ایران پساماشه / گزارش تحلیلی درباره پاسخ به ۶ ابهام و پرسش مهم درباره اسنپ بک
سرانجام اتحادیه اروپا با چکاندن ماشه و فعال‌سازی اسنپ‌بک، آخرین برگ تقابل‌جویی خود برابر ایران را رو کرد و نشان داد علناً به عنوان ضلع سوم فشار بر جمهوری اسلامی در صفحه شطرنج چیده شده توسط آمریکا و رژیم صهیونیستی عمل می‌کند.
زمان مطالعه: ۷ دقیقه
آلمان، فرانسه و انگلیس ششم شهریور با ادعای عدم اجرای تعهدات برجامی و عدم همکاری تهران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نامه‌ای به شورای امنیت ارسال و فرایند بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران که در سال ۲۰۱۵ به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ خاتمه یافته بودند را کلید زدند. در این مسیر، قطعنامه ادامه رفع تحریم‌های ایران که شامگاه جمعه به ابتکار طرف اروپایی در شورای امنیت طرح شد، با ۹ رأی مخالف به تصویب نرسید و اکنون در صورتی که تا یک هفته دیگر (پایان مهلت ۳۰ روزه اروپا به ایران) توافقی میان طرفین حاصل نشود، ۶ قطعنامه مختومه شورای امنیت علیه ایران به صورت خودکار از ششم مهر ماه وارد فاز اجرایی خواهد شد.
گام خصمانه تازه اروپا اگرچه با نیت امتیازدهی ایران صورت گرفته اما در فضایی که جمهوری اسلامی بی‌اعتماد به تروئیکا نه تنها مایل به دادن امتیاز بیشتر بلکه حتی حاضر به نشستن پای میز مذاکره با آن‌ها هم نیست، تنها سبب پیچیده‌تر شدن اوضاع و بن‌بست کامل در پرونده هسته‌ای خواهد شد. در این محیط در درون کشور نیز پرسش و ابهام‌های بسیاری درباره آینده روندهای دیپلماتیک با آمریکا و اروپا مطرح است که در این گزارش تلاش شده به برخی موضوعات پرداخته شود.
الف- بن‌بست دیپلماتیکی که اروپا بانی آن شد
با وجود موج انتقادها از توافق‌نامه برجام از همان زمان امضا و پیوستن ایران به آن در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵)، اما تهران با وجود تغییر دولت‌ها و حتی خروج یک‌طرفه دولت ترامپ از آن در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ به این توافق پایبند ماند. این در حالی است که در تمام این ۱۰ سال اروپا از انجام کمترین تعهدات خود ناتوان می‌نمود. همین طرف منفعل که از تعهدات خود سر باز زده و در مقابل، ایران را به ماندن در برجام ترغیب می‌کرد حال به عنوان طرف مدعی و طلبکار در تکمیل پازل فشار بر ایران اقدام به فعال‌سازی مکانیسم ماشه کرده است!
این در شرایطی است که با وجود حملات به خاک کشورمان ولی جمهوری اسلامی با هدف زنده نگه داشتن
روند دیپلماتیک همین چند روز پیش توافق‌نامه همکاری با آژانس اتمی را در قاهره به امضا رساند، اما با وجود همه این انعطاف‌ها، اروپا نه تنها قدردان تهران نبود بلکه با فعال‌سازی مکانیسم ماشه – اقدامی که به سبب عدم انجام تعهدات از سوی اروپا در توافق برجام، ایران آن را غیرقانونی می‌داند – خط بطلانی بر تمام روندهای دیپلماتیک کشید و پرونده هسته‌ای ایران را وارد دالان تاریکی کرد که آن سر آن ناپیداست. طبق گفته سعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل؛ شورای امنیت با فشار آمریکا و اروپا فرصت اجماع را از دست داد، آن‌ها به جای پذیرش مسیر عقلانی، تشدید فشار و تفرقه را برگزیدند و اکنون باید مسئولیت کامل بحرانی که خود ساخته‌اند را بر عهده گیرند.
ب- صادرات نفت صفر می‌شود؟
اکنون با طی شدن روند حقوقی در شورای امنیت و نهایی‌شدن اسنپ‌بک، تمام ۶قطعنامه تحریمی شورای امنیت بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ احیا خواهند شد. این قطعنامه‌ها مجموعه‌ای از فشارهای چندجانبه بر ایران را شامل می‌شدند که عبارت‌اند از: تحریم تسلیحاتی، محدودیت‌های هسته‌ای، تحریم برنامه موشکی بالستیک، مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت سفر افراد و نهادهای مشخص، بازرسی و محدودیت‌های کشتیرانی و هوایی و محدودیت در همکاری‌های مالی و بانکی.
در حالی که برخی رسانه‌های غربی مدعی هستند اسنپ‌بک موجب کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران می‌شود، اما با مرور تجربه‌های گذشته به نظر می‌رسد این فضاسازی‌ها عمدتاً با هدف افزایش فشار روانی بر تهران صورت می‌گیرد. نمودار تولید و صادرات نفت ایران نشان می‌دهد از ابتدای سال ۱۳۸۹ که قطعنامه ۱۹۲۹ (سنگین‌ترین قطعنامه ضدایرانی سازمان ملل) تصویب شده تا ابتدای سال ۱۳۹۱ تولید و فروش نفت ایران ثابت بوده و بالای ۲میلیون بشکه فروش داشته‌ایم. البته آثار این تحریم‌ها را نباید کوچک یا بزرگ‌نمایی غیرواقعی کرد، بلکه باید واقع‌بین بود. تحریم‌ها بدون شک هزینه‌های اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک دارند ولی به معنی فروپاشی اقتصاد یا بن‌بست سیاسی نیست. این همان موضوعی است که محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران حدود دو هفته پیش به آن اشاره کرد و گفت: قرار نیست این تحریم‌ها بیش از آنچه محدودیت‌های یک‌جانبه وزارت خزانه‌داری آمریکا اعمال کرده، باشد. در حال حاضر هم هیچ مشکلی در فروش نفت نداریم و در چهار ماه اول امسال نسبت به سال گذشته به لحاظ کمی، ۲۱ هزار بشکه در روز و چیزی حدود ۶۳۰ هزار بشکه در ماه بیشتر فروخته‌ایم.
پ- گام‌های مقابله‌ای تهران
در مقابل توسل اروپا به مکانیسم ماشه به عنوان آخرین تیر در ترکش برای امتیازگیری، جمهوری اسلامی هم چندان دست بسته نیست و با پیش‌بینی چنین شرایطی، گزینه‌هایی برای رو کردن دارد. بسیاری از ناظران سیاسی تعلیق همکاری با آژانس اتمی را دم‌دست‌ترین گزینه تهران در پاسخ به گستاخی اروپا می‌دانند. البته بحث خروج از ان‌پی‌تی هم طبق شنیده‌ها یکی از گزینه‌های روی میز مجلس است. از سویی در حال حاضر باید چرخش و تمرکز سیاست کشور به سمت داخل و انجام اصلاحات اقتصادی باشد تا تأثیر تحریم‌ها بر زندگی مردم کمتر شود. این تحریم‌ها از سال ۱۳۸۹ تا سال ۱۳۹۴ در کشور اجرا شده‌اند و قرار نیست در حوزه اقتصادی اتفاق عجیب جدیدی برای کشور رخ دهد، اما لازم است متناسب با وضعیت فعلی اصلاحات اقتصادی و حتی سیاسی مورد توجه جدی مقامات کشور قرار بگیرد. در همین چارچوب باید تا حدودی در رویکردهایمان نسبت به شرایط بین‌المللی نیز بازبینی کنیم، در واقع با گسترش مناسبات با همسایگان و ایجاد یک بلوک مقاومتی به نوعی تنفس دیپلماتیک برای خودمان ایجاد کنیم. چین و روسیه اعلام کرده‌اند اسنپ‌بک را اجرا نمی‌کنند و این کمک بزرگی برای ماست. همچنین ما می‌توانیم از ظرفیت کشورهایی چون برزیل و آفریقای جنوبی که عضو سازمان بریکس هستند در زمینه کاهش آثار تحریمی استفاده کنیم.
ت- تفاهم با آژانس چه می‌شود؟
همان گونه که گفته شد با وجود اقدام‌های خصمانه و حملات آمریکا و رژیم صهیونیستی و گام‌های اروپا برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، اما کشورمان با هدف ایجاد فضایی برای دیپلماسی اخیراً تفاهم‌نامه‌ای را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به امضا رساند. بر اساس تفاهم مذکور قرار بر این بود تهران با نیت اعتمادسازی تا
۱۶ مهر ماه فهرست میزان ذخایر غنی‌سازی خود در تأسیسات موجود و همچنین مراکزی که هدف حمله قرار گرفته را در اختیار آژانس قرار داده و سپس گام‌های بعدی رایزنی‌ها ادامه داشته باشد. با وجود این اقدام مثبت جمهوری اسلامی اما ظاهراً اروپا به عنوان عامل فشار آمریکا و رژیم صهیونیستی به این هم قانع نبود و به سمت فعال‌سازی ماشه حرکت کرد. اکنون مشخص است چنین اتفاقی تفاهم با آژانس را هم در کما قرار داده و عملاً بی‌اثر و نابود می‌کند. بنا بر سخنان عراقچی امضای توافق ایران و آژانس که در قاهره انجام شد دارای شروطی بود که وضعیت و فریز اسنپ‌بک یکی از این موارد عنوان شد. به نظر می‌رسد با توجه به اقدام سه کشور اروپایی علیه ایران وضعیت ایران و آژانس نیز دستخوش تغییر قرار خواهد گرفت. بازگشت تحریم‌ها تفاهم ایران و آژانس را متوقف می‌کند.
ث- امکان ایجاد ابتکار برای خروج از بن‌بست وجود دارد؟
با رأی منفی شورای امنیت به قطعنامه اخیر عملاً فرایند اجرای اسنپ‌بک و بازگشت تحریم‌های ضدایرانی وارد مرحله اجرایی شده مگر اینکه تا پایان زمان باقیمانده (۶مهر) برای رسمیت یافتن آن راهکاری ایجاد و برای خروج از بن‌بست چاره‌ای اندیشیده شود، اتفاقی که با توجه به جدیت ایران و اروپا در عدم امتیازدهی و پیشبرد اهداف خود بسیار بعید به نظر می‌رسد. با وجود این موضع‌گیری چین و روسیه در قبال قطعنامه اخیر می‌تواند برگ برنده‌ای برای تهران تلقی شود. پکن و مسکو علناً اعلام کرده‌اند اقدام اروپا را غیرقانونی دانسته و به آن پایبند نخواهند بود.
روسیه البته پیش‌تر با ارائه ابتکاری خواستار تعلیق ۶ماهه فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا در قبال همکاری ایران با آژانس شده بود اقدامی که میخائیل اولیانوف، نماینده مسکو در آژانس همچنان بر آن تأکید دارد. این مسئله در نشست شورای امنیت مورد اشاره نماینده چین واقع شد و گفت: باید به تلاش‌های ایران اعتراف کرده و تحریم‌ها برای یک دوره دیگر متوقف شود. رویکرد اخیر از تمایل دو متحد ایران برای گذر از این بن‌بست با راهکار دیپلماتیک حکایت دارد با این حال با توجه به زمان کم باقیمانده، به نتیجه رسیدن این نوع میانجی‌گری‌ها را باید تقریباً بعید و منتفی دانست.
ج- خطر درگیری نظامی
در نهایت هر چند می‌توان پذیرفت به سبب تجربه گذشته ایران در دور زدن تحریم‌ها و عدم همکاری‌های جهانی با غرب در مقطع کنونی، مکانیسم ماشه جز تأثیر روانی در حوزه اقتصادی چندان تأثیرگذاری بر جمهوری اسلامی نخواهد داشت، با این حال از یکی از ابعاد مهم پساماشه به راحتی نمی‌توان گذشت. گام اروپا روند دیپلماتیک را به بن‌بست کشانده و تصور ایجاد ابتکاری برای گذر از این مرحله هم بسیار سخت است. چنین وضعیتی برای رژیم صهیونیستی احتمال فرصت خوبی برای خودنمایی و تکرار اقدام‌های تجاوزکارانه علیه جمهوری اسلامی فراهم می‌آورد. با این اوصاف فعال‌سازی ماشه را باید زمینه‌سازی اروپا برای گام‌های خصمانه دیگر که حتی می‌تواند اعطای مجوز و چراغ سبز برای حمله‌ای دیگر به ایران نیز باشد تعبیر کرد، بنابراین لازم است در این محیط حواسمان به این نیت پلید طرف مقابل که از هیچ راهی برای ضربه زدن به کشورمان خودداری نمی‌کند هم باشد.
هرگونه خطای محاسباتی جدید دشمن، پاسخ مهلک و عبرت آموز دیگری به همراه خواهد داشت
مکانیسم ماشه بن‌بست نیست
بررسی خروج از ان‌پی‌تی در اولین روز کاری مجلس در پاسخ به فعال‌سازی ماشه
ادامه حیات رژیم صهیونیستی در جنایت‌ورزی است / شرمساری از سکوت مجامع بین‌المللی در برابر رژیم صهیونی
درخواست ترامپ برای بازپس‌گیری پایگاه بگرام؛ بازگشتی پرتنش به افغانستان؟
نشریه آمریکایی: در صنعت نظامی پهپاد از ایران عقب افتاده‌ایم
مکانیسم ماشه کمتر از ۲۰ دقیقه در سازمان ملل
چین و روسیه: تعهدی به اجرای اسنپ‌بک نداریم
ترامپ: جنگ اوکراین برای امریکا سودآور است
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: گــزیــده خـبــرهــا و نـشـریــات
