توصیه های علما و بزرگان به وحدت

هفته وحدت، به فاصله میان ۱۲ ربیع‌ الاول که سالگرد ولادت پیامبر اسلام صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم بنابر روایات اهل ‌سنت، تا ۱۷ ربیع‌الاول که تاریخ ولادت ایشان بنابر روایات شیعه است گفته می‌شود. در اهمیت و ضرورت وحدت و همدلی در میان مسلمانان از دیدگاه قرآن، هیچ تردیدی وجود ندارد و قاطعانه می‌توان گفت که یکی از مسائل اجتماعی، که قرآن بیش از هرچیز دیگر بر آن تاکید دارد، وحدت میان پیروان اسلام است.

هفتهٔ وحدت اسلامی یا هفتهٔ وحدت در ایران به فاصلهٔ میان ۱۲ ربیع‌الاول که سالگرد تولد محمد مصطفی بنا بر روایات اهل سنت و برخی از شیعیان است تا ۱۷ ربیع‌ الاول که تاریخ ولادت او بنا بر روایات موجود در شیعه است. فکر شکل ‌گیری هفتهٔ وحدت برای نخستین‌ بار به پیشنهاد حسینعلی منتظری[۱][۲] و موافقت و فرمان روح‌الله خمینی رهبر انقلاب اسلامی ایران، این بازهٔ زمانی به عنوان هفتهٔ وحدت اسم گذاری شد.[۳][۴][۵] . مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی هر ساله در هفتهٔ وحدت، اقدام به برگزاری گردهمایی بین‌المللی وحدت اسلامی می‌کند.[۶] . ایدهٔ شکل ‌گیری هفتهٔ وحدت و جشن‌گرفتن مشترک شیعه و سنی در آن برای نخستین‌ بار پیش از انقلاب به پیشنهاد سید علی خامنه ‌ای در دوران تبعیدش به شهر ایرانشهر سیستان و بلوچستان مطرح و اجرا شد.[۷] خامنه ‌ای در خاطراتی که از دوران تبعید پیش از انقلابش به سیستان و بلوچستان بیان می‌کند، ماجرا را اینگونه بیان می‌کند: من خودم در بلوچستان تبعید بودم … دستگاه‌ها نمی‌خواستند بگذارند تلاشی از سوی ما انجام بگیرد؛ اما در عین حال ما گفتیم بیایید کاری کنیم که یک نشانه‌ ای از اتحاد شیعه و سنی را در این شهر نشان بدهیم؛ که این مسئلهٔ هفتهٔ وحدت - ولادت نبی اکرم در دوازدهم ربیع‌الاول به روایت اهل سنت، و در هفدهم ربیع‌الاول به روایت شیعه - آن روز به ذهن ما رسید و در ایرانشهر آن را عمل کردیم؛ یعنی از دوازدهم تا هفدهم جشن گرفتیم.[۷][۸] .

با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، حساسیت دشمنان اسلام برای ایجاد اختلاف و پراکندگی در میان مسلمانان بیشتر شد. بنابراین امام خمینی رحمة ‌الله‌علیه با درک این موضوع که دو مذهب تشیع و تسنن که از پیروان زیادی در سراسر جهان برخوردار هستند، هراندازه بتوانند دیدگاه‌ های خود را به‌ یکدیگر نزدیک کنند، تاثیر بسیار مهم و ارزشمندی در اعتلاء و عزت و سربلندی مسلمان در جهانی کنونی خواهند داشت و توطئه‌ های هر روزه آن‌ها را نقش بر آب خواهند کرد، روزهای دوازدهم تا هفدهم ربیع الاول را تحت عنوان «هفته وحدت» نام‌گذاری کردند. و یکی از مهم ‌ترین راه‌های ایجاد وحدت میان جامعه مسلمین را عرضه نمودند. در این خصوص دکتر کریم راستگو می‌گوید: این هفته از دو منظر قابل توجه است. اول اینکه نام‌ گذاری آن در ایام تولد حضرت ختمی مرتبت که ابتدای آن به نقل پیروان سنی و پایان آن به عقیده شیعیان است، و چون ایام شاد و مبارکی است، از نظر روان شناسی نیز بهترین زمان برای بحث در مقوله وحدت مسلمین است. و دوم هم توجه به بافت مذهبی کشور ایران است همانطور که می‌دانیم با اینکه مذهب رسمی کشور ما شیعه است و تعداد شیعیان در اینجا بیشتر است، اما اقوام و مردم بسیاری نیز مذهب سنی را انتخاب کرده و به آن معتقدند، بنابراین وجود اختلاف میان آن‌ها موجب می‌شود که در ایران نیز اختلاف ایجاد شده و حتی امنیت کشور به ‌خطر افتد ولذا حفظ وحدت و قرار دادن ایامی از سوی امام رحمة‌ الله‌علیه علاوه بر جنبه مذهبی و شرعی از نظر اجتماعی و امنیتی نیز اقدامی به‌جا و قابل تامل است.[۳] .

تاریخچه تقریب و وحدت مذاهب اسلامی

تقریب مذاهب اسلامی

مراد از تقریب مذاهب اسلامی، «نزدیک‌شدن پیروان مذاهب اسلامی با هدف شناخت یکدیگر...بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامی» بیان شده است.[۱] این اندیشه از سالیان دور، موردتوجه عالمان مسلمان شیعه و سنی بوده است؛ اما از اوایل قرن بیستم میلادی، عالمانی چون سید جمال‌الدین اسدآبادی، محمد عبدُه، محمدحسین کاشف ‌الغطاء، عبدالمجید سلیم، محمود شلتوت، محمدتقی قمی و آیت ‌الله بروجردی به آن سرعت بیشتری دادند.[۲] . با وقوع انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ش و تشکیل جمهوری اسلامی ایران، به‌اهتمام رهبر آن، امام خمینی، اندیشه تقریب بیش از پیش گسترش یافت.[۳] .

اهمیت و لزوم حفظ اتحاد

لزوم حفظ اتحاد همواره مورد توجه مسئولان نظام اسلامی در ایران بوده است. در همین راستا سال ۱۳۸۶ از سوی حضرت آیت‌ الله خامنه‌ای به‌عنوان سال «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» نام‌گذاری شد. شهید مطهری (رحمة ‌الله‌علیه) در خصوص اهمیت وحدت مسلمانان می‌نویسد: چه خوب گفته است علامه فقیه کاشف الغطاء بنی الاسلام علی کلمتین: کلمه التوحید و توحید الکلمه، یعنی اسلام بر روی دو اصل و دو فکر بنا شده است. یکی اصل پرستش خدای یگانه است، دیگر اصل اتفاق و اتحاد جامعه اسلامی است.[۴]. مقام معظم رهبری در خصوص هفته وحدت و لزوم اتحاد مسلمانان می‌فرماید: این هفته وحدت، این هفته مشترک الاحترام بین مسلمین را قدر بدانید، همه سعی کنند وحدت و اتحاد نیروها و در یک جبهه قرار گرفتن نیروهای مسلمین را که رمز سعادت و مایه سربلندی مسلمین و بزرگ‌ترین حربه ملت‌ها در مقابل استکبار جهانی است مغتنم بشمارند و قدر بدانند. [۵] . طرح این بحث در فضایی فقهی، برخوردار از حاصل کاری است که نه‌تنها اهمیتی کمتر از نتایج حرکت صرفاً اصلاحی اجتماعی ندارد که روندهای منتهی به شکل یافتگی اجتماعی را معنی و منظوری مؤثرتر و جدیدتر می‌بخشد. نگاه اجتماعی غیرفقهی به وحدت، این آسیب را در نهان دارد که به هرحال افقی فراتر از توصیه و تحسین وحدت و تبیین ضرورت آن را پیش‌روی خود نمی‌بیند، در حالی که مسئله وحدت‌گریزی توان خود را پیاپی از شکاف‌های میان شیعه و سنی می‌ستاند که افزون بر داشتن ماهیتی اعتقادی، از هویتی فقهی برخوردار است. به‌نظر می‌رسد که برای کنار زدن دیدگاه‌های وحدت گریزانه باید وحدت را در فضایی قدرتمندتر، مؤثرتر و توان بخش‌تر مطرح و معنی کرد. طرح مبحث وحدت در فقه و جست ‌وجوگری برای یافتن حکم فقهی آن وجوب، حرمت و … را باید پاسخی دانست که می‌توان به این وضعیت داد. البته نباید پنداشت که طرح این پرسش فقهی از وحدت، دل بخواهانه و صرفاً در واکنش به ناکارآمدی یا عدم الزام ‌آوری برداشت‌های توصیه ‌ای اجتماعی به آن توجیه یافته است؛ چراکه درون مایه‌های فقهی، خود انجام مطالعه‌ای فقهی را در مورد وحدت می‌طلبد.
در این میان، تلاش‌های‌ اندکی برای مطالعه فقهی وحدت صورت گرفته است. در کانون این تلاش‌ها یکی از فقیهان نامی مرحوم علامه شرف‌الدین قرار دارد که مطالب و مباحث او درباره وحدت، نگاه‌ها و رویکردهایی فقهی را همراه دارد و در مواردی به ضرورت وحدت بر اساس برداشت‌هایی اجتماعی فقهی اعتقاد یافته است.

مشترکات مسلمین

مسلمانان از نظر اختلافات مذهبی طوری نیستند که نتوانند وحدت داشته باشند، نتوانند با یکدیگر برادر و مصداق انما المؤمنون اخوه؛ [۶] بوده باشند، زیرا خدایی که همه پرستش می‌ کنند یکی است. همه می‌گویند: «لا الله الا الله» همه به رسالت محمد صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم، ایمان دارند و نبوت را به او پایان یافته می‌دانند و دین او را خاتم ادیان می‌شناسند. همه قرآن را کتاب مقدس آسمانی خود می‌دانند و آن را تلاوت می‌کنند و قانون اساسی همه مسلمین می‌شناسند، همه به ‌سوی یک قبله، نماز می‌خوانند و یک بانگ به نام اذان برمی‌آورند، همه در یک ماه معین از سال که ماه رمضان است روزه می‌گیرند، همه روز فطر و اضحی را عید خود می‌شمارند، همه مراسم حج را مانند هم انجام می‌دهند و با هم در حرم خدا جمع می‌شوند. و حتی همه خاندان نبوت را دوست می‌دارند و به آن‌ها احترام می‌گذارند. این‌ها کافی است که دل‌های آن‌ها را به ‌یکدیگر پیوند دهد. و احساسات برادری و اخوت اسلامی را در آن‌ها برانگیزد[۷] . بدون شک هفته وحدت و طرح این مسئله و ضرورت آن می‌تواند گام مهمی در راستای وحدت مسلمانان باشد. تمامی مسلمانان باید با توجه به موارد اتفاق خویش اتحاد و انسجام خویش را حفظ کنند و با اتحاد خویش توطئه‌های دشمنان را نقش بر آب کنند خصوصا ما شیعیان باید با الگو قرار دادن ائمه اطهار علیهم ‌السّلام باید ثابت کنیم که پیرو واقعی آن بزرگواران هستیم . موسی بن جعفر علیه ‌السّلام می‌فرماید: چنان رفتار کنید که هرکس شما را ببیند بگوید: خدا رحمت کند جعفر بن محمد را که چه خوب یارانش را تربیت کرده است. [۸] [۹] . در جای دیگری می‌فرماید: شما شیعیان موجب آبرومندی ما باشید، نه مایه آبرو ریزی ما.[۱۰] .

یکی بودن راه سعادت

از نخست، که پیامبر اکرم (صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم) مردم را به اسلام دعوت کرد، این هشدار را داد: تنها یک فرقه رستگار است. هرچند شهادتین لااله الاّ االله ، «محمد الرسول الله» وسیله تشکّل امّت اسلامی و دست ‌آویزی برای همبستگی و اتّحاد است. امّا تنها یک فرقه رستگارند، تنها یک فرقه راه نجات را می‌پیمایند، و همه فرقه‌های درون امّتی نمی‌توانند برحق باشند، چنان‌که فرمود: «سَتُفترق اُمّتی ثَلاث و سبعین فرقة، واحدة منها ناجیة و ثنتان و سبعون فی النّار»؛ شیخ طوسی رحمة ‌الله‌علیه در الرسائل العشر[۱۱] . و محمد بن حسن بن مطهر الحلّی رحمة ‌الله‌علیه در ایضاح الفوائد[۱۲] . و شیخ حر عاملی رحمة ‌الله‌ علیه در وسائل الشیعه[۱۳] . و علامه مجلسی رحمة‌ الله‌ علیه در بحار الانوار[۱۴] . و حاکم نیشابوری در المستدرک [۱۵] . و ابن حزم در المحلی [۱۶] [۱۷] . و طبرانی در المعجم الکبیر[۱۸] . و هیثمی در مجمع الزوائد[۱۹] [۲۰] و متقی هندی در کنز العمال [۲۱] و ... امّت من به هفتاد و سه فرقه تقسیم می‌شوند، یک فرقه اهل نجاتند و هفتاد و دو فرقه در آتش ‌اند. این حدیث را سنّی و شیعه در منابع حدیثی، تاریخی و ملل و نحل آورده و پیروان هر مذهبی خود را فرقه ناجیه می‌دانند. امّا برخی نا آگاه یا مغرض می‌کوشند (برخلاف دلالت حدیث و نظر همه فرق اسلامی) این هشدار مهمّ رسول خدا را نادیده گرفته، و با اهل نجات و رستگار معرفی کردن تمام فرق اسلامی، زمینه تشتت آراء و به ‌وجود آمدن فرقه‌ های مختلف را فراهم ساخته، پیروان هر فرقه را در عقائدشان سست کرده، جامعه اسلامی را از تلاش برای دست‌یابی به اسلام راستین و پیروی از فرقه ناجیه و پرهیز از گمراهی و پیروی از فرقه ‌های منحرف و حرکت به ‌سوی اتّحاد و راه راست باز دارند. حضرت محمد (صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم) برای نجات مردم از ابتدای دعوت به اسلام، فرقه رستگار را مشخص کرد، و با فرموده ‌اش: انّما مَثَلُ اهل‌بیتی فِیکُمْ کَمَثَلِ سَفِینَةِ نُوحٍ، مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ... .[۲۲] [۲۳] [۲۴] [۲۵] عن علی قال: انّما مثلنا فی هذه الاُمّة کسفینة نوح....[۲۶] . مثل اهل‌بیت من همچون کشتی نوح است، که هرکس بر آن سوار شد نجات یافت و هرکس از آن تخلف ورزید غرق گردید. پس از پیامبر (صلی ‌الله ‌علیه ‌و‌آله ‌وسلّم) از ۷۳ فرقه تنها فرقه ‌ای که بر این کشتی سوار شدند، رهایی یافتند. شیعه و علمای شیعه، که بر این کشتی سوار شده بودند، از آغاز به پیروی از ائمه اهل‌بیت علیهم ‌السّلام جامعه را به اتّحاد و همبستگی فرا می‌خواندند و با نقشه شوم و سنّت زشت طواغیت و فراعنه تاریخ (که سبب ایجاد اختلاف و تفرقه بود) مقابله و مبارزه می‌کردند. مطالعه و بررسی منابع حدیثی و تاریخیِ شیعه، بر این سخن گواه گویائی است.

احادیث شیعه در همبستگی با سایر مسلمانان

احادیث فراوانی از ائمه (علیهم‌ السّلام) در توجیه به ‌چگونگی معاشرت شیعه با اهل‌سنّت در کتب روایی شیعه آمده است که ما به ذکر نمونه‌ای بسنده می‌کنیم. شیخ حرّ عاملی در وسائل الشیعه بابی را تحت عنوان «باب وجوب عشرة الناس» به این موضوع اختصاص داده، و می‌فرماید: «بَابُ وُجُوبِ عِشْرَةِ النَّاسِ حَتَّی الْعَامَّةِ بِاَدَاءِ الْاَمَانَةِ وَ اِقَامَةِ الشَّهَادَةِ وَ الصِّدْقِ وَ اسْتِحْبَابِ عِیَادَةِ الْمَرْضَی وَ شُهُودِ الْجَنَائِزِ وَ حُسْنِ الْجِوَارِ وَ الصَّلاةِ فِی الْمَسَاجِدِ . [۲۷] باب واجب بودن زندگی مسالمت‌ آمیز با مردم، حتّی اهل‌ سنت؛ بدین‌صورت که امانت آنان را ادا کنید و به سود آنان شهادت دهید و به راستگویی با آنان پایبند باشید، مستحب است که مریض‌های آنان را عیادت، جنازه‌ های آنان را تشییع، با همسایگان رفتار نیکو و در مساجد حضور داشته باشید . در این باب احادیثی آمده که از آن جمله روایت زیر است: راوی گوید: از امام علیه‌ السّلام پرسیدم: سزاوار است رفتار ما میان خود و آنانکه معاشرت داریم چگونه باشد؟ در حالی که: «لَیْسُوا عَلَی اَمْرِنَا»؛ «بر اعتقاد ما شیعیان نیستند». فرمود: ببینید، ائمه شما چگونه رفتار می‌کنند، از آنها پیروی کنید، آن‌چه آنان انجام می‌دهند از آنها پیشی نگیرید که گمراه خواهید شد. 1- فتمسّکوا بهما، ولاتقدموهم فتضلّوا .[۲۸] به کتاب و عترتم چنگ زنید و از آنها پیشی نگیرید که گمراه می‌شوید. 2- لاتقصروا عنهما فتهلکوا. از آنان عقب نمانید که هلاک خواهید شد.[۲۹] [۳۰] [۳۱] [۳۲] [۳۳] [۳۴] . 3- لا تعلّموهما فانّهما اعلم منکم. به آنها چیزی نیاموزید زیرا آنان از شما داناترند.[۳۵] [۳۶] [۳۷] [۳۸] [۳۹] [۴۰] [۴۱] [۴۲] [۴۳] . 4- انّ االله سائلکم کیف خلفتمونی فی الثقلین. از چگونگی رفتارتان با ثقلین (قرآن و اهل‌بیتم) بازخواست کننده از شما خداست. [۴۴] [۴۵] [۴۶] [۴۷] . 5- انّی سائلکم حین تردون علیّ الحوض عن الثقلین. من خود آنگاه که بر حوض کوثر وارد می‌شوید از ثقلین (کتاب خدا و عترتم) پرسانم.[۴۸] [۴۹] [۵۰] [۵۱] [۵۲] [۵۳] [۵۴] [۵۵] [۵۶] . با این همه تاکید بر تمسّک و متابعت از اهل‌بیت (علیهم ‌السّلام) و هشدار و ترساندن از مخالفت میان مسلمانان است و اینکه شیعه فرق خود را با اهل‌سنّت در اهتمام به مساله اتحاد آشکار کنند و این ملاک و حکمت، امروز هم وجود دارد. پس مستحب است حضور در مساجد اهل‌سنّت و نماز خواندن با آنان برای اینکه (این سماحت شیعه) آشکار شود و میان مسلمانان اتّحاد کلمه به ‌وجود آید.[۵۷] . و انّما الحکمة فی تشریعها هی المداراة وتوحید الکلمة وابراز المیزه بینهم و بین العامة، و علیه فهی تاتی فی امثال زماننا ایضاً، فیستحب حضور مساجدهم و والصلاة معهم لیمتاز الشیعة بذلک عن غیرهم و تبیین عدم تعصبهم حتی تتحد کلمة المسلمین.