خادمان جاودان ملت-آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری

گروه تاریخ - آن هایی که مدعی‌اند بسیجی بودن یعنی فقط لباس خاکی پوشیدن و سلاح به دست گرفتن و در میدان نبرد جنگیدن یا نمی‌دانند یا خودشان را به نادانی می‌زنند؛ بسیج یک تفکر است، یک رویکرد، یک سبک زندگی، یک روش برای حرکت به سوی آن‌ که انسان و انسانیت چشم به راه اوست و یک فرهنگ است. بسیج ایده و تفکر امروز و دیروز نیست، اندیشه‌ای سیّال در تاریخی است که با بعثت انبیای الهی برای نجات و رهایی بشر آغاز شد و تا قیام قیامت، برپا خواهد ماند. در چنین چشم‌اندازی، باید بسیج و بسیجی را فراتر از رزمندگانی دید که قهرمانانه در میدان‌های رزم، از جان مایه گذاشتند و برای ملت ما، عزت و شرف و آزادگی خریدند. در چنین چشم‌اندازی، هزاران شخصیت برجسته علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی قرار می‌گیرند که بودن آن ها، بر ظرفیت‌های گوناگون یک ملت افزوده و زمینه تعالی و رشد آن را مسیر الهی‌اش رقم زده‌است. رهبر معظم انقلاب، پنجم آذرماه امسال و در دیدار جمع کثیری از بسیجیان، این حقیقت مغفول مانده را برای چندمین بار یادآوری کردند و گفتند: «فرهنگ بسیج یعنی خستگی نشناختن در کمک‌های مؤمنانه ... در میدان مقابله با دشمن هم، یعنی در میدان جنگ نظامی هم، بی‌محابا وارد میدان شدن، از دشمن نترسیدن، به دشمن فرصت ندادن؛ این [فرهنگ بسیجی] است. در هر کارزار سیاسی و نظامی و علمی وارد شدن و همه توان خود را به کار گرفتن؛ این فرهنگ بسیجی است ... بسیجی بودن فرهنگ مجاهدان گمنام است ــ همین طور که در فرمایش امام هم به همین معنا اشاره شده ــ فرهنگ مجاهدان بی‌توقّع است؛ خطرپذیری است، نترسیدن است؛ خدمت گزاری است برای همه و برای کشور؛ از خود برای دیگران مایه گذاشتن است؛ حتّی مظلوم شدن برای این‌که مظلوم را رهایی ببخشد. روحیه بسیج‌پروری با همین خصوصیاتی که گفتیم، [مثل] ورود در میدان، نترسیدن، با دشمن سینه‌به‌سینه شدن، در دوران حکومت‌های طاغوتی و در دوران‌های گذشته هم بود، منتها یا بیگانه‌ها مسلّط بر کشور بودند و آن ها نمی‌گذاشتند و سرکوب می‌کردند یا خود حکومت‌ها فاسد بودند. حالا نمونه‌هایش را من این‌جا یادداشت کرده‌ام. مثلاً در دوران دخالت‌های خارجی‌ها ــ این مال همین دوره تاریخ معاصر ماست، مال خیلی قبل‌ها نیست ــ در تبریز، شیخ محمّد خیابانی؛ او به یک معنا بسیجی است؛ قیام می‌کند، حرکت می‌کند، بعد هم شهید می‌شود؛ در مشهد، محمّدتقی خان پسیان؛ او هم همین جور؛ اغلب شرح حال این‌ها را متأسّفانه شماها نمی‌دانید؛ باید کتاب زیاد بخوانید، باید شرح حال این‌ها را بفهمید، بدانید. در رشت، میرزا کوچک‌خان جنگلی؛ در اصفهان، آقانجفی و حاج‌آقا نورا... ؛ در شیراز، آسیّدعبدالحسین لاری و بعضی دیگر از بزرگان علما، [مثل] شیخ جعفر محلّاتی؛ در بوشهر، رئیسعلی دلواری ... .» آن‌چه در صفحه مربوط به کلنل محمد تقی پسیان مشاهده کرد ید و آن چه در صفحه امروز و صفحات مشابه در آینده مطالعه می‌کنید، بازشناسی روحیه بسیجی است در گستره تاریخ معاصر ایران و در روایت بزرگمردانی که برای آزادی و عظمت کشور، بسیجی‌وار و مردانه جنگیدند و جان بر سر این کار گذاشتند. در این قسمت، زندگی و خدمات آیت ا... سید عبدالحسین لاری را بررسی خواهیم کرد.

اسوه نجات مردم با «فقه سیاسی»

آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری توانست در عرض یک سال و در بحبوحه حوادث پس از استبداد صغیر با ایجاد ارکان حکومتی، امنیت و رفاه را برای مردم جنوب فارس و بخش‌هایی از بوشهر به ارمغان آورد

جواد نوائیان رودسری – هر چند صحبت درباره حکومت فقها در میان علمای نامدار شیعه، سابقه‌ای طولانی دارد و امام خمینی(ره) در کتاب مشهور «ولایت فقیه»، مواردی از این بحث‌ها را یادآور شده است، اما تا چند سال بعد از پیروزی انقلاب مشروطه، نمونه‌ای عینی و عملی از اقدام فقهای شیعه برای به دست گرفتن حکومت، وجود نداشت. با وجود این که از عصر صفویه به این سو و به طور خاص، از دوران حکومت شاه تهماسب یکم به بعد، فقیهان شیعه نقشی بسیار مؤثر در اداره امور جامعه، به ویژه در حوزه امور شرعی و قضا ایفا کرده‌اند که برخی از مورخان، سرآغاز آن را به فعالیت‌های محقق کَرَکی و تلاش‌های او برای استقرار قوانین شرع در جامعه باز می‌گردانند، اما این حضور موفق، در قامت مشاور میسّر بود و این‌که حاکمیت، قائم بر حضور یک فقیه جامع‌الشرایط باشد، مجالی برای شکل‌گیری پیدا نکرد. با پیروزی انقلاب مشروطه، فرصت بیان دیدگاه‌ها، بیش از گذشته فراهم شد و در این بین، بزرگانی مانند شیخ شهید، آیت‌ا... فضل‌ا... نوری، به بیان دیدگاه‌های سیاسی مبتنی بر دین و لزوم دینی بودن خروجی ساختار جدید سیاسی پرداختند. رویکردی که اسلام سیاسی را وارد مرحله جدیدی کرد؛ مرحله‌ای که با قیام آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری و تأسیس «حکومت اسلامی لارستان» توسط وی، به شکل گرفتن نخستین ساختار و قالب حاکمیتی برخاسته از فقاهت شیعه انجامید. اقدام آیت‌ا... لاری، یک اقدام بسیار منحصر به فرد و کاملاً جدید در سپهر سیاسی ایران بود. این‌که یک فقیه، سکان هدایت حکومت را در تمام جوانب آن به دست بگیرد، تا پیش از این دوره سابقه نداشت. رهبرانقلاب در بیانات مورخ 17 فروردین سال 77، به این موضوع اشاره می‌کنند و می‌گویند: «مرحوم آقا سیدعبدالحسین لاری در نوع خودشان، یک روحانی بی‌نظیرند... که من نظیرش را تا زمان خودمان - یعنی تا زمان امام‌خمینی رضوان‌ا... ‌تعالی‌علیه - واقعاً در هیچ کس سراغ ندارم؛ با این عظمت مقام و شموخ آن مرتبه‌ علمی و سیاسی و فرهنگی و آگاهی و شجاعت.»

هجرت تاریخی به لارستان
آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری روز 18 اسفند سال 1226، در نجف اشرف به دنیا آمد. نسب او به امامزاده حمزه بن موسی‌الکاظم(ع) می‌رسید و اصالتاً دزفولی بود. سید از 7 سالگی، در همان نجف به مکتب رفت و در 22 سالگی به درجه اجتهاد رسید؛ اجازه اجتهاد وی توسط میرزای بزرگ شیرازی – صاحب فتوای تنباکو – و تعدادی از علمای نامدار نجف اشرف امضا شد. سید لاری از این زمان، تا حدود 45 سالگی، در عتبات به تدریس و تحقیق مشغول بود و به تدریج، یکی از علمای برجسته حوزه علمیه نجف شد. در سال 1271ش، مقارن با سال‌های پایانی عمر ناصرالدین‌شاه قاجار، ظلم و ستم جانکاه عُمّال او در فارس، جانِ مردم لارستان را به لب رساند، به همین دلیل به علمای اعلام در نجف متوسل شدند و نمایندگان آن ها، طی سفری به سامرا، از محضر میرزای بزرگ شیرازی درخواست کردند که یکی از علمای برجسته حوزه علمیه نجف را برای اداره امور شرعی و مقاومت در برابر این‌همه ظلم و اجحاف، به لارستان بفرستد. میرزای شیرازی معرفی فردی برای این منظور را با هدف انتخاب اصلح، به تأخیر انداخت؛ اما بعد از مدتی، نمایندگان لارستان با آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری آشنا شدند و با پی بردن به توانایی‌های او در عرصه‌های گوناگون، از میرزای شیرازی خواستند که وی را به لارستان بفرستد. میرزا پذیرفت و به سید دستور عزیمت داد. به این ترتیب، هجرت تاریخی آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری به لارستان آغاز شد.
بن‌مایه‌های سیاسی در افکار سید لاری
درباره زمان قیام سید لاری، گزارش‌ها و تحلیل‌های گوناگونی ارائه شده‌است. برخی از مورخان، شروع اقدامات وی را، بلافاصله بعد از ورود به لار، در سال 1272ش می‌دانند. طبق این گزارش‌ها، سید با مشاهده وضعیت اسفبار مردم، ستم حاکمان فارس و از همه بدتر، جولان استعمارگران انگلیسی در جنوب ایران، تصمیم گرفت اقدامی مؤثر انجام دهد. درباره زمان ادعاشده ، با قاطعیت نمی‌توان سخن گفت، اما قدر مسلّم آن است که آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری از همان ابتدای ورود به لار، فعالیت‌های سیاسی داشت و به دنبال احیای وجوه سیاسی اسلام بود. وی مدرسه علمیه بزرگی را در این منطقه تأسیس کرد که در اندک زمانی، پذیرای خیل عظیم طلاب از مناطق مختلف ایران شد. توجه به واجب امر به معروف و نهی از منکر و تلاش برای برگزاری عباداتی که در آن جنبه‌های سیاسی آشکاری وجود دارد، از ویژگی‌های اقدامات آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری در این دوره است. او معتقد به برگزاری نمازجمعه بود، تا آن‌جا که وقتی در سال 1279ش، به همراه جمعی از دوستان و شاگردانش، به زیارت حرم رضوی در مشهد مشرّف شد، در صحن عتیق نمازجمعه برگزار و خودش خطبه‌های آن را ایراد کرد. بنابراین، فعالیت‌های سیاسی و اقدامات حاکمیتی سید لاری، خیلی قبل‌تر از پیروزی انقلاب مشروطه آغاز و در فارس و بوشهر به آن توجه شده بود. احتمال این مسئله زیاد است که همین اقدامات، باعث تقویت روحیه مبارزاتی مردم جنوب شد و قیام‌های گسترده‌ای را علیه استعمارگران انگلیسی رقم زد؛ قیام‌هایی مانند قیام رئیسعلی دلواری، احمد تنگستانی و... که در دهه 1290 خورشیدی شکل گرفت و نتایج درخشانی داشت.
مشروطۀ مشروعۀ سید لاری
آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری با آغاز انقلاب مشروطه از آن حمایت کرد، اما از همان ابتدا، قائل به مشروعیت مبتنی بر شرع بود. برخی معتقدند که اصطلاح «مشروطه مشروعه» نخستین‌بار توسط وی به کار گرفته شد. او حتی برای نظام سیاسی مدّ نظرش، قانون و قواعدی را هم به رشته تحریر درآورد که در سال 1286ش، در «مطبعه اسلامیه» شیراز چاپ و منتشر شد. با این حال، برخی محققان، مانند حسن امداد در کتاب «فارس در عصر قاجار»، «مشروطه مشروعه» سید لاری و شهید آیت‌ا... فضل‌ا... نوری را یکسان و شبیه هم نمی‌دانند. امداد می‌نویسد: «ایشان معتقد به نوعی حکومت مشروطه مشروعه بود که هیچ ربطی به مشروطه مشروعه حاج ‌شیخ ‌فضل‌ا... ‌نوری نداشت.» دلیل حسن امداد برای این مسئله، احتمالاً همراهی نکردن سید لاری با محمدعلی‌شاه و غیرشرعی خواندن حکومت وی، در پی به توپ بستن مجلس شورای ملی است؛ دلیلی که البته نمی‌تواند در تحلیل این رویکرد و کشف تفاوت میان دو دیدگاه، چندان مؤثر باشد. سید لاری در همان ایام، رساله معروف «تشویق و تحریض مشروطه مشروعه» را به رشته تحریر درآورده‌بود. او در این رساله، تعیین صلاحیت قوانین و همچنین افرادی را که قرار است در حکومت صاحب عنوان و منصب شوند، موکول به تأیید فقیهی صاحب شرایط می‌داند؛ رویکردی که بیش از هر چیز یادآور نظریه ولایت فقیه است و البته، نوعی هماهنگی با اصل دوم متمم قانون اساسی دارد که توسط شیخ فضل‌ا... نوری نوشته شده است.
دلایل تأسیس حکومت اسلامی لارستان
آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری، بعد از فتح تهران توسط مشروطه‌خواهان و آغاز دوره دوم مشروطیت، به فکر ایجاد یک مجموعه حاکمیتی در لارستان افتاد؛ رویکردی که برخلاف ادعای دشمنان او، بر طبل تجزیه کوبیدن نبود و ریشه در تشتت و آشوب‌هایی داشت که مردم فارس و بوشهر را آزار می‌داد. در لار، حاکم منصوب حکومت مشروطه، به دلیل نبود تأمین جانی، با اندک نیروهایش از شهر گریخته و بیرون از آن اردو زده بود. حال و روز اهالی، به دلیل این بی‌سامانی، هر روز بدتر و وخیم‌تر می‌شد و سید لاری، با شخصیت و منشی که داشت، نمی‌توانست در برابر این اقدامات ساکت بماند. از سوی دیگر، میسیونرهای انگلیسی، برای تبلیغ مسیحیت وارد فارس و بوشهر شده‌بودند و این نگرانی در میان مردم شکل گرفته‌بود که اهمال در برخورد با آن ها، می‌تواند باعث انحرافات عقیدتی گسترده شود. جلوگیری و رفع این مشکلات، جز با برپایی یک ساختار حکومتی امکان نداشت و آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری، با ایجاد ارکان حکومتی، در پی بازگرداندن نظم به زندگی مسلمانان و تأمین حقوق آن ها بود. طبعاً چنین رویکردی مورد علاقه استعمار بریتانیا نبود، زیرا نمی توانست حکومت سید لاری را در مجاورت مناطق تحت نفوذ خود در جنوب ایران – مناطقی که بعدها به قطب تولید نفت جهان تبدیل شد - و البته نفوذ شگفت‌انگیز سید لاری را در میان مردم، به ویژه بزرگان طوایف و عشایر، تحمل کند.

تأسیس ضربتی ارکان حکومتی
آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری در شکل دادن به حکومت اسلامی لارستان، شروعی ضربتی داشت. اقدامات او نشان می‌دهد که این عالم دینی و مرجع اهل سیاست، از مدت‌ها قبل به مسئله حکومت اسلامی می‌اندیشیده است. همراهی مردم و بزرگان فارس با او، سرعت شکل‌گیری ارکان حکومتی را که با عنوان «حکومت اسلامی لارستان» شناخته می‌شد، بیشتر کرد. با دستور سید لاری، نیروی نظامی منظم و آبرومندی با استفاده از ظرفیت عشایر تشکیل و برای حفظ و برقراری امنیت سازمان دهی شد. او سنگ بنای کارخانه تولید اسلحه را در لارستان گذاشت تا نیروهای نظامی، برای تأمین تسلیحات خود محتاج به بیگانه نباشند. این نیروها، نشان ویژه حکومت لارستان را روی کلاه‌هایشان داشتند که روی آن حدیث «لا فَتی اِلاّ عَلی لا سَیفَ اِلاّ ذُوالفَقار» ضرب شده‌بود. سید لاری برای تسهیل ارتباطات، دست به تشکیل اداره پست لارستان زد. دلیل این اقدام، احتمالاً واگذاری امتیاز پست به دولت‌های خارجی توسط زمامداران عهد قاجار و تسلط اجانب بر این کانال ارتباطی بود. این اداره پست، تمبر مخصوص به خود را داشت که ابتدا روی آن عبارت «پُست ملت لار» و بعدها «پست ملت اسلام» درج شد. در ادامه، محکمه‌های شرعی برای رسیدگی به دعاوی مردم و اجرای حدود اسلامی شکل گرفت. سید دقت بسیاری در اجرای حدود و احکام شرع داشت و به همین دلیل، به این محکمه‌ها توجه ویژه می‌کرد و رفتار قضات را زیر نظر می‌گرفت. ساختار اقتصادی حکومت اسلامی لارستان نیز، بر پایه گرفتن مالیات‌های شرعی (خمس و زکات) استوار بود و با استفاده از همین ظرفیت، ظرف حدود یک سال، امنیت مالی و جانی را در منطقه برقرار کرد. این در حالی بود که شرایط در دیگر نقاط کشور، به خصوص با آغاز جنگ جهانی اول، هر روز بدتر می‌شد.
زیربنای سیاست خارجی سید لاری
رویکرد آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری در حوزه سیاست خارجی نیز با آن‌چه مردم از حکومت‌های قبلی دیده‌بودند، تفاوت آشکاری داشت. شعار حکومت اسلامی لارستان که روی مُهر مخصوص آن نقش بست، حدیث نبوی «الْإِسْلَامُ یَعْلُو وَ لَا یُعْلَى عَلَیْهِ» (اسلام برتر است و چیزی بر آن برتری ندارد) بود. محتوای این روایت، در واقع رکن اساسی سیاست خارجی سید لاری را تشکیل می‌داد. به دنبال امضای قرارداد استعماری 1907 میان انگلیس و روسیه تزاری و تقسیم ایران به دو منطقه نفوذی و البته ورود نیروهای اجنبی به خاک ایران، سید فتوای جهاد صادر کرد و مسلمانان را به نبرد همه جانبه علیه «ابالیس (شیاطین) انگلیسی» و «روسِ بدتر از مجوس» فرا خواند. او در نامه‌ای به یکی از سران عشایر، بدون حاشیه رفتن و تعارف نوشت: «من که مجتهد و جانشین پیغمبر اسلام هستم، به این وسیله فتوا می‌دهم که جهاد با این کفار حربی انگلیسی‌ واجب است» و در استفتایی دیگر از سوی برخی روحانیان شیراز، همه را به جهاد با استعمارگران فرا خواند و خطاب به آن ها نوشت: «الجهاد من المهد الی اللحد». سید لاری در همان حال، رویکردی مثبت به قضیه وحدت اسلامی داشت و آن را باعث قوام اسلام و عقب‌راندن استعمارگران می‌دانست؛ این موضوعی است که وی، در رساله «قانون مشروطه مشروعه» به آن اشاره کرده.
حکم جهاد و اجزای آن در حکومت اسلامی لارستان
یکی از نکات بسیار مهمی که باید در تحلیل و بررسی اقدامات آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری مورد توجه قرار داد، نگاه همه‌جانبه وی به موضوع جهاد است. محسن رنجبر، در مقاله نسبتاً مفصل «سیری در زندگی، فعالیت‌ها و اندیشه سیاسی سیدعبدالحسین موسوی لاری» (مجله آموزه، شماره 3، تابستان 1382)، با خلاصه کردن نکات مورد توجه سید لاری و برخی خصوصیات نوشتارها و فتاوای او در هفت بخش، آن‌ها را این‌چنین جمع‌بندی کرده است: «1- با توجه به آن که محتوای فتاوای جهادیه مرحوم لاری، بیانگر برائت از کافران و مشرکان است، وی با تاسی به سوره برائت در قرآن کریم که بدون «بسم‌ا...» است، همه احکام جهادیه را بدون «بسم‌ا...» آغاز کرده‌است. 2- [سید لاری معتقد بود:] مسئله جهاد یکی از محکمات قرآن و از سنت‌های تغییرناپذیر الهی و حکم صاحب شریعت، امام زمان(ع) است که عالمان اسلام نیز به شیوه حضرت اقتدا کرده‌اند. 3- به دشمن نباید هیچ‌گونه فرصتی داد و باید راه گریز را بر او بست و به شیوه‌ای رفتار کرد که فرصت بازسازی نیروهای خود را نداشته باشد و چنان سرکوب شود که عبرتی برای صاحبان بصیرت باشد. 4- امر جهاد فقط جنبه نظامی ندارد بلکه در دیگر شئون حیات انسانی مطرح است. از این رو افزون بر جهاد نظامی ضد بیگانگان، باید ضد سلطه‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و... نیز مبارزه کرد؛ بنابراین، از دیدگاه مجتهد لاری، [تسلط اجانب بر اموری مانند] دریافت مالیات، حق تفتیش در گمرکات، قرنطینه، گذرنامه و... که مستلزم سلطه و سبیل از سوی کافران و بیگانگان بر مسلمانان است، حرام و ممنوع شده است و مسلمانان باید ضد چنین سلطه‌هایی به جهاد بپردازند. 5- همکاری با دولت‌های استکباری و بیگانگان و نیز گریز از میدان جنگ و جهاد، سبب ارتداد از اسلام است و مخالف جهاد، مخالف قرآن و امام عصر(ع) به شمار می‌رود و همانند شیطان، از حوزه اسلام و ایمان خارج است. 6- خداوند مجاهدان را بر قاعدان، با درجات بسیاری برتری داده‌است و هرکس رو به جهاد آورد، برای عزت و شرف خویش گام برداشته است و مخارج وی باید از بیت‌المال مسلمانان تامین شود و به طور قطع، پاداش مجاهدان در پیشگاه الهی بزرگ است. 7- وجوب جهاد و دفاع، هرگز از انسان مسلمان ساقط نمی شود؛ حتی اگر همه امکانات نظامی هم از بین برود، باید با سنگ ریزه و چوب نخل هم که شده، جنگ با دشمن را تا آخر ادامه داد.» آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری، روز 19 اردیبهشت 1303، پس از بازگشت از اقامه نمازجمعه، در منزل خود و در 77 سالگی درگذشت. مرقد وی در شهر جهرم، به مقبره «آقا» شهرت دارد و زیارتگاه علاقه‌مندان اوست.

خادمان جاودان ملت-آیت‌ا... محمدتقی آقانجفی اصفهانی

http://khorasannews.com/?nid=21108&pid=5&type=0

خادمان جاودان ملت-آیت‌ا... نورا... نجفی اصفهانی

http://khorasannews.com/newspaper/page/21110/5/773184/0

خادمان جاودان ملت-آیت‌ا... شیخ جعفر محلاتی

http://khorasannews.com/newspaper/page/21102/5/772231/0

خادمان جاودان ملت-میرزا کوچک خان در قامت یک «چریک فرهنگی»

http://khorasannews.com/?nid=21096&pid=5&type=0

خادمان جاودان ملت-آیت‌ا... سیدحسن مدرس

http://khorasannews.com/newspaper/page/21095/5/771334/0

خادمان جاودان ملت-کلنل محمدتقی‌خان پسیان

http://khorasannews.com/?nid=21092&pid=5&type=0

شاگردان «حاج‌آقا روح ‌ا...» ؛ منادیان آزاداندیشی در دانشگاه‌ها

http://khorasannews.com/?nid=21097&pid=5&type=0