با روی کار آمدن دونالد ترامپ و خروج آمریکا از برجام، آمریکا موعدی چند ماهه را برای تحریم ها مشخص کرده است. مقامات آمریکایی و مسئولان خزانه داری این کشور نیز بر بازگشت تحریم های بی سابقه علیه ایران تاکید کرده اند. با این حال، شناخت آن چه در ذهن سیاستمداران آمریکا می گذرد، می تواند در مواجهه کشور با اقدامات تحریمی موثر باشد. در این زمینه اسفند سال گذشته ریچارد نفیو طراح اصلی تحریم های ایران در سال های اخیر، کتابی را در زمینه تحریم ها و تئوریزه کردن آن با توجه به موضوع تحریم‌های ایران منتشر کرده که به تازگی توسط مرکز پژوهش های مجلس ترجمه شده است. در این گزارش که در دو بخش تقدیم خواهد شد، نگاهی به برخی از بخش های این کتاب خواهیم داشت و با سیاست گذاران تحریمی آمریکا و پشت پرده ذهن آن ها آشنا خواهیم شد. مروری بر این سیاست ها نشان می دهد که آن ها به طور هدفمند کشور تحریم شده را در حالی که از ورود کالاهای استراتژیک محروم می کنند، به سمت واردات کالاهای لوکس سوق می دهند تا ذخیره ارزی کشور با سرعت بیشتری تحلیل برود. اشاره نویسنده به توان کشورهایی که خود اتکایی اقتصادی و سیاسی برای مقابله با تحریم ها دارند، جایگاه ارزش های فرهنگی و مذهبی هم چون فداکاری و شهادت طلبی، ترکیب جمعیتی، دسترسی آزادانه به اطلاعات جهانی و ...، ضمن آن که به خوبی پیچیدگی این تحریم ها را نشان می دهد، طبعاً روش های مقابله و کاستن از اثرات این تحریم ها را نیز تا حدزیادی مشخص می کند. بخش دوم این مطلب روز یک شنبه در همین صفحه درج خواهد شد.
نگاهی به کتاب داغ طراح تحریم های ایران
ریچارد نفیو، مسئول تیم طراحی تحریم ها علیه ایران، در دوره دوم اوباما و چهره اصلی تیم پشتیبان مذاکره کنندگان آمریکا در وین بوده است. نفیو را می توان فرمانده چریک های کت و شلواری جنگ تحریمی ایالات متحده علیه ایران خطاب کرد که با سبک و سیاقی جدید و به صورت همه جانبه در سال های اخیر به راه افتاده است.
وی در کتابی که سه ماه قبل در آمریکا با عنوان «هنر تحریم ها، نگاهی از درون میدان» منتشر و هم اینک توسط مرکز پژوهش های مجلس ترجمه شده و خلاصه ای از نکات مهم آن در این جا آمده است، به تشریح چارچوب فکری و عملی خود در طراحی تحریم ها علیه ایران با هدف افزایش حداکثری تاثیر و موفقیت آن ها می پردازد.
از آن جا که نفیو به عنوان مسئول طراحی تحریم های ایران به طور مستقیم در کارگردانی محتوایی مذاکرات ایران و آمریکا نقش داشته است، این کتاب می تواند راهنمای خوبی برای طراحی سناریوهای ضد جنگ اقتصادی همه جانبه آمریکا علیه ایران به شمار آید؛ جنگ اقتصادی که به فرموده مقام معظم رهبری، اتاق جنگ آن وزارت خزانه داری آمریکاست. جنگی که در آن رفتار نه تنها دولت، بلکه رفتار مصرفی، سرمایه گذاری، فرهنگ اقتصادی و اجتماعی تک تک مردم ما در آن به حساب می آید و تاثیر خواهد داشت.جالب این جاست که این کتاب از زمان کوتاه انتشارش تاکنون، در حد راهنمای آموزشی تحریم گذاری در سطوح بالای سیاست گذاری آمریکا معرفی شده است. به عنوان مثال رابرت اینهورن، مشاور ارشد سابق دفتر عدم اشاعه در وزارت خارجه آمریکا و عضو برجسته موسسه بروکینگز درباره این کتاب نوشته است:«نفیو با استفاده از تجربه دست اول خود به عنوان یک مذاکره کننده و سیاست گذار آمریکایی توانسته است راهنمای بسیار خوبی را در حوزه ایجاد و اجرای تحریم ها تدوین کند، تحریم هایی که به ابزاری جالب و بسیار مهم در سیاست دولت آمریکا تبدیل شده است، این کتاب حتماً باید توسط مقامات و کارشناسان حوزه کره شمالی، ایران و روسیه خوانده و در خصوص بقیه چالش های مهم امنیت ملی آمریکا نیز به کار گرفته شود.»
تحریم ها؛ دوگانه استقامت و درد
نویسنده در این کتاب، به بیان نوع نگاه خود به تحریم ها از منظر دوگانه ایجاد «درد» از سوی کشور تحریم کننده و «استقامت» از سوی کشور تحریم شونده می پردازد. وی در جای جای کتاب خود نشان داده است که تحریم گذاری به عنوان ابزاری استراتژیک، در دستگاه سیاست خارجی آمریکا نه امری صرفاً فنی، بلکه بیشتر هنر تصمیم گیری و به کارگیری خلاقانه ابزارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در این باره است. نوشته های وی نشان می دهد که استکبار جهانی تا چه حد تک تک وقایع، طرز برداشت ها، تلقی ها، نحوه برخورد و دیگر جزئیات ریز اجتماعی ایران را مد نظر داشته و از آن در محاسبات خود برای تحریم ها استفاده کرده است. به عنوان مثال وی نشان می دهد که چگونه در عین تحریم اقلام مختلف، واردات کالاهای لوکس را از تحریم مستثنی کرده تا به احساس اجتماعی تحریم شدگی بیشتر در ایران دامن بزند یا مثلاً چگونه افزایش بی سابقه قیمت مرغ در ایران در مقاطعی خاص، در عین حالی که هدف تحریم نبوده، به افزایش فشار تحریم ها کمک کرده است یا چطور واردات برخی اقلام را منع نکرده است تا ذخیره ارزی ایران با سرعت بیشتر و زودتر تحلیل برود و... !
 چرا تحریم؟
نویسنده در این کتاب، هدف از اعمال تحریم ها را ایجاد سختی، درد یا ناکامی در کشور هدف، برای تغییر رفتار آن کشور بیان کرده است و می گوید: بر این اساس تحریم و اعمال درد، در سطح راهبردی و سیاست گذاری، هدف یکسانی را با عملیات نظامی دنبال می کند و آن ایجاد محرک های یکسان در طرف مقابل است، به طوری که آن طرف یا مقاومت کند یا از پا بیفتد.در این فرایند، تحریم کننده اگر چه از قبول مسئولیت در برابر مشکلات بشردوستانه تحریم ها شانه حالی می کند، اما ساده انگارانه است که این قبیل جنبه های منفی اعمال تحریم را در طراحی سیاست های تحریمی نادیده انگاشت.
اما در نقطه مقابل اعمال درد و تحریم، استقامت قرار دارد. بهترین تعریف از استقامت، قاطعیت روان شناختی در کشور هدف برای انکار پیروزی کشور تحریم کننده و همچنین ادامه دادن به مسیری است که برای خود انتخاب کرده. اساساً نیز تحریم با هدف تحت الشعاع قرار دادن این قاطعیت و عزم روان شناختی ایجاد شده است و بر این اساس، مبنا و پایه جسمی و فیزیکی موجود در طرف مقابل باید تحت تاثیر قرار بگیرد. به عنوان مثال اگر کشور هدف می ترسد که وادادن در برابر خواسته های تحریم کننده می تواند مشکلاتی را برایش به وجود بیاورد، آن گاه کشور تحریم کننده، تحریم های دیگری اعمال می کند.
نفیو نداشتن درک درست از عزم و استقامت کشور تحریمی را موجب شکست تحریم ها دانسته و می نویسد: «مثلاً ممکن است در یک برنامه تحریمی، محروم کردن یک کشور از بنزین یا گازوئیل بتواند در آن کشور ،نه تنها مشکل اقتصادی، بلکه مشکل اجتماعی ایجاد کند. چرا که از نظر آمریکایی ها، محروم کردن افراد از حق داشتن خودرو، برابر با گرفتن حقوقی است که خداوند به انسان ها داده است!» حتی نبود درک صحیح از کشور تحریم شونده می تواند به اعمال تحریم هایی منجر شود که استقامت آن کشور را تقویت کند و منجر به این شود که آن کشور از تحریم ها استقبال هم بکند، چرا که وضعیت سیاسی و اقتصادی درون آن کشور را ارتقا می دهد. به این دلیل برای این که تحریم ها عمل کند و به نتیجه برسد، تحریم کننده باید دشمن را از خود او بهتر بشناسد.
سه توصیه اساسی برای تحریم
نفیو در کتاب خود به سه توصیه مبنی بر رعایت اصل تشدید تحریم، اعمال شدید تحریم ها در مراحل ابتدایی و پرهیز از خودپنداری فشارهای تحریمی تاکید می کند.
وی معتقد است که «تشدید»، یکی از مهم ترین ابزارهای سیاست گذاری (تحریم) است. او می نویسد: رقبا (کشور مقابل) باید بفهمند که شما در مقام سیاست گذاری نه تنها آمادگی دارید که چند گام جلوتر بروید، بلکه اگر مشکل خود را با شما حل نکنند، حتماً این کار را می کنید و فشار را افزایش می دهید. با این حال، باید گفت که فشار و درد تحریم ها به خودی خود، نامتناهی و بی پایان نیست. در برخی مواقع، گاهی پیش می آید که اصلاً اقتصادی برای تحریم وجود نداشته باشد بنابراین غیر واقع گرایانه خواهد بود اگر فرض کنیم کشور تحریم کننده می تواند در حوزه اختیاراتش، تا ابد فشارها را افزایش دهد و آن ها را بالا ببرد. با در نظر گرفتن چنین محدودیت هایی باید گفت که اعمال تحریم ها در مراحل ابتدایی به صورت شدید، همچنان دست بالا را خواهد داشت.
وی همچنین برای تحریم کشورها به پرهیز از خودپنداری فشارها و لزوم سنجش فشارها در کشور هدف تاکید می‌کند و می نویسد: در کشوری با سنت اشتغال کامل و حتی تضمین هایی که دولت درباره شغل ارائه می دهد، نارضایتی از بیکاری می تواند حتی از کشوری که نسل ها بیکاری را تجربه کرده است و مشکلات شدید اقتصادی دارد، بیشتر باشد، چرا که میزان ناامیدی و به عبارت دیگر درد ایجاد شده در آن، بیشتر است.
8 راه ارزیابی سطح درد تحریم و چگونگی احساس آن در کشور تحریم شده
نویسنده کتاب به هشت راه برای ارزیابی سطح درد ناشی ازتحریم ها اشاره می کند. توجه به این راه ها مشخص خواهد کرد که کشورهای استکباری همچون آمریکا، با توجه به چه مولفه هایی محاسبات تحریمی خود را انجام می دهند. وی معتقد است که سنجش و اندازه گیری فشار باید به نسبت مقادیر تعریف شده و آسیب پذیری کشور هدف سنجیده شود. نفیو ایجاد الگوی تحریم را بدون داشتن اطلاعات کافی از خصوصیات ملی کشور هدف و نیز بدون دانستن این که چه تحریم هایی چه هزینه هایی برای کشور هدف دارد، ناممکن خوانده و توجه به این موارد را برای پرهیز از آن چه وی استهلاک تحریم ها می داند، ضروری دانسته است.
 در این باره یک راه سنجش را به دست آوردن نوعی برآورد از اولویت های ملی کشور هدف و اعتبار وجایگاه کشور هدف تحریم می داند و در این زمینه به این موضوع که چگونه باید به این مولفه ها صدمه زد، با توجه به هشت محور زیر تاکید می کند.   
  1- ماهیت نهادهای سیاسی کشور هدف: بدین معنا که آیا کشور هدف سیستم دموکراتیک دارد یا خیر؟ یعنی می‌توان بر نیروهای سیاسی با هدف ایجاد فشار در آن کشور اثر گذاشت یا خیر؟
2- ساز و کار کلان اقتصادی و آسیب پذیری های سیستم مالی: یعنی آیا کشور هدف تحریم، پیشرفته است یا خیر؟ چرا که در صورت پیشرفته بودن و داشتن ارتباطات اقتصادی، خود می تواند به کشور تحریم کننده ضربه بزند و این که آیا اقتصاد آن کشور دولتی یا خصوصی است؟ چرا که در صورت خصوصی بودن می توان از طریق فشار بر آن بخش، تاثیرگذاری تحریم ها را بیشتر کرد و بالعکس.
  3- ماهیت روابط تجاری کشور مد نظر: در صورت محدود بودن تعاملات خارجی کشور تحریم شونده، می توان تلاش ها را بر اعمال فشار بر مجموعه کوچکی از اقتصاد قرارداد. در غیر این صورت باید بر حوزه های خاص تاکید کرد. همچنین اگر کشوری خودبسندگی اقتصادی و سیاسی دارد، شاید از لحاظ اقتصادی ضعیف باشد، اما از نظر دفع فشارهای خارجی قدرت بالایی خواهد داشت.
  4- ارزش های فرهنگی: بدین معنی که آیا جمعیت ساکن در کشور هدف انگیزه های مادی بالایی دارند یا خیر؟ آیا به ارزش های سنتی و مذهبی خود در حوزه شهادت و فداکاری پایبندند؟ یا نهادهای بین المللی مانند سازمان ملل و دیگر نهادها در نظر آن ها مشروعیت و اعتبار لازم را دارند؟ به عنوان مثال کشوری مانند تیمور شرقی که وجود خود را به سازمان ملل مدیون است، مطمئناً از تحریم هایی که دسترسی این کشور به سازمان ملل و حق رای در آن را محدود می کند، بیشتر می ترسد. نفیو در این زمینه، به نگاه به واقعیت های فرهنگی به جای توجه به کلیشه های تاریخی مطرح شده درباره کشورها تاکید می کند و می افزاید: حافظه تاریخی بلندمدت نمی تواند دفاع کاملی در برابر سختی ها و دشواری های زندگی تا ابد باشد. وی به زعم خود، ایران را مثال می زند و می نویسد: برخی در بحبوحه تحریم ها می گفتند، مذهب شیعه ویژگی هایی دارد که شهادت را می ستاید و حتی رنج کشیدن در آن مجاز شمرده شده است. اما آن چه در عمل اتفاق افتاد، این بود که ایرانی ها نتوانستند پاسخی به تحریم های اقتصادی بدهند.
  5- تاریخ اخیر: در این زمینه باید توجه کرد که آیا کشور مد نظر دهه ها در جنگ بوده یا دوره طولانی صلح را پشت سر گذاشته است. به عنوان مثال کشوری که در جنگ، پیروز از میدان خارج شده و کمتر آسیب دیده است، می تواند مقاومت بیشتری در برابر فشارها اعمال کند تا کشوری که سال ها جنگیده و جان و مال زیادی را از دست داده است.
6- جمعیت شناسی: در این خصوص، این مهم است که آیا جمعیت کشور توازن لازم میان جوانان و افراد مسن یا بین مرد و زن را دارد یا خیر؟ برخی از فشارهای اقتصادی می توانند جمعیت جوان را بیشتر از جمعیت پیر هدف قرار دهند نظیر تحریم هایی که به بیکاری جامعه منجر می‌شود و شغل های بخش صنعتی و تولید را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تحریم های مسافرتی به خصوص آن هایی که آزادی حرکت افراد جوان و جمعیت شهری و دانشجویان را تحت تاثیر قرار می دهند نیز از همین دسته هستند.
  7- دسترسی به منابع بیرونی اطلاعات: نفیو در این زمینه به این موضوع اشاره می کند که آیا کشور مد نظر به منابع بیرونی اطلاعات دسترسی دارد تا از آن طریق بتواند بر برنامه های ملی و تبلیغاتی کشورها غلبه کند؟ یا این که اساساً دسترسی به چنین اطلاعاتی  یک جرم تلقی می شود.
وی می افزاید: اساساً اگر دسترسی آزادانه به اطلاعات وجود داشته باشد، کشور تحریم کننده یک مزیت خواهد داشت زیرا می تواند تلاش کند چارچوب ذهنی مردم آن کشور و حاکمیت آن ها را در هنگامی که تحریم ها را تجربه می کنند، به دست بیاورد و آن را ارزیابی کند.
  8- سوالات مربوط به ایجاد تحریم ها: به این سوال اساسی باید پاسخ داد که آیا اقداماتی را که قابل دسترس هستند، می توان اعمال کرد یا خیر؟ به عنوان مثال درباره تحریم های انجام شده برای دو کشور عراق و ایران، می توان حدس زد که تحت تاثیر قرار دادن مردم عراق (در زمان صدام) که مردم تاثیرگذاری کمتری در تصمیم سازی های دولت و حاکمیت کشور خود داشتند، نسبت به عمل مشابه در ایران، اثر کمتری دارد. همچنین اعمال تحریم در بخش خصوصی ایران می تواند اثر تنبیهی بیشتری نسبت به تحریم بخش خصوصی عراق داشته باشد (با توجه به سهم این بخش در ایران نسبت به عراق) یا تحریم های نفتی نسبت به هر دوکشور  برای غربی ها مفید خواهد بود.
سنجش و اندازه گیری استقامت کشور هدف
نویسنده در بخش دیگری از کتاب، با ارائه شاخص هایی، بازبینی و کنترل مداوم آن ها را برای بررسی آثار تحریم ها معرفی کرده است. از جمله:
  1- اظهار نظرهای عمومی مقامات دولتی: اگر یک اظهار نظر یا سخنرانی مقام مسئول نشان دهد که موضوع اهمیت قبل را ندارد یا کشور آمادگی عقب نشینی را دارد، سنجش میزان استقامت راحت تر خواهد بود. درباره ایران، سخنگوهای دولتی مدت ها تلاش کردند آمریکا را به دلیل تحریم ها محکوم کنند و این تحریم ها را مایه پیشرفت اقتصاد داخلی ایران نشان دهند، با این حال با مطالعه دقیق اظهارات این سخنگویان، کارشناسان به راحتی افزایش فشار تحریم ها در گذر زمان را حدس زدند و به این نتیجه رسیدند که این تحریم ها زندگی را برای دولت ایران سخت و پیام رسانی های آن را نیز متفاوت کرده است.
  2- سطح تبلیغات و تمرکز دولت: از تبلیغات و پروپاگاندای دولت نیز می توان به عنوان شاخصی برای سنجش میزان استقامت کشور تحریم شده استفاده کرد. اجزای اصلی این تبلیغات را تشویق مردم به قناعت و استفاده کمتر از کالاهای تجملی به خصوص وارداتی، احیای مبانی صنعت داخلی و توسعه صنایع جدید و بومی، متحد شدن بر گرد پرچم ملی، نگاه کردن به شرایط اقتصادی به عنوان یک جنگ اقتصادی که نیازمند اتحاد و همبستگی است و شناساندن و گزارش دادن موارد فساد در دولت و حاکمیت تشکیل می دهند. از سوی دیگر و در گذر زمان، تبلیغات دولتی نیز می توانند نشان دهنده خلل در استقامت کشور مدنظر باشند. برای مثال پیام های دولت ایران به جمعیت این کشور درباره ارزش و اهمیت پروژه های هسته ای از سال 2003 تا 2013 قابل توجه است.
این پیام ها همیشه نماد اهمیت این پروژه ها به عنوان یک حق ملی بود. اما در پایان سال 2016، پیام های حاکمیت متفاوت شده بود و بیشتر بر پیشرفت کلی ملت ایران و توان این دولت در توسعه فناوری های جدید متمرکز بود و دیگر مثل سابق، تاسیس پروژه ها و امکانات جدید هسته ای اهمیت نداشت. البته منطقی هم به نظر می رسید. چرا که دولت بسیاری از ظرفیت های هسته ای خود را واگذار کرده بود و امکان استفاده از آن ها را نداشت.
 از منظر بیرونی، این پیام رسانی وقتی آغاز شد که مذاکرات هسته ای شروع شد. این مسئله به برخی عناصر درون حاکمیت ایران این اجازه را داد که بحث ملی درباره این قضیه را دوباره طراحی و نوعی آمادگی در مردم برای امتیازدادن به جهان خارج ایجاد کنند. به عبارت بهتر این مسئله نشان دهنده این بود که اساساً استقامت ایران برای حفظ برخی از پروژه های قبلی تضعیف شده است.
  3- شاخص های اقتصادی، به خصوص آن هایی که نشان دهنده رشد و عملکرد پایدار در برابر تحریم ها هستند: در این زمینه حتی آمارهای دستکاری شده نیز ارزش دارند. چرا که اگر خیلی زیاد دستکاری شده باشند، درجه آسیب پذیری اقتصاد کشور را بر اساس فاکتورهایی که دستکاری شده اند، نشان می دهند.
  4- تحولات سیاسی داخلی: تحولات سیاسی داخلی کشورها می توانند شاخص های مهم و بالقوه ای از جابه جایی واقعی قدرت و نفوذ در یک کشور باشند. در این حالت این تحولات می توانند به تغییراتی در دورنمای یک رژیم حاکم و نگرش آن بر موضوعات خاص اشاره کنند. البته این فاکتور یک متغیر مهم و مستقل نیست. چرا که احتمال سوء تعبیرها در این زمینه وجود دارد.
  5- اطلاعات افکارسنجی درباره احساسات مردمی و حمایت دولت
  6- موضع گیری هایی که در مذاکرات و در عرصه بین المللی اتفاقی می افتد.
آن چه امروز و در این گزارش اشاره شد، بخش نخست از خلاصه کتاب «هنر تحریم، نگاهی از درون میدان» به روایت معمار تحریم های ایران در تیم مذاکره کننده آمریکا بود.
این مطالب نشان می دهد، با توجه به مخاصمه مستمر دولت آمریکا با ایران در طول تاریخ معاصر، تا چه حد پرداختن به مقوله استقامت از ابعاد مختلف از جمله زیرساخت های اقتصادی، افکار عمومی و ... اهمیت دارد. همچنین توجه دولتمردان به دقت در انتخاب و بیان موضع‌گیری ها چه در سخنرانی های داخل و خارج از کشور، می تواند مکمل راهبردهای مقاومتی در برابر تحریم های ظالمانه باشد و منجر به عقب نشینی آمریکا از مواضع خصمانه خود شود.در پرونده یک شنبه هفته آینده، بخش دوم این مطلب که به طور کلی شامل برداشت طراح تحریم های ایران از آن چه وی آن را استقامت ایرانی نامیده است، خواهیم پرداخت. در آن جا به شواهد عینی این موضوع و تاثیر آن بر روند مذاکرات هسته ای به همراه پیشنهادهای وی برای آینده تحریم ها اشاره خواهد شد. شماره : 19827 - ۱۳۹۷ پنج شنبه ۳ خرداد

محمد حقگو-در بخش اول پرونده نرم افزار تحریم که روز پنج شنبه از نظر شما گذشت، نگاهی به برخی از بخش های کتاب «هنر تحریم ها، نگاهی از درون میدان» داشتیم. در گزارش امروز، بخش دوم و نهایی این پرونده تقدیم نظر خوانندگان محترم خواهد شد.در این بخش، نویسنده کتاب، با اشاره به راهکارهایی که برای تشدید فشار بر ایران تا قبل از مذاکرات نهایی هسته ای (برجام) توسط آمریکا اعمال شده بود، به راهبردهای مقاومتی ایران در برابر فشارها اشاره کرده است. وی بیان می کند که از نتایج مهم تحریم ها، این بود که اصلاحات اقتصادی که احمدی نژاد در سال های پایانی ریاست جمهوری اش ترسیم کرده بود، مختل شد و آمریکا نیز تلاش کرد رسیدن به این اصلاحات اقتصادی را تا آن جایی که می تواند به تعویق بیندازد و دشوار کند. نوشته های او نشان می دهد که چطور  آمریکا اجازه دادبا زمینه سازی برای افزایش واردات فناوری های مخابراتی، ارتباط بین مردم ایران  برای آن چه وی فهم بهتر از تبعات سخت ایجاد شده برای اقتصاد کشورشان می‌نامد، افزایش یابد. در نهایت نیز ریچارد نفیو، شش پیشنهاد برای ادامه فشار و تحریم علیه ایران را متذکر می شود. .شایان ذکر است که برخی برداشت ها و قضاوت های نویسنده الزاماً مورد تایید نیست و این مطالب صرفاً برای بیان نوع نگاه آمریکایی ها آورده شده اند.
دشواری های تحریم ایران
نفیو نویسنده کتاب «هنر تحریم، نگاهی از درون میدان» در ادامه روند تاریخی مذاکرات ایران و کشورهای غربی در موضوع برجام، سختی هایی را که فرایند اعمال فشار بر ایران با آن مواجه بود برشمرده و می گوید: نیاز به جمع آوری اطلاعات محرمانه، گرفتن تصمیم برای ادامه قراردادهای بخش خصوصی، تجاری و نیز گاهی قربانی کردن برخی منافع اقتصادی به پای منافع سیاسی از جمله مواردی هستند که در این راه وجود داشتند.وی درباره ایران با بیان این که برای تحریم، تمامی ابعاد مشکلات یادشده وجود داشتند، مشکلات موجود در این راه را خاطرنشان کرد که برخی از آن ها به طور خلاصه به شرح زیر هستند:1-  تامین کالاها از سوی ایران به صورت مخفیانه و از طریق واسطه ها با استفاده از اقداماتی نظیر تاسیس شرکت های صوری در سراسر دنیا.2- وجهه نه چندان بد و نامطلوب ایران در آن زمان در جامعه جهانی به خصوص در میان کشورهای جنبش عدم تعهد که باعث می شد این کشورها، ایران و سیاست هایش را برای خود تهدید ندانند. البته در این زمینه برخی موضع گیری های خصمانه ایران در سال های 2011 و 2012 توانست ریسک و خطر مربوط را بیشتر به دنیا نشان دهد. به عنوان مثال در ماه دسامبر 2011، مقامات ایرانی مواضعی اتخاذ کردند که نشان می‌داد خواهان بستن تنگه هرمز هستند. هر چند این التهاب چند هفته بعد در نهایت فروکش کرد، اما امکان اعمال فشار بر ایران از این نقطه زمانی به بعد آسان تر شد.3- از نظر اقتصادی، ایران در ماه های پایانی سال 2010 وضعیت خوبی به لحاظ درآمدهای نفتی داشت. همچنین ایران یک بازار بالقوه بزرگ قلمداد می شود که 80 میلیون نفر در آن مشتاق درگیر شدن در اقتصاد جهانی هستند. ریچارد نفیو معتقد است اگر چه این موارد به آمریکا اجازه می داد تا جایگاه های مناسبی برای تضعیف ایران به وجود آورد اما باز راضی کردن و هماهنگی بین شرکت های خارجی به خصوص شرکت های ژاپنی، چینی، کره جنوبی و اروپایی برای ترک ایران و متقاعد کردن آن ها از این نظر که شرکت های دیگر نیز باقی نخواهند ماند تا از حضور نداشتن شرکت های رقیب استفاده کنند، یکی از دشواری های موجود بوده است.با این حال، آمریکا توانست پیشرفت هایی را در زمینه تحریم ها به دست آورد و تا سال 2012 (1391) بخش های جدیدی را از جمله نفت، بانک مرکزی، فعالیت های بندری و به خصوص پتروشیمی ایران، مورد تحریم قرار دهد. این تحریم ها در شرایطی اتفاق می افتاد که برخی کشورهای متحد آمریکا همچون ژاپن به تازگی از آثار سونامی سال 2011 و بحران نیروگاه هسته ای فوکوشیما خلاص شده بودند، همچنین آمریکا باید بدون این که بر قیمت های جهانی نفت تاثیر بگذارد، ایران را از درآمدهای خارجی محروم می کرد.در نهایت نیز آمریکا قانون تحریم نفت ایران را به صورت مرحله ای و تدریجی (180 روزه) به اجرا گذاشت تا بدین ترتیب آثار سوء تحریم نفت ایران بر متحدین آمریکا و برخی دیگر از کشورهای همسو که از ایران نفت وارد می کردند، کاهش یابد.
موفقیت آمریکا در تعویق طرح تحول اقتصادی
نفیو در ادامه سخنانش، نتایج این اقدامات را موفق توصیف می کند و می نویسد: اقتصاد ایران با کاهش رشد تولید ناخالص داخلی از 3 تا 6.6 درصد بین سال های 2011 تا 2012 مواجه شد، نرخ بیکاری و تورم در ایران 2 رقمی باقی ماند. مهم تر از همه این ها، این مشکلات در کنار تحقق نیافتن انتظارات و شاخص های اقتصادی رخ داد. به عبارت دیگر در زمانی که انتظار می رفت با رشد قیمت نفت، درآمدهای نفتی ایران نیز افزایش قابل توجهی پیدا کند، تحریم ها مانع از تحقق این انتظارات شدند. ریچارد نفیو در این قسمت به طور خاص، به تحت تاثیر قرار گرفتن برنامه اصلاحات اقتصادی (هفت طرح تحول اقتصادی) در اواخر دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد پرداخته و با اشاره به متاثرشدن این اصلاحات اقتصادی از مسائل سیاسی داخلی آن روزها نوشته است: از دیگر نتایج تحریم ها، این بود که اصلاحات اقتصادی که احمدی نژاد در سال های پایانی ریاست جمهوری اش ترسیم کرده بود، مختل شد. توقف این اصلاحات در سال 2012 و در نتیجه مشکلات سیاسی داخلی و به سراشیب افتادن اقتصاد ایران که انعطاف این کشور در زمینه برنامه ریزی اقتصادی را از بین می برد، اتفاق افتاد.وی ادامه می دهد: آمریکا تلاش کرد رسیدن به این اصلاحات اقتصادی را تا آن جایی که می تواند به تعویق بیندازد و دشوار کند و این مسئله در آغاز تحریم ها اتفاق بیفتد چرا که می توانست به ایران کمک کند تا وارداتش را کاهش دهد.
روایت نفیو از تاثیر روانی افزایش قیمت مرغ در سال 91
نویسنده کتاب، به کاهش ارزش پول ملی و در عین حال، گران شدن کالاهای وارداتی در ایران در آن دوران اشاره می کند و می افزاید: با پایین آمدن ارزش پول ملی و گران شدن ارزهای خارجی، عملاً امکان خرید این کالاها از بسیاری از ایرانی ها سلب شد و تنها افراد ثروتمند توانستند از منافع مرتبط بودن ایران به شبکه های بین المللی سود ببرند. بدین ترتیب ارز به طور مداوم از ایران خارج و کالاهای تجملاتی وارد این کشور می شد و بحث نابرابری درآمدی و تورم روز به روز در ایران قوت بیشتری می گرفت. بحران ارزی سال 2012 نیز (افزایش قیمت دلار در سال 1391)، منجر به اعتراضات مردمی شد.نویسنده به برخی حواشی دیگر تحریم های آمریکا اشاره می کند که منجر به گسترش یاس عمومی و تغییر در افکار عمومی و نیز محاسبات دولت ایران شدند. وی با اشاره به افزایش قیمت مرغ در سال 2012 می گوید: آمریکا هیچ گونه تحریمی علیه واردات مرغ ایران وضع نکرده بود. اما قیمت مرغ در سال 2012 (1391) به دلیل تورم ایجاد شده از ناحیه تحریم ها افزایش یافت. اگر چه یک دلیل آن سوء مدیریت اقتصادی در ایران بود، اما منجر به یاس عمومی بیشتر شد. یاسی که حتی در سال های متمادی تحریم های مالی نیز مشاهده نشده بود. این افزایش قیمت، حس معمولی بودن شرایط را که حاکمان ایران به دنبال حفظ آن در افکار عمومی بودند، به شدت تحت تاثیر قرار داد.
چرایی تسهیل فروش فناوری های ارتباطی به ایران
نویسنده کتاب با اشاره به دو نمونه دیگر از اقدامات مستقیم و غیر مستقیم در ارتباط با تحریم هدفمند ایران می نویسد:
آمریکا در رویکرد تحریم های جراحی گونه خود علیه ایران یک گام فراتر رفت و در سال 2013 (1392)، مجموعه سازمان یافته ای از تحریم ها را بر صنعت خودروسازی ایران اعمال کرد تا این کشور توانایی دریافت کمک خارجی در زمینه تولید را نداشته باشد. هدف اصلی این تحریم ها مشاغل حوزه تولید و درآمدهای ناشی از صادرات این بخش بود. به نحوی که بتواند تلاش های ایران برای کاهش اتکا به صادرات نفت و ایجاد اشتغال برای حدود 500 هزار نفر در بخش های غیر نفتی را محدود کند.نفیو در عین حال از یک اقدام غیر مستقیم آمریکا برای افزایش احساس درد ناشی از تحریم، به صراحت اشاره کرده است. وی می نویسد: از سوی دیگر و درست همزمان با اعمال همین تحریم ها، آمریکا توانایی شرکت ها و دولت این کشور برای فروش فناوری های مخابراتی به ایران را افزایش داد تا به عموم مردم ایران کمک کند درک درست تری! از تبعات سخت ایجاد شده برای اقتصاد کشورشان داشته باشند و ارتباط میان یکدیگر را افزایش دهند.
فرصت هایی که تحریم برای ایران ایجاد کرد
ریچارد نفیو در ادامه کتاب «هنر تحریم، نگاهی از درون میدان»، به محورهای استقامت ایران اشاره کرده و نوشته است: ...این کشور اقداماتی را برای مقابله با تحریم ها نشان داد و استقامت خود را در شش شاخص استقامت (که در بخش اول به آن ها اشاره شد)، به نمایش گذاشت.1- ایرانی ها تلاش کردند حس حمایت مردمی و دولتی از برنامه هسته ای را به حداکثر ممکن برسانند. اقدامات تبلیغی نیز برای حفظ حمایت عمومی از این حوزه افزایش پیدا کرد. مثلاً در سال 2007، ایران روی پول ملی خود، تصویر تاسیسات هسته‌ای را چاپ  و حتی تلاش کرد برای پاسداشت دستاوردهای هسته‌ای این کشور، چند روز تعطیل را در تقویم بگنجاند. تبدیل فناوری هسته ای به حق مسلم و عنوان «شهدای ملی» برای قربانیان حملات به دانشمندان هسته ای، از جمله این تلاش ها بود.2-ایران تلاش کرد حس عادی بودن وضعیت اقتصادی را در قسمت اعظمی از زمان تحریم ها به نمایش بگذارد. ایرانی ها از فرصت تحریم ها برای ایجاد یک برنامه اصلاحاتی و آزادسازی اقتصاد و مصون کردن آن در برابر تحریم های خارجی استفاده کردند و درست در همان زمان ایران تلاش می کرد انسجام درونی را از طریق دعوت مردم به اقتصاد مقاومتی و پایان دادن به آثار تحریم ها از طریق دور زدن آن ها افزایش دهد.3-  تحریم ها همچنین کمک کردند اقتصاد ایران در مسیر مثبتی قرار گیرد. به عنوان مثال، تلاش آمریکا برای کاهش صادرات نفت خام ایران در سال های 2012 و 2013 منجر به این شد که فشار چشمگیری به اقتصاد ایران وارد آید. چرا که صادرات نفت و گاز به عنوان تامین کننده بیش از 81 درصد از تولید ناخالص ملی نقش مهمی در سال 2011 داشت و می توانست هدف جذابی برای تحریم های آمریکا باشد. در عین حال، اعمال فشار تحریم در این حوزه می توانست به توسعه بخش های غیر نفتی ایران به خصوص سیمان نیز بینجامد. همین طور هم شد و این توسعه کمک کرد ایران از برخی آثار دفعی تحریم های نفتی مصون بماند. چه این که دولت تلاش کرد فرصت های جدیدی را در بازار برای محصولات تحریم نشده خود پیدا کند. در نتیجه عملاً ایران توانست حضور خود و کالاهای غیر نفتی اش در این بازارها را به صورت مستقیم بر اثر تحریم ها افزایش دهد. یعنی تحریم هایی که توانایی این کشور برای صادرات یک کالا را محدود کرده بود، به توسعه توانایی ایران در کالاهای دیگر انجامید. پس این جا بالاتر از نشان دادن استقامت، ایران توانسته بود از توفان تحریم ها نیز بگریزد.4-  در سطح بین‌المللی و سیاسی ایران تلاش می کرد توانایی و آمادگی‌اش را برای مقابله با خواسته های خارجی درباره برنامه هسته ای یا محدود کردن آن افزایش دهد.
6 پیشنهاد برای تداوم فشار به ایران
نویسنده کتاب در بخش پایانی با اشاره به فرایند رسیدن به توافق هسته ای با کشورهای 1+5، شش راهبرد را برای تداوم فشارها برای تغییر رفتار ایران به شرح ذیل ذکر کرده است:
1-آمریکا باید دوباره اهدافی را برای اعمال فشار به ایران تعریف و گام های بازگشتی حداقلی لازم را برای ایران تعریف کند تا  این کشور بتواند با برداشتن این گام ها، فشار تحریم را رفع کند.2-تا جایی که ممکن است آمریکا باید میزان آسیب پذیری ایران، منافع اش و تعهد این کشور برای حمایت از تروریسم (به عبارت وی)، بداند.3- آمریکا باید سیاستی را تبیین کند که به صورت دقیق و منسجم و با بازدهی بالا، فشار را  تنها بر نقاطی که آسیب پذیری ها وجود دارد افزایش دهد.4-آمریکا و متحدانش باید اجرای تحریم ها را رصد کنند و به صورت مستمر فرضیات ابتدایی خود درباره استقامت ایران، اثرگذاری درد ناشی از تحریم ها و نوع بهبود راهبرد تحریم ها را مورد ارزیابی مجدد قرار دهند.5-آمریکا و متحدانش باید به ایران بفهمانند که چه اقداماتی برای رفع درد و فشار انجام شود.6-آمریکا و متحدانش باید این احتمال را بپذیرند که فارغ ازخوب بودن راهبردهای تحریمی آن ها، این اقدامات ممکن است با شکست مواجه شود.
جمع بندی
از آن چه در دو بخش اخیر بدان اشاره شد، می توان این نتیجه کلی را گرفت که اولاً تحریم گذاری همچون آمریکا، تحریم را به عنوان ابزار اصلی و ثابت در جعبه ابزار تعامل خود با کشورهای دیگر می داند و این امر با اقدامات مقطعی قابل رفع نیست، چنان که در بازه های زمانی و زمینه های مختلف قابل استفاده مجدد است. همچنین در مقابله با این تلاش مستمر تحریم کننده به جای تمایل به سوی اهداف دشمن، آن چه سرنوشت جنگ تحریمی را مشخص خواهد کرد، «هنر استقامت» در ابعاد مختلف آن و به کار گیری روش های مختلف اعم از سنتی و خلاقانه است که در گام آخر می‌تواند نفع دیپلماتیک را برای کشوری تحت تحریم همچون ایران رقم زند. با این حال این نکته نیز قابل ذکر خواهد بود که بدون ساختن بستر استقامت، شروع از گام آخر یعنی دیپلماسی، الزاماً نتایج مفید و مثبتی را نمی تواند به همراه داشته باشد. خراسان شماره : 19829 - ۱۳۹۷ يکشنبه ۶ خرداد