قبرستان شیخان | دومین قبرستان تاریخی با قدمتی بیش از هزار سال

قبرستان شیخان قم، با قدمتی بیش از هزار سال، به عنوان دومین قبرستان تاریخی جهان اسلام بعد از قبرستان وادی اسلام در نجف اشرف شناخته می شود و ریشه های تاریخی قبرستان به عصر امامان معصوممان برمی گردد. از جمله نکات حائز اهمیت در رابطه با قدمت قبرستان شیخان وجود نشانه هایی است که نوید بخش این موضوع است که این قبرستان شیخان از بقایای به جا مانده از قبرستان بابلان(قبرستان بزرگ) می باشد که در اثر طرح های بهسازی و نوسازی شهرداری قم به صورت قبرستانی با دو گنبد فیروزه ای با معماری خاص در نزدیکی حرم حضرت فاطمه معصومه (س) در مجاورت میدان آستانه پابرجا مانده است.نام قبرستان شیخان وام گرفته از بزرگانی است که در این آرامستان مدفون شده اند که افرادی نظیر زکریا بن آدم (گفته می شود که مقبره او از قدیمی ترین آرامگاه های آرامستان است) و زکریا بن ادریس ملقب به ابوجریر قمی(گفته می شود وی 201 سال پس از رحلت حضرت معصومه دار فانی را وداع گفته است)، آدم بن اسحاق و اسحاق بن آدم از صحابه و راویان روایات امام جعفر صادق(ع)،امام موسی کاظم(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) تنها گوشه ای از لیست بلند بالای این بزرگان است.همچنین از نام های علمایی نظیر ملا محمد طاهر قمی از فقهای دوره صفویه، میرزا جواد آقا ملکی و میرزا ابوالقاسم قمی معروف به میرزای قمی از بزرگ ترین علمای دوره قاجاریه نمیتوان به سادگی چشم پوشی کرد و از کنار این نام ها به سادگی گذشت. هم چنین علی بن ابراهیم قمی نیز که معاصر با حضرت امام حسن عسگری(ع) بوده و آثار متعدد علمی و روایتی از او برجای مانده نیز یکی از دیگر مدفونین شیخان در گورستان شیخان است.

قبور بزرگان دینی در دل شش مقبره

در قبرستان شیخان قم شش مقبره وجود دارد که قدیمی ترین مقبره ها از آن زکریا بن آدم اشعری است که در نزدیکی قبر ایشان مزار میرازی قمی واقع شده است. مطلبی که از نوشته های بزرگانی نظیر میرزا عباس فیض، استنباط می شود این حقیقت است که فتحعلی شاه قاجار بوده است که نخستین بار بر مزار میرزای قمی در گورستان شیخان بقعه هایی احداث کرده است و بعد ها این بقعه ها مورد مرمت، گستردگی و بازسازی قرار گرفته است و کاشی کاری های فیروزه ای زینت بخش این بقاع متبرکه شده است. این بقعه در قسمت میانی قبرستان شیخان قم استقرار دارد و از ارج و قرب بالایی در میان عموم مردم برخوردار است. لازم به ذکر است که در این مقبره آیت الله نجم الدین شیخ میرزا ابوالقاسم نراقی نوادۀ میرزای قمی و فرزند ملا محمد نراقی نیز دفن شده است. دومین مقبره موجود در گورستان شیخان، مقبره مربوط به زکریا بن آدم است که علمایی چون آیت الله میرزا ابوطالب حسینی که  داماد آیت الله میرزای قمی است، ملا محمد طاهر قمی از صاحب نظران و با نفوذان عصر شاه سلیمان صفوی، سید حسن سیدی، آیت الله سید مرتضی علوی داماد آیت الله گلپایگانی، آیت الله محمد تقی جواد قمی، میر سید محمد فاطمی قمی نیز در کنار این صحابه بزرگ امامان معصومه آرمیده اند.در کنار مقبره زکریا بن آدم سومین بقعه گورستان شیخان به چشم می خورد که به قبرستان شیخان قم خاندان کبیر شهرت دارد و درون آن آیت الله میرزا محمد کبیر در جوار دو فرزندش با اسامی میرزا حسین کبیر و میرزا احمد کبیر چهره در نقاب خاک کشیده اند.با حرکت به قسمت شمال شرقی آرامستان، مقبره چهارم و پنجم به چشم می خورد، که مقبره به ترتیب متعلق به محمد حسین فاضل تونی و عباسعلی شاهرودی می باشد که در مقبره چهارم علاوه بر فاضل تونی دو تن دیگر از علمای اسلام با نام های قاسم اسلامی و محمد کاظم موسوی گلپایگانی نیز آرام گرفته اند و مقبره پنجم نیز علاوه بر مقبره یاد شده فرزند مرحوم شاهرودی با نام حسینعلی شاهرودی و هم چنین میرزا محمد مجاهدی به خاک سپرده شده اند.

دومین مکان مقدس و پر برکت در شهر قم

پیرامون قداست این مکان نقل قول های متعددی وجود دارد. به نحوی که آیت الله کلباسی و آیت الله سید احمد خوانساری از بزرگان جهان اسلام با پایی برهنه و عمامه ای آزاد شده پای در این مکان می گذاشتند. به علاوه از سید هاشم حداد از عرفای صاحب نظر جهان اسلام و شیعه که از شاگردان تراز اول آیت الله سید علی قاضی نیز هستند چنین نقل شده است که:" گورستان شیخان پر نور و برکت شیخان یکی از بهتین قسمت های زمین است و تنها خداست که میداند چه ارواح و اجسام مطرحی در این مکان مدفون شده اند. پس از قبر و مدفن مطهر اخت الرضا هیچ مکانی به اندازه قبرستان شیخان نورانی و با رحمت نیست و پسندیده است که طلبه های جوان به عنوان الگویی برای مردم به این مکان توجه و عنایت ویژه ای داشته باشند و ضمن بهره مندی از این فضیلت ها، فواضل معنوی آرامستان را برای مردم بیان کنند و از نسیان و فراموشی آن جلوگیری نمایند."چندین و چند سال است که گورستان شیخان در محاصره و پوشش بازارچه ای ناموزون و نا متناسب با محیط قرار دارد که به دلیل توجه زائرین به این محل، شکل گرفته است و جلوه ای نا خوشایند و ازدحامی را در پیرامون این قبرستان ایجاد کرده است. هر چند که بارها طی دستورات شهرداری دستور تخریب این بازارچه صادر شده است اما به دلیل مغفول ماندن این طرح هم از جانب مسئولین و هم از سوی کسبه همچنان این بازارچه به فعالیت خود ادامه می دهد که منجر به نمایش صحنه هایی می شود که مناسب و درخور این قبرستان نیست.

شما هم میتوانید نویسنده مجله همگردی باشید