برخی خبرگزاری‌ها در امریکا خبر دادند وزارت‌خارجه این کشور به عمان اطلاع داده اگر ایران با مذاکره مستقیم موافقت نکند مذاکرات شنبه لغو می‌شود! سخنگوی وزارت خارجه امریکا نیز گفته «شنبه با ایران مذاکره نداریم بلکه مشخص کردن آن چیزی است که می‌تواند در مذاکرات به دست بیاید». برخی این رفتار امریکا را تلاش برای ژست تحکم پیش از مذاکرات و برخی آن را فقط ادا و اطوار معمول می‌دانند. با این‌حال به‌نظر نمی‌رسد که وزیرخارجه ایران کار آسانی در عمان در پیش داشته باشد

فرشید پرهام

جوان آنلاین: درحالی که دونالد ترامپ به شیوه‌ای تحکم‌آمیز به برگزاری مذاکرات «مستقیم» با ایران اصرار دارد و حتی رسانه‌ها از لغو احتمالی سفر نماینده واشینگتن به عمان در صورت غیرمستقیم بودن گفت‌و‌گو‌ها خبر می‌دهند، مقامات ایرانی تأکید می‌کنند که در مرحله اول گفت‌و‌گو‌ها به‌صورت «غیرمستقیم» انجام خواهد شد؛ چیزی که عراقچی آن را فرصت جدیدی به دیپلماسی و آزمونی برای سنجش جدیت امریکا عنوان کرده است. این اختلاف‌نظر‌ها ناشی از فضای بی‌اعتمادی تا میز مذاکره، مسیر پرپیچ و خم گفت‌و‌گو‌های دو طرف را نمایان می‌کند و نشانگر شیوه مذاکراتی پرچالش امریکا از همین ابتدای کار است.

در شرایطی که تنها دو روز تا شروع ماراتن مذاکرات ایران و امریکا در عمان باقی مانده است، نحوه دیدار نمایندگان دو کشور در میز مذاکرات همچنان یکی از موارد اختلافی است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور امریکا که همواره به دیپلماسی شخصی و نمایش‌های رسانه‌ای علاقه دارد، حضور میانجی در مرحله اول مذاکرات با ایران بر سر برنامه هسته‌ای را قبول ندارد. در همین چارچوب، «واشینگتن‌پست» روز چهارشنبه به نقل از مقام‌های امریکایی نوشت که استیو ویتکاف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور امریکا در امور خاورمیانه در صورت دعوت‌شدن به تهران هم سفر می‌کند. با این حال، «دیوید ایگناتیوس» نویسنده «واشینگتن‌پست» به نقل از مقام‌های امریکایی نوشت: «تیم ویتکاف با ارسال پیام‌هایی به ایران خواستار مذاکره مستقیم از طریق عمان شد، جایی که جلسه شنبه برنامه‌ریزی شده است. اگر مذاکرات مستقیم نباشد، ویتکاف ممکن است به عمان نرود.» این مقامات امریکایی با ادعای اینکه فریب نخواهند خورد، استدلال کردند که آنچه برای شکستن بی‌اعتمادی عمیق بین دو طرف لازم است یک «بحث همه‌جانبه» و «توافق متقابل» است. یک منبع آگاه در واکنش به خبر لغو سفر ویتکاف، آن را با اهداف خاص خواند و گفت که به فشار‌های ساختگی توجه نمی‌کنیم.
ساعاتی بعد از این گزارش که گمانه‌زنی‌هایی را نسبت به احتمال کنسل شدن گفت‌و‌گو‌ها در عمان برانگیخت، وزارت خارجه امریکا گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد برای واشینگتن فعلاً مستقیم یا غیرمستقیم بودن گفت‌و‌گو‌ها با تهران موضوعیت ندارد. به گزارش الجزیره، وزارت خارجه امریکا دیروز در خصوص مذاکرات غیرمستقیم با ایران در عمان گفت: آنچه در عمان رخ خواهد داد، مذاکره نیست، بلکه گفت‌و‌گو‌هایی است برای اینکه مشخص شود چه چیز‌هایی ممکن است از طریق مذاکرات محقق شود. این وزارتخانه افزود: اظهارات رئیس‌جمهور ترامپ درباره ماهیت گفت‌و‌گو‌های آینده با ایران در عمان روشن است. وزارت خارجه امریکا اعلام کرد: «استیو ویتکاف در گفت‌و‌گو‌ها با ایران حضور خواهد داشت. تمرکز فعلی ما در سیاست‌مان در قبال ایران، جلوگیری از دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای است.» با این حال پولیتیکو نوشته که برخی نگرانند ویتکاف توانایی سیاسی برای مذاکره با ایران و روسیه نداشته باشد.

تأکید تهران بر مذاکره غیرمستقیم
با اینکه دولت ترامپ مدعی است که گفت‌و‌گو‌های مستقیم، سریع‌تر می‌تواند منجر به توافق با ایران شود و پیامد‌های مثبتی برای منطقه خواهد داشت، اما سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران هر روز تأکید می‌کند که مذاکرات روز شنبه در عمان، فقط غیرمستقیم خواهد بود. عراقچی سه‌شنبه شب در دیدار با مسئولان سفارت ایران در الجزایر گفت: «موضوع هسته‌ای به معنای شفاف‌سازی و اطمینان‌دهی در مورد ماهیت صلح‌آمیز ‏برنامه‌هسته‌ای ایران به ازای رفع تحریم‌ها تنها موضوع مورد گفت‌و‌گو است.» به گزارش فارس، عراقچی در این ‏نشست، با اشاره به تحولات اخیر و آمادگی ایران برای مذاکره غیرمستقیم با امریکا، تأکید کرد: «مذاکرات آتی در مسقط فرصت ‏جدیدی به دیپلماسی و آزمونی برای سنجش جدیت امریکا است که سابقه طولانی بدعهدی و یکجانبه‌گرایی در کارنامه خود دارد‎.»
اختلاف نظر در نحوه شروع مذاکرات، نه‌تنها بیانگر تنش‌های سیاسی میان دو کشور است، بلکه نشان‌دهنده فاصله راهبردی در نحوه مواجهه با بحران‌های دیپلماتیک موجود نیز هست. ایران که تجربه تلخ خروج امریکا از برجام در دوران پیشین ترامپ را دارد، اکنون به هیچ عنوان مذاکره مستقیم را قابل اعتماد نمی‌داند. تهران بار‌ها تأکید کرده که در فضای کنونی منطقه و با توجه به سابقه عهدشکنی‌های واشینگتن، تنها مسیر قابل‌قبول، مذاکره غیرمستقیم از طریق واسطه‌هایی مانند عمان است. درحالی که ترامپ برای رسیدن به توافقی پر سر و صدا و رسانه‌ای با ایران در تلاش است، تهران راهبردی محتاطانه و گام‌به‌گام را برگزیده است. تهران معتقد است که امریکا قادر به پایبندی به توافقات نیست و به همین دلیل، مذاکرات غیرمستقیم می‌تواند به آنها اطمینان بیشتری در حفظ منافع خود بدهد.
تهران گفت‌و‌گو‌های مستقیم با واشینگتن را رد نکرده، اما آن را به شروطی منوط کرده و گفته که واشینگتن باید حسن‌نیت از خود نشان دهد و در صورتی که سیاست ارعاب و تهدید را کنار بگذارد و با احترام متقابل با ایران حزف بزند، می‌توان وارد مذاکرات مستقیم شد. امریکا و رژیم صهیونیستی سعی دارند با قلدری و زورگویی، سیاست‌های خود را به ایران در میز مذاکرات دیکته کنند، اما مقامات تهران در برابر این زیاده‌خواهی‌ها کوتاه نیامده و همزمان با اعلام آمادگی برای نشستن در میز دیپلماسی، خود را برای مقابله با هرگونه ماجراجویی از سوی دشمنان آماده کرده است. ترامپ دنبال این است تا در توافق احتمالی با ایران، علاوه بر مسئله هسته‌ای، موضوعات دفاعی و منطقه‌ای را نیز در آن بگنجاند، اما مقامات تهران چند سال است که می‌گویند فقط روی برنامه هسته‌ای گفت‌و‌گو می‌کنند و از منافع ملی خود عدول نخواهند کرد.
از دید برخی ناظران، ایران در تلاش است مذاکرات خود را تحت فشار و با شرایط مناسب‌تر پیش ببرد، زیرا مذاکره غیرمستقیم به آنها این امکان را می‌دهد که بدون مواجهه مستقیم با مقامات امریکا، شرایط را تحت کنترل داشته باشند.

استقبال روسیه و اروپا
در آستانه مذاکرات تهران و واشینگتن در عمان، سایر بازیگران نیز از این اقدام استقبال کرده و ابراز امیدواری کردند که گفت‌و‌گو‌ها به نتایج ملموسی دست پیدا کند. یک سخنگوی اتحادیه اروپا روز چهارشنبه در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایسنا درباره موضع بروکسل نسبت به مذاکره آتی تهران- واشینگتن در مسقط گفت: «ما اعلام گفت‌و‌گو‌ها میان ایران و ایالات متحده را مورد توجه قرار داده‌ایم. هر تحولی که فرصت‌های یک نتیجه دیپلماتیک را افزایش دهد، حرکت در مسیر درست است و ما از آن استقبال می‌کنیم.» این دیپلمات اروپایی در ادامه گفت: «ما بر تعهد خود برای نیل به یک راه‌حل دیپلماتیک که تنها راه پایدار برای رسیدگی به برنامه هسته‌ای ایران است، تأکید می‌کنیم. این موضوع اخیراً توسط نماینده عالی اتحادیه اروپا در جلسه شورای امنیت سازمان ملل نیز مورد تأکید قرار گرفت.» او گفت: «ما کانال‌های ارتباطی مستقیم با ایران را حفظ می‌کنیم.» ماریا زاخارووا‏، سخنگوی وزارت خارجه روسیه نیز در واکنش به اظهارات تهدیدآمیز اخیر مقام‌های امریکایی درباره برنامه هسته‌ای ایران و ضرورت توافقی در این باره میان طرفین گفت که «بمباران ایران مسیر صلح را هموار نخواهد کرد» و مسکو امیدوار است مذاکرات میان امریکا و ایران به جلوگیری از این بحران کمک کند.

بالا گرفتن اختلاف میان واشنگتن و تل‌آویو درباره برنامه هسته‌ای ایران

«اختلافات ایالات متحده و اسرائیل درباره چگونگی مواجهه با چالش هسته‌ای ایران در حال افزایش است در حالی که واشنگتن بر دیپلماسی تأکید دارد، اسرائیل خواستار اقدام نظامی است، و این راهبرد‌های متفاوت بر هماهنگی و همسویی راهبردی میان واشنگتن و تل آویو تأثیر می‌گذارد.»

نسیم مذاکره کویر مشکلات داخلی را خنک نمی‌کند

به جای دل بستن به مذاکره، ایران باید روی اصلاحات داخلی تمرکز کند. کاهش وابستگی به نفت با سرمایه‌گذاری در فناوری و کشاورزی، مبارزه با فساد از طریق شفاف‌سازی مالی و حمایت از تولید داخلی با حذف موانع بوروکراتیک، قدم‌های اولیه‌اند بدون انتظار کمک خارجی. داده‌ها نشان می‌دهد اگر ۲۰ درصد از منابع هدررفته، صرف تولید شود، می‌تواند تا ۵ درصد به رشد اقتصادی اضافه کند

مذاکره با امریکای بدعهد نیازمند وحدت و هشیاری

برخلاف فضاسازی برخی کاربران، زمان و مکان مذاکرات غیرمستقیم ‎عراقچی و ‎ویتکاف در عمان نه از سوی ‎ترامپ، بلکه از سوی ‎ایران تعیین و از طریق عمان به طرف امریکایی اعلام شده است. روایت‌سازی یک‌طرفه، ممنوع! ابتکار عمل در اختیار تهران بوده است.