احتکار،گرانفروشی،کم فروشی،غش

احتکار در قرآن

علمای اهل سنت به آیه ۲۹ سوره نساء در زمینه حرمت احتکار استدلال کرده‌اند: “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ” و بیان کرده‌اند که اکل مال به باطل عبارت است از هر روشی که مالی را به مصرفی برسانند که خدای تعالی اجازه نداده و یااز آن نهی کرده باشد، مانند دغل بازی (غش در معامله) و رشوه و قمار و احتکار[4] ولی با توجه دقیق به آیه شریفه معلوم می‌شود که این آیه درصدد بیان حرمت معاملات غیر شرعیه است و ربطی به حرمت احتکار ندارد. چون احتکار عملی است که معمولا قبل از معامله و داد و ستد انجام می‌گیرد و محتکر برای اینکه سود بیشتری در معامله ببرد، اشیاء را احتکار و جمع آوری کرده و سپس به دلخواه خود و هر وقت که خواست، آنها را می‌فروشد. ولکن آیه شریفه به قرینه کلمه “بینکم” (که حاکی از این است که آیه شریفه از حالتی نهی می‌کند که این حالت بین بیش از یک نفر محقق می‌شود، در حالی که احتکار به وسیله یک نفر هم تحقق پیدا می‌کند) و همچنین جمله الا ان تکون تجاره عن تراض (که تجارت کردن از روی رضایت طرفین، از جمله قبلی استثناء شده است، پس جمله قبلی هم مربوط به تجارت و معامله خواهد بود) ناظر به معاملات غیرشرعی است یعنی معاملاتی که اجتماع بشری را از رسیدن به سر منزل سعادت و خوشبختی مانع بوده و او را به مهلکه فساد و تباهی سوق می‌دهد، مثل ربا و قمار و معاملات غرری و در قالب عبارت فنی و فقهی می‌توان گفت که حرف “باء” در کلمه “بالباطل” یا از برای سببیت است، یعنی اموال خود را به وسیله اسباب - عقود و ایقاعات - باطله، مثل ربا و قمار و غیره رد و بدل نکنید، چون هر چند که قمار و ربا و دیگر اسباب باطله می‌تواند پیش عرف سبب و علت انتقال بوده و عرف این چنین انتقالاتی را به رسمیت بشناسد، ولکن از دید شرعی باطل و حرام بوده و نمی‌تواند عامل انتقال اموال باشد و یا از برای مقابله: یعنی اموال خود را در موقع خرید و فروش در مقابل اشیائی که از نظر شرعی مالکیت ندارند نفروشید، مثل مشروبات الکلی و گوشت خوک و امثال اینها، چون از نظر شرعی مالکیت ندارند و نمی‌توان در ازای آنها پول پرداخت کرد، پس آیه شریفه بنابراین فرض از پرداخت پول در مقابل اشیا بی ارزش - از نظر شرعی - نهی می‌کند.

وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ (سوره همزه، آیه ۱و2.) وای بر هر نکوهشگر عیب جوی، آنکه مالی را گرد آورده و می‌شمارد.

أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ (سوره تکاثر، آیه ۱و2.) شما را فزونی جستن (در اموال و نسب) مشغول گردانید، تا اینکه قبرها را زیارت کردید (وارد قبر شدید و دستان از دنیا و زینت‌های او کوتاه شد.) با مراجعه به تفاسیر مختلف و معانی لغوی کلمات آیات معلوم می‌شود که مراد از این دو آیه هم نکوهش جمع آوری و روی هم انباشتن مال و تفاخر زیادی ثروت است.

احتکار از راه های ممنوع کسب در آمد مقالات

احتکار از راه های ممنوع کسب در آمداسلام برای استوار کردن مصالح مردم و برقرار ساختن توازن اجتماعی اقت...

احتکار و مقابله با آن از دیدگاه روایات مقالات

نقد و بررسی: ولکن هر چند که آیه شریفه حرمت گنج اندوزی را بیان می کند، ولی نمی تواند دلیلی بر حرمت اح...

بورس بازی و احتکار مقالات

بورس بازی و احتکاربورس بازی، فعّالیّتی اقتصادی است که به هدف دستیابی به سود از طریق پیش بینی تغییرات...

تأثیر زمان و مکان در کشف موارد احتکار مقالات

این احتمال وجود دارد که اجناس ضروری در آن زمان منحصر به همین موارد بوده که در روایات فوق ذکر شد...

احتکار بلای بزرگ اقتصاد عصر ما مقالات

احتکار از دیدگاه قرآن و روایات

احتکار عبارت است از کاهش دادن یا متوقف کردن جریان توزیع کالا توسط همه یا برخی از فروشندگان به طور موقت. این اقدام فروشندگان با توجه به وضع بازار و به خصوص تقاضای تحریک شده خریداران به منظور بالا بردن قیمت و درآمد حاصل از افزایش قیمت کالا صورت می‌گیرد.

احتکار از دیدگاه قرآن و روایات

دولت جمهوری اسلامی ایران، هر ساله آذوقه گندم یک سال کشور را در سیلوها ذخیره می‌کند. از سوی دیگر به کرات مشاهده می‌شود که برخی اجناس بدون جهت برای مدتی در بازار کمیاب و گاهی نایاب می‌گردد. مثلا بسیار اتفاق افتاده است در حالی که برخی مصالح ساختمانی در بازار یافت نمی‌شود، عده‌ای با مراجعه به دلالان و پرداخت هزینه بیشتر، مصالح مورد نیاز را از بازار سیاه تهیه می‌کنند. برخی محصولات مانند میوه جات فصلی می‌باشند و قیمت آنها پس از گذشت فصل برداشت افزایش می‌یابد، اما علت نوسانات قیمت برخی از محصولات صنعتی، هنگامی که هزینه و میزان واردات و تولیدات داخلی آنها تغییر چندانی نکرده است، روشن به نظر نمی‌رسد.[1] برای تحلیل این پدیده‌ها و تبیین اینکه کدامیک از آنها مصداق احتکار هستند و کدامیک را می‌توان جزو خدمات مفید و مشروع انبارداری به حساب آورد ضروری است ابتدا تعریفی از احتکار ارائه گردد.

نفی احتکار در اقتصاد اسلامی

http://pajoohe.ir/Image.aspx?strFileName=p42635_-301971962.jpg&strItemType=p&numMaxHeight=0&numMaxWidth=0&numItem=42635&strParent=&ResizeMode=Stretch

احتکار از منظر اسلام به لحاظ اینکه قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهد، حرام شمرده شده است. احتکار از مسائلی است که مستقیماً با مصالح جامعه مسلمین مربوط است و جلوگیری از آن از وظایف حکومت اسلامی است. احتکار کننده از سوی حکومت یا مومنان عادل اجبار می‌شود تا کالای خود را به بازار عرضه کند و آن را به فروش برساند. از مهم ترین پایبندی های دادوستد در بینش اسلام، پرهیز از احتکار است. امام صادق (علیه السلام) به نقل رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: «لایحتکر الطعام الاخاطی». خوراک مردم را کسی احتکار نمی کند مگر گناهکار.‌ احتکار از حکر در اصل به معنای حبس کردن است و از این رو گردآوری و حبس کالا به انتظار گرانی آن را احتکار و حکره گویند. بنابراین دو عنصر حبس و انتظار گران شدن در مفهوم لغوی این واژه نهفته است.‌

احتکار در روایات

احتکار از مادۀ «حکر» است، و حکر به معنای ذخیره کردن طعام به امید و انتظار چیزی است. به کسی که این عمل را انجام می دهد «محتکر» گفته می شود.

https://hawzah.net/Image/Question/%D8%A7%D8%AD%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D8%B1.jpg

احتکار و محتكر در روایات

عَنِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله قَالَ : جَاءَنِی جَبْرَائِیلُ مُتَغَیِّرَ اللَّوْنِ فَقُلْتُ یَا جَبْرَائِیلُ مَا لِی أَرَاکَ مُتَغَیِّرَ اللَّوْنِ قَالَ اطَّلَعْتُ فِی النَّارِ فَرَأَیْتُ وَادِیاً فِی جَهَنَّمَ یَغْلِی فَقُلْتُ یَا مَالِکُ لِمَنْ هَذَا فَقَالَ لِثَلَاثِ نَفَرٍ لِلْمُحْتَکِرِینَ وَ الْمُدْمِنِینَ عَلَى الْخَمْرِ وَ الْقَوَّادِین‏ . پیامبر فرمود: روزى جبرئیل بر من نازل شد، و رنگش پریده و حالش دگرگون بود سبب را پرسیدم: گفت: امروز بر دوزخ گذشتم و دره ای را دیدم که پیوسته برافروخته بود، از مالک دوزخ پرسیدم: این عذاب براى کیست؟ گفت: براى سه نفر: محتکران ، شرابخوار، و قوّاد (به هم رساننده ی زن ومرد در زنا ) ( إرشاد القلوب إلى الصواب، جلد‏۱، صفحه ۱۷۴)

وَ قَالَ رسول الله صلی الله علیه وآله : الْمُحْتَکِرُ مَلْعُون‏ ، پیامبر مکرم اسلام فرمودند : کسی که مالی را برای گران شدن نگه دارد ، ملعون است . (بحار الأنوار، جلد ‏۵۹، صفحه ۲۹۲)

وَ قَالَ صلی الله علیه و آله : مَنِ احْتَکَرَ عَلَى الْمُسْلِمِینَ طَعَاماً ضَرَبَهُ اللَّهُ بِالْجُذَامِ وَ الْإِفْلَاس‏ ، هر که خوراکى را بر مسلمانان احتکار کند خدا او را به بیماری خوره و نیز به فقر مبتلا می کند (بحار الأنوار، جلد ‏۵۹، صفحه ۲۹۲)

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : المُحْتَكِرُ مَلْعونٌ .[بحار الأنوار : 62/292 ، كنز العمّال : 9716 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : محتكر، ملعون (به دور از رحمت خدا) است .

عنه صلى الله عليه و آله : المُحتَكِرُ في سُوقِنا كالمُلْحِدِ في كِتابِ اللّه ِ .[كنز العمّال : 9717 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كسى كه در بازار ما دست به احتكار زند به منزله كسى است كه كتاب خدا را انكار كند .

عنه صلى الله عليه و آله : يَقومُ المُحتَكِرُ مَكْتوبٌ بَينَ عَيْنَيهِ : يا كافِرُ ، تَبَوّأْ مَقْعدَكَ مِن النّارِ ! .[. كنز العمّال : 43958 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : در قيامت بر پيشانى محتكر نوشته شده است: اى كافر! جايگاهت دوزخ باد!

عنه صلى الله عليه و آله : بِئسَ العَبدُ المُحتَكِرُ ، إنْ أرْخَصَ اللّه ُ تعالى الأسْعارَ حَزِنَ ، و إنْ أغْلاها اللّه ُ فَرِحَ .[كنز العمّال : 9715.] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بد بنده اى است محتكر ! اگر خداوند متعال قيمتها را كاهش دهد، او اندوهگين مى شود و اگر گران كند شاد مى گردد .

عنه صلى الله عليه و آله : يُحْشَـرُ الحَكّـارونَ و قَتَلَةُ الأنْفُـسِ إلى جَهَنّمَ في دَرَجةٍ .[. كنز العمّال : 9739 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : محتكران و آدم كشان در جهنم هم درجه اند .

الإمامُ عليٌّ عليه السلام : المُحْتَكِرُ مَحرومٌ نِعْمتَهُ .[غرر الحكم : 465 .] امام على عليه السلام : محتكر، از نعمت خود محروم است .

عنه عليه السلام : المُحتَكِرُ البَخيلُ جامعٌ لمَن لا يَشْكُرُهُ ، و قادِمٌ على مَنْ لا يَعْذِرُهُ .[. غرر الحكم : 1842 .] امام على عليه السلام : محتكرِ بخيل براى كسى (وارث) گرد مى آورد كه از او تشكر نمى كند و به سوى كسى (خداوند) مى رود كه عذرش را نمى پذيرد.

عنه عليه السلام : المُحتَكِرُ آثِمٌ عاصٍ .[دعائم الإسلام : 2/35/77 .] امام على عليه السلام : محتكر، گنهكار و عصيانگر است .

نكوهش محتكر

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : المُحْتَكِرُ مَلْعونٌ . [ بحار الأنوار : 62/292 ؛ كنز العمّال : 9716 . ] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : محتكر، ملعون (به دور از رحمت خدا) است .

عنه صلى الله عليه و آله : المُحتَكِرُ في سُوقِنا كالمُلْحِدِ في كِتابِ اللّه ِ . [كنز العمّال : 9717 ]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كسى كه در بازار ما دست به احتكار زند به منزله كسى است كه كتاب خدا را انكار كند .

عنه صلى الله عليه و آله : بِئسَ العَبدُ المُحتَكِرُ ، إنْ أرْخَصَ اللّه ُ تعالى الأسْعارَ حَزِنَ ، وإنْ أغْلاها اللّه ُ فَرِحَ . [كنز العمّال : 9715 ] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : بد بنده اى است محتكر ! اگر خداوند متعال قيمتها را كاهش دهد، او اندوهگين مى شود و اگر گران كند شاد مى گردد .

عنه صلى الله عليه و آله : يُحْشَـرُ الحَكّـارونَ وقَتَلَةُ الأنْفُـسِ إلى جَهَنّمَ في دَرَجةٍ . [كنز العمّال : 9739 . ] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : محتكران و آدم كشان در جهنم همدرجه اند .

عنه صلى الله عليه و آله : مَن جَمعَ طَعاما يَتَربّصُ بهِ الغَلاءَأربَعينَ يَوما فقد بَرِئَ من اللّه ِ وبَرِئَ اللّه ُ مِنهُ . [ بحار الأنوار : 62/292 . ] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هركس خوراكى را به اميد گران شدن چهل روز انبار كند از خداوند برى شده و خدا نيز از او برى و بيزار است .

عنه صلى الله عليه و آله : أيُّما رجُلٍ اشْتَرى طَعاما فكَبسَهُ أربَعينَ صَباحا يُريدُ بهِ غَلاءَ المُسلِمينَ ، ثُمَّ باعَهُ فتَصدّقَ بثَمنِهِ لَم يَكُنْ كَفّارَةً لِما صَنَعَ . [ الأمالي للطوسي : 676/1427 . ]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هركس خوراكى را بخرد و براى اين كه آن را به مسلمانان گران بفروشد چهل روز انبار كند و پس از چهل روز آن را بفروشد و همه درآمد آن را هم صدقه بدهد كفاره گناه او نخواهد شد .

الإمامُ عليٌّ عليه السلام : المُحْتَكِرُ مَحرومٌ نِعْمتَهُ . [غرر الحكم : 465 ] امام على عليه السلام : محتكر، از نعمت خود محروم است .

عنه عليه السلام : المُحتَكِرُ البَخيلُ جامعٌ لمَن لا يَشْكُرُهُ ، وقادِمٌ على مَنْ لا يَعْذِرُهُ . [غرر الحكم : 1842 . ] امام على عليه السلام : محتكرِ بخيل براى كسى (وارث) گرد مى آورد كه از او تشكر نمى كند و به سوى كسى (خداوند) مى رود كه عذرش را نمى پذيرد.

عنه صلى الله عليه و آله : المُحتَكِرُ في سُوقِنا كالمُلْحِدِ في كِتابِ اللّه ِ .[كنز العمّال : 9717 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : كسى كه در بازار ما دست به احتكار زند به منزله كسى است كه كتاب خدا را انكار كند .

نكوهش احتكار

الإمامُ عليٌّ عليه السلام : الاحْتِكارُ داعِيَةُ الحِرْمانِ . [غرر الحكم : 256 ] امام على عليه السلام : احتكار، موجب محروميت است.

عنه عليه السلام : الاحْتِكارُ رَذيلَةٌ .[غرر الحكم : 112 .] امام على عليه السلام : احتكار، رذيلت است .

آن كه چهل روز احتكار كند

رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله : مَن جَمعَ طَعاما يَتَربّصُ بهِ الغَلاءَ أربَعينَ يَوما فقد بَرِئَ من اللّه ِ و بَرِئَ اللّه ُ مِنهُ .[. بحار الأنوار : 62/292 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كس خوراكى را به اميد گران شدن چهل روز انبار كند از خداوند برى شده و خدا نيز از او برى و بيزار است .

عنه صلى الله عليه و آله : أيُّما رجُلٍ اشْتَرى طَعاما فكَبسَهُ أربَعينَ صَباحا يُريدُ بهِ غَلاءَ المُسلِمينَ ، ثُمَّ باعَهُ فتَصدّقَ بثَمنِهِ لَم يَكُنْ كَفّارَةً لِما صَنَعَ .[الأمالي للطوسي : 676/1427 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كس خوراكى را بخرد و براى اين كه آن را به مسلمانان گران بفروشد چهل روز انبار كند و پس از چهل روز آن را بفروشد و همه درآمد آن را هم صدقه بدهد كفاره گناه او نخواهد شد .

عنه صلى الله عليه و آله : مَنِ احْتَكَرَ فَوقَ أربَعينَ يَوما ، فإنَّ الجَنّةَ تُوجَدُ رِيحُها مِن مَسيرَةِ خَمسِمائةِ عامٍ ، و إنّهُ لَحَرامٌ علَيهِ .[بحار الأنوار : 103/89/11 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كس بيش از چهل روز احتكار كند، بوى بهشت ، كه از مسافت پانصد سال به مشام مى رسد ، بى ترديد بر او حرام است .

عنه صلى الله عليه و آله : مَنِ احْتَكَرَ طَعاما علـى اُمَّتـي أربَعينَ يَوما و تَصَدّقَ بهِ لَم تُقْبَلْ مِنهُ .[كنز العمّال : 9720 .] پيامبر خدا صلى الله عليه و آله : هر كس خوراكى را بر امت من چهل روز احتكار كند ، اگر همه آن را هم صدقه بدهد، از او پذيرفته نشود .