سوریه دوران معاصر

سوریه در سال میلادی، با فتح مصر توسط ناپلئون بناپارت به اشغال فرانسه در آمد. با استقلال نسبی مصر، سوریه نیز دوباره به عثمانی واگذار گردید. آزار مسیحیان و سرکوب شورش‌های آنان در این شهر، راه مداخله بیش از پیش دولت‌های اروپایی را به این کشور باز کرد. سرانجام در سال میلادی، فرانسه به عنوان کمک به سلطان عثمانی در اداره سوریه، نیروهای نظامی خود را در بیروت (که آن زمان جزو سوریه بود)، پیاده کرد. با ورود دولت عثمانی به جنگ جهانی اول در سال م، ملی گرایان عرب، زمینه را برای اجرای اهداف استقلال طلبانه خود مساعد دیده و شروع به فعالیت کردند. در همین زمان‌ها نیز زمینه برای ایجاد یک دولت یهودی در اسرائیل کنونی آغاز شده بود. در پایان جنگ جهانی اول و شکست عثمانی، امیر فیصل بن حسین (که بعدها پادشاه عراق شد)، از سوی کنگره مردم سوریه به پادشاهی این کشور انتخاب گردید. در سال میلادی با حکومت وی، موقعیت و مرکزیت سیاسی دمشق تثبیت گردید. در سال، نیروهای فرانسه و متفقین، این کشور را به تصرف خود درآوردند و سوریه و لبنان با رای جامعه ملل، تحت قیمومیت فرانسه قرار گرفتند. در سال، لبنان از سوریه تجزیه و کشوری جداگانه شد. پس از مذاکرات طولانی در سالهای و، توافق‌هایی برای تاسیس سوریه خودمختار به عمل آمد. با سقوط فرانسه به دست آلمان در جنگ جهانی دوم، سوریه تحت قیمومیت دولت فرانسه آزاد یا ویشی در آمد. در سال م، نیروهای انگلیس و فرانسه آزاد، سوریه را اشغال کردند. در همین سال سوریه استقلال خود را اعلام کرد و ژنرال کاترو، فرمانده نیروهای فرانسه آزاد استقلال و سپس تاسیس جمهوری سوریه را در شانزدهم سپتامبر م اعلام کرد و شیخ تاج الدین حسنی، رئیس جمهور شد. با این وجود استقلال سوریه تا سال ۱۹۴۴، عملا محقق نشد.

در سال، پس از جنگ با اسرائیل، قسمتی از خاک سوریه از جمله ارتفاعات جولان (گولان) و بخشی از قنیطره به تصرف اسرائیل درآمد. سرانجام در سال، ارتشبد حافظ اسد با کودتایی قدرت را به دست گرفت و به ریاست جمهوری انتخاب شد.

در سال م، سوریه دوباره در جنگ اعراب و اسرائیل شرکت کرد و خسارات زیادی بر اسرائیل وارد آورد. در حال حاضر (۲۰۰۷)، ریاست جمهوری بر عهده بشار اسد، فرزند حافظ اسد است. فرزند دیگر وی ملقب به اباباسل، که همه مقدمات برای جانشینی او به قدرت آماده بود در یک سانحه کشته شد.

مردم سوریه

سوریه کشوری است با میلیون نفر جمعیت (سرشماری سال سازمان ملل متحد) و متشکل از گروه‌های نژادی و قومیت‌های گوناگون. در این کشور عرب ها حدود ۰ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند (این تعداد شامل هزار پناهنده فلسطینی نیز هست). کردها که ۰ درصد باقیمانده جمعیت را تشکیل می‌دهند، از تبار آریایی هستند و بیشتر در نواحی شمال شرقی و شمالی کشور زندگی می‌کنند. همچنین در این کشور اقلیت‌های زبانی کوچک آرامی (آشوری) و ارمنی نیز زندگی می‌کنند.

در آمد سرانه این کشور دلار آمریکا (حسب گزارش سال بانک جهانی) و امید به زندگی در این کشور سال برای مردان و سال برای زنان است.

وضعیت کردها در سوریه نسبت به دیگر کشورها ناگوارتر گزارش شده است. این اتهام در مورد حکومت بعثی سوریه، کشور که محل سکونت اقوام و گروه‌های زبانی متفاوت است، مطرح است که تنها یک هویت می‌شناخت و آن هویت عربی بود. موجودیت جامعه دو میلیونی کردها (و به قول منابع محلی الی میلیونی)، که ۰ درصد ساکنین سوریه (با جمعیت میلیون) را تشکیل می‌دهند، همواره از جانب حکومت حافظ اسد انکار می‌شد. کردها، (همانطور که در ترکیه و عراق)، بزرگ‌ترین گروه اقلیت نژادی در سوریه نیز هستند. با ظهور بشار اسد برخی اقدامات اصلاحی در این مسیر صورت گرفته است.

علیرغم اینکه نواحی کردنشین آن فقیرترین قسمت‌های این کشور است، در سال حکومت سوریه حق شهروندی صدها هزار تن از کردها را سلب نمود و حتی آنان را از آمار کشور نیز حذف کرد، که البته این تعداد، اکنون پس از گذشت بیش از سال افزایش یافته است. این تعداد از کارت شناسایی ملی ( (DI محرومند که برای ضروری ترین، ابتدایی‌ترین و حیاتی‌ترین نیازهای خود همچون تحصیل، معالجه و غیره... ضروری است. اصلاح این امور در دوره بشار اسد مورد توجه قرار گرفت، چنانکه در ژانویه، برخی منابع اعلام داشتند که سوریه قصد بازگردانی حق شهروندی به افراد نامبرده را دارد.

بعد از اینکه حافظ اسد، رهبر حزب بعث، در سال، به سمت رئیس جمهوری سوریه رسید، سرکوب و خفقان کردها و دیگر اقلیت‌های این کشور، به طور قابل ملاحظه‌ای تشدید یافت. بعثی‌های سوریه عملیاتی مشابه و هم زمان با صدام حسین رهبر حزب بعث عراق و رئیس جمهور وقت این کشور که در کردستان عراق انجام می‌داد و حملات یا عملیات تعریب (عربی کردن منطقه) نامیده می‌شد را شروع کردند.

در مارس به دنبال یک مسابقه محلی فوتبال در شهر کردنشین قامشلی، نیروهای نظامی سوریه به سرکوب و کشتار مردم این شهر پرداختند که منجر به چندین روز درگیری میان مردم و نیروهای مسلح حکومتی شد و بیش از کشته و صدها مجروح به جای گذاشت و شمار بیشتری نیز بازداشت و روانه زندان‌ها شدند.

با فوت حافظ اسد در سال میلادی فضای سیاسی سوریه به سوی تجربه اصلاحات در داخل از سوی بشار اسد پیش رفت و از آن جمله صدها زندانی آزاد شدند. اصول متصلب عقیدتی و حزبی نیز تعدیلاتی به خود پذیرفتند. اما فشارهای بین المللی کاستی نگرفت و این عمدتا به خاطر حاکمیت شدید دولت بر همه عرصه‌ها و از جمله عرصه‌های سیاسی و اقتصادی بود. با این حال سوریه توانست در سال، هنگام حمله آمریکا به عراق، به بهبود روابط خود با آمریکا بپردازد. اما در سال، پس از قتل رفیق حریری، روابط سوریه و آمریکا و به تبع آن روابط سوریه و غرب مجددا دچار بحران شد. سوریه هم در زمان حافظ اسد هم در زمان بشار، اصلی‌ترین کشور عرب بود که در برابر اسرائیل صف آرایی کرده بود و همین، رمز جایگاه ویژه سوریه در میان دیگر کشورهای عرب است. به همین دلیل سوریه با ایران با ثبات‌ترین روابط را در میان دیگر کشورهای جهان دارد.

مذاهب و فرق مذهبی در سوریه

مسلمانان این کشور ۶ درصد جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند و مسیحیان که/ ۳ درصد از جمعیت آن را به خود اختصاص می‌دهند، اقلیت نسبتا چشمگیری در این کشور می‌باشند. حدود پنج هزار یهودی نیز در دمشق و اطراف آن زندگی می‌کنند.
سوریه پس از آغاز جنگ ایران و عراق روابط خود را با عراق به پایین‌ترین سطح ممکن رساند و از ایران حمایت کرد.

کشور سوریه دارای استان یا (به عربی محافظه) است. شهر دمشق نیز خود یک استان به شمار می‌آید. دمشق بزرگ‌ترین شهر و پایتخت سوریه است. حلب دومین شهر پرجمعیت سوریه است. دیگر شهرهای مهم و پرجمعیت سوریه عبارت‌اند از: لاذقیه، حمص، حماة، دیر الزور و معرة النعمان. در نقشه‌های دولت سوریه استان ختای نیز که اکنون جزو خاک ترکیه است خاک سوریه به شمار می‌آید. بلندی‌های جولان به عربی: (هضبة الجولان) که جزو خاک سوریه است امروزه در تصرف کشور اسرائیل است.

پس از بعثت پیامبر اسلام، دو جنگ به نام‌های سریه موته و غزوه تبوک بر ضد رومیان در منطقه شامات درگرفت. پس از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم، شام در سال چهاردهم هجرت در عصر خلافت ابوبکر فتح شد و باقی مناطق نیز به مرور زمان در عصر خلافت عمر تصرف شد. پس از فتح شام، حکومت آنجا به معاویة بن ابی سفیان واگذار شد. وی از آن تاریخ تا سال ۳۵ قمری از سوی خلفای سه گانه حاکم بود تا اینکه در سال ۳۵ با خلافت امام علی، از حکمرانی شام عزل شد، اما او زیر بار نرفت و این نزاع به جنگ صفین منتهی شد. پس از شهادت امام علی علیه‌السّلام، معاویه با نیرنگ به حکومت رسید و شام را مرکز حکومت امویان قرار داد و تا سال ۱۲۷ قمری پایتخت باقی ماند. از آن پس عباسیان، حمدانیان، فاطمیان مصر، سلاجقه و عثمانیان بر آن دیار حکومت کردند تا اینکه در قرون اخیر پس از سلطه غربیان، این سرزمین از هم متلاشی و به چند کشور عربی تقسیم شد.
سوریه در قلب خاورمیانه واقع شده و هم مرز با ترکیه، عراق، اردن، فلسطین اشغالی و لبنان است. اکثر جمعیت، در سواحل دریای مدیترانه که حاصل‌خیزترین مناطق سوریه هستند، و نیزدر نواحی شمال شرقی که توسط رودهای فرات و «اورونته» آبیاری می‌شوند، سکونت دارند. مناطق جنوبی کشور، کوهستانی و مناطق شرقی، صحرایی است. نواحی ساحلی دارای آب و هوای مدیترانه‌ای با تابستان‌های گرم و خشک، و زمستان‌های معتدل و مرطوب می‌باشد. میانگین حرارت به ۴۳ درجه سانتی گراد، و میانگین بارش، به ۴۰ سانتی متر در سال بالغ می‌شود. [۱]

جنگ داخلی سوریه

سوریه از مارس ۲۰۱۱م شاهد بروز خشونت‌های بود که به جنگ داخلی و دخالت قدرت‌های رقیب بیرونی در جنگ سوریه منجر گردید و ۱۲ سال جنگ و بی‌ثباتی ادامه یافت. جبهه‌های شورشیان از جمله داعش و دیگر گروه‌های تروریستی و تندرو در صدد سقوط حکومت بشار اسد بودند. به گفته منابع بیش از شش میلیون از جمعیت سوریه از کشور فرار کردند و بیش از شش میلیون دیگر در داخل سوریه آواره شدند.[۱] گزارش‌ شده است که در جریان این جنگ ۳۰۶ هزار غیرنظامی کشته شده‌اند و مجموع تلفات بیش از ۶۰۰ هزار نفر برآورده شده است.[۲] گروه‌های دخیل در جنگ سوریه به دو گروه سَلَفی و غیرسفلی تقسیم شده‌اند. مهمترین جریان غیرسلفی ارتش ملی سوریه بود. در میان گروه‌های سلفی القاعده و داعش دو جریان اصلی بودند که زیر مجموعه‌های مختلف داشتند. اغلب این گروه‌ها از حمایت کشورهایی چون عربستان سعودی، ترکیه، آمریکا، امارات متحده عربی و قطر برخوردار بودند.[۳] همچنین کشورهای ایران، روسیه، حزب‌الله لبنان و لشکر‌های فاطمیون و زینبیون در حمایت از دولت سوریه درگیر این جنگ شدند.[۴]

کشور‌های عربی که دولت سوریه به رهبری بشار اسد را در ابتدای جنگ سوریه از اتحادیه اخراج کرده بودند، پس از یک دهه از وی برای شرکت در نشست اتحادیه عرب دعوت کردند و بشار اسد به عنوان رئیس جمهور سوریه در این نشست شرکت کرد.[۵]

در ۸ دسامبر ۲۰۲۴م دولت بشار اسد توسط گروه‌های مسلح به رهبری هیئت تحریر شام سقوط کرد. بشار اسد از ۱۷ ژوئیه ۲۰۰۰ تا ۸ دسامبر ۲۰۲۴م، رئیس‌جمهور سوریه بود.

شیعه در سوریه

سه طایفه شیعه اثناعشری، علویان (سوریه) و اسماعیلیه در سوریه سکونت دارند.

شیعیان اثناعشری

شیعیان اثناعشری از دیرباز در سوریه سکونت داشتند و امروزه نیز در بسیاری از مناطق سوریه حضور دارند. نقاط حضور شیعیان در سوریه عبارت است از:

معروف‌ترین عالمان شیعی سوریه عبارتند از سید عبدالله نظام، زهیر قوصان، ادهم الخطیب و نبیل حلباوی عضو شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت

شیعیان اسماعیلی‌مذهب

مرکز اصلی تجمع اسماعیلیان شهر سلمیه در استان حماه است.

علویان

علویان (سوریه) علویان در سوریه به عنوان یکی از گروه‎های شیعی در کشور سوریه به شمار می‎روند. به علویان سوریه نصیریه نیز گفته می‎شود. پیدایش نصیریه به قرن سوم هجری قمری بر می‎گردد. علویان دارای انشعابات متعددی هستند. برخی از گروه‎های علوی در طول تاریخ رویکرد غالیانه‎ را در پیش گرفتند و تعدادی از انشعابات آن به طریقت‌های تصوف گرایش پیدا کردند. گروه‎هایی از علویان در قرن چهاردهم هجری قمری و قرن پانزدهم هجری قمری پس از سفر علمای شیعه از ایران، عراق و لبنان به سوریه و نشر مکتب اهل بیت(ع) در سوریه، رویکرد تشیع اعتدالی را اتخاذ کردند. مرکز سکونت علویان در سوریه در استان‎های لاذقیه، حمص، حماه و طرطوس است.

شیعیان اثنی عشری سوریه

سوریه جمعیت ۱۷٫۵ میلیون (سال۲۰۲۰) که12 درصد شیعه هستند (مقاله جمعیت شیعه در جهان) ، بر اساس برخی از گزارش هایی که در سال ۲۰۰۶ م. انتشار یافته، مجموعه علویان، اسماعیلیان و شیعیان امامی ۱۳% از جمعیت سوریه را تشکیل می دهند. به این معنا که دو میلیون و دویست هزار نفر از جمعیت ۱۸ میلیونی سوریه متعلق به این سه گروه است.

همان­طور که پیش­تر اشاره شد، سرگذشت تشیع در سوریه، همراه با آمیزه­ای از نام­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و اوصاف به حق و ناحق بوده ‌‌‌است و تمیز گروه­‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های شیعه در طول تاریخ سوریه مشکل ‌‌‌است. گذشته­ی شیعه اثنی عشری، ضمن بررسی فرقه دیگر طوایف شیعه، بیان خواهدشد. عجالتاً با صرف نظر از عقاید شیعه اثنی عشری برای مخاطب ایرانی و حتی داوری در حقانیت این مذهب بر دیگر فِرَق تشیع، مراکز مهم تجمع پیروان تشیع جعفری یا اثنی عشری، در حال حاضر در سوریه عبارت ‌‌‌است از:

حلب : یکی از پایگاه های تاریخی شیعه در «شام»، در شهر «حلب» قرار داشته که اکنون نشان اندکی از آن بر جای مانده است. در حال حاضر، بیشتر شیعیان حلب،‌ در اطراف «مسجد النّقطه» و «مشهد رأس الحسین» هستند. مؤسسه شیعی «جمعیّة الاعمّار» و «الاحسان و الاسلامیة الجعفریّه» از سال ۱۳۷۹ ه.ق. فعالیت خود را در آنجا آغاز کرده و علاوه بر تجدید بنای اماکن شیعی آن ناحیه به حمایت از فقرای شیعه و برخی از کارهای فرهنگی و آموزشی پرداخته است.

شهر دمشق : عمدتاً در سه محله الامين، جعفرصادق و زين العابدين و برخي نقاط اطراف آن؛ از جمله شهرك «السيدة زينب» متمرکز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند.

حمـص : در تعـدادي از روستا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي واقع در نواحي شرق و شمال شرقي شـهر حمـص

ادلـب : مشخصاً شهر شيعه نشين «فوعه» و روستاي «كَفَريا» و نيز اقليت چند هزار نفـري در شـهر «معـرة مصرين»، اين سه نقطه نزديك به هم و در امتداد هم واقع شـده انـد و از مرا كـز قـديمي تشيع در شام به شمار مي آيند

دو شهرك شيعه نشين «نُبُّل» و «الزهراء» : که در فاصـله حدود 40 كيلومتري شمال حلب است . دو روستای «نبّل» و «الزّهراء» کاملاً شیعه نشین هستند و خانواده های شیعی مانند زم، شربو، بلوی، شحاذه، ابرص و تقی در آنها زندگی می کنند. قریه «خان عسل» نیز اخیراً به تشیّع گرویده اند که از آن جمله خاندان بادنجکی و بوداقچی جزو آنهاست.

مرج عذراء : یکی از مناطق شیعه نشین در اطراف «دمشق» منطقه «مرج عذراء» جایی است که معاویه، حجر بن عدی و شماری از یاران نزدیک او را به شهادت رساند. این منطقه از دیرباز مورد علاقه زائران شیعه بوده و مسجدی هم به نام «مسجد فخم» در آنجا اختصاص به شیعیان دارد.

قریه تل : یکی از قریه های شیعه نشین است که بسیاری از ساکنان آن به تازگی به مذهب تشیّع گرویده و به شدت متأثّر از فرهنگ حزب الله در «لبنان» و حامی آن هستند.

رقّه : «مزار عمّار یاسر» و اویس قرنی در «رقّه» قرار دارد. علاوه بر آن شمار زیادی از شهدای نبرد صفّین در آن حوالی مدفون هستند و در سال های اخیر بنایی برای آنها همراه با مسجدی ساخته شده است.

سایر مناطق شیعه نشین «سوریه» عبارتند از: «ادلب»، «حمص»، «دی زور»، «حطله»، «حسکه»، «قامشلی» و «درعا».

در مناطق ديگري از جمله شـهر بـصري (در جنـوب سوريه) و تعدادي از روستا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي ديرالزور و ... نيز اقليت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هايي شيعه وجود دارد.[۱]

اماکن زیارتی مشهور

حرم حضرت زینب(س) حرم حضرت زینب (س) در جنوب دمشق در سوریه، مشهورترین مکانی است که به‌عنوان مدفن حضرت زینب(س) دختر امام علی(ع)، مطرح شده است.این محل از زیارتگاه‎‌های شیعیان به شمار می‎رود. منطقه‎‌ای که حرم حضرت زینب(س) در آن قرار دارد شهرک السیدة زینب گفته می‌‎شود و در نزد ایرانیان به "زینبیه" مشهور است.در محدوده حرم حضرت زینب(س) و قبرستان‌های اطراف آن، چند تن از علما و مشاهیر شیعه مدفونند. از جمله در راهروی ورودی غربی صحن آستانه، قبر سید محسن امین و نیز قبر سید حسین یوسف مکی عاملی، از علمای شیعه در شام قرار دارد. در قبرستان واقع در شمال حرم نیز قبر علی شریعتی و در قبرستان دیگری در جنوب حرم، مقبره سید مصطفی جمال‌الدین، شاعر عراقی قرار دارد.

اماکن زیارتی

حرم مطهر حضرت زینب علیهاالسلام؛

حرم مطهر حضرت رقیه علیهاالسلام؛

مشهد رأس الحسین علیه السلام؛

محراب امام زین العابدین علیه السلام؛

زیارتگاه های اهل بیت علیهم‌السلام در قبرستان باب الصغیر؛

مقام ام کلثوم دختر امام علی علیه السلام؛

مقام سکینه دختر امام حسین علیه السلام؛

مقام عبدالله پسر امام زین العابدین علیه السلام؛

مقام سرهای مطهر شهدای کربلا؛

غار هابیل و قابیل (مغاره الدم)؛

غار اربعین؛

غار اصحاب کهف؛

قبر حضرت هابیل علیه السلام در زبدانی؛

مرقد حزقیل نبی علیه السلام؛

قبر منسوب به حضرت موسی علیه السلام در نیرب؛

محل سکونت حضرت موسی و حضرت عیسی علیهما‌السلام در ربوه؛

مقام حضرت ابراهیم علیه السلام در البرزه؛

مرقد فرزندان جعفر طیار؛

مرقد مقداد بن اسود؛

مرقد دحیه کلبی؛

مرقد تمیم داری.[۲۰]