اَلّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَعَجِّل فَرَجَهُم.

اَللّهُمَّ اِنّانسئَلُکَ وَ نَدعُوکَ و نَتَقَرَّبُ اِلِیکَ بِمَولانا عَلِیِّ بنِ مُوسَی الرِّضا یااَللّهُ، یااَللّهُ، یااَللّهُ، یااَللّهُ، یااَللّهُ، یااَللّهُ ، یااَللّهُ، یااَللّهُ، یااَللّهُ، یااَللّهُ.

إِلَهِى عَظُمَ الْبَلاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْكَشَفَ الْغِطَاءُ وَ انْقَطَعَ الرَّجَاءُ وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مُنِعَتِ السَّمَاءُ وَ أَنْتَ الْمُسْتَعَانُ وَ إِلَيْكَ الْمُشْتَكَى وَ عَلَيْكَ الْمُعَوَّلُ فِى الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ اَللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولِى الْأَمْرِ الَّذِينَ فَرَضْتَ عَلَيْنَا طَاعَتَهُمْ وَ عَرَّفْتَنَا بِذَلِكَ مَنْزِلَتَهُمْ فَفَرِّجْ عَنَّا بِحَقِّهِمْ فَرَجًا عَاجِلًا قَرِيبًا كَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ يَا مُحَمَّدُ يَا عَلِىُّ يَا عَلِىُّ يَا مُحَمَّدُ اكْفِيَانِى فَإِنَّكُمَا كَافِيَانِ وَ انْصُرَانِى فَإِنَّكُمَا نَاصِرَانِ يَا مَوْلانَا يَا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى أَدْرِكْنِى السَّاعَةَ السَّاعَةَ السَّاعَةَ الْعَجَلَ الْعَجَلَ الْعَجَلَ يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّاهِرِينَ .

کاوشی در دعای فرج (الهی عظم البلاء)

اِلهى عَظُمَ الْبَلاءُ . خدای من بلا و مصائب ما بزرگ شد : از آیت الله محمدتقی بهجت پرسیده شد:
در عصر ما که گرفتاری ها و فشار ها از هر سو متوجه شیعیان در اقصی نقاط جهان و خصوصا کشور ماست. باید چه کار کرد؟ پاسخ دادند: مخصوصا دعای شریف "عظم البلاء و برح الخفاء" را بخوانید و از خدا بخواهیم برساند صاحب کار را! با او باشیم، حالا اگر رساند که رساند و اگر نرساند، دور نرویم از کنار او. از رضای او دور نرویم او می بیند، او می داند حرف هایی که ما به همدیگر می زنیم!

بلاء در قرآن به سه معنا آمده است: (تفلیسی،/49)
1. آزمایش؛( إِنَّ هَذَا لَهُوَ الْبَلاءُ الْمُبِینُ)( صافات/106)
2. نعمت؛(وَفِی ذَلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظِیمٌ )( بقره/49) یعنی نعمة عظیمة من ربِّکم
3. محنت؛(وَبَلَوْنَاهُمْ بِالْحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ)(اعراف/168) (وَنَبْلُوکُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَیْرِ فِتْنَةً)(انبیاء/ 35)

حکمتهای بلا : یکی از حکمتهای بلا این است که خداوند با سختیها و بلاها بندگانش را آزمایش می کند و در این آزمایش تنها کسانی که صبر پیشه می کنند پیروز و رستگار هستند. پروردگار متعال می فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ»؛[1] «قطعاً همه شما را با چیزی از ترس، گرسنگی، و کاهش در مالها و جانها و میوه ها، آزمایش می کنیم و بشارت ده به استقامت کنندگان!».

درس تفسیر استاد محسن فقیهی : تفسیر آیات 49 و 50 سوره بقره

﴿وَ إِذْ نَجَّيْنَاكُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَسُومُونَكُمْ سُوءَ الْعَذَابِ يُذَبِّحُونَ أَبْنَاءَكُمْ وَ يَسْتَحْيُونَ نِسَاءَكُمْ وَ فِي ذٰلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ ﴾ [1] ﴿وَ إِذْ فَرَقْنَا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَيْنَاكُمْ وَ أَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ ﴾[2]

خلاصه جلسه گذشته: بحث در رابطه با تفسیر آیه 49 سوره بقره بود. آیه در مقام امتنان بر بنی اسرائیل بود. خداوند به رنج‌های آنان در هنگامه‌ی سروری و سلطنت فرعون اشاره کرد. از روا داشتن بدترین عذابها بر ایشان سخن می‌گوید و در نهایت این رنجها را بلائی بزرگ برای ایشان می‌شمارد. بحث به همین فراز آخر روایت رسید.

فِي ذٰلِكُمْ بَلاَءٌ مِنْ رَبِّكُمْ عَظِيمٌ...در رابطه با بلاء سه احتمال در تفاسیر آورده‌اند. یک احتمال این است که مراد از بلاء آزمون و امتحان باشد. یعنی خداوند با این رنجها از شما بنی‌اسرائیل امتحانی سخت و بزرگ گرفت و این مصائب آزمونی برای محک ایمان شما بود. احتمال دوم این است که مراد از بلاء مجازات باشد. یعنی از آنجا که بنی‌اسرائیل قدر نعمات الهی را ندانستند و آنها را شاکر نبودند، خداوند آنها را مبتلا به فرعونیان نمود. احتمال سوّم این است که مرجع ضمیر "ذلکم" را به نجات بنی‌اسرائیل از چنگال فرعونیان بازگردانیم و در نتیجه بلاء به معنی انعام و لطف الهی خواهد بود. البته این که مرجع ضمیر را نجات بنی‌اسرائیل بدانیم، در معنی اول هم قابل تصوّر است. یعنی امتحان خداوند به هر دو بوده است. بنی‌اسرائیل هم به رنجها و هم به نجات از چنگال دشمنانشان آزموده شده است.

به نظر ما بهتر است که همان معنی اول، یعنی امتحان و آزمون را مراد از آیه بدانیم. چرا که با فرض این معنی برای مفهوم ابتلاء، می‌توان دو معنی دیگر را هم اراده کرد. چرا که امتحان و آزمون هم می‌تواند به انعام و لطف باشد و هم به مجازات و عذاب صورت پذیرد.

فلسفه بلایا و سختی‌ها در منابع اسلامی : به طور اختصار می‌توان برای وجود مصیبت و سختی‌ها در زندگی علت‌هایی را برشمرد: 1-امتحان و آزمایش ، 2-عاملی برای تذکر و بازگشت ، 3-ارتقای درجه در دنیا و آخرت نزد باری تعالی .

بخش دیگری از مصیبت ها و بلایا به سبب خطاها و گناهان و اشتباهاتی است که انسان دانسته و نادانسته مرتکب آن می شود : انسان در زندگی خطاها و اشتباهاتی را مرتکب می شود که به طور طبیعی آثاری بر آن مترتب است. به عنوان نمونه نوشیدن شراب دانسته و نادانسته آثار مستی را به دنبال دارد؛ برخی از رفتارهای انسانی این گونه است که خواسته و ناخواسته پیامدهای بد و زشتی را به دنبال می آورد و انسان را گرفتار مصیبت می کند.

البته کسانی که از روی جهالت و نادانی و عدم فراهم بودن شرایط عمومی تکلیف چون عقل، بلوغ، اختیار و علم، گناه و خطایی را مرتکب می شوند، هر چند در دنیا گرفتار مصیبت و پیامد طبیعی آن می شوند، ولی در آخرت به دلیل فقدان یکی از شروط عمومی تکلیف چون جنون و اضطرار و نادانی و جهالت مجازات نمی شوند، ولی در دنیا گرفتار پیامدهای طبیعی آن خواهند بود.

اما کسانی که شرایط عمومی تکلیف را دارا هستند، اگر مرتکب خطا و گناهی شوند در دنیا و آخرت مجازات خواهند شد و افزون بر پیامدهای طبیعی گناه که به شکل بلا و مصیبت بر آنان وارد می شود، در آخرت نیز مجازات شده و کیفر گناهی که مرتکب شده اند را می بینند.

خداوند در تبیین دو دسته از مصیبت ها، به مصیبت هایی اشاره می کند که ریشه در عصیان و نافرمانی خدا و پیامبر(ص) (آل عمران، آیه ۱۶۵)، یا کفر (رعد، آیه ۳۱)، یا گناه (آل عمران، آیه ۱۶۵ و نساء، آیات ۶۲ و ۷۹؛ مائده ، آیه ۴۹، قصص، آیه ۴۷، شوری، آیه ۳۰) دارد.

در حقیقت مصیبت به معنای بلا و سختی شدید و گرفتاری سخت (مصباح، ص ۳۵۰) همچنان که می تواند مصداقی از آزمون باشد می تواند مصداقی از مجازات و کیفر الهی هم باشد.