کلید گشایش آسمان / وعده قرآن برای آسمانی پرباران، تنها یک شرط دارد؛ استغفار

«یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا» این وعده الهی در قلب سوره نوح، تنها پس از یک شرط می‌آید: «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ». این پیوند، نه یک استعاره ادبی، بلکه حقیقتی است که در سیره عملی ائمه هدی(ع) زنده شده است.

زمان مطالعه: ۴ دقیقه

«یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا» این وعده الهی در قلب سوره نوح، تنها پس از یک شرط می‌آید: «اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ». این پیوند، نه یک استعاره ادبی، بلکه حقیقتی است که در سیره عملی ائمه هدی(ع) زنده شده: جایی که خشکسالی، نه فقط با سد و لوله، بلکه با پاکی نیت، عدالت در مصرف و بازگشت به مرزهای الهی پاسخ داده شد. در روزگاری که بحران آب، مرز فناوری و طبیعت را در هم می‌کند، شاید عمیق‌ترین راه‌ حل، جایی باشد که کمتر به آن نگاه می‌کنیم؛ درون جامعه.

در ادامه غلامرضا محمدی، کارشناس علوم قرآن و حدیث، این نگاه دوگانه قرآنی، جایی که توکل و تدبیر، دو بال یک پروازند را با بازگشت به منابع اصلی دین، دوباره زنده می‌کند.

وقتی کلید باران در توبه است

مسئله آب در ایران، فقط یک موضوع طبیعی یا فنی نیست؛ بحران کم‌آبی امروز ما به دلایلی مانند اقلیم خشک، مصرف بی‌رویه، توسعه ناهماهنگ کشاورزی و سوءمدیریت‌های گذشته و اخیراً شائبه توطئه دشمنان خارجی گره خورده است. با این حال، عبور از این بن‌بست فقط با تکیه بر راهکارهای تکنولوژیک ممکن نیست. برای مواجهه‌ای اصولی با بحران، چاره‌ای جز بازگشت به عمق حکمت قرآنی و رجوع به سیره پیشوایان دین نیست. از نگاه قرآن، ماجرای آب و کم‌آبی، در لایه‌ای فراتر از طبیعت و دانش مهندسی تعریف می‌شود و بعد معنوی و اخلاقی نیز در پایداری و نزول رحمت، نقشی تعیین‌کننده دارد.
قرآن کریم در آیات ۱۰ و ۱۱ سوره نوح، رابطه‌ای مستقیم میان استغفار و توبه با نزول رحمت و باران ترسیم می‌کند: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا/ یُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَیْکُمْ مِدْرَارًا». این نگاه، بحران کم‌آبی را به نقص در اخلاق فردی و جمعی هم پیوند می‌زند. بر این اساس، در آموزه‌های دینی ما، هر گاه جامعه‌ای با قحطی و خشکسالی مواجه شده، نخستین گام باید توبه و بازگشت از خطاها باشد. استغفار و اصلاح رفتار، راه گشایش برکات طبیعی است و بدان معنا نیست که تلاش مهندسی بی‌ثمر است، بلکه تأکید بر آن است که راه‌حل فقط در دست علم و فناوری نیست و باید به‌موازات آن، روح جمعی جامعه دوباره احیا شود.
سیره معصومان(ع) در زمان خشکسالی و در همین مناطق خاورمیانه‌ای، گواه روشن این پیوند معنوی و عملی است. برای نمونه، وقتی در کوفه بی‌آبی شدت گرفت، امام علی(ع) از فرزندشان امام حسین(ع) خواست به همراه مردم، به دعا و تضرع بپردازند و پاسخ این توسل، نزول رحمت الهی بود (بحارلأنوار، ج ۴۴، ص ۱۸۷، ح ۱۶). از سوی دیگر، امام رضا(ع) نیز زمانی که خراسان با خشکسالی روبه‌رو شد، با اقامه نماز باران و دعا، امید را در دل مردم زنده کرد و باران رحمت را طلبید (عیون اخبار الرضا، جلد ۲، صفحه ۱۷۲) و همچنین دعای باران صحیفه سجادیه (دعای نوزدهم). در کنار این توکل و عبادت، به مدیریت عادلانه منابع و تدابیر اقتصادی و عملی نیز اهتمام داشتند.
این رفتارها نشان می‌دهد انتظار معجزه بدون تدبیر و تلاش، بیهوده است و معنویت نیز بدون عمل عقلانی و تدبیر کافی نیست. تضرع و استغفار، نه صرفاً تشریفات مذهبی، بلکه کنش‌گری فعال جمعی است که بستر تحقق نعمت‌های الهی را فراهم می‌کند.

راه اهل بیت(ع)؛ هم توسل هم تدبیر

مدیریت آب امروز ایران باید به این شیوه دوگانه نزدیک شود: یعنی آمیزه‌ای از اعتماد به خدا و استفاده از دانش روز. همان ‌طور که در سیره ائمه هدی(ع) می‌بینیم که آن حضرات دعا را از عمل جدا نمی‌کردند، تدبیر امروز ما هم باید شامل هر دو وجه باشد.
در حوزه علم و عمل، تکمیل و بهبود سدهای نیمه‌تمام، استفاده از فناوری‌های نوین همچون بارورسازی ابرها، مدیریت علمی آبخوان‌ها و اجرای طرح‌های شیرین‌سازی و انتقال آب با لحاظ ملاحظات زیست ‌محیطی و... همگی نشانه‌ تلاش انسانی برای بهره‌گیری بهینه از رحمت الهی است. البته باید این واقعیت را پذیرفت که نگاهی صرفاً علمی و بدون توجه به تغییر در رویکردهای اخلاقی و معنوی، راه به بن‌بست و ابتریت خواهد برد.

سد تقوا در کنار سد بتنی

در نهایت، تجربه بشری نشان داده حل بحران‌هایی چون کم‌آبی، فقط با راه‌حل‌های مهندسی و فنی ممکن نیست. رویکرد صرفاً علمی، تمرکز خود را بر رفع معلول می‌گذارد: بودجه بیشتر برای سدسازی، صرفه‌جویی اجباری یا اجرای طرح‌های انتقال آب. در این نگاه، باران فقط به‌مثابه پدیده‌ای جوی و طبیعی است و بحران فقط شکلی از سوءمدیریت یا تغییر اقلیم.
در مقابل، رویکرد قرآنی- عملی اعتقاد دارد بحران آب ریشه در معنویت و اخلاق هم دارد. بنابراین، در کنار اصلاح مدیریت و بهره‌گیری از علم و فناوری، توجه به اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی، ترویج استغفار و امیدواری و تقویت رابطه قلبی با خالق هستی، اجرای دستورات فردی و اجتماعی پروردگار در سطح فردی و جمعی، امر به معروف و نهی از منکر در تمام سطوح به صورت اصولی، رحم به همنوع به ویژه فریادرسی به مستمندان جامعه و جهان در حد توان و عدم ظلم در هر سطح فردی و اجتماعی به همدیگر ضروری است.
می‌توان گفت راه برون‌رفت نه در نفی علم و نه در انکار معنویت است، بلکه در تلاقی اثربخش هر دو نهفته است: همان‌ طور که سدسازی و فناوری‌های نوین می‌تواند ابزار آب‌رسانی باشد، احیای دل‌ها و اصلاح رفتارها نیز کانال اصلی نزول برکات و رفع بحران خواهد بود.
گشایش حقیقی در بحران آب، آن روزی فرا می‌رسد که همت اهل تدبیر بر زمین با همدلی اهل توبه رو به آسمان گره بخورد. سدهای بتنی، تنها زمانی از آب لبالب می‌شوند که سدهای معنویِ گناه و غفلت با استغفار جمعی شکسته شوند. این یک سنت تغییرناپذیر الهی است که قرآن کریم به صراحت آن را بیان می‌کند: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَی آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ» (الأعراف، ۹۶)؛ «و اگر مردم شهرها و آبادی‌ها ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، یقیناً برکاتی از آسمان و زمین بر آنان می‌گشودیم». این همان حقیقتی است که راه نجات ایران را در یک هم‌افزایی مقدس تعریف می‌کند: پیوند میان عقلانیت مهندسی و معنویت یکپارچه.