پل خواجو
پل خواجو پل خواجو که یکی از معروفترین پلهای اصفها ن است تحسین بسیاری از بازدید کننده ها را از قرن ۱۷ برانگیخته است . این پل در روی رودخانه ای در همان نقطه ساخته شده بود منطقه ای از حوالی خواجو که در راه قدیمی شیراز قرار داشت . این پل احتما&#۶۵۲۷۱; در زمان پادشاهی تیموریان ساخته شده است . شاه عباس دوم این بنای حاضر را در سال ۱۶۵۰ ساخته است. این بنا ۲۳ طاق دارد که طول آن ۴۳۶ فوت و عرض آن ۳۹ فوت می باشد. شاه عباس که دومین شاه سلسله صفویه بوده این پل را بر روی خرابه های پل حسن بایک در سالهای ۱۶۵۰ یا ۱۶۵۵ بنا کرده است. این پل تابحال نامهای مختلفی همچون پل شاه و پل خواجو و پل بابا رکن الدین و پل گبرها داشته است . محل عبور این پل به عرض ۵/۷ متر می باشد و از آجرها و سنگهایی ساخته شده که دارای ۲۱ کانال بزرگتر و ۲۶ کانال کوچکتر می باشند. قطعات سنگی که در ساخت این پل بکار رفته اند طولشان به ۲ متر می رسد و فاصله هر کانال و پایه سقف ۲۰ متر می باشد. پل صفوی بیستون
بالا دست پل بتونی کنونی که بر سر راه صحنه به کرمانشاه واقع است ، پل آجری عظیمی از بناهای عصر صفوی دیده می شود . این پل بر سر راهی است که در زمان صفویه از قزوین به همدان و کرمانشاه کشیده شده بود و به بغداد مستعمل می شد . این راه از قزوین به همدان از آنجا به همدان ، اسدآباد ، کنگاور و از کنگاور به صحنه و بیستون که تا امروز بر دینور آب پل آجری آن باقی است می رفت و از آنجا به کرمانشاه که هنوز پل آجری عظیم آن که به پل کهنه مشهور است برجاست از آنجا به ماهیدشت می رفت که از پل آجری می گذشت و به شاه آباد غرب و سرمیل میرسد . از سرمیل تا سرپل ذهاب راه شاه عباسی تا امروز در دامنه کوه و تپه ها باقی است . این راه از سرپل به قصر شیرین و از آنجا به خانقین می رفته است . درازای پل بیستون ۱۱۵ متر و پهنای آن با احتساب جان پناه طرفین ۶۹۰ سانتیمتر است . پهنای جان پناه هر یک ۳۷ سانتیمتر و بلندی آنها از سطح پل ۵۰ سانتیمتر است . که از آن فقط قسمتی باقی است . در طول پل دو دهنه اصلی و دو دهنه کوچکتر در شرق دهانه های اصلی قرار دارد . چشمه های پل از شرق به غرب : چشمه اول به دهانه ۵۰۰ سانتیمتر و بلندی آن از سطح آب تا تیزی طاق ۵۵۰ و تا سطح پل ۸۷۰ سانتیمتر قطر پایه اول ۷۸۰ سانتیمتر است . چشمه دوم به دهانه ۴۹۰ و بلندی آن تا تیزی طاق ۶۲۰ و تا سطح پل ۱۰۰۰ سانتیمتر است . قطر پایه دوم ۷۹۰ سانتیمتر است . چشمه سوم به دهانه ۱۱ متر و بلندی آن تا تیزه طاق ۹۵۰ و تا سطح پل ۱۰۸۰ سانتیمتر است . اختلافی که این چشمه با چشمه های دیگر دارد این است که طاق این چشمه ریخته و هنگام تعمیر آن به جای جناقی ، طاق هلالی زده شده است . قطر پایه سوم ۸۲۰ سانتیمتر است . چشمه چهارم دهانه اش ۱۰۵۰ و بلند آن تا تیزی ۱۰/۱۱ متر است و تا سطح پل ۶۰/۱۲ سانتیمتر است .(برگرفته از سایت کرمانشاه توریسم) پنجشنبه دین
در محله جویباره (منطقه یهودی نشین) اصفهان سقاخانه پنجشنبه دین قرار دارد و مسجد آن به همین نام، آن سو تر است. شکل این سقاخانه متفاوت از دیگر سقاخانه ها و بسیار ساده است. نشان چندانی از سقاخانه ندارد جز رنگ سبز آن. پنجره اش از نقوش پیچیده و قشنگی زینت یافته که درگذشته از میله آهنی میساخته‌اند و نیز حفاظ ایمنی به شمار می آید. بر میله های پنجره چند قفل دیده می شود و قفل بزرگی هم دو لنگه پنجره را به هم بسته است. کف درون سقاخانه یک پارچه جارو شده و برا ی جلوگیری از زحمت بسیار رفت و روب سقاخانه، کلیددار آن چاره ای اندیشیده و همه ابزار و خرت و پرت سقاخانه را در گوشه ای گنجانده و بخش دیگر را در سنگاب آن تلنبار کرده و دیوارهایش بی هیچ عکس ونشانی است. آنچه در این سقاخانه دیده شد از این قرار است: دو دانه جاشمعی چهارگوش آهنی که گردیهای کوچکی را در کف دارد. چند دانه چراغ لامپای کوچک و بزرگ، یک دانه چراغ لاله با آویز و یک دانه لوستر با سه چراغ، دو نشان پنجه دست، نشان ستاره شش پر با واژه (یا حسین) در میان، قابهای خطی کوچک (الله، محمد، علی، فاطمه، حسن و حسین) و شمایل پنج تن از جنس فلز، شمایلهای بزرگ حضرت محمد (ص)، علی و حسین (ع)، شمایل ائمه در اندازه های کوچک، برگهایی از قرآن مجید به همراه دعاها و ورودی های طوماری لوله شده که در گوشه و کنار آنها از نم دیوار، خورده شده اند. چند تقویم چاپی به همراه شمایل حضرت محمد (ص) و علی (ع)، متن نامه زائری از مشهد با تصویری از آرامگاه امام رضا (ع)، یک تسبیح دانه سیاه و چندین متر پارچه به رنگ سبز سیدی و آبی با کف پوشهای سرخ پلاستیکی نقش جقه دار. این توده اشیاء نمودار چیزی به نام (فرهنگ سقاخانه) هستند که پیشتر سخنش رفت. روابط عمومی شهرداری اصفهان تالاب انزلی با زیبایی‌های بسیار
تالاب انزلی یکی از زیباترین مناظر آبی گیلان سبز است. این تالاب محل تخم‌ریزی آبزیان و پناهگاه و مأمن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب، جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای انزلی وآبکنار‌در ساحل آن قرار دارند.‏ تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومترمربع حکم تصفیه‌خانه را برای آب رودخانه‌هایی دارد که به دریای خزر می‌ریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده، ۵۰ گونه ماهی، صدها گونه موجودات گیاهی، جانوری و میکروسکوپی اکوسیستم کم نظیری دارد. تالاب انزلی که از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب‌های بین‌المللی تحت حفاظت قرار گرفت، مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. ‏ ‏۲۷ رودخانه مهم گیلان به این تالاب سرازیر می‌شوند که از مهم‌ترین آنها می‌توان به رودخانه بهمبر، ماسوله رودخانه، قلعه رودخانه پسیخان، پیربازار و شیجان رود اشاره کرد. همچنین رودخانه‌هایی نیز از تالاب خارج می‌شوند، که عبارتند از: تازه بکند، نهنگ روگا، راسته خاله و پیر بازار روگا، سوسر روگاه.‏ ● انزلی، یکی از جذاب‌ترین نقاط گردشگری ایران ‏ شهرستان بندرانزلی که در ناحیه‌ای کاملاً جلگه‌ای به صورت طولی در ساحل دریای خزر واقع شده، دارای آب و هوای معتدل مرطوب است و میزان بارندگی آن بسیار بالاست؛ طوری که سالانه به طور متوسط ۱۸۹۲ میلی‌متر بارندگی در این شهر گزارش می‌شود. میزان رطوبت نسبی در این منطقه در سال بین ۷۱ تا ۹۷ درصد در نوسان است. ‏ سواحل ماسه‌ای انزلی از روزگاران گذشته همواره در مقاطع مختلف سال پذیرای انبوه مسافران بوده است. آنچه سواحل انزلی را از سواحل دیگر دریای مازندران متمایز می‌سازد، عمومی بودن سواحل آن است که در دسترس همگان قرار دارد.‏ قایقرانی، ماهیگیری و شکار پرندگان روی تالاب انزلی، قایقرانی در دریا و گردش در پارک و بلوار ساحلی و دیدار از بازار محلی مجموعه‌ای از خدماتی است که برای گردشگران تدارک دیده شده است. انزلی هتل‌های مناسب و تأسیسات اقامتی و پذیرایی و در کنار آن تعدادی تأسیسات گردشگری از قبیل اردوگاه جهانگردی، دهکده ساحلی و شهرک‌های توریستی دارد.‏ علاوه بر آن بسیاری از خانوارهای ساکن شهر، اتاق‌های اضافی خود را به مسافران اجاره می‌دهند. این پانسیون‌های خانگی زیر پوشش اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قرار دارند و با نظارت آنان فعالیت می‌کنند. دیدنی‌های شهر انزلی مثل تأسیسات اسکله، گمرک شهر، شیلات، بلوارهای ساحلی، تالاب انزلی، کاخ و باغ میان پشته، بازار، میدان شهر و آثار تاریخی و باستانی دیگر موجب می‌شوند که گردشگران از اوقات فراغت خود به بهترین نحو بهره ‌بگیرند. ‏ از دیدنی‌های دیگر انزلی، محوطه فانوس دریایی یا برج ساعت است. در ساحل انزلی و در دل دریا، فانوسی دریایی مشاهده می‌شود که در سال های ۱۲۳۰تا ۱۲۳۴ هجری قمری در زمان حکومت ناصرالدین شاه توسط خسروخان گرجی حاکم وقت ساخته شد. این فانوس دریایی با روغن چراغ روشن می‌شد و برای راهنمایی دریانوردان به کار می‌رفت. در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی، شهرداری بندر انزلی این فانوس را تعمیر کرد و یک ساعت چهار سوی جدید بر بالای منار قرار داد که در حال حاضر نیز کار می‌کند. بنای شهرداری انزلی نیز یک بنای تاریخی زیبا و ضمناً از نظر تاریخی قابل توجه است، زیرا شهرداری بندر انزلی نخستین شهرداری ایران است. این بنا در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی ساخته شد.‏ ● گیاهان تالاب ‏ در گذشته‌های نه چندان دور، اراضی پیرامون تالاب انزلی تحت تأثیر آن به صورت‌های مرطوب و اشباع از آب و همچنین برکه‌های متعدد، پذیرای انواع خاصی از درختان آب دوست نظیر بید و توسکا بوده است که گذشته از چشم‌انداز بسیار زیبا، به دلیل آن که این درخت همچون پمپ آب، آب‌های اضافی زمین را در خود کشید و سپس تبخیر می‌کرد باعث خشک شدن زمین‌های غرقابی می‌شد. بدین ترتیب محیط‌های پذیرایی حشرات را (برکه‌ها و آب‌های سرگردان) از بین می‌برد. چوب این درختان نیز در انواع مختلف کاربردهای فراوان محلی داشته است.‏ ● پرندگان تالاب ‏ دریای خزر یکی از مهم‌ترین مناطق زیستگاهی پرندگان آبزی مهاجر است. این دریا در مرکز توزیع جغرافیایی جمعیت غازها و اردک‌ها (مرغابی‌ها)ی غرب سیبری، خزر و نیل واقع شده است و هر ساله در این مسیر پرواز بیش از ۱۰ تا ۱۲ میلیون انواع اردک و غاز، قو و سایر پرندگان به مهاجرت می‌پردازند. بسیاری از این پرندگان یک تا سه ماه از زندگی خود را در حواشی دریای خزر سپری می‌کنند. تالاب انزلی و آبگیرهای حاشیه آن از مهم‌ترین مناطقی است که می‌تواند بهترین شرایط را برای گذران زمستان پرندگان مهاجر فراهم کند. تنوع پوشش گیاهی تالاب سبب جلب و جذب پرندگان مهاجر به تالاب انزلی شده است.‏ ● پستانداران تالاب ‏ ‏ درباره پستانداران تالاب انزلی مطالب بیشتری را می‌توان نوشت که در این میان انواعی از پستانداران که در ارتباط مستقیم با تالاب هستند از سایر پستانداران جدا می‌شوند. وجود حداقل ۱۷ گونه خفاش در تالاب یکی از این مطالب است که نقش عمده‌ای در کنترل حشرات تالاب دارند. ‏ ● آبزیان تالاب تالاب انزلی یک مخزن آب لب شور با عمق کم به شمار می‌رود. وجود محیط آبی زنده‌ای مانند تالاب انزلی در کنار دریای خزر و ارتباط وسیع آن با دریا، محیط مطلوبی را برای تخم‌گذاری انواع ماهیان فراهم ساخته است. وجود ۲۰ گونه ماهی در تالاب انزلی تأیید شده که ۱۱ گونه آن بومی، ۸ گونه مهاجر و یک گونه نیمه مهاجر است. ماهی سفید و سوف که از ماهیان مهاجر هستند، برای تخم‌ریزی و زاد و ولد به تالاب می‌آیند و پس از تخم‌ریزی دوباره به دریا بازمی گردند. کپورماهیان و اردک ماهی از ماهیان بومی تالاب هستند که به طور دائم در تالاب زیست می‌کنند. به نظر می‌رسد تغییرات درجه حرارت دریا و شرایط محیطی تالاب به گونه‌ای است که این زیستگاه را به مساعدترین محل برای تخم‌گذاری ماهیان و پرورش طبیعی بچه ماهی‌ها تبدیل کرده است. از سوی دیگر تالاب انزلی با داشتن آب شیرین و انواع گیاهان و حیوانات آبزی از نظر تغذیه زیستگاه مناسبی برای ماهیان به شمار می‌رود. جریان و آرامش نسبی آب در تالاب امکان آمیزش اسپرم ماهی نر با تخم ماهی ماده را در شرایط مطلوب فراهم می‌سازد و ریشه و ساقه گیاهان آبزی محل چسبندگی خوبی برای لاروها به شمار می‌رود. به همین لحاظ هر ساله گله‌هایی از انواع ماهیان برای تخم‌ریزی و تولید مثل به تالاب روی می‌آورند. این ماهیان منشأ عظیم صیدی هستند که توسط صیادان به انواع مختلف در تالاب انزلی صورت می‌گیرد. رفت وآمد قایق‌های موتوری، آلوده شدن آب به روغن سنگین و مواد شیمیایی سمی، صید بی‌رویه در زمان تخم‌ریزی، آلودگی‌های ناشی از مصرف سموم گیاهی و کود شیمیایی در مزارع اطراف تالاب رفت و آمد ماهی‌ها را برای تخم‌ریزی به تالاب کاهش داده است و امکان تولیدمثل به مراتب دشوار و محدود شده است. مهم‌ترین ماهیان تالاب انزلی عبارت‌اند از: اسبله، سوف، اردک ماهی (شوک)، کولمه، ماهی سفید، ماش ماهی، کپور، کپور نقره‌ای، کپور علفخوار (آمور)، سیاه کولی، شاکولی و سیم.‏ چالش‌هایی که تالاب انزلی با آن مواجه است:‏ ‏۱) هرسال بیش از ۳۲ میلیون مترمکعب فاضلاب خانگی شهرستان‌های رشت، انزلی، صومعه‌سرا، فومن و ماسال که حوضه آبخیز تالاب انزلی هستند، وارد تالاب می‌شود‎.‎ ‏۲) از طریق مزارع کشاورزی در سال حدود دو میلیون لیتر سموم وارد محیط تالاب انزلی می‌شود. تالاب انزلی همچنین محل تخم‌ریزی بسیاری از ماهیان بومی و مهاجر است که ورود این مواد سمی ذخایر موجود در این زیستگاه را به شدت تهدید می‌کند.‏ ‏۳) رسوبات حوضه آبخیز تالاب انزلی به طور فزاینده‌ای درحال افزایش است و به علت ضعف عملیات آبخیزداری و تخریب بیش از اندازه حوضه آن سالانه ۵۸۵ ‎هزار تن خاک به صورت رسوب به این تالاب سرازیر می‌شود. هم اکنون یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تن گل و لای ناشی از رسوبات حاصل از ۴۰ سال شست وشوی ۴۰۰۰ کیلومتر مربع خاک حوزه‌های آبریز یازده رودخانه منتهی به تالاب در تالاب انزلی وجود دارد. تا چند دهه قبل عمق تالاب انزلی هشت تا ۱۱ متر بود اما درحال حاضر، ته‌نشین شدن رسوبات عمق آن را به سه متر رسانده است. هم اکنون سرعت انباشته شدن رسوبات در کف تالاب ۱۰ برابر بیشتر از چهاردهه قبل است.‏ ‏۴) آلودگی‌های صوتی، انتشار ترکیبات خطرناک سرب، اکسید گوگرد، کربن و نیتروژن ناشی از عبور و مرور وسایل نقلیه از جمله عوامل تخریب اکوسیستم تالاب است.‏ ‏۵) متأسفانه بارندگی‌های پی در پی و کاهش اکسیژن در تالاب به واسطه متصاعد شدن گاز اکسیدسولفید ‏SH۲‎‏ درسطح تالاب موجب تلف شدن هزاران ماهی در تالاب شده است و با هربار بارندگی و کم شدن اکسیژن بر مرگ و میر ماهیان افزوده می‌شود.‏ ‏۶) آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های صنعتی در کنار رودهای منتهی به تالاب. بخشی از فاضلاب صنعتی کارخانه‌های حوزه و تمامی فاضلاب‌های شهری و روستایی بدون تصفیه به رودخانه تخلیه و باعث آلودگی شدید این رودخانه می‌شود که مرگ و میر وسیع آبزیان رودخانه و تالاب انزلی را در مقاطع بحرانی باعث می‌شود.‏ ‏۷) صید و شکار بی‌رویه برای تأمین نیازمندی‌های غذایی و گذران اقتصادی که منجر به کاهش جمعیت گونه‌های وابسته به تالاب می‌شود.‏ ‏۸) رشد و توسعه شهرها و شهرک‌های صنعتی بدون مکان‌یابی صحیح، از عوامل تهدید‌کننده تالاب انزلی و از منابع مهم آلودگی آب تالاب است.‏ ‏۹) در اینجا لازم است به رشد گیاهی به نام «آزولا» در تالاب انزلی اشاره کرد. آزولا گیاهی است که در مناطق تالابی رشد می‌کند اما این گیاه گونه بومی تالاب انزلی نبوده است. به لحاظ این که این گیاه ازت زیادی تولید می‌کند تا برای تهیه کودهای ازته از گیاه استفاده شود و همچنین به عنوان غذای ماهیان پرورشی علفخوار به نام فیتوفاگ داده می‌شود. در ابتدا کشت و تکثیر این گیاه به طور آزمایشی در دریاچه‌های مصنوعی پرورش ماهی در استان گیلان انجام شد. ولی بذر این گیاه به وسیله پرندگان به تالاب انزلی برده شد و در این تالاب زمینه رشد برای گیاه فراهم بود. این گیاه به صورت گیاهی مهاجم رشد خواهد کرد و اگر با رشد آن مبارزه‌ای فراگیر انجام نشود ظرف چند سال آینده تمامی سطح تالاب را خواهد پوشاند. این گیاه با ضخامتی در حدود ۱۰ سانتی‌متر سطح تالاب را می‌پوشاند و مانع رسیدن نور خورشید به زیر آب می‌شود. در نتیجه فعل و انفعالات شیمیایی توسط فیتوپلانکتون‌ها در عمق آب انجام نمی‌شود و همچنین با مستور شدن سطح تالاب اکسیژن کافی به آبزیان نمی‌رسد.‏ ● اقدام‌های مثبت ‏ ‏۱) فعالیت‌هایی در سال‌های اخیر از سوی محیط‌زیست در خصوص جلوگیری از ریزش آلودگی کشتارگاه‌ها و انواع صنایع به داخل تالاب انزلی انجام گرفته است. ‏ ‏۲) وجود کارخانه کمپوست زباله برای ادامه حیات تالاب انزلی ضروری است. ‏ ‏۳) با توجه به ارزش بین‌المللی تالاب هم ‌اکنون یکی از گروه‌های تحقیقاتی کشور ژاپن با نام جایکا (آژانس همکاری‌های بین‌المللی کشور ژاپن) مشغول پژوهش برای احیای این تالاب زیبا است.‏ منابع: ‏ پایگاه الکترونیکی ماهیگیری ورزشی خبرگزاری میراث فرهنگی ویکی پدیا روزنامه اطلاعات تالاب شادگان؛ پشت دیوار فراموشی
۱۵۰ میلیون تومان اعتبار برای ساخت اسکله تفریحی – گردشگری در تالاب بین‌المللی شادگان تنها بودجه‌ای است که از سال ۱۳۸۴ برای این حوزه زیست‌محیطی، طبیعت‌گردی کشور هزینه شده است. در حالی که اقتصاددانان بر پایه علوم نوین و بینش زیست‌محیطی ارزش افزوده هر هکتار تالاب را ۲۰هزار دلار تعیین کرده‌اند. این در حالی است که ارزش افزوده هر هکتار جنگل بر این اساس ۱۵۰دلار و ارزش افزوده هر هکتار زمین کشاورزی ۱۲۰ دلار تضمین شده است. با این حال ۵۳۷ هزار و ۷۰۰ هکتار تالاب شادگان در جنوب استان خوزستان و در جوار خلیج همیشه فارس همچنان میزبانی برای خلق‌رؤیا برای مهمانانی است که آسمان آبی را می‌جویند و سبزی زمین را آرزو دارند. درست ۸۵ کیلومتر که از اهواز به سمت جنوب حرکت کنید قبل از آنکه به سمت آبادان به راهتان ادامه دهید می‌توانید شمیم برخاسته از آب و نیزارهای آن را بچشید! هنوز می‌توان رد ۵۰۰ نوع از ۸هزار و ۷۰۰ گونه پرنده‌ای که در دنیا شناخته شده است را در تالاب شادگان گرفت. هنوز می‌توان افق را تا دور دست چنان تعقیب کرد که جز آبی آب و سبزی نیزارهای درون آن هیچ‌چیزی دیدت را آزار ندهد. شادگان با تحمل سه جنگ طاقت‌فرسا و بی‌نظمی‌های ناشی از توسعه در حالی که از فاضلاب‌های صنعتی و غیرصنعتی جریحه‌دار شده است اما هنوز میزبانی برای تفریح و روح‌بخشی به مهمانانش است. هنوز چند کیلومتر به شادگان مانده می‌توان در « صراخیه » سعه‌صدر طبیعت را تجربه کرد. شاید تا پیش از آنکه شادگان و تالابش به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری شناخته شوند، بیشتر آن منطقه را با خارک ( همان خرمایی که هنوز نرسیده و زرد است ) و نخلستان‌هایی درون آب می‌شناختند. شرجی‌های شادگان این فرصت را از خوزستانی‌ها و سایر مردمان ایران زمین می‌گرفت که در تابستان پا به این سرزمین بگذارند. پس از جنگ تحمیلی نیز همه مردم برای تجدید خاطره به خرمشهر و آبادان می‌رفتند و برایشان این سؤال مطرح بود که در فاصله ۴۰ کیلومتری جاده آبادان – اهواز یعنی همان حد فاصل سه راهی دارخوین- اهواز- آبادان چرا این همه آب تا نزدیکی جاده را فراگرفته است. با وجوداین‌که در سال ۱۳۵۴ تالاب شادگان توانست در زمره ۱۸ تالاب بین‌المللی جهان قرار گیرد و عنوان ششم را به‌خود اختصاص دهد اما به درستی درایران کسی آن را نشناخت. حتی تعیین حدود ۲۹۶ هزار هکتار آن به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده مانع از آن نشد تا در زمان جنگ پذیرای مردمانی شود که خانه و زندگی خود را در پی حمله‌ عراقی‌ها و شروع جنگ‌تحمیلی از دست داده بودند. پس از جنگ نیز بازسازی و تمرکز روی مزارع نیشکر در اطراف کارون صدمات جبران‌ناپذیری به این منطقه بی‌نظیر وارد کرد و سپس دو جنگ در منطقه در عراق بر این بحران‌ها و آلودگی‌های ناشی از آن افزود تا اینکه سازمان میراث‌فرهنگی‌، صنایع‌دستی و گردشگری در حالی که به توسعه گردشگری می‌اندیشید این منطقه را هم به‌عنوان منطقه نمونه گردشگری معرفی کرد اما به جز نصب دو تابلو و صدور چند مجوز برای محلی‌ها در راستای سوارکردن گردشگرانی که علاقه‌مند به دیدن تالاب هستند هنوز اتفاقی در خور شأن این فرصت بی‌نظیر زیست‌محیطی – طبیعت‌گردی رخ نداده است. ● صراخیه، خوش‌آمدگوی تالاب شادگان وقتی از اهواز به سمت آبادان برانید به سه راهی دارخوین – آبادان که رسیدید کافی‌است به اندازه‌ ۲ یا ۳ کیلومتر در جاده شادگان وارد شوید، آن وقت می‌توانید وسعت وصف‌ناپذیر آب و نیزار را در دو طرف جاده ببینید. هنوز چشمتان به‌دنبال این وسعت می‌گردد که لوله‌ای زمخت و بزرگ به رنگ خاکستری، سمت راست جاده افق دیدتان را می‌بندد و محکم بر دیدتان می‌کوبد. لوله عملا دید سمت چپ را گرفته و با خود فکر می‌کنید اگر این منطقه، منطقه نمونه گردشگری انتخاب شده یک گردشگر با چنین آزاری در دید چگونه باید رغبت کند و پا به این منطقه بگذارد؟! با این حال زیبایی طبیعت سوی دیگر جاده و نسیم خنکی که از روی آب و از میان نیزارهای درون آن می‌وزد شما را وا می‌دارد به مسیر ادامه دهید ولی به سمت چپ جاده نگاه نکنید در حالی که بخش قابل توجهی از تالاب سمت چپ قرار گرفته است. چند کیلومتری که به مسیر ادامه دهید می‌توانید بلم‌هایی را ببینید که مردان محلی در آنها ایستاده‌اند و تور ماهیگیری‌شان را کنترل می‌کنند. شاید آن لحظه باور نکنید که در این منطقه ماهی‌های لذیذی قابل صید است. در تالاب شادگان حدود ۵ هزار نفر به صید ماهی مشغولند و از این راه به گذران زندگی می‌پردازند. تالاب شادگان صید سالانه حدود ۱۰ تن ماهی به ویژه ماهی «بنی» را برای صیادان امکانپذیر کرده است. این تالاب با وسعتی برابر با ۴۰۰هزار هکتار و متشکل از عرصه‌های آب شیرین، شور و لب شور است که شهرستان شادگان، روستاها و نخیلات آن را چون نگینی در بر گرفته است. حالا اینجا در صراخیه می‌توانید این وصف را به چشم خود ببینید. قبل از روستا کنار همان لوله بزرگی که هنوز روی اعصابتان راه می‌رود زنانی روستایی زیر حصیرهایی که از جمله صنایع‌دستی بومی منطقه است نشسته‌اند و ماهی‌هایی را می‌فروشند که صیادان منطقه از تالاب گرفته‌اند. جلوتر تابلوی « ایستگاه گردشگری‌» نوید رسیدن به روستای صراخیه را می‌دهد. مقابل مدرسه صراخیه محوطه‌ای آسفالته وجود دارد که می‌توان ماشین را آنجا پارک کرد و با پرداخت ۶هزار تومان سوار قایق موتوردار شد که شما را تا دل تالاب و آنجا که جز سکوت و آوای تالاب چیزی نیست، می‌برد. چشمانتان همان ابتدا متوجه چیزهایی درون آب تالاب می‌شود که نشان از بی‌توجهی گردشگران و محلی‌ها به محیط‌زیست و زباله‌ها دارد. چند متری که وارد تالاب شوید متوجه بلم‌های دیگر می‌شوید. اینجا روستاییان جلوی خانه‌های خود بلم‌هایی دارند که یک یا نهایتا دو نفر درآن می‌توانند سوار شوند. اینجا گویا برای رفت‌وآمد چاره‌ دیگری نیست، از خانه خاله به خانه عمه باید بلم‌سواری کرد! دالانی از آب که دیواره‌هایش از نی‌های تالاب است مسیر را مشخص کرده است. بلم‌ران می‌گوید رئیس سازمان میراث‌فرهنگی‌، صنایع‌دستی و گردشگری را هم سال گذشته به این منطقه و همین مسیر آورده است.پس از مدتی که او بلم را می‌راند دیگر هیچ نشانی از روستا و زندگی آدم‌ها نمی‌بینی. آن وقت رنگ زیبای پرندگان بومی تالاب را می‌توان ببینی که با نزدیک شدن بلم پر پرواز می‌جنبانند و دور می‌شوند. بیش از ۱۵۰گونه پرندگان شاخص و حمایت شده نظیر «اردک مرمری»، «تنجه»، «گیلانشاه خالدار»، «فلامینگو»، «اردک سرسفید»، «لیکوتالابی» و...، و نیز ماهیان مهم تالاب با توجه به زیستگاه آبی آنها شامل «شیربت»، «بنی»، «کپور»، «بیاح»، «شانک» و یک گونه مهم از خزندگان به نام لاک پشت فراتی (لاک نرم) را می‌توان در این تالاب یافت. حسین پسری از روستاییانی که در کلاس پنج درس می‌خواند و همراه عمویش از تالاب برای گردشگران می‌گوید. از کنار آن دالانی که در آن بلم به پیش می‌رود ته نی را از آب بیرون می‌کشد و آن را با تردستی خاصی باز می‌کند و مغزش را برای خوردن تعارف می‌کند. نیزارهای درون مرداب هم برای روستاییان مواد غذایی محسوب می‌شود و هم برای دام‌هایشان. گیاهان شاخص این تالاب چون«گبن»، «بردی»، «نی» و علف شور است. شاید به همین دلیل است که می‌گویند: تالاب شادگان از تالاب‌های نادر و مهم کشور است که با وجود فصلی بودن بخش آب شیرین آن، آب شور آن به دلیل متصل بودن به خورها و دریا دائمی و پرآب است بنابراین اکوسیستم و گیاهان و جانوران و به‌طور کلی تنوع زیستی در ۲ محیط را می‌توان در آن مشاهده کرد. مهم‌ترین منبع آب این منطقه رودخانه جراحی تا ۹۰ درصد و سپس طغیان‌های کارون و بارش سالانه است. ● چند تابلو و ۱۵۰ میلیون تومان از سه‌راهی دارخوین تا روستای صراخیه دو تابلو با عنوان «ایستگاه گردشگری» و« منطقه نمونه گردشگری» تنها نشانه‌های حضور سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری است. جالب اینجاست که رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان خوزستان و همین‌طور شهرستان شادگان از مدت‌ها قبل نوید راه‌اندازی یک اسکله گردشگری، پارکینگ و... را داده بودند و اینکه برای راه‌اندازی آن ۱۵۰ میلیون‌تومان اعتبار اختصاص داده شده است. جلوی مدرسه که خبری از پارکینگ نبود. از ۵۰ بلم و قایقی هم که جمال زوری‌زاده رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شادگان نویدش را داده بود که به گردشگران خدمات می‌دهند خبری نبود. تنها چند بلم‌و قایق‌ران بودند که جز یکی- دو نفر که در ازای هر ۶هزار تومان دریافتی با پرداخت ۵۰۰ تومان به میراث‌فرهنگی مجوز فعالیت گرفته بودند خبری از خدمات دیگر نبود. دریغ از یک سطل زباله و سایبان یا محلی که بتوان در آن پس از گشت و‌گذار یا پیش از بازدید از تالاب دمی نشست. صادق محمدی رئیس سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خوزستان پیش از نوروز گفته بود:« جهت توقف در کنار روستای صراخیه و امکان بازدید از تالاب، پارکینگ و اسکله چوبی احداث شده که ۱۵۰ میلیون تومان هزینه برده است. اجرای این اسکله شامل لجن‌برداری، خاکریزی، غرق‌آب کردن، آسفالت، تیرآهن، نبشی، جدول کاری و بتن‌ریزی زیر اسکله در مساحتی معادل ۶ متر در ۶ متر بوده است.» این کار به گفته جمال زوری‌زاده رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از سال ۱۳۸۴ جریان گرفته است؛ یعنی دو سال برای یک اسکله. زوری‌زاده تاکید کرده به کسانی‌که برای گردشگری قایق تهیه کنند ۱۵ میلیون‌تومان تسهیلات اعطا شده است که تا کنون یک سرمایه‌گذار دو قایق و دیگری سه قایق خریداری کرده است. اما محلی‌ها تاکید می‌کردند که تنها صدور مجوز برای گردش مسافران با قایق به وسیله سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری انجام گرفته است.در منطقه هیچ کمپ یا امکان دیگری برای استقرار و راحتی گردشگران وجود نداشت. تنها در مدت نوروز یک چادر و یگان پلیس در صراخیه برای تامین امنیت برقرار بود. ● اوضاع همچنان وخیم است تالاب شادگان یکی از ۱۸ تالاب بین‌المللی ثبت شده در یونسکو است که آب آن از رودخانه جراحی یا مارون بزرگ تامین می‌شود و سرزمینی است مثل دلتا که نقش رابط بین رودخانه جراحی و خلیج‌فارس را ایفا می‌کند. «رویا جهانگیری» کارشناس محیط زیست خوزستان دراین‌باره به ایرنا گفته است:«حفظ سطح آب برای کشاورزان اطراف، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی به ویژه سیلاب و همچنین محلی جهت از بین رفتن مواد زاید و تصفیه آب، چشم‌انداز طبیعی و اکوتوریسم از مهمترین ویژگی‌های تالاب است.» اما در سال‌های اخیر ورود فاضلاب، ریختن مواد زاید نفتی منطقه گیسی آبادان، ساخت نیروگاه گازی آبادان در حریم تالاب و ورود پساب‌های نیشکر در کنار تولید زباله مردمی که در این محدوده زندگی می‌کنند حیات این تالاب را در معرض خطر قرار داده است. وضع تالاب شادگان تا آنجا پیش رفته است که نام این منطقه در زمره تالاب‌های در معرض خطر موضوع کمیته زیست‌محیطی مونترال قرار گرفته است. محلی ها از شورشدن آب تالاب بر اثر کم‌آبی و مهاجرت خود و بسیاری از گونه‌های محیط زیست در آن خبر می‌دهند. اگر امروز به این منطقه نمونه گردشگری و منطقه حفاظت شده محیط زیستی توجه نکنیم در کوتاه‌مدت اصل ماهیت زیبا و منحصر به فرد آن از دست می‌رود و دیگر نمی‌توانیم هیچ استفاده‌ای از این منطقه که می‌گویند ارزش افزوده هر هکتار آن ۲۰هزار دلار است داشته باشیم. سینا قنبر پور تالابهای گلستان، حلقه فراموش شده صنعت گردشگری
تالابهای بین المللی استان گلستان به عنوان گنجینه هایی از طبیعت که نقش زیادی در جذب گردشگر دارند از کمترین امکانات گردشگری و تفریحی بهره مندند و در حلقه صنعت نوین گردشگری به فراموشی سپرده شده اند. تالابها شاهکار خلقت، گنجینه طبیعت و زیستگاه بسیاری از گونه های جانوری و گیاهان آبزی به شمار می آیند که نقش بسیار زیادی در جذب گردشگر دارند. این در حالیست که این مهمترین جاذبه های گردشگری استان گلستان که از قابلیت بسیاری برای جذب گردشگر داخلی و خارجی برخوردارند از ابتدایی ترین امکانات گردشگری بهره ای نبرده اند. در این میان، تالابهای آلاگل، آلماگل، آجی گل و گمیشان از مجموعه تالاب های بین المللی کشور در دشت ترکمن صحرا و در نزدیک مرز ایران و ترکمنستان از مناطق مهم دیدنی استان است که سالانه طبیعت گردان و گردشگران زیادی را به خود جذب میی کند. این تالابها زیستگاه مناسبی برای پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر به شمار می روند و به دلیل این جاذبه های طبیعی در ایام مختلف پذیرای خیل بی شماری از مسافران و گردشگران است. برای رسیدن به این تالابهای با ارزش، باید مسیر ۸۰ کیلومتری شهر گنبدکاووس تا بخش مرزی داشلی برون در شمال این شهرستان را طی کرد که در این مسیر می توان طبیعت بسیار زیبای شقایقها و گندمزارها در فصل رویش و زندگی شتران در طبیعت کویری منطقه را مشاهده کرد. این سه تالاب بین المللی که در شمال گنبدکاووس قرار گرفته است با سه هزار و ۲۷ هکتار وسعت، محل زمستان گذرانی پرندگان آبزی و کنارآبزی که از شمال سیبری به این تالابها مهاجرت می کنند و نیز زیستگاه برخی پرندگان بومی به شمار می رود. ● حیات زیست محیطی اغلب تالابها با خطر مواجه است جمعی از مسئولان و کارشناسان محیط زیست و گردشگری بر این باورند، اطلاع رسانی نامناسب، تامین نشدن امکانات اولیه، ورود پسابها و فاضلابها، تخریب محیط زیست و نبود برنامه جامع موجب شده تا فرصتهای سرمایه گذاری در این تالابها به فراموشی سپرده شود و حیات زیست محیطی آنها نیز با چالش های عدیده ای روبرو شود. یکی از دوستداران محیط زیست در این زمینه به خبرنگار مهر گفت: در تالابهای گلستان، امکانات رفاهی برای گردشگران و جود ندارد، این درحالی است که این گنجینه های ارزشمند دارای اهمیت بین المللی هستند. جعفر رسولی افزود: این تالابها در منطقه ترکمن نشین گلستان واقع شده که این منطقه دارای فرهنگ و جاذبه های خاصی هستند. وی اظهار داشت: برای معرفی این جاذبه های گردشگری و طبیعی باید تبلیغات و اطلاع رسانی مناسبی صورت گیرد و حداقل امکانات نیز باید تامین شود. به گفته رسولی، تالابها به عنوان زیستگاه آبی برای پرندگان مهاجر آبزی، کنار آبزی و انواع ماهیان بوده و همچنین به سبب دارا بودن پوشش گیاهی و جانوری متنوع و متعدد، یکی از مراکز مهم تفریحی و گردشگری محسوب می شوند. این دوستدار محیط زیست بیان داشت: ورود انواع آلاینده ها به این تالابها چرخه حیات زیست محیطی آنها را با بحران و چالش روبرو کرده است. یک عضو انجمن دوست داران طبیعت در بندر ترکمن نیز گفت: راه دسترسی به این تالابها که هزاران ارزش اقتصادی نیز دارند بسیار آسان است زیرا تقریبا در فواصل نزدیک به هم واقع شده و محل زمستان گذرانی بسیاری از گونه های پرندگان هستند که مناظر بسیار زیبایی را به وجود می آورند. حسین اتابای افزود: برای تامین امکانات اولیه و ساماندهی مجموعه گردشگری در تالابها، ساخت سرویس های بهداشتی و کمپهای ارزان قیمت به اعتبار و برنامه ریزی نیاز است. وی بیان داشت: فراهم کردن ساده ترین امکانات رفاهی همانند قایقهای تفریحی، بهداشتی و تبلیغات در این تالابها می تواند گردشگران بی شماری را به این منطقه هدایت کند. وی یادآورشد: متاسفانه هیچ گونه سیاستگذاری و برنامه ریزی صحیحی در زمینه تالاب و اکوتوریسم در استان گلستان صورت نگرفته است و امکانات موجود در آنها صفر است. ● امکانات گردشگری موجود در تالابهای گلستان صفر است به گفته اتابای، تالاب گمیشان، پایگاه پاییزی و زمستانی برخی از پرندگان درحال انقراض و نادرجهان است و انواع ماهیان، سخت پوستان، نرم تنان، دوزیستان، خزندگان و پرندگان در آن زیست می کنند و به حمایت و سرمایه گذاری بیشتری نیاز دارد. وی تاکید کرد: هنوز نتوانسته ایم از این تالابها و جاذبه به عنوان یک نقطه گردشگری مناسب استفاده کنیم، به گونه ای که اکثر مسافران ایرانی و حتی برخی از مردم استان نمی دانند که استان دارای تالابهایی با مناظر بسیار جالب و دیدنی دارد. معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در این زمینه گفت: این استان به عنوان گنجینه اکوتوریسم در ایران مطرح و معروف است و وجود جاذبه های فراوان نظیر تالابها در استان موجب شده تا روند استقبال از آن گسترش یابد. حمید منوچهری در گفتگو با خبرنگار مهر در گرگان افزود: وجود مناطق بکر طبیعی و جاذبه های دیدینی، می تواند فرصتهای سرمایه گذاری در استان را گسترش دهد و زمینه توسعه این صنعت نو و پایدار را فراهم کند. وی اظهار داشت: اولین عامل درتوسعه طبیعت گردی، مطالعه مناطق است، از این رو در جریان سفر اول هیئت دولت به این استان، مناطق مستعد برای صنعت طبیعت گردی در منطقه شناسایی شد. وی خاطرنشان کرد: بیشتر مناطق و جاذبه های طبیعی موجود در گلستان قابلیت طبیعت گردی دارد و سرمایه گذاری در این بخش الزامی است. به گفته منوچهری، تالابها از مناطق مهم در جذب گردشگر بوده که باید سرمایه گذاری کای روی آن انجام شود. معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی گلستان بیان داشت: گردشگری در این استان با طبیعت گردی آغاز می شود و پیوند ناگستنی دارد. وی یادآورشد: برخی مناطق طبیعت گردی و گردشگری در حوزه سازمانها و دستگاههای دیگر قرار دارد که همکاری همه جانبه این دستگاهها ضروری است. مدیرعامل شرکت مهندسین مشاور ساپ گفت: صنعت گردشگری در ایران جاذبه های بالایی دارد و وجود دریای خزر از جمله این جاذبه ها است که باید بر روی آن سرمایه گذاری بیشتری شود. حمید رحیمی پور افزود: گردشگری نباید باری بر روی دوش دولتها بگذارد و برای توسعه و رونق آن نیاز به برنامه ریزی و سرمایه گذاری است. وی اظهار داشت: تالابهای زیبا و یی نظیر آلاگل و آلماگل در استان ووجود دارد که جزو تالابهای بین المللی و حفاظت شده هستند و پس از بررسیهای انجام شده برای ضلع غربی تالاب آلاگل کاربری تفریحی تعریف شد. ● تخلیه فاضلاب در تالاب گمیشان بحران زیست محیطی ایجاد کرده است فرماندار بندرترکمن با اشاره به بالا بودن سطح آبهای زیرزمینی منطقه گفت: تخلیه فاضلاب در تالاب بین المللی گمیشان بحران زیست محیطی نیز به وجود آورده است. حاجی گلدی افزود: بالا بودن تراز آبهای زیرزمینی مشکلاتی را در زمینه دفع آبهای سطحی و فاضلاب شهری ایجاد کرده است. وی اظهار داشت: این پدیده از مشکلات دیرینه اهالی منطقه بوده که موجب سختی و رنج فراوان برای اهالی منطقه شده است. وی خواستار پیگیری نماینده مجلس برای پیگیری و اجرایی شدن طرح فاضلاب شهری گمیشان شده است. به گفته گلدی گر، شهر گمیشان از لحاظ ارتفاعی مسطح و از لحاظ بافت خاک و دارای خاک بانفوذپذیری کم بوده و این مساله موجب تشکیل ماندآب و ایجاد مناظرزشت در سطح شهر شده است. فرماندار بندرترکمن بیان داشت: همچنین تخلیه فاضلاب در تالاب بین المللی گمیشان سرمایه گذاریهای انجام شده در بخش گردشگری منطقه را تهدید می کند. وی یادآورشد: به رغم اینکه طرح فاضلاب شهر گمیشان در سفر دوره اول هیئت دولت مصوب و در کمیسیون ماده ۳۲ استان تائید شد، متاسفانه پس از گذشت دو سال هنوز این طرح اجرایی نشده است. مهر روزنامه جام‌جم تالابی در آغوش نخلستان
تا چشم کار می کند نیزارهای سرسبز و نخلستان های سر به فلک کشیده را می بینیم که با طراوت به رویمان آغوش باز می کنند. این آغوش گرم زمانی لذتبخش تر است که لبخند کودکی روستایی با همان سادگی و صمیمیت همیشگی، خستگی سفر را از تنمان بزداید و دستمان را برای داشتن خاطرات فراموش ناشدنی بفشارد. عزم خود را جزم کرده ایم که تالاب شادگان را از نزدیک ببینیم. خیالمان راحت و دلمان آسوده است که سفری خوب در پیش داریم، چرا که میهمان نوازی مردمان جنوب، شهره عام و خاص است. ● جزیره ای میان ۲ رنگ آبی و سبز تالاب بین المللی شهرستان شادگان یکی از مناظر طبیعی و زیبای جنوب استان خوزستان است. این تالاب که بزرگ ترین تالاب کشور است در ۵۲ کیلومتری آبادان و ۱۰۵ کیلومتری اهواز قرار دارد. وسعت اش ۵۳۷ هزار هکتار و مساحتش از شمال به شادگان و خور، از جنوب به رودخانه بهمن شیر، از باختر به جاده دارخوین و آبادان و از خاور به آب های خورموسی محدود می شود. سطح تالاب با گیاهان آب دوستی چون لویی، چولان و گیاهان غوطه ور، پوشیده شده و محل مناسبی برای پذیرش پرندگان آبزی به وجود می آورد. انواع ماهیان آب شیرین و شور مانند حمری، شانک، ماهی پرورشی و پرندگانی چون فلامینگو، حواصیل، لک لک، غاز وحشی و اردک در این تالاب زندگی می کنند. تنها زیستگاه و محل زاد و ولد اردک گرگری در جهان این تالاب اسرارآمیز است و پرندگانی چون گیلالشاه خالدار و آمراس آفریقایی نیز از نمونه های بسیار کمیاب این منطقه به شمار می آیند. بسترمان قایقی است سبک بر دل آب. افق نگاهمان به هر سو که بود در تشخیص ۲ رنگ آبی و سبز عاجز می ماند. فقط در پس زمینه ذهنمان قایقرانی را می بینیم که با پاروی خود چنان دل آب را می شکافد و حرکت می کند که آب در دل ما نلرزد؛ چهره آفتاب سوخته اش با لبخندی که دندان های سفیدش را هویدا می کرد، آرامش ما را دوچندان می کرد. خداخدا می کردیم که تا ابد در همان آرامش بمانیم. تالاب شادگان علاوه بر دارابودن ارزش بین المللی، طبق مصوبه شورای عالی حفاظت از محیط زیست با نام پناهگاه بین المللی حیات وحش شادگان به سازمان محیط زیست واگذار شد. این حیات وحش وابسته به تالاب نیز دارای ارزش های اقتصادی و اجتماعی است. پوشش گیاهی درون تالاب چراگاه و منبع مهم تأمین علوفه و غذا برای دام های روستاییان حاشیه تالاب تلقی می شود. در میان تالاب های کشور، تالاب شادگان از نظر شکل رویشی متنوع ترین تالاب به شمار می رود. سطح تالاب با گیاهان آب دوستی چون لویی و چولان که نوعی چگن هستند و نی که به عنوان مصالح ساختمانی مورد استفاده واقع می شود و گیاهان غوطه ور پوشیده، محل بسیار مناسبی برای پذیرش هزاران پرنده آبزی مهاجری است که از شمال اروپا و سیبری در پاییز به منطقه روی می آورند. ● تالابی در آغوش نخلستان و نی زار با این که تالاب شادگان بالقوه از موقعیت گردشگری بسیاری برخوردار است اما سطح زندگی مردمی که در روستاهای محصور این تالاب زندگی می کنند بسیار پایین و زیر خط فقر است. مواد اولیه خانه های آنان از خود تالاب تهیه می شود و اقتصاد مردمان بر صید ماهی و طیور می چرخد. در حوزه اکولوژیک تالاب ۱۱۷ روستا و ۳ نقطه شهری یافت می شود که رفت و آمد میان این روستاها از طریق قایق صورت می گیرد، یعنی چیزی شبیه شهر «ونیز» ایتالیا که هرساله هزاران هزار گردشگر را به خود جلب می کند. تالاب شادگان از لحاظ رتبه های ثبت شده در یونسکو در برهه های مختلف متفاوت بوده است. زمانی رتبه پنجم بین المللی، بعد از آن رتبه هجدهم و هم اکنون رتبه بیست و دوم را داراست. این سیر صعودی شماره رتبه که در واقع سیر نزولی کیفی و کمی است به دلیل دخل و تصرف های مصنوعی و بی رویه و ورود آلاینده ها، از جمله پساب های کشاورزی توأم با انواع سموم دفع آفات نباتی بویژه ناشی از طرح کشت و صنعت نیشکر، نشت لوله های نفت که از منطقه تالاب عبور می کند و تخلیه زباله های شهری در حاشیه تالاب و غیره است. ● تالاب شادگان در خطر نابودی جمال زوری زاده، مدیر منطقه گردشگری تالاب شادگان در این باره می گوید: فاضلاب ها منجر به از میان رفتن نی زارها و آبزیان تالاب شادگان می شود و حیات این منطقه را به خطر می اندازد. وی می افزاید: این تالاب دارای ۳ نوع آب شور، لب شور و شیرین است که متأسفانه پساب ناشی از تولید نیشکر که دارای سموم دفع نباتات است منجر به شوری آب می شود؛ چرا که این مواد از مجرای آب شیرین وارد تالاب می شود و به شوری آب تالاب، از میان رفتن آبزیان و محدود شدن تعداد گردشگران منجر می شود. این مقام مسئول در ادامه صحبت های خود، خاطرنشان می کند: البته هم اکنون با تلاش نماینده مردم شهرستان شادگان، کانالی به عرض ۱۰۰ متر و در طول توسعه نیشکر تا دریا در دست ساخت است که ۵۰ درصد از کارهای آن به پایان رسیده است. زوری زاده با اشاره به این که تالاب شادگان دارای جاذبه های وسیع برای جذب گردشگران است، اظهار می دارد: توسعه زیرساخت ها یکی از اهداف بلندمدت سازمان محسوب می شود. در این راستا ۱۵۰ میلیون تومان در سال ۱۳۸۴ برای این کار درنظر گرفته شد که در روستای «رگبه» به ساخت جاده، پارکینگ، ایجاد فضای سبز و ساخت یک اسکله کوچک اختصاص داده شد. همچنین در سال ۱۳۸۵ نیز ۱۵۰ میلیون تومان بودجه برای این تالاب تعریف شد که آن هم به ایجاد زیرساخت روستای «صراخیه» منجر شد. وی ادامه می هد: این روستا در وسط تالاب و منتهی الیه جاده کمربندی واقع شده است. ایجاد فضای سبز و اسکله جزو مهم ترین طرح های روستای صراخیه محسوب می شود. سازمان محیط زیست به دلیل از میان رفتن حیات وحش تالاب، با توسعه مؤلفه های مربوط به جذب گردشگران مخالف است؛درصورتی که با هماهنگی سازمان و محیط زیست این منطقه می تواند به صورت یکی از مناطق زیبای طبیعی درآید و محافظت شود همچنین رفت و آمد گردشگران منجر به رفاه مردمان این تالاب باشد. در مذاکراتی که از طرف رئیس سازمان خوزستان، استانداری، فرمانداری و نماینده مردم شادگان با سازمان محیط زیست صورت گرفته است، طرح مطالعات توسعه گردشگری این تالاب در دست بررسی است. همچنین با مذاکراتی که با فرماندهی یگان حفاظت انجام شد، قرار است ۱۵ نیرو برای حفاظت از این تالاب بکر و سرسبز به ما معرفی شود. این مقام مسئول می افزاید: خوشبختانه مردمان بومی از ورود گردشگران بسیار خرسند بودند؛ زیرا هم با آداب و معاشرت دیگر مناطق آشنا می شدند و هم می توانستند با قایق های خود، کسب درآمد کنند. وی دریافت موافقتنامه اصولی و کلی محیط زیست را جزو مهم ترین برنامه ها برای توسعه گردشگری می داند و می گوید: درصورت دریافت این موافقتنامه می توان دیگر اقدامات لازم نظیر ایجاد سرویس بهداشتی، ایجاد مراکز اقامتی و... را برای پذیرایی میهمانان داخلی و خارجی نیز فراهم کرد. ● برکه ای ناشناخته و منحصر به فرد تمام آنچه در این سرزمین رؤیایی بود برایمان جذابیت داشت. پیرزنان و پیرمردان روستایی با این که کمرهایشان خموده شده اما هنوز به زور بازو نان می خورند و پابه پای هم پیش می روند. شاید مانند روزهای اول آشنایی، هیجان باهم بودن ندارند اما می دانند که یکی بدون دیگری انگیزه حرکت ندارد. تالاب زیبا بود و سحرانگیز اما وقتمان کم بود و باید برمی گشتیم. در راه برگشت نظاره گر گله ای از گاوها بودیم که عرض این تالاب را برای رسیدن به علوفه و خوراک طی می کردند. در برخی از مناطق که عمق تالاب زیاد بود، این حیوانات عظیم الجثه در آب فرو می رفتند و فقط سر آنها از آب بیرون بود. دیدن این صحنه فقط با زدن شاتر دوربین حفظ می شود و ماندنی. زیبایی تالاب شادگان را باید لمس و از نزدیک آن را حس کرد. می توان چندین روز متوالی وقت گذاشت و از طبیعت بکر و دست نخورده و پرندگان وحشی زیبای آن لذت برد و هزاران عنصر ناشناخته دیگر را در آن کشف کرد. تپه و قلعه جوقین
تپه جوقین از جمله آثار باستانی دوران ساسانی در شهریار است که چون نگینی بر بستری از گل و گیاه آرمیده؛ قلعه ای کهنسال و افسانه ای که در عین اینکه یکی از کهن ترین آثار باستانی منطقه به شمار میآید یکی از ناشناخته ترین آنان نیز است. قلعه ای عظیم که با همه عوامل ویرانگر مقابله کرده و با عظمت و شکوه دیرینش استوار مانده است. تپه و قلعه جوقین در۱۰ کیلومتری جنوب غرب شهریار در شهر وحیدیه واقع شده است. قدمت و استقرار مردم در آن با توجه به مسکوکات و سایر اشیای مکشوفه دست کم به دوره یزدگرد سوم ساسانی می رسد. تپه جوقین یکی از مهمترین و بزرگترین بناهای خشتی منطقه است که برج و باروهای آن و مصالح و خشت های استفاده شده در آن آثار معماری پیش از اسلام را نشان می دهد. سفالینه های کشف شده در تپه جوقین نیز نظر به اینکه هیچکدام از آنها دارای لعاب نمی باشد حائز اهمیت دیرین شناسانه است. نام جوقین، بنا به برخی گفته ها گویا برگرفته از نام بهرام چوبین سردار و قهرمان ملی ایران درعهد خسرو پرویز ساسانی است که بعدها در دوره یزدگرد سوم رونق گرفته و مورد استفاده بوده است. تپه جوقین و قلعه دیگری که در مرکز روستای قدیمی جوقین واقع است ( به دلیل ساخت و سازهای بعدی در بستر شهر مدفون گشته) را نیز به همین دلیل به بهرام چوبین نسبت می دهند . افسانه های بسیاری در مورد این اثر باستانی، گنجهای موجود در آن و ... توسط مردم محلی نقل می شود که جمع آوری و توجه به آنها جدا از مسائل باستان شناسانه، از نظر اسطوره شناسی و مردم شناسی حائز اهمیت است. ● قلعه ایرج این قلعه نزدیک روستای جعفر آباد در شمال شرقی ورامین واقع شده است . ارتفاع متوسط دیوار قلعه ۱۲ متر است و در اطراف قلعه به فاصله ۱۰۰ متر سنگر هایی قرار دارد. این قلعه به شکل مستطیل و مصالح آن از خشت و گل است و در نوع خود یکی از بزرگ ترین قلعه های ایران به شمار می رود. ● قلعه تبرک قلعه تبرک امین آباد از بناهای قرون نخست اسلامی است که داخل بارو و حصار ری قرار داشت و از دورا ن خلفای عباسی بر جا مانده بود که این قلعه تخریب شد و امروزه به دلیل وجود برج نقاره خانه بر فراز آن به کوه نقار خانه معروف است.‌ ● قلعه گبری این قلعه از قلاع محافظ هسته اولیه ری است که در جنوب شرقی ری قدیم و میدان معلم ری امروز واقع است. از آثار معماری این قلعه، تنها یک چهار دیوار به مساحت دو هکتار با دیوارهای مرتفع از ۱۰ تا ۱۳ متر، همراه چهار برج دیده بانی باقی مانده است. قدمت این قلعه به دوره اشکانیان، حدود ۲۲۵۰ سال پیش می رسد.‌ ● دختر قلعه تنگ گسیل گسیل یکی از آبادی های دهستان شاد است که در سه کیلومتری شرق جاده اصلی کرج - چالوس واقع شده است. در این قسمت از جاده یعنی ۵۲ کیلومتری شمال کرج، تنگه ای وجود دارد که به تنگه گسیل معروف است. چندین سال است که به دلیل صعب العبور بودن این تنگه، جاده اصلی از میان تونلی که در کنار تنگه ایجاد شده می گذرد. بالای این تونل و در نوک قله کوه، آثاری از یک قلعه به چشم می خورد که به قلعه دختر معروف است. این قلعه به شدت رو به ویرانی است و فقط بخش های بسیار محدودی از دیوار های آن به صورت جدا از هم باقی مانده است. بقایای آجرها و سنگ های شکسته و ملات ساروج حاصل از حفاری های غیر مجاز در مساحتی حدود ۱۰۰۰ متر پراکنده است. حفاران قسمت های زیادی از کف، پای دیوارها و پی بنا را تخریب کرده اند. در این قسمت، پایه دیوارها و کف بعضی از اتاق ها نمایان است ونشان می دهد که شالوده بنا در دل صخره ایجاد شده و در زیر خاک ایمن تر به حیات خود ادامه می دهد. مصالح به کار رفته در این بنا، سنگ و ساروج است ولی وجود آجر های پراکنده در اطراف، نشان می دهد در بنای قلعه از آجر نیز استفاده شده است. سفالهای موجود در این محوطه از نوع سفال های قرمز و نخودی بدون لعاب دوران اسلامی است. دو قطعه سفال لعاب دار بسیار ریز به دست آمده از این قلعه، به سفال های سلجوقی و ایلخانی بسیار شباهت دارد. ● ‌قلعه دهشاد قلعه دهشاد در روستایی به همین نام، در ده کیلومتری شرق شهریار و در محدوده شهر باغستان واقع است. این قلعه با قدمت بیش از ۲۰۰ ساله خود یکی از قلعه های متعدد شهرستان شهریار است که از اغلب آنان چیز زیادی باقی نمانده است و به علت کم توجهی مسئولین مربوط بخش اعظم قلعه ها (همچون قلعه فرامرز، قلعه چهل دختر در حصار ساتی و...) تخریب شده است. دیوار گرداگرد قلعه دهشاد تقریبا سالم مانده و قلعه هنوز مسکونی می باشد. قلعه به سبک معماری اوایل دوره قاجار ساخته شده است و ابعاد آن صد متر در صد متر؛ به شکل مربع می باشد و در چهار گوشه آن برج دیدبانی قرار داشته است. این قلعه در صورت باز سازی می تواند به یکی از جاذبه های مهم گردشگری شهریار تبدیل شود.‌ تپه های سیالک در کاشان
سي ارگ يا سيالك كجاست؟ ناحيه سيالك (واقع در دو كيلومتري سمت جنوب غرب شهر كاشان) يكي از قديمي ترين مراكز سكناي بشر ما قبل تاريخ در فلات ايران شناخته شده است. كوير مركزي ايران باقي مانده اي از درياچه بزرگي است كه در قديم وجود داشته و ناحيه كاشان در كنار همين كوير واقع است. پس از فرو نشستن آب درياچه مركزي, در اطراف آن جلگه هاي كوچك و حاصلخيزي تشكيل شده و مردمي در آنجا سكونت كردند. در همين تاريخ است كه تپه هاي سيلك مورد سكونت قرار گرفت و قدمت آن به پنج هزار سال پيش از ميلاد مي رسد. شغل مردم شغل مردم در اين زمان زراعت و شكار حيوانات بود. خانه هاي خود را به شكل كلبه هاي چوبين مي ساختند. شكارشان شير, يوزپلنگ, گاو وحشي, آهو و چند نوع پرنده بود و حيوانات اهلي به ويژه بز و گوسفند را تربيت مي كردند. در اواسط هزاره چهارم قبل از ميلاد به وجود مس نيز آگاهي پيدا كردند. در دوره هاي بعد ديوارهاي خشتي معمول گرديد و كوزه گري اختراع شد. وجود صدفهاي دريايي مخصوص خليج فارس و بعضي سنگهاي رنگين به ويژه اطراف مشهد (مانند لاجورد) در اين تپه, ثابت مي نمايد كه مردم اين نواحي با ناحيه هاي دورتر رفت و آمد داشتند. همين قوم است كه صدها سال بعد امپراطوري معظم هخامنشي را تشكيل داده, پا به مرحله درخشان خود مي گذارد. آداب و رسوم در آن دوره, مرده را به طرز درهم پيچيده اي در كف اطاق ها دفن مي كردند. اين قرب و همجواري ميت, زندگان را از لزوم تهيه هدايا براي او معاف مي كرد. زيرا روح فقيد مي توانست در خوراك خانواده شركت كتد. زيرا در قبر, تبري از سنگ صيقلي در جوار استخوان ها در دسترس مرده گذاشته و نزديك سر نيز دو فك گوسفند نهاده و خوردني هاي جامد نيز با ميت در قبر او گذاشته مي شد و چون ظروف آنها يافت نشده مي توان حدس زد كه ظروف مذكور را از مواد فاسد شدني مانند كدوهاي ميان تهي يا سبد مي ساختند. جسد فقيد را با گرد اكسيد آهن به رنگ قرمز ملون مي كردند. صنعت و ابزارهاي مورد استفاده از جمله ابزارهاي تراشيده سنگي كه مورد استفاده آنها قرارگرفته كج بيلي بوده كه با دو دست آن را به كار انداخته و براي آنها كار بيل و ارابه را انجام مي داده است. اسلحه شكاري عبارت از قلوه سنگ بوده است. انسان اين دوره گل ظروف را با دست خود خمير كرده و با استفاده از آتش در هواي آزاد پخته و داخل و خارج آن را با نقش و نگارهاي مختلف تزيين كرده است. وجود عده زيادي دوك هاي كوچك كه با گل خشك تهيه گرديده آغاز پيدايش صنعت ريسندگي را آشكار مي سازد. هاون هاي كوچك با گل پخته كه براي ساييدن سرخاب به كار مي رفته نشان مي دهد كه در آن زمان خالكوبي نيز معمول بوده است. طوق هايي كه با دانه هاي گوش ماهي با سنگ سفيد درست شده و انگشتر و دستبندهاي سنگي از جمله اسباب هاي آرايشي بوده كه مرد و زن زيب پيكر خود مي كردند. از جمله آثار مكشوفه, يك نوع دسته چنگ چخماق است كه شكل سر حيوان يا آدم تراشيده شده در انتهاي آن نصب گرديده است. دسته هاي سنگ چخماق معمولا با استخوان تراشيده حيوانات درست شده كه تا نصف طول آن توخالي است و همين قسمت خالي سنگ چخماق به شكل چاقو يا ميخ مفتولي يا قير چسبيده شده است. پيشه وران ساخت لوازم آرايش از قبيل آيينه را آغاز كرده بودند, صفحه اي موازي كه اطراف آن اندكي بر آمده بود. همانطور كه تجارت توسعه مي يافت ضرورت ايجاب مي كرد كه محتويات يك خمره را تضمين و مراقبت كنند تا مال التجاره دست نخورده تسليم شود. براي تشخيص مهر را استعمال مي كردند. در اين دوره صنعت فلزكاري به سرعت پيش مي رود و دست افزار سنگي به تدريج رو به نقصان مي گذارد و آلات و ادوات مسي جاي آن را مي گيرد. تبر و كج بيل هاي فلزي اين دوره بيانگر اين هستند كه انسان در اين دوره به چگونگي ذوب فلز پي برده است تویسرکان؛ مدفن حضرت حَبَقوق(ع) پیامبری از نسل حضرت موسی(ع(
حبقوق نبی(ع) از انبیاء دوازده‌گانه بنی‌اسرائیل و از نسل حضرت موسی(ع) است که آرامگاه او در شهرستان تویسرکان، از توابع استان همدان واقع است.‌ حبقوق در زبان عبری به معنای است. نقل شده است که حبقوق(ع) هنگامی که طفلی بیش نبوده از دنیا رفت و سپس با دعای مادرش، خداوند به وی عمر دوباره بخشید. بدین‌سان که: مادرش طفل را در بغل کشید و در بستر خوابانید و به نماز ایستاد و پیش از آنکه نمازش تمام شود، کودک زنده شد، که بر همین اساس نام او را حبقوق گذاشتند.‌ حضرت حبقوق(ع) حدود ۶۵۰ تا ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح(ع) در اواخر سلطنت و در عصر دانیال نبی(ع) و الیاس (نبی) می‌زیست و دانیال نبی(ع) را ملاقات کرد.‌ حضرت حبقوق نبی(ع) مدیر و نگهبان معبد سلیمان در بیت‌المقدس بود که در ۶۰۷ سال قبل از میلاد، همزمان با سلطنت و بعد از شعیاء نبی(ع) به پیامبری مبعوث شد. کتاب حضرت حبقوق(ع) به نام در ادبیات عبرانی به نگارش درآمده است. در بحارالانوار جلد ۱۰ صفحه ۳۰۳ آمده است: امام رضا(ع) به هنگام بحث با از علمای دین یهود در حضور مأمون، از حبقوق(ع) نام بردند.‌ هنگامی که بیت‌المقدس توسط بخت‌النصر، پادشاه کلده (بابل) به تصرف درآمده بود، ضمن تخریب معبد سلیمان توسط کلدانیان (۸۵۶ قبل از میلاد) حبقوق(ع) به همراه عده زیادی از یهودیان ازجمله دانیال نبی(ع) به اسارت سپاهیان بخت‌النصر درآمدند و به بابل انتقال داده شدند، تا اینکه در سال ۵۳۸ قبل از میلاد که کورش هخامنشی بابل را فتح کرد، در فرمانی، دستور آزادی تمامی اسرا و زندانیان بنی‌اسرائیل را صادر و آنها را به مهاجرت به بیت‌المقدس تشویق کرد. لیکن حضرت حبقوق(ع) پس از آزادی به اتفاق عده‌ای از پیروان خود، به ایران مهاجرت کرد و در تویسرکان آن روزگار سکونت گزیدو پس از رحلت نیز در همین مکان به خاک سپرده شد. هم‌اکنون تندیس حبقوق(ع) از سنگ مرمر و همچنین تصاویری از وی در مجموعه موزه واتیکان ایتالیا موجود است.‌ آرامگاه حبقوق نبی(ع) از بناهای تاریخی ایران مربوط به دوره سلجوقیان است.این بنای تاریخی مانند یک برج مدور با سقفی مخروطی دارای بدنه هشت ضلعی است. ارتفاع این برج تا زیر گنبد ۷ متر و با احتساب گنبد به ۱۲ متر می‌رسد.‌ زیر سطوح ۸گانه دیواره خارجی برج، طاقنماهایی ساخته شده که در قسمت فوقانی به صورت ساده و زیبایی کاشیکاری شده است. مقبره و ضریح آن دقیقاً در وسط صحن داخلی برج قرار دارد و مشخصات حضرت حبقوق(ع) به عبری و فارسی بر آن نوشته شده است. نمای بیرونی آرامگاه از ۱۶ ترکه ستون مانند تشکیل شده که با سطح قوسی و نیم‌دایره به طرز جالبی متصل به هم ساخته شده است. این قبیل ابنیه از جهت فنی و معماری بسیار دقیق و حسابگرانه ساخته شده‌اند زیرا به علت مستطیل‌شکل بودن، دیواره‌های جانبی آن در مقابل توفان و زلزله بسیار مقاوم است و سقف مخروطی‌شکل بنا نیز آن را در مقابل برف و باران به خوبی محافظت می‌کند. به همین جهت بنای آجری مقبره حبقوق نبی(ع) بیش از ۹۰۰ سال قدمت دارد. و همچنان سالم و پا برجا مانده است این بنا در سال ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.‌ همچنین در کاوشی که از سوی کارشناسان سازمان میراث فرهنگی استان همدان در سال ۶۹ به عمل آمد، با بخشهایی از حصار یک قلعه وسیع برخورد شد که در بخش داخلی ضلع ورودی حصار، آثار و بقایای چند اتاقک به دست آمد که از درون اتاقکها، تعدادی اشیای نقش‌دار و ساده کشف شد. هیأت باستان‌شناسی در جریان این کاوشها همچنین به تعدادی از قبور برخورد کرد که مردگان در آنها به صورت طاقباز و شرقی غربی دفن شده‌اند. ● مسجد و چنار باغوار از دیگر جاذبه‌های گردشگری شهرستان تویسرکان درخت چنار ۲ هزار ساله در کنار مسجد باغوار است. بلندی این درخت از سطح زمین حدود ۳۰ متر و محیط آن ۱۵ متر مربع است که از فاصله ۴ متری به دو شاخه قطور تقسیم می‌شود. متأسفانه به علت ساخت و ساز در کنار این درخت، شاخه‌های آن خشک شده و سال گذشته به کوشش اداره میراث فرهنگی و هیأت امنای مسجد باغوار هرس شده است.‌ این درخت در حیاط مسجد و در محله‌ای به نام باغوار قرار دارد. وجه تسمیه باغوار این است که در گذشته‌های دور این مکان باغ بوده و اینک این درخت کهنسال از آن باغ به یادگار مانده است. بنای مسجد باغوار نیز نزدیک به ۲۰۰ سال قدمت دارد و از حیث سبک، مانند مساجد دوران صفویه است که با ستون‌های سنگی، طاق‌های ضربی و سقف‌های گنبدی، در کنار بازار سرپوشیده ساخته شده است.‌ این مسجد دارای قناتی اختصاصی بوده که از زمان ساسانیان تا ۴۰ سال پیش جاری بوده است. و در حوضی کنار مسجد، آب آشامیدنی شمال شهرستان تویسرکان را تأمین می‌کرد، که درحال حاضر چشمه آن مسدود و غیرقابل استفاده است.‌ ● میر رضی‌الدین آرتیمانی‌ سیدرضی‌الدین آرتیمانی از سرایندگان و عرفای مشهور عصر شاه‌عباس صفوی بوده است که در نیمه دوم قرن دهم هجری، در قریه آرتیمان از توابع تویسرکان چشم به جهان گشود، نام او سید محمد و تخلصش است.‌ وی برای کسب علوم دینی به همدان و اصفهان سفر کرد و به علت لیاقت و توانایی که در زمینه شعر از خود نشان داد به دامادی شاه‌عباس و منشیگری در دربار شاه‌عباس ارتقا پیدا کرد. میررضی سرانجام راه بازگشت به وطن را در پیش گرفت و ایام کهولت را در قریه آرتیمان به سر برد. او در سال ۱۳۰۷ هجری قمری چشم از جهان فرو بست و در محل خانقاهش در خاک سپرده شد.‌ از مهمترین آثار او، ۱۲۰۰ بیت شعر است که و او بی‌‌نظیر است. آرامگاه در شمال شرق شهر تویسرکان، انتهای خیابان شهدا قرار دارد. این بنا در سال ۷۶ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. بخشی از ساقی‌نامه او با این مطلع آغاز می‌شود: الهی به مستانِ میخانه‌ات‌ به عقل آفرینان دیوانه‌ات‌ به دُردی کش لُجّه کبریا که آمد به شأنش فرود، انّما به دُرّی که عرشست او را صدف‌ به ساقی کوثر، به شاه نجف‌ به نور دل صبح خیزان عشق‌ ز شادی به اندوه گریزان عشق‌ به رندان سرمست آگاه دل‌ که هرگز نرفتند جز راه دل‌ خدایا به جان خراباتیان‌ از این تهمت هستیم وارهان‌ به خمخانه وحدتم راه ده‌ دل زنده و جان آگاه ده‌ ● کوه خان گُرمز کوه‌خان گرمز با ارتفاع نزدیک به ۲۸۸۸ متر از سطح دریا پس از کوه الوند و قله لشکر ملایر، سومین قله مرتفع استان همدان به شمار می‌آید. ارتفاعات این کوه زیستگاه گونه‌های متعددی از پرندگان و جانورانی همچون: قوچ، میش، کل، بز و کبک است.‌در این کوه باشکوه حدود ۵ غار طبیعی وجود دارد. از این کوه چشمه‌های متعددی جاری است که آبشخور حیات وحش بوده و به رودخانه می‌ریزد. کوه خان گرمز دارای قله‌ای مخروطی‌شکل است، چون از سمت شمال و شرق دامنه کوه پرشیب و صخره‌های بستر دارد، صعود به آن ممکن نیست و تنها از سمت غرب و جنوب، دسترسی به این کوه انجام‌پذیر است. واژه در زبان ترکی به معنای ندیدن است، اگرچه این کوه درحال حاضر تحت حفاظت محیط زیست است، اما سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به سهم خود می‌کوشند تا پس از استانداردسازی جاده‌های مواصلاتی، این منطقه را به عنوان منطقه گردشگری معرفی کند.‌ ● کاروانسرای شاه‌عباسی‌ کاروانسرای شاه‌عباسی در ۲۰ کیلومتری مسیر تویسرکان، اسدآباد کنگاور و کرمانشاه قرار دارد و در مجاورت شهر فعلی فرسفج ساخته شده است. این کاروانسرا عمدتاً به خاطر امنیت تجارت و استراحتگاه مسافران و کاروان‌هایی که به قصد تجارت، زیارت و سیاحت به غرب کشور و عتبات عالیات عراق سفر می‌کردند در فاصله سالهای ۱۰۶۶ تا ۱۰۳۸ به سبک معماری صفویه ساخته شده است. این بنا حدود ۴ هزار مترمربع مساحت دارد و به کوشش اداره میراث فرهنگی در سال ۷۰ احیا و مرمت شده و در سال ۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.‌ ● قلعه اشتران‌ قلعه اشتران، قلعه‌ای نظامی بودکه در مجاورت روستای اشتران ۱۸ کیلومتری شهرتویسرکان قرار دارد. این قلعه مشرف به قلعه‌خان گرمز و در مسیر جاده قدیمی همدان تویسرکان (از طریق گنجنامه) بنا شد که با وجود گذشت زمان، هنوز هم تا حدودی پابرجاست. ● مدرسه شیخ علی خان زنگنه‌ حوزه شیخ علیخان زنگنه به دستور شاه سلیمان صفوی در ۱۰۹۰ هجری قمری در تویسرکان ساخته شد و به مدرسه شاه‌عباسی نیز شهرت دارد، اگرچه این تاریخ به شاه‌سلیمان صفوی برمی‌گردد. این مدرسه دارای حیاط مستطیل‌شکل و پلانی چهار ایوانی و یک طبقه است که در گرداگرد آن ۳۶ حجره متصل به هم ساخته شده و در گذشته و حال محل تحصیل طلاب علوم دینی بوده و در مرکز شهر تویسرکان و کنار بازار سرپوشیده ساخته شده است.‌ این اثر تاریخی، فرهنگی در سال ۶۵، مورد بمباران هوایی رژیم متجاوز بعث عراق‌قرار گرفت و تخریب شد ولی با تلاش سازمان میراث فرهنگی از سال ۶۸ تاکنون مرمت و احیا شدو در سال ۷۶ به ثبت آثار ملی رسید.‌ ● بازار قدیمی و مسجدجامع‌ بازار قدیمی تویسرکان از دوران صفویه به جا مانده است این بازار در حاشیه میدان امام خمینی(ره) قرار دارد و قدمت آن به پیش از ۳۵۰ سال قبل برمی‌گردد که در سال ۷۵ در فهرست آثار تاریخی کشور به ثبت رسید. مسجد جامع شهرستان نیز در ضلع غربی بازار سرپوشیده و در حاشیه خیابان شهید باهنر واقع است که بیش از یکصد مترمربع وسعت دارد. بنای اصلی این مسجد همزمان با مدرسه شیخ علیخان در عصر صفویه ساخته شد و در سال ۱۲۷۱ هجری از سوی مرحوم میرزا همایون امامی، امام جمعه وقت تویسرکان تجدید بنا شد و آرامگاه وی، نیز در مقابل در غربی مسجد قرار دارد.‌ ● پل تاریخی فرسفج‌ پل فرسفج در مجاورت شهر فرسفج و در نزدیکی کاروانسرای شاه‌عباسی و در کیلومتر ۲۰ جاده تویسرکان به کنگاور روی رودخانه بنا شده است. این پل در زمان شاه‌عباس صفوی ساخته شد و حدود ۴۰۰ سال قدمت دارد که در سال ۷۶ در فهرست آثٍار تاریخی کشور قرار گرفت.‌ ● حمام و مسجد سرابی‌ مجموعه تاریخی، فرهنگی سرابی در کنار حمام و امامزاده سلطان ابراهیم(ع) در محله‌ای به نام سرابی ساخته شده است. مسجد جامع سرابی با ستون‌های آجری و طاق‌های ضربی و سقف‌های گنبدی با پلانی مربع ‌شکل در کنار حمامی قدیمی به طرز جالب توجهی در کنار هم ساخته شده‌اند. بانی و طراح این آثار، استاد سلیمان مصطفایی جد خاندان مصطفایی اهل و ساکن تویسرکان بوده که از دوران قاجاریه به جا مانده است.‌ این بنای تاریخی دارای قناتی اختصاصی بوده که از هزاران سال پیش جاری بوده و از حوضی کنار این مجموعه، آب آشامیدنی اهالی سرابی تأمین و مازاد آن در حمام مورد استفاده قرار می‌گرفته است و بر اثر گذشت زمان و حوادث طبیعی درحدود سی سال پیش این چشمه مسدود شده و آب لوله‌کشی جای قنات جوشان را گرفته است اما درحال حاضر آب این قنات از سوی شهرداری در ارتفاعات سرابی پمپاژ و از آن برای آبیاری کردن فضای سبز شهر استفاده می‌شود.‌ ● قلعه (محله شاهزادگان)‌ در حدود ۱۵۰ سال پیش، گروهی از نوادگان عباس‌میرزا (نایب‌السلطنه ناکام فتحعلیشاه قاجار) در محله‌ای به نام قلعه (محله شاهزادگان) در شهر تویسرکان زندگی می‌کردند. قلعه، محوطه‌ای تقریباً مستطیل‌شکل بود که طول آن از ۴۰۰ متر و عرض آن از ۳۰۰ متر تجاوز نمی‌کرد. اطراف این محوطه با دیوارهای قطور و بلند و تعدادی برج محصور شده بود. بانی این قلعه، شیخ علی میرزا، معروف به شیخ الملوک فرزند فتحعلیشاه بود.‌ این قلعه، یک در ورودی بزرگی داشت که هنگام غروب آن را می‌بستند و صبح‌ها اول وقت آن را باز می‌کردند، ولی به تدریج براثر مرور زمان که دیوارها رو به خرابی گذاشت، در بزرگ قلعه را نیز برداشتند، به طوری که از حدود نیم قرن پیش این مکان از حالت قلعه خارج شده و به صورت محله‌ای با چند کوچه باریک درآمد، که مانند سایر محله‌ها، مردم برای رفت و آمد از آن استفاده می‌کردند.‌همچنین آثاری از دیوارها و برج‌های قلعه تا حدود ۴۰ سال پیش نیز باقی بود ولی با ساخت خیابان‌های جدید در اطراف آن، فعلاً هیچ‌گونه اثری از آن باقی نیست. داخل قلعه نیز خانه‌های متعددی با محوطه‌های مشجر و ابنیه مجلل وجود داشته که بیشتر آنها به مرور زمان خراب شده‌اند و اکنون معدودی از آنها باقی مانده است. ● خانه مسعودی‌ یکی از خانه‌های باقی مانده از محله شاهزادگان، خانه مسعودی است. تاریخ ایجاد این اثر ارزشمند بر کتیبه‌ای که در کنار ورودی شاه‌نشین طبقه همکف نصب شده، سال ۱۲۹۰ هجری قمری را نشان می‌دهد که مبین قدمتی بیش از ۱۳۰ سال است. خانه مسعودی با مساحت ۱۳۳۲ مترمربع در ۲ طبقه ساخته شده است. در هر طبقه یک اتاق اصلی وجود دارد و در طرفین آن چند اتاق فرعی قرار گرفته که در انتهای هر کدام از این اتاقها یک اتاقک انباری و پستو ساخته شده است. مهمترین قسمت این اثر تاریخی، اتاق شاه‌نشین طبقه همکف است. تمامی سقف و دیواره‌های این اتاق پوشیده از گچبری‌ها، آیینه‌کاریها و نقاشی‌هایی با روش رنگ و روغن شامل: نقوش گیاهی و انسان است. همچنین تصاویری از پادشاهان ایران باستان (برگرفته از شاهنامه فردوسی) تا دوره قاجاریه که با شیوه گراور ایجاد شده‌اند، در حاشیه فوقانی دیوارهای این اتاق و در میان نقوش گچبری شده به صورت قاب‌هایی کوچک قرار گرفته‌اند.یکی از این تصاویر، طرحی است از شاهزاده‌ای قاجاری که کاغذی در دست دارد که بر روی آن نوشته شده است: و در بالای تصویر، جمله گردآورنده این داستان، جلال‌پور فتحعلیشاه قاجار به خط نستعلیق نوشته شده است. از دیگر مشخصات این اثر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: سقف تمامی اتاقها به جز اتاق شاه‌نشین طبقه همکف لمه‌کوبی شده است، پنجره‌های ارسی این بنا در گذشته‌ای نه چندان دور توسط مالکان بنا تعویض و پنجره‌های ساده به جای آنها کار گذاشته شده است، آجرکاریهای سردر ورودی شاه‌نشین طبقه‌های همکف و اول از دیگر عوامل تزیینی این بنا محسوب می‌شود، دیواره‌های حیاط با طاقنماهای متعدد مزین شده است.‌ این بنا نمونه بارزی است از دوره‌ای که فرهنگ و معماری ایران تحت تاثیر فرنگ رفتگان قرار گرفته است و نفوذ فرهنگ و معماری غرب در معماری ایران در سطحی‌ترین لایه آن یعنی تزیینات معماری جلوه‌گر می‌شود. این اثر در سال ۷۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و هم‌اکنون اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تویسرکان در آن مستقر شده است.‌ ● صنایع دستی و سوغات‌ تولید انواع صنایع دستی چوبی مانند: خراطی، ظریف‌کاری و منبت‌کاری از دیرباز در منطقه شهری تویسرکان رواج داشته و اخیراً شمار زیادی از اهالی روستاهای توابع شهرستان نیز به این صنعت روی آورده‌اند.‌این شهرستان با دارا بودن بیش از ۳۶۸۰ هکتار سطح زیرکشت درختان مثمر و بارده و ۷۱۰هکتار نهال گردو، بالاترین سطح زیرکشت در استان همدان و یکی از قطب‌های تولید گردو در کشور محسوب می‌شود، عسل، نقل، کشمش، شیره انگور و... نیز از دیگر سوغات شهرستان تویسرکان به شمار می‌رود. این گزارش با همکاری احسان گودرزی مسئول روابط عمومی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان تویسرکان تهیه شده است. جاده چالوس؛ راه سفر زیبا تر از مقصد
حدود ۷۵ سال پیش جاده‌ای در ایران كشیده شد كه بعدها مهندسان اروپایی حكم به ناامن‌بودن آن دادند اما این جاده آن‌قدر جاذبه داشت كه طی ۷۰ سال نه تنها مسافران خود را از دست نداد بلكه با وجود خطرات فراوان از جمله ریزش كوه، زلزله و رانش زمین، خطر بهمن و روزبه‌روز بر تعداد طرفدارانش افزوده می‌شود تا جایی كه در تعطیلاتی مثل نوروز، مردم ترافیك ۱۵۰ كیلومتری این جاده را به جان می‌خرند تا با عبور از میان طبیعت زیبای آن، لذت ببرند. برای بسیاری از ما، محور كرج ـ چالوس وسیله‌ای برای رسیدن به شهرهایی مثل نمك‌آبرود، سلمانشهر (متل‌قو)، محمودآباد، كلاردشت و... است كه ساخت‌وسازهای بی‌رویه و شلوغی بیش از حد چیزی از طبیعت زیبای این شهرها باقی نگذاشته و حتی با راه‌رفتن در سواحل آنها، بیش از آنكه حس در كنار دریا بودن به انسان دست بدهد، احساسی مانند پیاده‌روی در خیابان‌های شلوغ تهران را به آدم القا می‌كند. غافل از اینكه خود جاده چالوس به‌تنهایی می‌تواند مقصد یك مسافرت ۳ روزه باشد و برای تمام این مدت هم می‌توان برنامه‌ریزی كرد زیرا در این مسیر علاوه بر جنگل و رودخانه و بنای تاریخی و دیگر جاذبه‌ها، امكانات گردشگری درخوری همچون هتل، رستوران، پمپ بنزین و... وجود دارد. برای شرح تمام جاذبه‌های این جاده توریستی شاید ساعت‌ها وقت لازم باشد، لیكن برای همفكری در برنامه‌ریزی سفر به این جاده به اختصار به تعدادی از جاذبه‌ها و امكانات آن اشاره می‌كنیم. اولین جاذبه‌ای كه بعد از ورود به جاده چالوس نظر همگان را به خود جلب می‌كند و تقریبا تا انتهای جاده همراه مسافران است، رودخانه چالوس است. رودخانه چالوس از رشته‌كوه‌های البرز مركزی سرچشمه می‌گیرد و در بلندی‌های كندوان به دو شاخه تقسیم می‌شود. یك شاخه به‌سوی دریای خزر و شاخه دیگر به‌سوی سد امیركبیر روانه می‌شود. پس از طی حدود ۶ كیلومتر به خروجی روستای «كندور» می‌رسیم. برای رسیدن به داخل روستا از لب جاده باید نزدیك به ۷ كیلومتر جاده خاكی را طی كرد. در این روستا یك امامزاده به نام امامزاده «چهل دختر» وجود دارد كه به عقیده بومیان حاجت دختران دم‌بخت را خیلی زود روا می‌كند. بعد از این روستا نوبت به «سرودار» می‌رسد. نام این روستا برگرفته از درخت كهنسالی است كه ۶۰ سال قبل در اثر باد و توفان شكسته و از بین رفته اما تنه كوتاه درخت كماكان باقی است. برخی قدیمی‌ترها معتقدند این درخت حاصل تكان‌دادن سفره حضرت علی(ع) هنگام عبور از این محل بوده است (که سندیت ندارد)پس از گذراندن دو روستا به نام‌های «پورگان» و «وینه» به «آدران» می‌رسیم كه مامن بسیاری از علاقه‌مندان طبیعت است. آدران در كیلومتر ۱۵ جاده چالوس قرار دارد و ساكنان آن‌ را بیشتر تهرانی‌هایی تشكیل می‌دهند كه تعطیلات خود را در این منطقه می‌گذرانند، همچنین آبشار معروف پیچ‌آدران از جمله آبشارهای فصلی است كه در تابستان و بهار آب دارد. ۷ كیلومتر جلوتر به روستای «خور» می‌رسیم. در داخل این روستا یك مسجد جامع و یك آسیاب مربوط به دوره قاجاریه وجود دارد و با ۳ ساعت پیاده‌روی از این روستا نیز می‌توان به آبشار زیبای خور رسید. بعد از پشت‌سر گذاشتن خور، به یكی از تفریحی‌ترین و پرمسافرترین نقاط جاده چالوس می‌رسیم. سد امیر‌كبیر (كرج) در كیلومتر ۲۳ جاده چالوس قرار دارد و وسعت دریاچه آن ۴هزار هكتار است. در این دریاچه فعالیت‌های ورزشی، تفریحی مانند قایقرانی، ماهیگیری، اسكی روی آب و پرواز با كایت انجام می‌شود.در ادامه مسیر و در كیلومتر ۳۶ به ری‌زمین می‌رسیم. در این منطقه غارهای «سیراچال» و «ری‌زمین» قرار دارد كه قدمت آنها به دوره دوم زمین‌شناسی بازمی‌گردد. بعد از دیدن این غارها اگر ۱۳ كیلومتر به سمت چالوس برویم، به خروجی شهرستانك می‌رسیم. منطقه كوهستانی شهرستانك جایی است كه ناصرالدین شاه قاجار خوشگذران‌ترین شاه ایران از طبیعت بكر آن غافل نماند و قصر تابستانی خود را در آن ساخته است. پس اگر ناصرالدین شاه این منطقه را برای تفریح انتخاب كرده، مطمئن باشید جای باصفایی است. از خروجی جاده تا مركز روستا حدود ۱۳ كیلومتر راه آسفالته است و از روستا برای رسیدن به كاخ ناصری كه هم‌اكنون در حال مرمت است، باید حدود یك ساعت و نیم پیاده‌روی كرد. راه دیگری نیز برای رسیدن به این منطقه وجود دارد، اگر اهل كوهنوردی باشید، می‌توانید صبح از ایستگاه ۷ توچال راه بیفتید (البته با نقشه، راهنما، تجهیزات و...) و پس از یك روز كوهپیمایی به شهرستانك برسید. پس از شهرستانك در كیلومترهای ۵۱ و ۵۲ «كسیل» و «میدانك» قرار دارند. در كسیل قلعه «تنگ كسیل» مربوط به قرن ۶ هجری و در میدانك یك برج سنگی وجود دارد كه در بین بومیان‌ منطقه بر اساس روایات شاهنامه به برج «تهمینه» معروف است.یك كیلومتر كه پیش برویم، به گرماب می‌رسیم، منطقه كوچكی كه نزدیك به ۲۰ روز در سال هجوم گردشگران برای دیدن باغ لاله‌اش ترافیك سنگینی را در جاده چالوس ایجاد می‌كند. اگر نیاز به استراحت دارید و عقربه بنزین ماشین‌تان هم پایین آمده، نگران نباشید، در كیلومتر ۶۰ به اولین پمپ‌بنزین و اولین هتل جاده چالوس می‌رسید. گچسر شاید به لحاظ امكانات رفاهی مجهزترین بخش این محور باشد، علاوه بر اینها یك چشمه و یك غار، زیبایی‌های گچسر را دوچندان ساخته است.«چشمه وله» گچسر در ۲ كیلومتری جنوب غربی گچسر واقع شده و آب آن در درمان بیماری‌های جلدی، مجاری تنفسی و روماتیسم موثر است و غار یخ مراد نیز در ۴ كیلومتری غرب گچسر در منطقه آزاد برقرار دارد. این غار از عجیب‌ترین غارهای جهان است زیرا زمستان‌ها گرم و تابستان‌ها سرد است.۵ كیلومتر بعد از گچسر، بزرگ‌ترین پیست اسكی ایران واقع است. در پیست دیزین از اواخر پاییز تا اواسط بهار، اسكی روی برف و در تابستان‌ها نیز اسكی روی چمن دایر است. دومین هتل جاده چالوس در منطقه دیزین قرار دارد. در كیلومتر ۷۹ جاده چالوس به بلندترین تونل جاده چالوس یعنی تونل كندوان می‌رسیم. در ورودی ۵ تونل كندوان علاوه بر صرف آش دوغ و آش رشته هیزمی می‌توانید از آش‌فروشان آدرس كاروانسرای كندوان را بگیرید. این كاروانسرا در زمان ناصرالدین شاه ساخته شده و كمتر از یك كیلومتر با ورودی تونل فاصله دارد. اولین استراحتگاه بعد از تونل كندوان، دوراهی یوش است. از این دوراهی شما با طی ۵۴ كیلومتر می‌توانید به روستای «یوش»، زادگاه و خانه «نیما یوشیج» پدر شعر نو فارسی برسید. از دوراهی یوش با طی ۲۵ كیلومتر به سیاه‌بیشه می‌رسید، روستایی كوچك كه لبنیات و عسل مرغوبی دارد. رسیدن به این روستا به‌خاطر تردد ماشین‌های سنگین راهسازی كه مشغول ساخت سد و نیروگاه سیاه‌بیشه هستند، بسیار سخت شده است و اندك بومیان باقی‌مانده در این منطقه نیز به فكر ترك روستا افتاده‌اند.با ورود به مرزن‌آباد، كاملاً بوی شمال را می‌توان حس كرد زیرا ۲۵ كیلومتر بیشتر تا دریا فاصله ندارید. دومین پمپ‌بنزین جاده چالوس در این شهر كوچك واقع شده است. درصدی از مسافران شمال در این قسمت با جاده چالوس خداحافظی می‌كنند و به‌سمت كلاردشت و دریاچه ولشت می‌روند. از مرزن‌آباد تا كلاردشت ۲۴ كیلومتر راه است. در مسیر مرزن‌آباد تا چالوس نیز می‌توانید ا ز روستای كندلوس و كاخ چایخوران متعلق به دوره پهلوی اول دیدن كنید. آخرین استراحتگاه قبل از چالوس، پارك جنگلی فین در ۵ كیلومتری چالوس است. این پارك با امكانات رفاهی نسبی برای اقامت‌های كوتاه‌مدت مناسب است. در انتها نیز بد نیست بدانید در جاده چالوس به‌طور متوسط در هر ۷ كیلومتر یك رستوران و در هر ۱۵ كیلومتر یك مسجد وجود دارد. سعید حبیب اله جاذبه های طبیعی استان سیستان و بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان با مساحت ۱۸۷۵۰۲ کیلومتر مربع (سیستان :‌۱۵۱۹۷ و بلوچستان : ۱۷۲۳۰۵ کیلومتر مربع) در جنوب شرقی ایران بین عرض های ۲۵ درجه و ۳ دقیقه تا ۳۱ درجه و ۲۷ دقیقه شمالی و طول های ۵۸ درجه و ۵۰ دقیقه تا ۶۳ درجه و ۲۱ دقیقه شرقی قرار دارد. این استان با اختصاص بیش از ۱۱% وسعت کل کشور، پهناورترین استان ایران بوده که از شمال با استان خراسان، از غرب با کرمان و هرمزگان، از جنوب با دریای عمان (۳۲۰ کیلومتر مرز آبی ) ازشرق با کشورهای افغانستان و پاکستان (۱۱۰۰ کیلومتر مرز خشکی ) همجوار است و بر طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن (۱۳۸۵) بالغ بر ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر یعنی حدود ۴/۳ % جمعیت کشور را در خود اسکان داده است. با متوسط بارندگی سالانه حدود ۱۱۰ میلیمتر یا بعبارتی کمتر از ۵۰ % میانگین بارندگی کشور ( ۲۴۵ میلیمتر ) که خود کمتر از ۳۰% متوسط بارندگی جهان ( بالغ بر ۸۰۰ میلیمتر ) است جزء استان های خشک ایران محسوب می شود. اراضی کشاورزی حدود ۴۰۰ هزار هکتار یعنی تغریبا ۲% از مساحت استان را تشکیل می دهند که از این مقدار در شرایط نرمال ۳۳۰ هزار هکتار در سال کشت می شود. این استان به دلیل همجواری با دریای عمان از یک طرف و کویر لوت از طرف دیگر از لحاظ پوشش گیاهی دارای دو نوع فلور بلوچی و ایران ـ تورانی است ؛ بنابراین از ترکیب پوشش گیاهی متنوع و به تبع آن فونی غنی برخوردار است. به منظور استفادة بهینه از پتانسیل های منطقه، شناخت آن ها لازم و ضروری بوده و این مهم بدون بررسی و پژوهش میسر نخواهد بود؛ لذا در ادامه، سیمای طبیعی و ارزش های زیست محیطی استان به اختصار معرفی می گردد. امید که این مجموعه بتواند سرآغازی برای تدوین برنامه های مؤثر و اساسی جهت رفع محرومیت از منطقه باشد. ● سیمای طبیعی استان ▪ مراتع حدود ۸/۱۱ میلیون هکتار از کل مساحت استان یعنی ۶۳ % را مراتع به خود اختصاص داده که شامل بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی می باشد که از این مقدار حدود ۷۰ گونه دارویی شناسایی شده است. مراتع حاشیه تفتان، بزمان ، هامون جزموریان و هامون سیستان مرغوب ترین مراتع استان را تشکیل می دهند(۹) . ▪ جنگل ها جنگل ها حدود یک میلیون هکتار از کل مساحت استان یعنی ۳۵/۵ % را شامل می شوند که بیش از ۶۰ % آن ها جزء جنگل های تنک و نیمه متراکم هستند. این جنگل ها در دو رویشگاه خلیج ـ عمانی شامل شهرستان های چابهار، ایرانشهر و نیکشهر و رویشگاه ایران ـ تورانی، که از نظر مساحت سطح بیشتری را به خود اختصاص داده است ، پراکنده شده اند. از دیگر استعدادها و نعمت های خدادادی جنگل های مانگروست که به مساحت ۳۰۰ هکتار در خلیج گواتر در شرق چابهار و مرز پاکستان قرار گرفته است. الف ▪ بیابان ها سطحی معادل ۴/۶ میلیون هکتار از مساحت استان یعنی حدود ۳۲ درصد را اراضی بیابانی و شنزارها تشکیل می دهند که یک میلیون هکتار آن شنزارهای فعال هستند. نتایج مطالعات شناسایی کانونهای بحران فرسایش بادی نشان می دهد که در کشور مجموعا ۱۸۳ کانون شناسایی شده اند؛ از این تعداد ۲۷ کانون یعنی حدود ۱۴ % آن متعلف به استان سیستان و بلوچستان بوده که مهمترین تهدید استان در همه ابعاد اقصادی، اجتماعی ، بهداشتی ، کشاورزی وغیره محسوب می شود و زمانی که با دیگر پدیده های طبیعی همچون خشکسالی همراه شود میزان و شدت خسارت بطور تصاعدی افزایش می یابد (۵۰). ▪ مناطق چهار گانه از کل مساحت استان ۳/۷ % یعنی ۱۳۴۴۳۱۷ هکتار تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد، شامل : مناطق حفاظت شده معادل ۷۵۸۱۸۹ هکتار (۴/۵۶ % کل مناطق ) ، مناطق حفاظت شده جنگلی معادل ۱۲۶۳۶۵ هکتار (۴/۹ % مناطق) ، مناطق شکار ممنوع با ۴۵۹۷۵۳ هکتار (۲/۳۴ % مناطق) و آثار طبیعی ملی با ۱۰ هکتار که از مساحت مناطق محسوب می شود ( سازمان حفاظت محیط زیست ، ۱۳۸۳). ▪ گونه های جانوری مختص استان ـ تمساح پوزه کوتاه ایرانی ( گاندو )Crocodylus palustris palustris ـ خرس سیاه Ursus thibetanus gedrosianus ـ سنجاب بلوچی Funambulus pennantii ـ لاک پشتان دریایی ـ نمونه ای از درختان کهنسال ـ درخت سرو زرین دهپابید با قدمت ۱۲۰۰سال ، در ۶۵ کیلومتری خاش در حاشیه دهپابید در مسیر جاده زاهدان به خاش ـ درخت سرو زرین سنگان ، در ۴۵ کیلومتری خاش داخل روستان سنگان، از روستاهای زیبای حاشیه تفتان و در صحن مسجد روستا ـ انجیر معابد: در فاصله ۱۱کیلومتری مسیر جاده چابهار ـ ایرانشهر و ۲۰ کیلومتری جاده ساحلی پریس ـ گواتر در منطقة کچو شهرستان چابهار. ▪ منابع آب این استان دارای پنج حوضه آبریز اصلی شامل هامون هیرمند، هامون ماشکیل، هامون جازموریان، کویر لوت و دریای عمان است. پتانسیل آبهای سطحی و زیرزمینی استان ۲/۶ میلیارد متر مکعب و میزان استحاصال آب در استان ۹/۳ میلیارد متر مکعب می باشد. منابع آبی استان در قالب تالاب، رودخانه، چشمه ، قنات و ... می باشند که مهمترین آنها به قرار زیر است: ▪ تالاب ها تالاب ها که در شمال ، مرکز و جنوب استان گسترده شده اند علاوه بر ذخیره میلیارد ها متر مکعب از آبهای سیلابی در زمان بارندگی های ناگهانی بخصوص فصل زمستان و بهار، سالانه میزبان هزاران پرنده مهاجر از کشورهای دور و نزدیک هستند ه برای زمستان گذرانی به آبهای استان مراجعه می کنند و جلوه ای خاص به آنها می بخشند. هامون هیرمند، هامون صابری ، تالاب لولکدان، تالاب هامون جازموریان، تالاب هامون ماشکیل و ... تعدادی از تالاب های استان هستند. ▪ ‌رود خانه ها ـ رود هیرمند که شاهرگ حیاتی تالاب بین المللی هامون است ؛ ـ رودخانه بمپور از رودخانه های دائمی و نسبتا پر آب بلوچستان که در نهایت به تالاب هامون جازموریان می ریزد؛ ـ رودخانه دائمی کاجو؛ ـ رودخانه دائمی سرباز از سرشاخه های اصلی رودخانه باهو کلات ؛ ـ رودخانه باهوکلات که از بهم پیوستن رودخانه های کاجو، سرباز و باهو شکل می گیرد و مأمن گاندو تمساح تالابی و منحصر به فرد ایرانی است؛ ـ رودخانه کارواندر که با دارا بودن آبشار، چشم اندازی بی نظیر دارد. ▪ چشمه ها به لحا‌ظ تنوع اقلیمی، چشمه های متعدد آب معدنی گرم و سرد در سراسر استان سیستان و بلوچستان پراکنده شده اند از جمله : چشمه آب معدنی مکسان و اسپیدز بزمان، زیارت گوربند زاهدان، چشمه آب معدنی پای کوه سرخ ایل و ... ▪ ژئوتوریسم از مهمترین آثار ژئوتوریسمی موجود در استان گل فشان ها و غارها می باشند: الف) گل فشان ها اثر طبیعی ملی گل فشان پیر گل : با وسعت ۷ هکتار در داخل کوه های سیاه بندان شرق بزمان و جنوب غربی خاش در فاصله ۷۸ کیلومتری گوهر کوه و ۱۱۳ کیلومتری نوک آباد شهرستان خاش واقع گردیده است. ـ گل فشان تنگ : این چشمه گل فشان در دشت کهیر با آب و هوای گرم و مرطوب در فاصله ۸۵ کیلومتری چابهار واقع گردیده است. ب) غارها ـ مهمترین غارهای جذاب و دیدنی استان عبارتند از : ـ غار لادیز در ۱۰ کیلومتری شهر میرجاوه؛ ـ غار پوسه در حاشیه روستای پوسه ، ـ ۶۵ کیلومتری خاش و ۱۲۰ کیلومتری زاهدان ؛ ـ غار کرمانچی در دره آهو و به فاصله یک کیلومتری روستای کرمانچی ایرانشهر ـ غار چاهک در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی خاش . ▪ کوه ها یکی از مهمترین ارتفاعات استان سیستان و بلوچستان اثر طبیعی ملی تفتان است. این قله آتشفشانی نیمه فعال با وسعت ۲۱۸ هکتار در جنوب زاهدان و ۳۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان خاش واقع گردیده است . با ارتفاع ۴۰۵۰ متر به بام شرق ایران معروف است و در حال حاضر بطور دائم از دهانه آن بخار آب ، گازهای شیمیایی گوگرد دار و ... متصاعد می گردد (تصویر۱-۸). کوههای مریخی (بدلند) (تصویر۱-۹) از جاذبه های سواحل نیلگون دریای عمان (تصویر۱-۱۰) هستند که در فاصله ۲۵ کیلومتری چابهار در مسیر جاده پریس ـ چابهار واقع گردیده و بدلیل شکل خاصی که دارند به کوههای مریخی معروف شده اند. تعدادی از کوه های دیگر استان کوه خواجه ، کوه آتشفشانی بزمان ( خضر ، زند ) ، پلنگ کوه، کوه بیرک ، ملک سیاه کوه و کوه های بم پشت هستند. ● سیستان و تالاب هامون سیستان با مساحت ۱۵۱۹۷ کیلومتر مربع ، که ۵/۸ % از سطح استان سیستان و بلوچستان را در بر می گیرد جمعیتی در حدود ۴۰۰ هزار نفر و قدمتی بالغ بر ۵۰۰۰ سال دارد. وجود شهر سوخته در ۵۵ کیلومتری جنوب آن معروف به بهشت باستان شناسان؛ کوه خواجه با قدمتی حدود ۲۲۰۰ سال در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زابل ؛ دهانه غلامان تنها شهر غیر پایتختی هخامنشیان با قدمت ۲۰۰۰ ساله در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان زابل و صدها اثر تاریخی و باستانی دیگر نشان از سیستانی آباد و اثر گذار بر فعالیت های اقتصادی و اجتماعی منطقه و کشورهای همسایه دارد . یقینا این مهم از همجواری انسان با آب و رودخانه حاصل شده است. رودخانه هیرمند فعلی از دیرباز شاهرگ حیاتی منطقه بوده و همراه تالاب هامون موجب رونق زندگی انسان در این سرزمین کهن و مقدس شده است. زیبایی سرزمین و طبیعت زنده و شاداب سیستان آن چنان در رفتارهای اجتماعی و سیاسی مردم منطقه مؤثر بوده است که فردوسی حکیم را بوجد آورده و رستم دستان را در شاهنامه خود بعنوان نمادی از این پتانسیل ها خلق می نماید. اما متأسفانه امروزه به دلایل مختلف سیاسی ، اقتصادی و علمی، تالاب بین المللی هامون در فهرست تالاب های آسیب دیده کنوانسیون رامسر ثبت شده است . لذا برای عبور از این بحران و حفظ و احیاء ارزش های زیست محیطی و اکولوژیکی آن ، نیاز به همت عمومی و بسیج ملی است تا با اتخاذ دیپلماسی قوی همراه با بکارگیری یافته های علمی بتوان اولا حقابه آب منطقه از افغانستان را تامین نمود و ثانیا از بهره برداری های افراطی و بیش از حد در داخل جلوگیری کرد تا پس از تثبیت پوشش گیاهی آن همچون سال های دهه ۵۰ و ۶۰ شاهد زیبایی و طراوت تالاب هامون و ایفاء نقش اکولوژیکی آن باشیم. دکتر غلامرضا نوری جاذبه های طبیعی استان مرکزی
● پل باقرآباد بنای این پل مربوط به دوره معاصر است و در زمان اشغال ایران توسط روس‌ها ساخته شده و محل استقرار آن در جاده قدیمی اصفهان - اراک و جنب جاده آسفالته فعلی محلات است. از بنای اصلی پل در جریان سیلی که در منطقه جاری شده ، تا حدودی تخریب گردیده و مجددا بازسازی شده است.از این پل تا۲۰ ‌سال پیش بهره‌برداری می‌شده و در حال حاضر با احداث جاده آسفالته جدید ازرونق افتاده است. مصالح به کار رفته در بنای پل عمدتا از سنگ می باشد. در مجاورت پل باقر آباد، پل جدیددیگری نیز احداث شده که در نوع خود جالب توجه است و پیرامون آن در حواشی قمرود در روزهای تعطیل مورد استفاده تفرجگاهی وگذران اوقات فراغت مردم قرار می‌گیرد. ● پل دودهک در نزدیکی کاروانسرای "دودهک" ، پلی قرار د ‌ارد ‌که بر روی چهار دهانه ‌ ناهمگون بنا شده است. عرض این پل حدود ۳ ‌متر می باشد و در دو طرف آن دیوارهایی به ارتفاع یک متر ساخته شده است. پایه های این پل از سنگ و سقف دیواره های آن از آجرهایی با ابعاد۲۰*۲۰ سانتیمتر ساخته شده است. این پل برای عبور و مرور کاروان ها احداث شده بود‌، لیکن بعدها کامیون‌ها و تریلرهاییبا وزن حدود۳۰‌تن به راحتی از روی آن رفت و آمد می‌کردند. این پل در سال ۱۳۶۵ آسیب جدی د‌ید و به علت ریزش چند دهنه آن، عبور و مرور از روی آن امکان‌پذیر نیست. ● پل تاریخی سرخده بنای این پل د‌ر جنوب ساوه در کیلومتر ۱۳ ‌جاده "یلآباد" ‌به "قز قلعه" در ضلع جنوب غربی روستای سرخده واقع شده است. مصالح به کار رفته د‌ر این پل تماما از آجر با ملات ساروج است. ساختمان پل از ۸ ‌چشمه با طاق رومی تشکیل شده و ارتفاع آن ازکف تا سطح رود‌خانه "قره چای" حدود ۸ ‌متر است. طول پل حدود۷۰ متر و عرض آن حدود۵ متر می باشد. ● چشمه حکیم چشمه حکیم، در حدود یک کیلومتری جنوب شرقی چشمه شفا واقع شده است. منشاء این چشمه در دو نقطه همجوار یکدیگر است و اطراف آن ها با سنگ چینی به دو حوض محصور تبدیل شده است. از یکی از حوض‌ها زنان و از حوض دیگر مردان استفاده می‌کنند. به طور کلی منشاء آب‌های معدنی سلیمانی و حکیم در ردیف آب‌های معدنی سولفاته کلسیک خیلی گرم است و منشاء عمیق زیر زمینی دارند. ‌چشمه های معدنی آب گرم ناحیه محلات از نظر ترکیبات شیمیایی به چشمه های معدنی مولفاته کلسیک"بان یردوبیگور" فرانسه شبیه هستند. ● چشمه آب معدنی گراو چشمه آب معدنی گراو در ۵ ‌کیلومتری غرب تفرش قرار دارد. آب این چشمه از نوع آب‌های بی‌کربناته کلسیک وکلرور سدیک است. از آب این چشمه برای درمان بیماری ‌های مختلف از جمله بیماری دستگاه گوارش ، کاهش قند خون و دفع اسید اوریک استفاده می شود. استحمام در آب این چشمه باعث انبساط عروق می شود و شبیه آب معدنی "روایا" در فرانسه است. ● چشمه اسکان این چشمه در ۵ کیلومتری شمال روستای فر، جنب روستای اسکان از توابع شهرستان سربند واقع شده است. دسترسی به آن از روستای فر با‌ ۵ کیلومتر راه خاکی میسراست و هر سال مورد مراجعه و استفاده ‌گروه های زیادی قرار می‌گیرد. ● چشمه سلیمانی این چشمه در شمال شرقی چشمه شفا و درحدود یک کیلومتری آن بر دامنه کوهی قرارگرفته است. در این محل یک قهوه‌خانه و ساختمانی وجود دارد که شامل دوحمام است. آب چشمه که د‌ر حدود ۵ ‌لیتر در ثانیه است در جویی باریک و طبیعی جریان می یابد و به سوی حمام هدایت می شود. آب چشمه پس از استفاده و خروج از حمام ها به طرف "مزرعه تخت" سرازیر می شود.‌ ● چشمه شفا این چشمه آب گرم در بالای تپه مجاور سرچشمه محلات در محلی نزدیک تخته سنگ های سخت از دهانه چاهی خارج می شود و به حمام های اطراف آن هدایت می گردد. در گذشته ازاین دهانه مقدار کمی آب خارج می‌شد و منشاء اصلی چشمه در حدود۱۰۰متری غرب آن بود، ولی در اثر زلزله ،منشاء اصلی چشمه تقریبا خشک شده وقسمت عمده آب ازسرچشمه فعلی آن جاری است. دهانه سرچشمه با دری آهنی پوشانیده شده و در یک چهار دیواری محفوظ گردیده است. مقدار آب این چشمه در حدود ۱ ۲ لیتر در ثانیه است. ● روستای نیمور بقایای ‌آتشکده ساسانی آتش‌کوه، بقایای یک پاپه بزرگ سنگی از بنایی ‌بزرگ به نام "میل میلویه" و حصار قلعه جمشیدی را نشان می‌دهد که روستای نیمور از کانون‌های تمدن باستانی ایران است. در این ناحیه سدی باستانی نیز از دوره ساسانی بر روی رود‌خانه اناربار (قمرود) و کانال آب بسیار قدیمی بر جای مانده است. ● ‌روستای خورهه روسـتـای خورهه به خاطر وجود معبدی از دوره سلوکیان که ستون های آن هنوز هم پا برجاست شهرت ملی دارد. این ستون‌ها و بقایای معبد، جزء قدیمی ترین آثار تاریخی سرزمین ایران و تنها اثر باقی مانده از دوره سلوکیان می باشند. ● روستای ساروق این روستا بیش از ۸۵۰ سال قدمت دارد و از چهار محله به نام های قلعه بالا، ساروق ،گرگان علیا و گرگان سفلی تشکیل شده است. امامزاده هفتاد ودو تن مربوط به سال ۵۸۷ هجری قمری در محله مرکزی و قدیمی آن واقع شده است. همچنین روستای ساروق به لحاظ صنایع دستی به ویژه از نظر قالیبافی معروفیت جهانی دارد. ● روستای دودهک در این روستا دو اثرتاریخی جالب توجه به نام های پل شاه عباسی و کاروانسرای شاه عباسی بر جای مانده است. ● ناحیه سربند ناحیه ییلاقی سربند به دلیل شرایط اقلیمی، یکی از پرآب ترین نواحی استان محسوب می‌شود. فاصله نزدیک این ناحیه با شهرستان اراک و استقرار واحدهای صنعتی بزرگ پتروشیمی و پالایشگاه همراه با پروژه های متعدد توسعه شهری اهمیت این ناحیه و استفاده معقول و بدون تخریب از جاذبه‌های طبیعی آن را به مسئله‌ای مبرم تبدیل کرده است. تراکم چشمه‌های پرآب و دائمی، پوشش گیاهی بسیار خوب و گستردگی با‌غ ها، شکارگاه ها و قلل مرتفع و بالاخره امکانات ورزش‌های ‌زمستانی ازجمله جاذبه های ارزشمند این منطقه است. ● سرآب عباس آباد این سرآب در۲ ‌کیلومتری شرق شازند واقع شده است. فضای سرسبز و درختان اطراف آن منظره ‌بسیار دیدنی این سرآب را زیباترکرده است. سرسبزی محل و آبی که از زیرکوهسار روان می باشد، تفرجگاهی را به وجود آورده که هر ساله هزاران نفر را به سوی خود جلب می‌کند. ● تالاب عمارت این تالاب علاوه بر زیبایی چشمگیر، از جهات مختلف نیز نقش حیاتی در منطقه ایفا می‌کند و یکی از منابع ارزشمند سیاحتی استان به شمار میآید. این تالاب ضمن تثبیت آب رودخانه "شرا" و آبیاری اراضی کشاورزی، از جنبه های زیست محیطی و تفرجگاهی نیز واجد اهمیت است. تالاب عمارت یکی از زیستگاه های مهم پرندگانی از قبیل اردک، غاز و حواصیل است که در حیات اکوسیستم جانوری وگیاهی منطقه، نقش مهمی به‌عهده دارد. پیرامون این تالاب با فضای کوهستانی و آب وهوای مناسب همواره مورد توجه گردشگران بوده است. ● زیارتگاه غار سی جن غار سی جن در روستای واران جاسب واقع شده است. مردم محلی عقیده دارند که در این غار سی جوان غیب شده اند. مسجدی نیز در آن نزدیکی قرار دارد که به مسجد کمیل معروف است. ● ‌رودخانه قمرود شاخه اصلی این رودخانه ازارتفاعات شیب شرقی در جنوب گلپایگان و غرب خوانسار (کوههای مورستان، میشه و قره داغ) سرچشمه می گیرد و پس از تلاقی با رودخانه خرقاب و خمین با نام لعل بار از جنوب محلات و غرب دلیجان به ‌سوی قم سراز‌یرمی شود و در ناحیه پل دلاک به قره چای می پیوندد و به مسیله می ریزد. منطقه‌ای که این رودخانه در آن واقع شده است به اندازه منطقه" سربند" و" شرا "سرسبز ‌نیست، اما این رودخانه نیزدر مسیر خود به ویژه در نزدیکی محلات امکانات تفرجگاهی قابل توجهی پدید آورده است. همجواری این رودخانه با جاذبه‌های طبیعی شهر زیبای محلات، پارک گلخانه‌های آن ازیک طرف، آب گرم معدنی محلات از طرف دیگر و همچنین آثارتاریخی سراق، تیمور و خورهه یک کانون سیاحتی مناسب ‌به وجود آورده است. احداث سد مخزن ۱۵خرداد در عباس آبـاد دلـیـجـان نـیـز امـکـانـات مـنـاسب را برای توسعه تفرجگاهی به ویژه در زمینه های اسکی روی آب، ماهیگیری و سایر ورزش‌های آبی فراهم آورده است. پیرامون دریاچه این سد شرایط مناسبی برای ایجاد کمپ های تفرجگاهی دارد. ● دریاچه سد ۱۵ خرداد سد۱۵خرداد در۵ کیلومتری شهر دلیجان در یک منطقه اقلیمی خشک احداث گردیده و از یک منبع آب طبیعی به یک جاذبه جهانگردی تبدیل شده است. این سد علاوه بر تامین آب آشامیدنی قم و دلیجان، آب مـوردنـیـاز کشاورزان منطقه را نیز تامین می‌کند. از ویژگی‌های این سد، نزدیکی آن به چشمه آب گرم محلات است. ازچشمه آب گرم محلات نیز چشم انداز زیبای سد پدیدار است. ● دریاچه سد خاکی هندودر این سد خاکی در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر شازند و در ۲ ‌کیلومتری شمال "هندودر"، مجاور روستای قاییدان از توابع سربند واقع شده است. ظرفیت سد دو میلیون وپانصد متر مکعب آب است. در حال حاضر یکی از تفرجگاه های شهرستان شازند و استان مرکزی محسوب می شود و سرسبزی اطراف آن منظره زیبایی به وجود آورده است. ● تپه علیشار این تپه در وسط روستای علیشار در بخش رازقان ساوه قرار گرفته است و قدمت زیادی دارد و از جانب سازمان میراث فرهنگی به عنوان مکان باستانی، شناسایی و ثبت گریده است. ● تپه باستانی آوه تپه باستانی آوه که درکنار روستای آوه در ۱۰ کیلومتری ساوه قرار دارد از مکان‌هایی است که تاکنون سفالینه‌های بسیاری از آن به دست آمده که عمدتا به دوره‌های پیش از اسلام و همچنین بعد از اسلام تعلق دارند. جاذبه های طبیعی ‌‌قله الوند
کوهستان‌ الوند مهمترین‌ ارتفاعات‌ استان‌همدان را دربرمی‌گیرد. رودخانه‌ قوری‌ چای‌ و قره‌ چای از دامنه‌های‌ شـمـالـی‌ و رودخـانه‌های‌ یوخاری‌ چای‌ و حرم‌ آباد از دامنه‌های‌ جنوب‌ غربی‌ این‌ کوهستان‌ سرچشمه‌ می‌گیرند. مناسب‌ترین‌ راه‌ برای‌ رسیدن‌ به‌ قله‌ الوند مسیر گنجنامه‌ همدان‌ در عباس‌ آباد است.‌ در دامنه‌های ‌کوه‌های‌ الوند (کلاغ‌ لان‌، چال‌ قبله‌ و چل‌ نابالغان)‌ امکاناتی‌ از قبیل‌ پناهگاه‌ و مهمانسرا فراهم‌ شده‌ است.‌ ● ‌پیست اسکی این‌ پیست‌ با ۴ کیلومتر طول‌ و ۲۵ درصد شیب‌ در تاریک‌ دره‌ کوه‌ الوند واقع‌ شده‌ که‌در آن‌ تا‡سیسات‌ و تجهیزات‌ پناهگاهی‌، مهمانسرا، مدرسه‌ اسکی‌، برق‌ اضطراری‌ و دستگاه‌ بالابر برای‌ انجام ‌ورزش‌ اسکی‌ احداث‌ شده‌ است.‌ ● ‌غار هیزج این‌ غار در قریه‌ هیزج‌ واقع‌ شده‌ است‌ و در زبان‌ محلی‌به آن زاغه‌ دره‌سی‌ گفته‌ می‌شود. پس‌ از عبور از دهانه‌ غار، تالاری‌ به‌ طول‌۱۲ متر وجود دارد و پس‌ از آن‌ تالار، محوطه‌ وسیعی‌ قرار دارد که‌ یک‌ راه‌ فرعی‌ در گوشه‌ آن‌ و تخته‌ سنگ‌های‌ عظیم‌ ریزشی‌ در قسمت‌ دیگر آن‌ دیده‌ می‌شود. غار به‌ شکل‌ دهلیزی‌ ساده‌ و بدنه‌ای ‌صاف‌ تا عمق‌ ۱۵۰متری‌ ادامه‌ دارد. در این‌ فاصله‌ محوطه‌ دیگری‌ به وجود آمده‌ است‌ که‌ دهانه‌ آنها نیز همانند پیش‌ بندی‌ آویخته‌ است.‌ پس‌ از طی‌ مسافتی‌ پهنای‌ غار قدری‌ کمتر و سقف‌ آن‌ کوتاهتر می‌شود. در این‌ قسمت ‌تپه‌ کوچکی‌ از خاک‌ رسوبی‌ وجود دارد. درگوشه‌ تالار، دهانه‌ کوتاهی‌ است‌ که‌ به‌ دهلیز وسیع‌ و همواری‌ راه‌ دارد.در کنار چپ‌ دهلیز یک‌ حفره‌۵ متری‌ است.‌ این غار سر راه‌ اراک- ‌ همدان‌ قرار دارد و طول‌ آن‌ ۵۲۰ متر است.‌ آنچه‌ بیشتر از همه‌ در این‌ غار جالب‌ توجه‌ است‌، آویز‌های‌ آهکی‌ عجیبی‌ است‌ که‌ مانند قندیلی‌ کامل‌ از بدنه‌ غار آویزان‌ شده‌ است.‌ ● تفرجگاه عباسآباد این‌ تفرجگاه‌ در دامنه‌ کوه‌ الوند قرار دارد. آبشار معروف‌ عباس‌ آباد، کتیبه‌های‌ گنجنامه ‌هخامنشی‌ و دره‌ زیبای‌ عباس‌ آباد که‌ باغ‌ وحش‌ کوچکی‌ نیز در آن‌ ایجاد شده‌، در همین‌ تفرجگاه‌ واقع‌ شده‌ است.‌در پایین‌دست‌ همین‌ تفرجگاه‌، مجتمع‌ تفریحی‌ عباس‌ آباد بر روی‌ تپه‌ای‌ مشرف‌ به‌ همدان‌ احداث‌ شده‌ و درپـــــــــایین‌ دست‌ آن‌ نیز شهر بازی‌ بــــــــزرگ‌ همدان‌ ایجاد شده‌ است.‌ ● ‌‌غار بگلیجه ‌این‌ غار در نزدیکی‌ روستای‌ سرخ‌ آباد همدان‌ واقع‌ شده‌ و همانند چاهی‌ است‌ که‌ برای‌ ورود به‌ آن‌ باید از وسایل‌ فنی‌ استفاده‌ کرد. غار بگلیجه‌ استا لاگمیت‌های‌ زیبایی‌ دارد و طول‌ آن‌ در حدود ۵۰ متر است.‌ ● ‌تپه مصلی این‌ تپه‌ در شرق‌ شهر همدان‌ قرار دارد. ابعاد این‌ تپه۶۰۰* ۴۰۰ متر است‌ و با میدان‌ امام‌خمینی‌ فاصله‌ چندانی‌ ندارد. این‌ تپه‌ در گذشته‌ مکانانجام‌ فرایض‌ مذهبی‌ بود و معبد دیانای‌ همدان‌ در این‌ محل ‌قرار داشت.به نظر می‌رسد که‌ این‌ تپه‌ با توجه‌ به‌ نزدیکی‌ آن‌ به‌ تپه‌ معروفهگمتانه‌، ارتباط‌ نزدیکی‌ با کاخ‌های ‌هگمتانه‌ داشته‌ است‌ که‌ به‌ علتاستقرار معبد بر فراز آن‌، جنبه‌ مذهبی‌ خاصی‌ پیدا کرده‌ بود. ● تپه پیسا این‌ تپه‌ در فاصله۲‌۵ /کیلومتری‌ شمال‌ تپه‌ هگمتانه‌ قرار دارد و به وسیله رودخانه‌ای ‌به‌ دو بخش‌ تقسیم‌ شده‌ است.‌ ارتفاع‌ تپه‌ نسبت‌ به‌ دشت مجاور در حدود ۱۰ متر است‌ . قدمت‌ تاریخی‌ این‌ تپه‌ به‌ دوره‌ هخامنشی‌ می‌رسد. با توجهبه حفاری های انجام‌ شده‌ در تپه‌ هگمتانه‌ که‌ به‌ پیدایی‌ آثار خشتی‌ دوره هخامنشیان‌ منجر گردید و با توجه‌ به‌ مساحت‌ تپه‌ پیسا وسفال‌های‌ به دستآمده‌ از آن‌، این‌ مکان‌ احتمالاً باید محل‌ استقرار مادها و بناهای‌ معروفآن‌ دوره‌ بوده‌ باشد.‌
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: سیــاحت و ایــران گــردی