پیاده ‌رَوی اَرْبَعین یا راهپیمایی اربعین از آیین‌های شیعی

پیاده ‌رَوی اَرْبَعین یا راهپیمایی اربعین

از آیین‌های شیعی که در روزهای منتهی به ۲۰ صفر اربعین حسینی به ‌طرف کربلا و با هدف زیارت اربعین برگزار می‌شود. این پیاده ‌روی از نقاط مختلف عراق و برخی شهرهای ایران انجام می‌شود. بیشتر زائران ایرانی و زائران کشورهایی مانند پاکستان، از مسیر نجف به کربلا (حدود ۸۰ کیلومتر) پیاده ‌روی می‌کنند. در طول مسیرهای راهپیمایی، جایگاه‌هایی برای پذیرایی از زائران وجود دارد که موکب خوانده می‌شود.

در زمان حکومت صدام حسین، محدودیت‌هایی در اجرای این مراسم اعمال شد؛ ولی با سقوط حزب بعث عراق در سال ۲۰۰۳م/۱۳۸۲ش، این مراسم احیا شد و هرساله علاوه بر شیعیان عراق، شیعیان کشورهای دیگر به‌ویژه ایران نیز به راهپیمایی اربعین می‌پیوندند. بنابر گزارش‌ها، علاوه بر شیعیان، گروه‌هایی از اهل‌سنت، مسیحیان، ایزدیان و دیگر مذاهب نیز در پیاده‌روی اربعین حضور می‌یابند.

در سال‌های اخیر، میلیون‌ها نفر در این راهپیمایی شرکت می‌کنند؛ به ‌نحوی که این رویداد را بزرگترین گردهمایی سالانهٔ مذهبی در جهان دانسته‌اند. درباره تعداد حاضران در این راهپیمایی‌، آمارهایی بین دوازده میلیون تا بیش از بیست میلیون نفر بیان شده است. به گزارش عتبه عباسیه آمار زائران سال ۱۴۰۲ش بیش از ۲۲ میلیون نفر و تعداد زائران سال ۱۴۰۳ش بیش از ۲۱ میلیون نفر بود.

توصیه به زیارت اربعین

بر پایه حدیثی از امام حسن عسکری علیه السلام ، زیارت اربعین از نشانه‌های مؤمن معرفی شده است.[۲] برخی عالمان، این حدیث را دلیل بزرگداشت اربعین دانسته ‌اند.[۳] علامه مجلسی درباره وجه استحباب اربعین گفته است با اینکه مشهور میان علما این است که سبب استحباب، بازگشت اسیران کربلا به کربلا و ملحق کردن سرهای شهدا به بدن‌هایشان توسط امام سجادعلیه السلام‌ است؛ اما بازگشت اسرا به کربلا در اربعین اول بعید است؛ ازاین‌رو شاید وجه استحباب زیارت اربعین، زیارت جابر بن عبدالله انصاری به عنوان نخستین زائر قبر امام حسین(ع) یا آزادی اسیران کربلا از اسارت و زندانی در این روز باشد.[۴]

همچنین زیارت‌نامه ‌‌ای برای روز اربعین از امام صادق علیه السلام نقل شده است.[۵] شیخ طوسی در تهذیب الاحکام [۶] و مصباح المتهجد [۷] و شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان،[۸] این زیارت‌ نامه را با عنوان «زیارت اربعین» نقل کرده‌ اند.

تاریخچه

به گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربعین از زمان امامان معصوم علیه السلام در بین شیعیان رایج بوده است. سید محمدعلی قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء، زیارت امام حسین در روز اربعین را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنی‌امیه و بنی‌ عباس نیز به این حرکت پایبند بوده‌ اند.[۹]

گفته شده سنت پیاده‌روی در دوره شیخ انصاری (۱۲۱۴–۱۲۸۱ق) رایج بود و بسیاری از علما با پای پیاده به کربلا می‌رفتند؛ اما این سنت در زمان میرزا حسین نوری فراموش شده بود و او آن را احیا کرد. محدث نوری مسیر نجف تا کربلا را با شاگردان و همراهان خود در طول سه روز طی می‌کردند.[۱۰] نویسنده کتاب ادب الطف در گزارشی از مراسم اربعین در کربلا، اجتماع در این مراسم را به اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و به حضور هیئت‌های عزاداری در آن اشاره کرده که برخی به ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه می‌خوانده ‌اند. ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمیعت راهپیمایان اربعین را بیش از یک میلیون نفر تخمین زده است.[۱۱]

ممنوعیت راهپیمایی در دوره صدام

در اواخر قرن ۱۴ قمری حزب بعث عراق، با برگزاری مراسم راهپیمایی اربعین مخالفت کرد و گاه با راهپیمایی‌کنندگان با خشونت رفتار می‌شد. این مسئله موجب کم‌رونق شدن این مراسم گردید. گفته شده آیت‌الله سید محمد صدر در دوره‌ای، پیاده‌روی به کربلا را واجب اعلام کرده بود.[۱۳]

زائران عراقی از شهرهای خود به سمت کربلا حرکت می‌کنند؛ اما اکثر زائران ایرانی و نیز زائران کشورهایی مانند پاکستان[۶۴] که از طریق ایران وارد عراق می‌شوند مسیر نجف تا کربلا را برای پیاده ‌روی انتخاب می‌کنند. مسافت پیاده ‌روی در مسیر اصلی حدود ۸۰ کیلومتر است که معمولا حدود دو الی سه روز طی می‌شود. تعداد ۱۴۵۲ ستون در مسیر نجف به کربلا وجود دارد.[۶۵]

همچنین برای نجف به کربلا راه دیگری وجود دارد که به طریق العلماء یا «طریق الفرات» مشهور است و برخی از زائران اربعین از این مسیر خود را به کربلا می‌رسانند. طریق العلماء از میان نخلستان‌های کنار فرات می‌گذرد و مسافت آن ۸۹ کیلومتر است. از گذشته علمای نجف برای پیاده ‌روی اربعین از این مسیر استفاده می‌کردند.[۶۶] .

مسیر بغداد کاظمین -مسیب- کربلا و مسیر حله - طویریج - کربلا نیز از دیگر مسیرهای پیاده ‌روی اربعین است؛ البته بیشتر عراقی‌ها از این دو مسیر استفاده می‌کنند. بیشتر موکب‌ها نیز متعلق به عراقی‌هاست.[۶۷]

پیاده‌ روی از شهرهای ایران

برخی زايران پیاده‌ روی خود را از شهرهای ایران آغاز می‌کنند. مشایة الاهواز نام کاروانی است که از اهواز پیاده ‌روی خود را آغاز می‌کنند و در طول مسیر مردم شهرها و روستاهای مختلف به آن می‌پیوندند.[۶۸] تعداد افراد این کاروان که حرکت خود را از پنجم صفر آغاز می‌کند، گاه به بیش از چهل هزار نفر می‌رسد.[۶۹]

برخی مردم از مناطق دیگر ایران مانند برخی شهرهای استان بوشهر در ایران نیز به سمت کربلا پیاده‌روی را انجام می‌دهند.[۷۰]

آداب و رسوم

پیاده‌روی اربعین در عراق، با آداب و آیین‌هایی همراه است؛ ازجمله هوسه‌خوانی و پذیرایی از زائران توسط عشایر حاشیه رود فرات.

هوسه‌خوانی: از آداب و رسوم عراقی‌ها در مسیر رفتن به کربلا در روز اربعین هوسه‌ خوانی است؛ هوسه به قصاید ویژه قبایل عربی جنوب عراق گفته می‌شود. این اشعار بیان‌کننده قهرمانی و شجاعت است و برای برانگیختن عزم مردان جهت انجام کارهای سخت و بزرگ استفاده می‌شود. پس از خواندن شاعر، حاضران یک بیت از آن را تکرار کرده و حلقه ‌وار حرکت می‌نمایند.[۷۱]

شروع مراسم: آیین عزاداری از پنج روز مانده به اربعین با ورود کاروان شبیه‌خوانی آغاز می‌شود. پس از آن دسته‌ های سینه ‌زنی و زنجیرزنی وارد شده و مراسم اصلی در روز اربعین دو ساعت گذشته از ظهر آغاز می‌شود. زائران، نزدیکِ در ورودی حرم امام حسین علیه السلام ایستاده و درحالی که بر سینه ‌های خود می‌زنند، مرثیه ‌ای را می‌خوانند و تکرار می‌کنند و در پایانِ سینه ‌زنی دست‌ها را به ‌نشانه سلام و تحیت بالا می‌برند.[۷۲]

پذیرائی از زوار: عشایر حاشیه رود فرات در ایام مراسم پیاده ‌روی چادرهای بزرگی در مسیر پیاده ‌روی بر پا می‌کنند که به آنها موکب یا مُضیف می‌گویند و زائران را برای پذیرایی و استراحت در آنها جای می‌دهند.[۷۳] اجتماعات مذهبی عراق، موکب‌های بسیاری برپا می‌کنند و رایگان به زائران خدمات می‌دهند. مدیریت موکب‌ها به‌شکل مردمی و مستقل از دولت انجام می‌شود.[۷۴]

به گفته دبیر کمیته مشارکت‌های مردمی، اسکان و تغذیه ستاد اربعین، در مراسم پیاده ‌روی، عراقی‌ها ۴۰ هزار موکب و ایرانی‌ها ۲۰۰۰ موکب برپا می‌کنند.[۷۵] براساس گزارش مسئول بخش موکب‌ها، در سال ۱۴۰۱ش در شهر کربلا بیش از دوازده هزار موکب برپا شده بود.[۷۶]

پیاده‌روی جاماندگان اربعین

هر سال در ایام اربعین مراسمی در شهرهای مختلف ایران به نام جاماندگان اربعین برگزار می‌شود.[۷۷] در این مراسم افرادی که نتوانسته ‌اند در پیاده ‌روی اربعین آن سال در کشور عراق حاضر شوند، مسیر تعیین‌شده ‌ای را به صورت پیاده طی می‌کنند.[۷۸] این مراسم در کشورهای عراق،[۷۹] پاکستان[۸۰] و افغانستان [۸۱] نیز برگزار می‌شود.

ویزا نمی‌خواهد بیا! در مرزها غوغاست - محمد موحدی مهرآبادی

از مرز مهران تا نجف ، هر جا که موکب هست - دور و برش جمعیتی شوریده سر پیداست... این موج جمعیت خروشی پشت سر دارد - این قطره قطره، جمع گردد،وانگهی دریاست... این راهپیمایی که ملیون ها نفر دارد - میعادگاه وارثان داغ عاشوراست... این راهپیمایی فقط یک راه رفتن نیست - آماده باش عاشقان یوسف زهراست... از این ستون تا آن ستون بوی فرج آید - من مطمئنم منجی موعود در اینجاست... گفتم از اول ...تا به آخر حرف من این است - زائر تماشا کن ...تماشا ...اربعین زیباست.[۸۴]