ناآرامی ها شد و به دنبال این مسایل، تصمیماتی برای بهبود وضع نان اتخاذ گردید.
ایجاد اداره پلیس
بعد از بلوای نان در تهران، ناصرالدین شاه که متوجه شده بود با نیروهای انتظامی موجود قادر به سرکوب کامل مردم در شرایط اضطراری نیست، به صرافت ایجاد یک ارگان متشکل تر افتاد و ضمن دومین سفر خود به فرنگستان «آنتوان کنت دومونت فرت» اتریشی را برای تأسیس اداره پلیس به ایران دعوت کرد. محمد حسن خان اعتمادالسلطنه در کتاب مأثرالاثار خود، پیرامون این موضوع نوشته است: «این اداره (منظور اداره ی پلیس است) در دولت های مغرب زمین و ینگه دنیا اهمیت زیادی دارد. حتی در انگلیس اگر کسی بر پلیس تجری کند و تجاسر ورزد واجب القتل است و چنانکه در سفرنامه فرنگستان تصریح شده: چون موکب مسعود صاحبقران از سفر ثانی فرنگ مراجعت گزید، کنت دومونت فرت را که مستخدم گردیده بود بفرمود تا این اداره را در نهایت اهتمام، مشتمل بر کثرت و ازدحام تشکیل داد و با اسلحه خاص و مبلوس مخصوص- بر آیین اروپا- آراست و اینک شغل شحنگی شهر و پاس بیوتات و اسواق دارالخلافه با این گروه انبوه می باشد و الحق در سد طریق سرقت و حفظ نظام عام، این اداره را مدخلیتی تام و تمام است و فی الحقیقه بندگان شهریار جهاندار شطر (پاره- نیمه)ی از قدرت خویش را بدرقه ی این کار قرار داده اند...»
امین الدوله نیز در خاطرات سیاسی خود، ضمن بررسی نتایج سفر دوم ناصرالدین شاه به اروپا، در تشریح ایجاد اداره پلیس تهران نوشته است:
«در وین، پایتخت اتریش از وضع پلیس و احتساب شهری هم گفتگو شده بود. پس از ورود شاه به تهران، چندی نگذشت که ارباب مناصب نظامی اتریش رسیدند و همچنین یک سرهنگ و چند صاحب منصب جزء از پطرزبورغ (پترزبورگ) برای تربیت افواج قزاق آمدند. به فاصله چند ماه، شخصی با عیال و اطفال خردسال خود وارد تهران شد و از کنت گرونویل که در خاک اتریش مهماندار شاه بود، سفارشی در دست داشت و خود را نزد سپهسالار کنت دومونت از اهالی ناپل معرفی کرد و خدمت پلیس تهران را تعهد نمود.
شاه، توسط امین الملک در مجلس وزرا، تعیین محل مرسومات اتریشی ها و قزاق ها و اداره ی پلیس را از محل خرج های غیرلازم خواست. مستوفی الممالک (صدر اعظم وقت) و سپهسالار از دوایر کشوری و لشکری فقراتی را استخراج و این هزینه های تازه- بی تفاوت مأخذ- در خرج معمول دولتی گنجید و شروع به اجرا شد...»
کنت دومونت فرت، در همان روزهای نخستین ورودش به تهران، طی گزارشی به اطلاع ناصرالدین شاه رساند که قادر است با چهارصد نفر پلیس پیاده و شصت نفر پلیس سوار امنیت تهران را به بهترین نحو ممکن تأمین کند و پس از تدارک مقدمات کار، در روز شانزدهم ذیقعده ی سال 1295 نخستین تابلوی شهربانی تهران بر بالای سر در عمارتی واقع در میدان توپخانه (محل فعلی اداره پلیس) نصب گردید.
مضمون این تابلو عبارت بود از: «اداره جلیله پلیس دارالخلافه و احتسابیه» در روز افتتاح اداره پلیس تهران، ناصرالدین شاه در مراسمی که به همین مناسبت برگزار شده بود شرکت کرد و به این ترتیب، تهران رسماً دارای پلیس شد.
در بدو امر، اداره جدید وظایف شهربانی و شهرداری را به طور توأمان انجام می داد و از نظر سلسله مراتب اداری زیر نظر کامران میرزا (پسر شاه، نایب السلطنه و حاکم تهران) بود. اما کنت دومونت، در مدتی کوتاه در مقام شهربان و شهردار تهران تا حدود زیادی اختیارات کامران میرزا را محدود کرد و همین مسأله موجبات نارضایی وی از ایجاد اداره پلیس در تهران را فراهم ساخت.
یک سال بعد، کنت قوانینی را که بعدها به «کتابچه قانون کنت» معروف شد به شاه پیشنهاد کرد که مورد تصویب قرار گرفت و مدتی بعدتر اداره پلیس به صورت وزارت نظمیه درآمد و چهره تازه ای به خود گرفت و صاحب تشکیلات و دوایر ثابتی شد.
